VAKGROEP KLIMAAT- EN DUURZAME TECHNIEK Ventilatie: ruggengraat van het klimaatconcept De techniek waarop Nederland draait
Het belang en de mogelijkheden van ventilatietechniek Woningen en gebouwen worden steeds beter geïsoleerd en energiezuiniger. Ventilatie wordt daarom belangrijker. Maar ventilatie staat niet meer op zichzelf. Een comfortabel, gezond en energiezuinig binnenklimaat vraagt tegenwoordig om een technisch totaalconcept, met ventilatie als ruggengraat. Zulke concepten zijn in de praktijk nog niet vanzelfsprekend. Met deze brochure biedt UNETO- VNI u kennis en handvatten aan waarmee u zonodig uw opdrachtgevers professioneel kunt adviseren. Zodat u de kwaliteit kunt leveren die voldoet aan de behoeften van uw opdrachtgever én de bewoners/gebouwgebruikers. Van ventilatie naar klimaatconcept Of het nu in een woning, kantoor, industriehal, ziekenhuis of school is; niemand functioneert goed in een ruimte waar het onfris ruikt, waar het benauwd of bedompt is, waar het tocht, waar het te warm of te koud is. Het leidt onder andere tot een gevoel van onbehagen, gezondheidsklachten, productiviteitsverlies en slechtere leerprestaties. Bovendien vormt ventilatie een grote energiekostenpost. Daarom verdient ventilatie alle aandacht én een integrale visie. Ventilatie is op vele terreinen actueel: in de woningbouw en utiliteitsbouw, bij nieuwbouw en renovatie. Nieuwbouwwoningen worden steeds beter geïsoleerd om aan de scherper wordende energieprestatie-eis (EPC) te voldoen. In 2014 geldt een wettelijk verplichte EPC van maximaal 0,6. U dient rekening te houden met een verdere aanscherping van de EPC: deze wordt per januari 2015 aangescherpt naar 0,4 en tot nul vanaf 2020. Ook bij renovatie van woningen is het van belang goed na te denken over ventilatie, want in veel gevallen zijn de regels voor nieuwbouw van toepassing. In de utiliteitsbouw hebben veel scholen te kampen met slechte ventilatie, met alle gevolgen van dien voor de gezondheid en leerprestaties van leerlingen. Daar ligt een grote opgave voor de verbetering van het binnenklimaat. Ook worden veel kantoren verduurzaamd. Energiebesparende maatregelen en verbetering van het binnenklimaat dragen bij aan de verhuurbaarheid en verhogen de waarde van deze gebouwen aanzienlijk. Marco Hofman, Projectcoördinator bij ISSO, over renovatie: Als gevolg van de economische crisis kiezen opdrachtgevers nu vaker voor renovatie dan voor nieuwbouw. Dan is ook verbetering van de ventilatie-installatie aan de orde. Woningcorporaties bijvoorbeeld zoeken naar mogelijkheden om hun bestaande woningvoorraad beter te isoleren en energiezuiniger te maken. Hier zijn vakmanschap en kennis van de regelgeving van belang. Want in veel gevallen zijn de regels voor nieuwbouw van toepassing.
Ventileren met visie Een comfortabel en gezond binnenklimaat in een energiezuinig gebouw is een samenspel van ventilatie, energiebesparende maatregelen en verwarming. Deze maatregelen/ systemen moeten goed op elkaar afgestemd worden. In goed geïsoleerde gebouwen kunnen ventilatieroosters bijvoorbeeld tochtklachten geven, waardoor de bewoners/ gebouwgebruikers de roosters dichtschuiven waardoor er, afhankelijk van het type ventilatiesysteem niet meer geventileerd wordt, omdat er geen verse lucht meer binnen kan komen. Dan kan gekozen worden voor bijvoorbeeld balans-ventilatie (centraal of per ruimte geregeld). Daarbij vindt de afvoer van binnenlucht en de aanvoer van buitenlucht mechanisch plaats. Daarbij wordt energie bespaard via de warmtewisselaar in het ventilatiesysteem. De benodigde capaciteit van een warmtepompsysteem kan bijvoorbeeld aanzienlijk worden gereduceerd m.b.v. balansventilatie met warmteterugwinning. Dit resulteert in lagere investeringskosten en een beter comfort niveau. Ook zijn er systemen met een luchtkwaliteitsregeling, die de hoeveelheid aan- en afgevoerde lucht regelen op basis van CO 2 -meting. Kortom, er is veel mogelijk voor een optimaal binnenklimaat. Gert-Harm ten Bolscher, Manager Strategy & Exchange DWA, over frisse scholen: Het binnenklimaat moet ontworpen worden met de eindgebruiker voor ogen. De technieken zijn er en er is volop kennis aanwezig. Die worden echter niet altijd gebruikt. Zo worden nog steeds scholen gebouwd waarvan de ventilatie te wensen overlaat, ook al is er de laatste jaren veel aandacht besteed aan het belang van een goed binnenklimaat op scholen. Wanneer er dan in de winter onvoldoende geventileerd wordt, bijvoorbeeld vanwege tochtklachten, kan dat ten koste gaan van de gezondheid en leerprestaties van de leerlingen en gezondheidsklachten bij de leerkrachten veroorzaken.
