Voorwoord / 15 Lijst van afkortingen / 19 1 1.1 1.2 1.3 1.3.1 1.3.2 1.3.3 1.3.4 1.3.5 1.3.6 1.3.7 1.3.8 1.3.9 1.4 1.5 1.5.1 1.5.2 1.5.3 1.5.4 1.5.5 1.5.6 1.5.7 1.5.8 1.5.9 1.6 1.6.1 1.6.2 1.6.3 1.7 1.7.1 1.7.2 Wat is pensioen? Een inleidende zoektocht naar een definitie / 23 Inleiding / 23 Korte historische pensioenreis / 24 Mogelijke criteria / 25 Naamgeving / 25 Doelgroep en relatie met arbeid / 25 Vrijwillig of verplicht? / 26 Welke risico s worden gedekt? / 27 De looptijd / 27 Inhoud van de voorziening / 27 De instelling waar het pensioen is ondergebracht / 28 De wijze van financiering / 29 De zekerheid/onvoorwaardelijkheid van pensioenrechten / 29 Literatuur / 30 Wetgeving / 32 Pensioen- en spaarfondsenwet (PSW) / 32 Pensioenwet (PW) / 33 Algemene Ouderdomswet (AOW) / 34 Wet verevening pensioenrechten bij scheiding (WVPS) / 35 Wet verplichte deelneming in een bedrijfstakpensioenfonds 2000 (Wet Bpf 2000) / 36 Wet op de loonbelasting 1964 (Wet LB 1964) / 36 Wet inkomstenbelasting 2001 (Wet IB 2001) / 37 Burgerlijk Wetboek (BW) / 38 Wetgeving inzake gelijke behandeling / 38 Jurisprudentie / 38 Hoge Raad 27 februari 1998 / 39 Rechtbank Den Haag 28 augustus 2002 / 39 Hoge Raad 16 september 2005 / 40 Pensioenontwikkelingen / 40 Pensioenakkoord 2010 / 42 Uitwerkingsmemorandum / 44 5
1.7.3 1.7.4 1.7.5 1.7.6 1.7.7 1.8 2 Voorgestelde en weer ingetrokken fiscale wetsvoorstellen / 46 Tussentijdse ontwikkelingen / 49 Ontwikkelingen in 2013 en 2014 / 56 Wetgeving vanaf 1 januari 2015 / 58 Toekomst van het pensioenstelsel / 62 Conclusie / 68 AOW en Anw / 71 2.1 Inleiding / 71 2.2 Korte geschiedenis verhoging AOW-leeftijd / 73 2.3 Premieheffing / 78 2.3.1 Nationale regelgeving / 78 2.3.2 Vrijwillige verzekering / 88 2.3.3 Gemoedsbezwaarden / 91 2.3.4 KB 746 / 92 2.3.5 Europese regelgeving / 95 2.4 Uitkeringen / 97 2.4.1 AOW / 98 2.4.2 De uitkering / 100 2.4.3 In het buitenland wonende gerechtigden / 106 2.4.4 Anw / 108 2.4.5 De uitkering / 111 2.4.6 In het buitenland wonende gerechtigden / 111 2.5 Belastingheffing over de uitkeringen / 112 3 Driehoeksverhouding in de Pensioenwet / 115 3.1 Inleiding / 115 3.2 Inleiding pensioenwetgeving: korte uiteenzetting van de Pensioenwet en andere wetten die gerelateerd zijn aan pensioen / 115 3.3 Beknopte beschrijving van hoofdstuk 1 t/m 8 PW / 116 3.3.1 Doel Pensioenwet / 129 3.4 Pensioenovereenkomst tussen werkgever en werknemer / 130 3.4.1 Aanbod, aanvaarding, verwerping / 131 3.4.2 Bepalingen in de pensioenovereenkomst / 135 3.4.2.1 Karakter pensioenovereenkomst / 135 3.4.2.2 Betalingsvoorbehoud werkgever / 137 3.4.2.3 Toeslagverlening en ambitievoorwaarden / 138 3.4.2.4 Beperking onderscheid naar leeftijd bij verwerving en aanbod / 139 3.4.2.5 Tijdsevenredige verwerving pensioenaanspraken / 140 3.5 Informatieverstrekking aan de deelnemer / 141 3.5.1 Pensioen 1-2-3 / 141 3.6 Uitvoeringsovereenkomst tussen werkgever en pensioenuitvoerder / 144 3.6.1 De onderbrengingsplicht / 144 3.6.2 Bepalingen in de uitvoeringsovereenkomst / 147 3.7 Pensioenreglement tussen werknemer en pensioenuitvoerder / 149 6
