1 Projectplan Systeemkennis Inundatie en Actualisatie Toetsing Normering
1 Definities... 3 2 Projectidentificatie... 4 2.1 Projectnaam... 4 2.2 Projectnummers... 4 2.3 Projecttype... 4 2.4 Beleidsveld... 4 2.5 Eindproduct... 4 2.6 Start- en einddatum... 4 2.7 Handtekeningen... 4 3 Projectomschrijving... 5 3.1 Achtergrond... 5 3.2 Doel... 6 3.3 Afbakening... 7 3.4 Uitgangspunten... 7 3.5 Relaties met andere projecten... 8 4 Producten, planning en werkzaamheden... 9 4.1 Fasering, activiteiten en producten... 9 5 Organisatie... 13 5.1 Projectorganisatie, team en teamrollen... 13 5.2 Overlegstructuren... 13 6 Middelen... 14 6.1 Personele capaciteit... 14 6.2 Financiële raming en kasritme... 15 7 Communicatie... 16 7.1 Externe communicatie... 16 7.2 Interne communicatie... 16 2
1 Definities Inundatiekansenkaart Normeringskaart Toetsingskaart Kaart met daarop de optredende inundaties vanuit het oppervlaktewater bij bepaalde herhalingstijden. Kaartbeeld met de aan het grondgebruik gekoppelde normen uit de provinciale verordeningen die aangeven welke inundaties vanuit het oppervlaktewater maximaal toelaatbaar zijn. Kaartbeeld met de locaties waar, gezien de normen in de provinciale verordeningen, te frequent inundaties vanuit het oppervlaktewater optreden. 3
2 Projectidentificatie 2.1 Projectnaam Systeemkennis Inundatie en Actualisatie Toetsing Normering. 2.2 Projectnummers 60320144. 2.3 Projecttype Beleidsproject 2.4 Beleidsveld Planvorming 2.5 Eindproduct Gebiedsdekkende inundatiekansenkaarten met betrekking tot de gevoeligheid van het watersysteem voor begroeiing, afwijking van de ontwerpprofielen en het klimaat (T=10, T=25, T=50 en T=100). Een gebiedsdekkende toetsingskaart met gebieden die in de huidige situatie wel en niet voldoen aan de normen voor regionale wateroverlast. Bijbehorende rapportage, waarin is beschreven hoe de kaarten tot stand zijn gekomen. In de rapportage is onder andere aangegeven wat de kwaliteit (nauwkeurigheid) van de betreffende kaarten is. 2.6 Start- en einddatum Startdatum: Maart 2013 Einddatum: Maart 2015 2.7 Handtekeningen Naam opdrachtgever (OG): Rob Immink Naam projectleider (PL): Twan Rosmalen Datum: Datum: Handtekening: Handtekening: 4
3 Projectomschrijving 3.1 Achtergrond Waterschap Rijn en IJssel Waterschap Rijn en IJssel heeft, als beheerder van het regionale watersysteem, belang bij een goed inzicht in de kansen op wateroverlast van het watersysteem. Dit is onder andere duidelijk geworden in augustus 2010, als gevolg van zeer heftige neerslag (meer dan 100 mm in 24 uur). Naderhand is aangetoond dat de gebeurtenis dusdanig extreem was, dat wateroverlast redelijkerwijs niet had kunnen worden voorkomen. Echter, ook werd duidelijk dat het waterschap meer inzicht wilde krijgen in de kansen op regionale wateroverlast als gevolg van begroeiing, inrichting en klimaatsverandering. Aan de hand van de Toetsing wordt dit inzicht verkregen. Probleemstelling Om te kunnen sturen met beleid, beheer en onderhoud van het watersysteem, is inzicht nodig in de kansen op wateroverlast. Bij het in beeld brengen van deze kansen op wateroverlast moet een aantal vragen worden beantwoord: i. Wat zijn de kansen op wateroverlast van ons huidige oppervlaktewatersysteem? ii. Wat zijn de kansen op wateroverlast ten aanzien van het beheer (begroeiing) van dat watersysteem? iii. Wat zijn de kansen op wateroverlast in relatie tot onderhoud (afwijking van de ontwerpprofielen) van dat watersysteem? iv. Hoe veranderen de kansen op wateroverlast als gevolg van de klimaatsverandering? v. Wat zijn de kansen op regionale wateroverlast als gevolg van de aanvoer van water vanuit Duitsland? NBW In 2003 hebben het Rijk, de provincies, de gemeenten en de Unie van Waterschappen het Nationaal Bestuursakkoord Water (NBW) ondertekend. Hierin is de volgende afspraak gemaakt: De regionale watersystemen worden in de periode 2003-2005 getoetst aan de werknormen. Hierbij wordt aangegeven tot welke technische en ruimtelijke