Ventilatie vraagt om verantwoordelijkheid en vakmanschap bereid te investeren in een optimaal systeem. Bespreek deze onderwerpen daarom met de opdrachtgever. Breng zijn verwachtingen en de behoeften van de bewoners/gebouwgebruikers in kaart. Vraag door op de wensen omtrent comfort, gezondheid, energiebesparing en kosten. Bespreek daarna de technische oplossingen en de vooren nadelen ervan. Kalle Heesen, boer en coach van de Plus Boerderij in Wapserveen: We hebben een boerderij uit 1750 verbouwd tot zorgboerderij. Natuurlijke ventilatie via roosters in de kleine ramen was weliswaar mogelijk om aan de wettelijke normen te voldoen. Maar dan zou alle warmte uit het pand wegstromen. Dat moest dus anders. Maar hoe? Onze installateur, Hupkes Installatie uit Beilen, gaf ons gelukkig een goed advies. Hij adviseerde ons balansventilatie met warmteterugwinning en legde ons uit waarom. Het werkt voortreffelijk. In de winter blijven alle ramen dicht en toch genieten we in elke ruimte van een gezond en prettig binnenklimaat. We kregen er onverwacht nog een cadeau bij: in de zomer blaast het systeem s nachts frisse lucht naar binnen en is het overdag in huis heerlijk koel. De kwaliteit van het binnenklimaat is een gedeelde verantwoordelijkheid van alle partijen binnen de bouwkolom: van het programma van eisen tot de gebruiks- en onderhoudsinstructies. Voor installateurs is het belangrijk de kennis van nieuwe ventilatietechnieken, totaalconcepten en wet- en regelgeving in te brengen. Net zo belangrijk zijn communicatieve vaardigheden om de behoefte van de opdrachtgever en bewoners/ gebouwgebruikers in kaart te brengen en hen goed te adviseren. Opdrachtgever bereid te investeren Uit de praktijk blijkt dat opdrachtgevers zich meestal niet bewust zijn van het belang van een goed binnenklimaat, de kansen voor energiebesparing en de mogelijkheden die de techniek hen biedt. Als zij echter goed voorgelicht zijn, zijn zij wel degelijk Kans voor advies Uiteraard is de praktijk weerbarstig. Met name in de woningbouw is de (financiële) ruimte om een goed ventilatiesysteem te realiseren vaak beperkt. Er wordt dan niet aanbesteed op prijs-kwaliteit maar op laagste prijs. Hier is uw advies en kritische houding ter bewaking van de werkelijke eisen van belang. Gelukkig wordt in utiliteitsprojecten, denk aan kantoren, ziekenhuizen of scholen, steeds meer in bouwteamverband en in een BIM gewerkt. De installateur zit dan vanaf de ontwerpfase aan tafel met de opdrachtgever en de andere bouwpartijen. Dat biedt de kans om gedegen te adviseren over een integrale klimaatoplossing. Zo kunt u een binnenklimaat ontwerpen en opleveren dat voldoet aan de gestelde eisen en is afgestemd op de behoeften van de specifieke doelgroepen.
Ventilatieactieplan Nieuwbouwwoningen krijgen betere ventilatiesystemen om voor een gezonder binnenmilieu te zorgen. De bouw- en installatiesector, projectontwikkelaars, woningbouwverenigingen en consumentenorganisaties hebben daarover in 2012 afspraken gemaakt met de ministeries van Infrastructuur en Milieu en Binnenlandse Zaken. De afspraken zijn vastgelegd in het Actieplan kwaliteitsverbetering ventilatievoorzieningen. De deelname van UNETO-VNI is gericht op beproeving en oplevering van de ventilatievoorziening. Meer informatie hierover vindt u op het ledennet van UNETO-VNI, in het dossier Ventilatie op www.uneto-vni.nl/leden, menu Dossiers, dossier Ventilatie.