3.7.1 Opstellen pensioenreglement / 149 3.7.2 Inhoud pensioenreglement / 149 3.8 Bestuursmodellen, communicatie- en informatieverplichtingen / 150 3.9 Het nieuwe pensioencontract: verschuiving risico en aansprakelijkheid / 152 3.9.1 Noodzaak herziening pensioenstelsel / 153 3.9.2 Financieel Toetsingskader / 154 4 Pension Fund Governance: bestuur en evenwichtigheid / 157 4.1 Inleiding / 157 4.2 Algemeen kader / 157 4.2.1 Onderbrengingsplicht van de werkgever / 157 4.2.2 Belanghebbenden bij een pensioenfonds / 158 4.2.3 Taken van een pensioenfonds bij de uitvoering van een pensioenregeling / 158 4.2.4 Ontwikkelingen rondom de Wet versterking bestuur pensioenfondsen / 160 4.2.5 De Wet versterking bestuur pensioenfondsen / 162 4.3 Inrichting van een pensioenfonds / 163 4.3.1 Ondernemingspensioenfonds en bedrijfstakpensioenfonds / 163 4.3.2 De bestuursmodellen / 164 4.3.2.1 Bestuur / 164 4.3.2.2 Taken en verantwoordelijkheden van en eisen aan het bestuur / 171 4.3.2.3 Intern toezicht bij het paritaire model en onafhankelijke model (art. 103 jo. 104 PW) / 176 4.3.2.4 Verantwoording en medezeggenschap / 180 4.3.3 Schematisch overzicht van de organen in de bestuursmodellen conform de Wet versterking bestuur pensioenfondsen / 185 4.3.4 Hoe kies je een bestuursmodel? / 191 4.4 Stand van zaken / 194 5 Werknemerspensioen in de loonsfeer, beroepspensioen en nettopensioen / 197 5.1 Inleiding / 197 5.2 Is pensioen loon? / 197 5.2.1 Omkeerregel (art. 10 en 11 Wet LB 1964) / 198 5.3 Pensioenregeling (art. 18 Wet LB 1964) / 200 5.3.1 Pensioenvormen / 201 5.3.1.1 Ouderdomspensioen / 201 5.3.1.2 Nabestaandenpensioen / 210 5.3.1.3 Arbeidsongeschiktheidspensioen / 211 5.3.2 Erkende verzekeraar (art. 19a Wet LB 1964) / 212 5.4 Pensioensystemen / 215 5.4.1 Eindloonregeling / 217 5.4.2 Middelloonregeling / 218 7
5.4.3 Vastebedragenregeling / 219 5.4.4 Kapitaalovereenkomst / 219 5.4.5 Beschikbarepremieregeling / 220 5.4.6 Combinaties / 222 5.4.6.1 Hybride pensioenregelingen / 223 5.5 Pensioengevend loon en diensttijd / 225 5.5.1 Diensttijd / 226 5.5.2 Pensioengevend loon met aftoppingsgrens / 229 5.6 Toelaatbare overschrijdingen pensioennormen / 231 5.7 Toetsing pensioenregeling / 235 5.8 Onregelmatige afwikkeling van een pensioenregeling / 237 5.9 Witteveenkader voor beroepspensioen vanaf 2015 / 238 5.9.1 Pensioengrondslag en begrenzing / 240 5.9.2 Fiscale behandeling van vrijwillige pensioenpremies / 242 5.9.3 