maatregelen en financiële inspanningen de toepassing van deze werknormen zou leiden om de regionale watersystemen uiterlijk in 2015 aan de werknorm te kunnen laten voldoen. Waterschap Rijn en IJssel heeft de NBW-toetsing in de periode 2003-2005 uitgevoerd. Bij de toetsing is uitgegaan van het middenscenario voor klimaatsverandering, door rekening te houden met 10% extra afvoer. De resultaten van de Toetsing Normering 2005 zijn weergegeven in Figuur 1. De Toetsing Normering 2005 heeft geleid tot een toetsingskaart met gebieden die, gezien de klimaatverandering, in 2050 niet aan de normen voor regionale wateroverlast voldoen. 5
Figuur 1: Toetsingsresultaat normering regionale wateroverlast 2005. Mede doordat er aanwijzingen waren dat de effecten van de klimaatsverandering groter zijn dan in 2003 ingeschat, zijn de NBW-afspraken in 2008 geactualiseerd (NBW-actueel). Ten aanzien van de doelstelling en termijn zijn daarbij de volgende afspraken gemaakt: Het project Systeemkennis Inundatie en Actualisatie Toetsing Normering vindt plaats aan de hand van het huidige klimaat. Daarmee wordt de actuele wateropgave in beeld gebracht. De knelpunten die op deze wijze in beeld zijn gebracht, zijn in 2015 opgelost. Bij het nemen van maatregelen om de knelpunten op te lossen, wordt rekening gehouden met klimaatsverandering. 3.2 Doel Het doel is om inzicht te krijgen in de kansen op inundatie in ons beheersgebied zodat op basis daarvan kan worden gehandeld in beleid, beheer en onderhoud. Bij het in beeld brengen van deze kansen wordt expliciet gekeken naar beheer en onderhoud (begroeiing en afwijking van de ontwerpprofielen) en klimaatsverandering. Het onderzoek geeft enerzijds inzicht in de gebieden waar het systeem voldoet en geeft anderzijds inzicht in de gebieden waar we als waterschap extra alert zouden moeten zijn als het gaat om regionale wateroverlast. 6
3.3 Afbakening Om helder gedefinieerd te hebben welke zaken wel en welke zaken geen deel uitmaken van dit project, is in deze paragraaf aangegeven welke zaken geen deel uitmaken van het project: i. Er worden geen maatregelen in beeld gebracht die nodig zijn om de eventuele knelpunten op te lossen. Deze worden in een vervolgtraject nader uitgewerkt. ii. iii. iv. Externe communicatie maakt geen deel uit van dit project. Communicatie met betrekking tot inundatie vindt plaats via de algemene communicatiestrategie ten aanzien van de veiligheidsniveaus die het watersysteem biedt en de zorgplicht van het waterschap. Er wordt geen extern gebiedsproces gestart. Wel wordt met medewerkers van het waterschap een intern beheerdersoordeel uitgevoerd. Dit project heeft betrekking op de extremen vanuit het oppervlaktewater. Een studie naar knelpunten als gevolg van wateroverlast onder normale omstandigheden, droogte, waterkwaliteit of de samenhang daartussen, maakt geen deel uit van dit onderzoek. 3.4 Uitgangspunten De volgende uitgangspunten worden gehanteerd: i. Bij de te hanteren aanpak wordt zoveel mogelijk aangesloten bij de afspraken die landelijk zijn gemaakt in Standaard werkwijze voor de toetsing van watersystemen aan de normen voor Regionale Wateroverlast. Indien van deze aanpak wordt afgeweken, wordt dat duidelijk gemotiveerd. ii. iii. iv. Bij de modelberekeningen wordt uitgegaan van de vastgelegde theoretische ontwerpprofielen (Legger). Het maaibeheer (beheer- en onderhoudsplan) wordt expliciet meegenomen bij de Toetsing. Het onderhoud (baggerbeleid) wordt expliciet meegenomen bij de Toetsing. 7 v. Er wordt getoetst aan de normen, zoals deze zijn vastgelegd in de Verordening Waterhuishouding. Voor het stedelijke gebied wordt getoetst aan een overstromingskans van 1/100 per jaar en voor het overige gebied aan een gemiddelde overstromingskans van 1/10 per jaar. Naast de normen, zoals genoemd in de Verordening Waterhuishouding, wordt ook de kans in beeld gebracht ten opzichte van de normen, zoals genoemd in NBW-actueel: Normklasse Maaiveldcriterium Basis werkcriterium Grasland 5 procent 1 / 10 jaar Akkerbouw 1 procent 1 / 25 jaar
