1: Toespraak commissaris van de Koning bij het Gelders Oogstfeest Otterlo, natuurgebied Oud Reemst, 5 oktober 2017 Het is met veel plezier, dat ik vanmiddag het Gelders Oogstfeest mag openen met een bespiegeling over het Gelders landschap. Ik meen het oprecht, als ik zeg dat ik commissaris van de Koning ben in de mooiste provincie van Nederland. De slogan is niet voor niets Gelderland levert je mooie streken. Zeven van de twintig nationale landschappen liggen in Gelderland, daarmee is Gelderland objectief de mooiste provincie van Nederland. Onze provincie staat bekend als aantrekkelijk én gevarieerd. Want op de zee na, zie je bijna alle Nederlandse landschappen immers ook in Gelderland. En wat het zeelandschap betreft: kleine stukjes duinen en zeekleilandschap vind je zelfs langs de Veluwerandmeren. De veengebieden en het coulisselandschap van de Achterhoek. De boomgaarden voor de fruitteelt in de Betuwe. De rivieren, dijken, uiterwaarden en klei in het rivierengebied. En de heuvels, zandgronden, bossen en beken op de Veluwe. Zoveel verschillende landschappen in één provincie.
En al die landschappen laten zich in de vier seizoenen ook weer van heel verschillende kanten zien. 2: Maar, dat hoef ik u eigenlijk niet te vertellen. U werkt dagelijks in en voor ons landschap. En daarom weet u ook, dat ons landschap op verschillende manieren onder druk staat. Het begint ermee dat het landschap alles om ons heen is, en dat het van iedereen is. Dat is mooi, maar de keerzijde van de medaille is dat niemand verantwoordelijk is voor het geheel. Verder staat onze samenleving voor een aantal grote opgaven, die het landschap zonder meer ingrijpend zullen veranderen. Denk maar aan de energietransitie, het omgaan met klimaatverandering en schaalvergroting in de landbouw - die ook steeds duurzamer wordt. Op de derde plaats zien we dat landschappelijke kwaliteit bij ruimtelijke ontwikkelingen nog lang niet altijd de aandacht krijgt die ze verdient. Daarom heeft de provincie ook de Gelderse Prijs voor Ruimtelijke Kwaliteit in het leven geroepen, en de prijsvraag Maak Gelderland Mooier.
3: Inwoners van Gelderland maken zich ook zorgen om de omvang van de veranderingen in het landschap, en de snelheid waarmee die gepaard gaan. En tenslotte verdwijnen er steeds meer groene landschapselementen. Daarom werken wij nu aan een Agenda Landschap voor de provincie Gelderland. En dan bedoel ik - voor alle duidelijkheid - het grondgebied, en niet de provinciale organisatie. Die Agenda Landschap moet nadrukkelijk géén nieuw beleidsstuk worden. Ons landschapsbeleid staat immers in de provinciale Omgevingsvisie. En die Omgevingsvisie is niet in beton gegoten, maar wordt - zoals u weet - regelmatig op onderdelen geactualiseerd. Wat is de Agenda Landschap dan wel? Wat ons betreft is de Agenda Landschap een periodieke uitnodiging voor een gesprek met alle partijen, die zich de kwaliteit en de ontwikkeling van het Gelderse landschap aantrekken. Die Gelderse Landschapsdialoog willen we voeren met grote en kleine grondbezitters, beheerders en rentmeesters, met inwoners en bestuurders van gemeenten, waterschappen en de provincie.
Met partijen die de ontwikkeling van het landschap niet alleen belangrijk vinden, maar daar ook echt een steentje aan kunnen bijdragen. Met u dus, want de publieke zaak is niet enkel en alleen een publieke taak. 4: Dat betekent niet dat de provincie haar verantwoordelijkheid wil afschuiven. Integendeel. De provincie heeft natuurlijk wettelijke bevoegdheden en verantwoordelijkheden. Daarnaast past het schaalniveau van ontwikkelingen soms het best bij het niveau van de provincie. En in ontwikkelingen die de sector-, gemeente- of provinciegrenzen overschrijden kan bemoeienis van de provincie wenselijk of nodig zijn. De provincie is verantwoordelijk voor: Inzicht in de staat van het landschap; Het behoud van de landschappelijke hoofdstructuren, die zo kenmerkend zijn voor Gelderland - en voor het onderscheid tussen de verschillende Gelderse streken; Wij zijn verantwoordelijk voor de ondersteuning van partners als u, die ons landschap mede vormgeven; En tenslotte is de provincie verantwoordelijk voor de regie op wat de grote ruimtelijke opgaven betekenen voor ons landschap. En bij die vier verantwoordelijkheden moeten wij natuurlijk zelf het goede voorbeeld geven in hoe we de dingen doen.
5: Om de staat van het landschap goed te kunnen volgen, denken we na over het opzetten van een landschapsobservatorium. Dit biedt een ijkpunt voor de discussie over de toestand van het landschap, en voor wat er nodig is om landschappelijke kwaliteiten te bereiken of te behouden. Daarnaast is zo n landschapsobservatorium ook de plek waar allerlei informatie, kennis en ervaringen van inwoners kunnen worden verzameld en gedeeld. Maar goed, laat ik niet voor de muziek uitlopen. Of - om in landschapstermen te blijven - laat ik gedeputeerde Jan Jacob van Dijk en Provinciale Staten het gras niet voor de voeten wegmaaien. Besluitvorming over de Agenda Landschap moet nog plaatsvinden. Maar hoe de Agenda Landschap er straks ook uit zal zien, ik zei het u al: de provincie kan het niet alleen. Daarom gaan wij door met het ondersteunen van organisaties en inwoners die bijdragen aan de kwaliteit van het landschap. Of die bijdragen nu af en toe, regelmatig of structureel zijn. In zijn bekendste gedicht De Dapperstraat schrijft J.C. Bloem: Natuur is voor tevredenen of legen. En dan: wat is natuur nog in dit land? Een stukje bos, ter grootte van een krant, Een heuvel met wat villaatjes ertegen.
6: Ja, wat is natuur nog in dit land? Wat is landschap nog in Gelderland? Ik zou de dichter en u willen antwoorden: De natuur en het landschap zijn van ons allemaal. Of het nu Natura 2000-gebied is, deel uitmaakt van het Gelders Natuurnetwerk, in de Groene Ontwikkelingszone ligt of een woonomgeving zonder officiële beschermingsstatus is. Het landschap is van ons allemaal. En iedereen mag - of sterker: moet - een rol spelen bij het koesteren en ontwikkelen ervan. Dankuwel.