Uitkeringen en bovenmatige pensioengrondslag / 243 5.10 Nettopensioen / 244 6 Dga: civiele en fiscale aspecten / 255 6.1 Inleiding / 255 6.2 De dga en de PW / 255 6.2.1 Definitie dga / 255 6.2.2 Gevolgen niet van toepassing zijn Pensioenwet / 257 6.2.2.1 Afkoopverbod / 257 6.2.2.2 Waardeoverdracht / 257 6.2.2.3 Bescherming in geval van ontslag / 257 6.2.2.4 Positie partner dga / 258 6.3 De dga en de Wet LB 1964 / 258 6.3.1 Pensioenopbouw in eigen beheer / 259 6.3.2 Pensioenopbouw en gangbaarheidstoets / 260 6.3.2.1 Art. 10c Uitv.besl. LB 1965 / 261 6.3.2.2 Loonbestanddelen in natura / 262 6.3.2.3 De eigen bijdrage / 262 6.3.2.4 AOW-inbouw / 262 6.3.2.5 Onbepaalde partner / 264 6.3.2.6 Overbruggingspensioen / 265 6.3.3 Overige aandachtspunten bij pensioenopbouw in eigen beheer / 266 6.3.3.1 Gebruikelijkloonregeling / 266 6.3.3.2 Prijsgeven van pensioenaanspraken / 267 6.3.3.3 Rechtsbescherming / 269 6.4 Winstbepaling pensioen in eigen beheer / 270 6.4.1 Algemeen / 270 6.4.2 De waardering van pensioenverplichtingen op de fiscale vermogensopstelling / 271 6.4.3 Zakelijkheid / 274 6.5 Emigratie / 275 6.5.1 Conserverende aanslag / 275 8
6.5.2 Conserverende aanslag in strijd met verdrag / 276 6.5.3 Verplaatsing feitelijke leiding bv / 278 6.6 Afschaffing van het pensioen in eigen beheer / 279 6.6.1 Inleiding / 279 6.6.2 Problemen pensioen in eigen beheer / 279 6.6.3 Fiscaal gunstige afkoopregeling / 280 6.6.4 De oudedagsverplichting / 283 7 Fiscale aspecten van vervroegde uittreding, langer doorwerken en flexibilisering / 287 7.1 Inleiding / 287 7.2 Ontwikkelingen Witteveen-wetgeving / 288 7.2.1 Wet fiscale behandeling van pensioenen / 288 7.2.1.1 Bepalingen pre-witteveen / 288 7.2.1.2 Witteveen-regime / 289 7.2.2 Vervroeging ouderdomspensioen / 289 7.2.2.1 Dienstjarenkorting / 289 7.2.2.2 Actuariële korting / 289 7.2.2.3 Gemis aan AOW / 291 7.2.2.4 Partnerpensioen / 292 7.2.2.5 Doorwerken en pensioenvervroeging / 293 7.2.3 Vormen van vroegpensioen / 293 7.2.3.1 Overbruggingspensioen / 293 7.2.3.2 VUT / 294 7.2.3.3 Prepensioen / 296 7.3 Wet VPL / 297 7.3.1 Wet aanpassing fiscale behandeling VUT/prepensioen en introductie levensloopregeling / 297 7.3.2 Gevolgen invoering Wet VPL voor vroegpensioen / 299 7.3.2.1 Overbruggingspensioen en prepensioen / 299 7.3.2.2 VUT-regelingen / 299 7.3.3 Overgangsrecht / 299 7.3.3.1 Bestaande regeling voor VUT, prepensioen en overbruggingspensioen / 299 7.3.3.2 Werknemers geboren vóór 1950 / 300 7.3.3.3 Bestaande aanspraken op vroegpensioen / 300 7.3.3.4 Afkoop prepensioen / 301 7.3.3.5 Arbeidsongeschiktheid en Wet VPL / 301 7.4 40-deelnemingsjarenpensioen / 302 7.4.1 Toepassing 40-deelnemingsjarenpensioen / 302 7.4.2 Voorwaarden toekenning 40-deelnemingsjarenpensioen / 303 7.4.3 Verhoging: 40-deelnemingsjarenpensioen / 303 7.5 Regeling voor vervroegde uittreding (RVU) / 304 7.5.1 Eindheffing / 304 7.5.2 Kwalificatie als VUT-regeling / 305 7.5.2.1 Besluit van 8 december 2005: kwalitatieve toets / 307 7.5.2.2 Besluit van 26 mei 2005 / 308 9