Hoogwaardige land- en tuinbouw 1 procent 1 / 50 jaar Glastuinbouw 1 procent 1 / 50 jaar Bebouwd gebied 0 procent 1 / 100 jaar vi. vii. In tegenstelling tot de Toetsing 2005, wordt er tijdsafhankelijk (dus niet-stationair) gerekend. Op deze wijze wordt rekening gehouden met aanwezige bergingsgebieden en tijdelijke berging op het maaiveld. Bij de modelsimulaties wordt uitgegaan van de stochastenmethode, omdat dit een goed inzicht oplevert in de kansen van het oppervlaktewatersysteem voor onafhankelijke factoren als de duur van buien, de intensiteit van buien, begroeiing, bagger, etc. 3.5 Relaties met andere projecten Het project Systeemkennis Inundatie en Actualisatie Toetsing Normering heeft raakvlakken met de volgende projecten binnen waterschap Rijn en IJssel: i. Het maken van de modellen is sterk afhankelijk van de kwaliteit van de Legger. Voor een goede kwaliteit van de oppervlaktewatermodellen, is het van belang dat de Legger op orde is. Het project Legger is recent afgerond en bij de Toetsing gaan we er vanuit dat er daardoor voldoende gegevens beschikbaar zijn voor wat betreft de theoretische ontwerpprofielen. ii. Met de inzichten uit de Toetsing kunnen beleidsopgaven geformuleerd en wateropgaven nader gekwantificeerd worden. Daarmee heeft de Toetsing een relatie met het project Watervisie en het Waterbeheerplan. 8
4 Producten, planning en werkzaamheden 4.1 Fasering, activiteiten en producten Het project wordt opgedeeld in een drietal fasen: Pilot, de Watersysteem-analyse en de Knelpunten-analyse. A. Pilot Toetsing Normering Om te komen tot de normeringsberekeningen, zal eerst een aantal inhoudelijke uitgangspunten moeten worden opgesteld. Deze uitgangspunten bepalen mede de kwaliteit van het eindproduct. Zo kunnen de uitgangspunten effect hebben op de (on)nauwkeurigheid van het eindproduct, het detailniveau van de berekeningen en kan er bestuurlijke besluitvorming nodig blijken te zijn ten aanzien van de aannames/uitgangspunten. Om inzicht te krijgen in de aannames en uitgangspunten die nodig zijn, wordt eerst een pilot uitgevoerd. Door het uitvoeren van de pilot wordt helder welke inhoudelijke keuzes gemaakt moeten worden. Daarnaast wordt duidelijk wat de bestuurlijke consequenties kunnen zijn van deze inhoudelijke keuzes. In overleg met het adviesbureau wordt een keuze gemaakt voor een geschikt en representatief pilotgebied. Op basis van de pilot wordt een notitie opgesteld, waarin wordt aangegeven hoe de Toetsing (technisch-inhoudelijk) wordt uitgevoerd. De inhoudelijke keuzes worden op hun bestuurlijke relevantie getoetst. De bestuurlijk relevante zaken, die het gevolg zijn van de inhoudelijk gemaakte keuzes, worden bestuurlijk voorgelegd. De onderwerpen die in deze notitie in ieder geval aan de orde komen, zijn: Op welke wijze kan de leidingweerstand van watergangen het beste worden gemodelleerd, zodat dit een goede afspiegeling vormt van de maaipakketten die door het waterschap worden gehanteerd? Hoe kan het beste gewerkt worden met de definitie van stedelijk gebied uit de verordening? Wat zijn de bestuurlijke consequenties van het hanteren van een streefwaarde van T=100 voor verspreide bebouwing in het landelijk gebied? Wat is het schaalniveau waarop wordt getoetst (stroomgebieden, afwaterende onderdelen)? Op welke wijze kan de neerslag-afvoer het beste worden gemodelleerd? Op welke wijze kan het beste de afvoerrelatie met Duitsland worden gemodelleerd? Eindresultaat Inundatiekansenkaarten voor het pilotgebied voor wat betreft de gevoeligheid voor begroeiing en de gevoeligheid voor afwijkingen van de ontwerpprofielen. Notitie met bestuurlijke en inhoudelijke uitgangspunten die leiden tot een gebiedsdekkende normeringskaart. Het eindproduct van deze pilot is een rapportage met bijbehorende inundatiekansenkaarten (voor het pilotgebied), een normeringskaart (voor ons beheersgebied) en een toetsingskaart (voor het pilotgebied). Tevens is er een afzonderlijke notitie, waarin de inhoudelijke uitgangspunten zijn opgenomen. Bij de 9