Tips voor meer kwaliteit en minder faalkosten 1. Investeer in kennis over ventilatietechniek, totaalconcepten op het gebied van ventilatie, verwarming, koeling en energiebesparing en investeer in kennis over regelgeving. 2. Ligt de keuze voor het ventilatiesysteem nog niet vast, breng dan eerst de behoefte van de opdrachtgever en de bewoners/ gebouwgebruikers in kaart. Vraag door op de eisen en wensen omtrent comfort, gezondheid, energiebesparing, investering en exploitatiekosten. Bespreek daarna de technische oplossingen en de voor- en nadelen ervan. Adviseer de opdrachtgever en informeer hem over de voordelen van een integrale aanpak. 3. Zorg voor een doordachte offerte. + Ontwerp de ventilatie conform de prestatie-eisen van het Bouwbesluit o.a. voor de luchthoeveelheden, het geluid en de bedienbaarheid. Vermeld deze ontwerpuitgangspunten in de offerte. + Ontwerp met ruime luchthoeveelheden en leg de reden hiervan uit aan uw klant. Vermijd een installatie waarvan de maximumstand ontworpen is op de minimumeisen van het Bouwbesluit. Verschillende ISSO-publicaties over ventilatie geven hiervoor de ontwerprichtlijnen. Voor een overzicht ga naar www.isso.nl, klik op Producten en Winkel en vul bij zoekcriteria ventilatiesysteem in. 4. Controleer bij opdrachtneming een aantal zaken: + Beoordeel vooraf het bouwkundig ontwerp. Beoordeel of er voldoende ruimte is om de installatie aan te leggen. + Check of het voorgeschreven ventilatiesysteem tenminste voldoet aan de eisen van het Bouwbesluit. Bekijk ook of het ventilatie-ontwerp nog steeds in overeenstemming is met het bouwontwerp (uitbreidingen zijn meestal van invloed op de ventilatie). + Blijkt bij opdrachtneming dat het niveau van het Bouwbesluit niet wordt gehaald, dan bent u als installateur verplicht de opdrachtgever te waarschuwen. Waarschuw altijd schriftelijk. 5. Regel de installatie in en beproef de installatie. + Bij het beproeven is het zaak het geluid te meten (conform de eisen vastgelegd in het ISSOrapport 111) en na inregelen de luchthoeveelheden te meten. Naast het inschakelen van een gekwalificeerd installatiebedrijf kan de opdrachtgever ervoor kiezen een Ventilatieprestatiekeuring (VPK) te laten uitvoeren om de installatie te laten beoordelen door een onafhankelijke deskundige. Op www.qbisnl.nl kunt u dergelijke bedrijven vinden. Op www.kvinl.nl zijn erkende bedrijven te vinden specifiek voor luchtbehandeling. + Garandeer prestaties van het ventilatiesysteem over bijvoorbeeld geluid, debiet en onderhoudskosten. Daarmee onderscheid u zich van zomaar een aanbieder. 6. Lever de installatie op. + Maak een afspraak met de opdrachtgever, meestal de bouwkundige aannemer, om de installatie op te leveren. Leg de oplevering schriftelijk vast en overhandig de beproevingsrapportage. + Bied een onderhoudscontract aan. 7. Zorg voor een duidelijke handleiding voor de eindgebruiker. + Als lid van UNETO-VNI kunt u via de website www. publicatieplatform.nl een op maat gemaakte gebruikershandleiding samenstellen. Uw klant kan ook zelf een algemene gebruikershandleiding samenstellen via: www. mijnhuisinstallatie.nl. Volgens de meterruimtennorm NEN 2768 is de binnenkant van de meterkast de aangewezen plek om de handleiding op te bergen.
Ton van der Laan, directeur Bouwbedrijf van der Gragt: Over de offerte: In de ontwerpfase van nieuwbouwwoningen wordt vaak te weinig aandacht besteed aan ventilatie. Dan wordt in het bestek alleen de geldende norm en hooguit een fabricaat genoemd. De installateur moet dan het leidingverloop ontwerpen en aanleggen. Als de prijs al vast staat, moet hij uit concurrentie overwegingen vaak concessies doen. Daarom adviseer ik installateurs om een tekening van het leidingverloop bij de offerte te voegen. Over de handleiding: Een alternatief voor een geschreven handleiding is een USB-stick met een filmpje waarin te zien is hoe je het ventilatiesysteem onderhoudt. Volop informatie, kennis en kunde bij UNETO-VNI Kennis op peil houden, bijscholing en/ of vaardigheden verder ontwikkelen; het is een must als u kwaliteit wilt leveren en zich als expert wilt profileren op het gebied van binnenklimaat. UNETO-VNI heeft alle relevante, actuele informatie gebundeld op het Ledennet.Meer informatie over ventilatie vindt u op www.uneto-vni.nl/leden, menu Dossiers, dossier Ventilatie. U vindt er informatie over onder andere normen en certificering, voorschriften, achtergrondinformatie, ISSO publicaties, opleidingen, filmpjes, en links naar informatieve websites. Meer informatie Heeft u vragen of wilt u meer informatie, neemt u dan contact op met: Terry Heemskerk, Vakgroepmanager Klimaat- en Duurzame Techniek T 079 325 06 20 E t.heemskerk@uneto-vni.nl I www.uneto-vni.nl/leden/dossiers/ventilatie Fred Vos, Beleidsmedewerker Klimaattechniek T 079 325 07 48 E f.vos@uneto-vni.nl I www.uneto-vni.nl/leden/dossiers/ventilatie Fotografie: Met dank aan Hans Buitenhuis, DWA, voor het ter beschikking stellen van zijn unieke woning: Project buitenhuis. De eerste vrijstaande woning in Nederland die aan de internationale passiefhuisnorm voldoet.
www.uneto-vni.nl UNETO-VNI, juli 2014 UNETO-VNI Bredewater 20-2715 CA Zoetermeer - Postbus 188-2700 AD Zoetermeer T 079 325 06 50 - F 079 325 06 66 - E info@uneto-vni.nl - W www.uneto-vni.nl