7.5.3 Eenmalige ontslaguitkeringen / 310 7.5.4 Seniorenregelingen / 310 7.6 Levensloopregeling / 311 7.6.1 Algemene aspecten / 312 7.6.2 Voorwaarden levensloopregeling / 313 7.6.3 Opbouw van levenslooptegoed / 313 7.6.3.1 Sparen door de werknemer / 313 7.6.3.2 Bijdrage van de werkgever / 313 7.6.3.3 Toetsing aan maxima / 314 7.6.3.4 Overgangsbepalingen oudere werknemers / 314 7.6.4 Opname van levenslooptegoed / 314 7.6.5 Overgangsrecht levensloopregeling / 315 7.7 Wet verhoging AOW- en pensioenrichtleeftijd / 316 7.8 Witteveenkader 2015 / 317 7.8.1 Gevolgen diverse verlagingen / 318 7.8.2 Nettosparen / 319 7.9 Vitaliteitssparen / 320 7.10 Doorwerkbonus en houdbaarheidsbijdrage / 320 7.10.1 Werkbonus / 321 7.10.1.1 Doorwerkbonus tot 2013 en werkbonus vanaf 2013 / 321 7.10.2 Houdbaarheidsbijdrage / 322 7.11 Flexibilisering / 322 7.11.1 Wet uitbetaling in pensioeneenheden / 323 7.11.2 Wet variabele pensioenuitkering / 325 7.11.3 Wet verbeterde premieregeling / 326 7.11.3.1 Keuzemogelijkheden / 328 7.11.3.2 Pensioenuitvoerders / 329 7.11.3.3 Fiscale aspecten / 329 8 Civiele en fiscale aspecten van pensioendeling / 331 8.1 Inleiding / 331 8.2 Huwelijksvermogensrecht en WVPS / 331 8.2.1 Art. 1:94 en art. 1:155 Burgerlijk Wetboek / 331 8.2.2 Reikwijdte WVPS / 333 8.3 WVPS / 336 8.3.1 Vereveningsmethodes / 336 8.3.2 Conversie / 341 8.3.3 Fiscale consequenties van vereveningsmethodes / 344 8.4 Partnerpensioen en echtscheiding / 347 8.4.1 Behoud aanspraak partnerpensioen in geval van scheiding / 347 8.5 Uitsluiting WVPS / 350 8.5.1 Herleving van huwelijksvermogensrecht? / 350 8.5.2 Fiscale consequenties van uitsluiting WVPS en/of pensioenverrekening / 351 8.5.2.1 Bijzonder partnerpensioen / 352 8.6 Boon/Van Loon-regime / 353 8.6.1 Voorgeschiedenis / 353 10
8.6.2 Boon/Van Loon-arrest / 354 8.6.3 Verrekeningsmethodes van deze tijd en fiscale consequenties / 355 8.6.4 Verrekeningsmethodes niet-wvps-pensioen en fiscale consequenties / 360 8.7 Dga en pensioendeling bij echtscheiding / 361 8.7.1 Samenhang Pensioenwet en WVPS / 361 8.7.2 Afstortingsverplichting? / 363 9 9.1 9.2 9.3 9.4 9.5 9.6 9.6.1 9.7 9.8 9.9 9.10 9.11 9.12 10 Belastingen en pensioenen in EU-context / 371 Inleiding / 371 EET, TEE, ETT, TTE, ET en TTT / 371 EU-pensioenbelastingwetgeving onwaarschijnlijk / 373 Grote verschillen tussen de lidstaten / 373 Grensoverschrijdende premiebetalingen / 374 Grensoverschrijdende overdracht van pensioenkapitaal / 376 Nederlands afkoopverbod internationaal