inhoudelijke uitgangspunten is aangegeven wat de bestuurlijke consequenties (kunnen) zijn van de gemaakte keuzes. B. Watersysteemanalyse (resultaat inundatiekansenkaarten) Nadat de pilot is uitgevoerd is er inzicht in de methodiek. Vervolgens wordt de methodiek toegepast op het overige deel van het beheersgebied van waterschap Rijn en IJssel. In deze fase worden de benodigde oppervlaktewatermodellen gebouwd. Daarbij wordt onder andere de kwaliteit van de modellen getoetst. Het eindresultaat van deze fase bestaat uit inundatiekansenkaarten, waarbij voor de inundatiekansen (1:10, 1:25, 1:50 en 1:100) kaartbeelden zijn gemaakt. De volgende stappen worden doorlopen: actualiseren van modellen of het gebruik van bestaande, geschikte modellen; verifiëren of de kwaliteit van het model volstaat voor de beoogde watersysteemtoetsing; verantwoord implementeren van een rekenmethode om aan hydrologische extremen te rekenen; uitvoeren van statistische bewerkingen om waterstanden bij verschillende herhalingstijden te verkrijgen; vervaardigen van inundatiekansenkaarten. Eindresultaat Inundatiekansenkaarten voor wat betreft de gevoeligheid voor klimaatsverandering, de gevoeligheid voor begroeiing en de gevoeligheid voor afwijkingen van de ontwerpprofielen. Inundatiekansenkaarten van het beheersgebied van waterschap Rijn en IJssel bij T=10, T=25, T=50 en T=100. C. Toetsing (resultaat toetsingskaart) Na de watersysteemanalyse wordt de toetsing uitgevoerd. Hierbij worden de berekende inundatiekansen geconfronteerd met het grondgebruik (i.e. confrontatie tussen de inundatiekansenkaarten en de normeringskaart). Eindproduct is ook een bestuurlijke rapportage, waarin een beeld wordt geschetst van de knelpunten in het beheersgebied van waterschap Rijn en IJssel. bepalen van knelpunten: daar waar inundatie vaker voorkomt dan vanuit de norm is toegestaan; toepassen van een maaiveldcriterium conform verordening; vervaardigen van de toetsingskaart en berekenen van de wateropgave (weergegeven in ha); beoordelen van de toetsingskaart; definitief maken van de toetsingskaart en wateropgave na toepassen van het finale beheerdersoordeel. Bij het project Systeemkennis Inundatie en Actualisatie Toetsing Normering wordt expliciet gekeken naar het effect van de klimaatsverandering, de gevoeligheid voor begroeiing en de gevoeligheid voor afwijkingen van de ontwerpprofielen. 10
Met de inzichten over de gevoeligheden die onze watersystemen te zien geven voor klimaatverandering, begroeiing en bagger kunnen in de toekomst optimalisaties worden uitgevoerd: De inzichten bieden de mogelijkheid om het baggerbeleid te optimaliseren, door watergangen die minder gevoelig zijn voor inundatie, ook minder vaak te baggeren. De inzichten in de gevoeligheid voor begroeiing geven de mogelijkheid om het beheer en onderhoud verder te optimaliseren. Het project Systeemkennis Inundatie en Actualisatie Toetsing Normering levert de kennis en informatie om dergelijke optimalisaties in de toekomst uit te kunnen voeren. Eindresultaat Toetsingskaart Normering. Inzichten in de gevoeligheden die onze watersystemen te zien geven voor klimaatverandering, begroeiing en bagger. 11
Actie Omschrijving Product Planning A. Pilot A.1 Vaststellen uitgangspunten. B. Watersysteem analyse B.1 Gegevensverzameling. B.2. Modellering. B.3. Waterstandstatistiek (stochasten). B.4. Inundatieanalyse. C. Knelpunten analyse C.1. Bepalen knelpunten C.2. (Finaal) beheerdersoordeel Notitie met beleidsmatige en inhoudelijke keuzen (incl. normeringskaart). Gegevensverzameling, - validatie en -bewerking. Actualisatie en verificatie van de oppervlaktewatermodellen model. Berekening kans regionale wateroverlast. Hierbij wordt ook gekeken naar: Begroeiing; Afwijking van de Legger; Effecten van klimaatsverandering. Vervaardigen inundatiekansenkaarten. Vergelijking normeringskaart met inundatiekansenkaarten Toepassen maaiveldcriterium Vervaardigen toetsingskaart, berekenen wateropgave Beoordelen toetsingskaart door beheerder Aanpassen toetsingskaart Notitie met uitgangspunten. Actueel en betrouwbaar oppervlaktewatermodel. Frequentieberekeningen per watergang. Inundatiekansenkaarten T=10, T=25, T=50 en T=100. Concept-toetsingskaart. Definitieve toetsingskaart en wateropgave. Medio 2013. Medio 2014. Voorjaar 2015 12
5 Organisatie 5.1 Projectorganisatie, team en teamrollen Er wordt gewerkt met een projectteam. Het projectteam wordt geleid door de projectleider, die verantwoordelijk is voor de dagelijkse gang van zaken van het project. In het projectteam zitten de volgende personen: Twan Rosmalen (projectleider) Gerry Roelofs Hendri Witteveen Arie Koster Wijnand Turkensteen Naast het projectteam, is er ook een klankbordgroep. In de klankbordgroep vindt op periodieke basis een terugkoppeling plaats van de (tussen)resultaten. De klankbordgroep geeft op hoofdlijnen richting aan de verdere invulling van het project. De klankbordgroep bestaat uit de volgende personen: Heemraad: Henk Wubbels Directeur Planvorming: Jan Lourens Opdrachtgever: Rob Immink Projectteam 5.2 Overlegstructuren Overleg projectleider-opdrachtgever: tijdens de reguliere plannings- en voortgangsgesprekken. Daarnaast vindt er overleg plaats als dreigt de planning of de kwaliteit van het eindproduct niet gehaald gaat worden Overleg projectteam: maandelijks. Overleg klankbordgroep: indicatie is 2 a 3x per jaar. 13
6 Middelen 6.1 Personele capaciteit De fasering en de raming van de personele capaciteit zijn weergegeven in onderstaande tabel. Daarin is een raming gemaakt van de verwachte personele inzet. De volgende termen zijn daarbij gebruikt: PL: Hi: He: PT: projectleider Hydroloog intern Hydroloog extern Lid projectteam Actie Activiteiten Personele capaciteit Opstartfase PL: 148 Hi: 32 Planning Voorjaar 2013. A. Pilot A.1 Vaststellen uitgangspunten. B. Watersysteem analyse B.1 Gegevensverzameling. B.2. Modellering. B.3. Waterstandstatistiek (stochasten). Notitie met beleidsmatige en inhoudelijke keuzen. Gegevensverzameling, -validatie, -bewerking en watersysteemkaart. Actualisatie en verificatie van de oppervlakte-watermodellen model. Berekening kans regionale wateroverlast. Hierbij wordt ook gekeken naar: Begroeiing; Afwijking van de Legger; Effecten van klimaatsverandering. PL: 144 Hi: 192 He: 528 PT: 32 PL: 48 Hi: 144 He: 240 PT: 96 PL: 96 Hi: 480 He: 1200 PT: 48 PL: 48 Hi: 96 He: 576 PT: 0 B.4. Inundatie-analyse. Vervaardigen inundatiekaarten. PL: 48 Hi: 96 He: 240 PT: 48 C. Knelpunten analyse C.1. Vervaardigen normeringskaart Op basis van bestuurlijke uitgangspunten wordt een PL: 48 Hi: 96 Medio 2013. Medio 2014. 14
C.2. Bepalen knelpunten C.3. (Finaal) beheerdersoordeel normeringskaart opgesteld. He: 240 PT: 48 Vergelijking normeringskaart PL: 48 met inundatiekaarten Hi: 96 Toepassen maaiveldcriterium He: 240 Vervaardigen PT: 48 knelpuntenkaart, berekenen wateropgave Beoordelen knelpuntenkaart door beheerder Aanpassen knelpuntenkaart PL: 48 Hi: 96 He: 240 PT: 48 Bestuurlijk traject PL: 150 TOTALEN UREN PL: 826 Hi: 1328 He: 3504 PT: 392 Voorjaar 2015. 6.2 Financiële raming en kasritme De kosten van dit project bestaan uit externe personeelskosten. Het bouwen en verifiëren van de oppervlaktewatermodellen is zeer tijdrovend. De raming is dat er in totaal 3.500 uren externe inhuur nodig zal zijn. Uitgaande van een uurtarief van 100,- komt dit neer op een bedrag van 350.000,-. Kostenraming en kasritme Toetsing Normering 2013 2014 2015 Personeelskosten 150.000 150.000 50.000 15
7 Communicatie 7.1 Externe communicatie Zoals aangegeven in de afbakening van het project, maakt externe communicatie geen deel uit van dit project. Na afronding van het project wordt de communicatie over de inzichten in gang gezet door het waterschap. 7.2 Interne communicatie Interne communicatie vindt plaats via de reeds genoemde overlegstructuren. 16