houdbaar? / 376 Discriminerende belastingheffing van beleggingsresultaten / 378 De uitkeringsfase / 384 Pan-Europese pensioenfondsen in de praktijk / 384 Pan-Europese pensioeninstelling voor onderzoekers / 385 Levensverzekeraars / 386 Conclusie / 387 Belastingheffing over pensioenuitkeringen in grensoverschrijdende situaties / 389 10.1 Inleiding / 389 10.2 Verdeling heffingsrechten tussen de staten op basis van belastingverdrag / 389 10.3 Belastingheffing over particulier pensioen / 391 10.3.1 Nederlands verdragsbeleid / 391 10.3.2 OESO-Modelverdrag / 392 10.4 Belastingheffing over overheidspensioen / 393 10.4.1 Nederlands verdragsbeleid / 393 10.4.1.1 Overheid in de zin van art. 19, lid 2 van veel van de door Nederland gesloten belastingverdragen / 394 10.4.1.2 Diensten bewezen aan de staat / 396 10.4.1.3 Publiekrechtelijk lichaam / 396 10.4.2 OESO-Modelverdrag / 398 10.4.3 Op winst gerichte overheidsbedrijven / 399 10.5 Samenloop van particulier pensioen en overheidspensioen / 400 10.5.1 Jurisprudentie / 400 10.5.2 OESO / 400 10.5.3 Pensioenen op risicoverzekerings-, omslag- en opbouwbasis / 401 10.5.4 Kwalificatieconflicten / 403 10.6 Enkele pensioenbepalingen in bilaterale verdragen / 404 11
10.6.1 België / 404 10.6.2 Canada / 405 10.6.3 Verenigd Koninkrijk / 405 10.6.4 Duitsland / 405 10.7 Verschil overheid en privaat nog te rechtvaardigen? / 407 11 Nationale en internationale waardeoverdracht / 411 11.1 Inleiding / 411 11.2 Vormen van waardeoverdracht / 411 11.3 Waardeoverdracht binnen Nederland / 412 11.3.1 Civiele vereisten voor waardeoverdracht / 416 11.3.1.1 Overdrachtswaarde en bijbetaling / 417 11.3.1.2 Procedure en termijnen / 420 11.4 Fiscale consequenties van waardeoverdracht binnen Nederland / 422 11.4.1 Dienstjaren / 423 11.5 Internationale waardeoverdracht / 424 11.5.1 Civiele vereisten voor internationale waardeoverdracht / 424 11.5.2 Toegestane buitenlandse pensioenuitvoerder / 426 11.6 Fiscale consequenties van internationale waardeoverdracht / 428 11.6.1 Internationale waardeoverdracht / 428 11.6.2 Emigratie (art. 3.83, lid 1, Wet IB 2001) / 431 11.6.2.1 Houdbaarheid van conserverende aanslag / 432 11.6.3 Emigratie (art. 3.136, lid 3, Wet IB 2001) / 436 11.6.4 Conserverende aanslag en toets door ontvanger / 438 11.6.5 Emigratie en internationale waardeoverdracht / 443 11.7 Voortzetting pensioenopbouw in ander land / 443 11.7.1 Werknemer komt naar Nederland, voortzetting in buitenland / 444 11.7.2 Werknemer gaat naar buitenland, voortzetting in Nederland / 445 11.8 IORP-richtlijn (Richtlijn 2003/41/EG) / 447 11.8.1 Grensoverschrijdende werkzaamheden vanuit Nederland / 452 12 Lijfrenten / 455 12.1 Inleiding / 455 12.2 Belang derde pijler / 458 12.3 De wetgever / 461 12.4 De verzekeringslijfrente / 462 12.5 De lijfrentedefinitie / 464 12.6 De bancaire lijfrente / 467 12.7 De aftrekmogelijkheden / 470 12.8 Tijdstip van aftrek / 477 12.9 Toegelaten aanbieders / 478 12.10 Toegestane lijfrenten / 479 12.11 Combinaties van lijfrenten / 481 12.12 De nettolijfrente / 484 12.13 De uitkeringen / 486 12.13.1 Oud-regimelijfrenten / 488 12
12.14 12.15 12.16 12.17 12.18 13 Sanctiebepalingen bij niet-reguliere afwikkeling / 489 Emigratie / 492 Ongelijkheid tweede en derde pijler / 495 Het kan beter / 496 Tot slot / 497 Perikelen partnerpensioen / 499 13.1 Inleiding / 499 13.2 Historie / 499 13.2.1 De eerste pijler / 500 13.2.2 De tweede pijler / 501 13.2.3 Derde pijler / 504 13.3 Partnerpensioen in de Pensioenwet / 504 13.3.1 Begrip partner algemeen / 504 13.3.2 Samenwoners / 504 13.3.2.1 Uniformiteit definitie samenwoners / 506 13.3.3 Tijdelijk of levenslang / 507 13.3.4 Bijzonder partnerpensioen / 507 13.3.4.1 Samenwoners en bijzonder partnerpensioen / 509 13.3.5 Afkoop klein (bijzonder) partnerpensioen / 509 13.4 Partnerpensioen financieel / 510 13.4.1 Overeenkomst / 510 13.4.2 Opbouw- of risicobasis / 510 13.4.3 Pensioenopbouw en pensioengevend loon / 511 13.5 Partnervoorziening fiscaal / 512 13.5.1 Nabestaandenlijfrente / 512 13.5.1.1 Jaarruimte / 512 13.5.1.2 Jaarruimte en tekort partnerpensioen / 513 13.5.1.3 Jaarruimte en AOW-franchise / 513 13.5.1.4 Kring van gerechtigden / 513 13.5.2 Partnerpensioen / 514 13.5.2.1 Kring van gerechtigden / 514 13.5.2.2 Pensioenovereenkomst en fiscale grenzen / 516 13.5.2.3 Aanvullende opbouwmogelijkheden / 518 13.5.2.4 70%-grens / 519 13.5.2.5 Levenslang of tijdelijk / 519 13.5.2.6 Ingangsdatum / 520 13.6 Partnervoorziening en baanwisseling / 521 13.6.1 Uitruil ouderdomspensioen in partnerpensioen (art. 61 PW) / 523 13.6.1.1 Uitruil partnerpensioen voor ouderdomspensioen (art. 60 PW) / 524 13.6.2 Uitruil partnerpensioen bij einde deelneming / 524 13.6.3 Nabestaandenlijfrente / 525 13.7 Partnervoorziening en ontslag / 525 13.7.1 Vrijwillige voortzetting (art. 54 PW) / 526 13.7.1.1 Samenloop vrijwillige voortzetting en art. 61 PW / 527 13.7.2 Voortzetting tijdens WW-periode (art. 55 PW) / 527 13
13.7.2.1 Samenloop voorzetting tijdens WW-periode en vrijwillige voortzetting (art. 54 PW) / 528 13.7.2.2 Samenloop voortzetting tijdens WW-periode en uitruil (art. 61 PW) / 528 13.7.3 Nabestaandenlijfrente / 528 13.8 Partnervoorziening en echtscheiding / 529 13.8.1 Ex-partner / 529 13.8.1.1 Uitruil ouderdomspensioen (art. 61 PW) / 529 13.8.1.2 Pensioenverweer / 529 13.8.2 Opvolgende partner / 530 13.8.2.1 Nabestaandenlijfrente / 530 13.9 13.10 Afschaffen pensioen in eigen beheer / 530 Tot slot / 531 Literatuurlijst / 533 Trefwoordenregister / 559 Jurisprudentieregister / 575 14