20 Criteria voor een succesvolle cliëntenraad binnen de WSW! (kort) 20 Criteria voor een succesvol participerende cliëntenraad binnen de WWnV? Inleiding. De (CR-WSW) heeft voor zichzelf criteria geformuleerd ter bevordering van de beleidsbijsturende rol van de SW-raad. De cliëntenraad denkt dat deze criteria een goede basis vormen voor het inrichten van een nieuwe Cliëntenraad in het kader van de WWnV. Als in de verordening en in de werkwijze van een Cliëntenraad rekening wordt gehouden met deze criteria moet het lukken om effectieve participatie binnen de lokale overheid te bewerkstellingen. Volgens onderzoek van het ministerie van SZW staat vast dat een Cliëntenraad veel invloed kan hebben op de klantgerichtheid van de uitvoerders. Door proactief mee te denken over het te voeren beleid en de uitvoering wordt de rol van de dienstverlenende overheid versterkt. 1 De 20 criteria. 1. Een onafhankelijke voorzitter. 2. Buitenleden in de raad. 3. Een reëel, professioneel budget. 4. Opleiding, training en begeleiding. 5. Informatie uit de eerste hand. 6. Actief contact met de OR. 7. Direct contact met de beleidsmakers. 8. Direct contact met het bestuur van de GR. 9. Actief contact met directie en management. 10. Actieve benadering van de gemeenteraden. 11. Contact met andere SW-raden. 12. Zichtbaar zijn in het landelijke circuit/netwerken. 13. Leuke dingen doen. 14. Rekening houden met ieders kwaliteiten. 15. Een actie/jaarplan. 16. Een verordening die ruimte schept. 17. Zelfstandig apart vergaderen/beraadslagen. 18. Een Ambtelijk Secretaris. 19. Proactief optreden. 20. Geduld betrachten. Criteria 1 en 20 staan op de juiste volgorde, de overige zijn willekeurig in de rij geplaatst. Hoewel deze criteria zijn ingegeven vanuit de Eindhovense situatie en de ervaringen met een Cliëntenraad voor de SW zijn deze criteria direct bruikbaar voor andere politieke cliëntenraden zoals die nu functioneren op basis van de WWB, WMO en deels zelfs ook bij Cliëntenraden in de UWV. Uitgangspunt om ze zo naar buiten te brengen is dat de nieuwe wet WWnV al vanaf 2012 bij de landelijke- en lokale inrichting van de wet gediend is met een sterke cliëntenraad. 1 De Cliënt centraal, programmarapportage Dienstverlenende overheid R 11/09. en De bijdrage van cliëntenparticipatie aan klantgerichte dienstverlening, nota van bevindingen Nvb-Diov-11/09b Inspectie Werk en inkomen Ministerie SZW december 2011. 1/5
1. Een onafhankelijk voorzitter. Een onafhankelijk voorzitter werkt positief op het proces en de inhoudelijke discussie binnen de clientenraad. Zijn onafhankelijk en de daarbij behorende onafhankelijk e opstelling voorkomen dat andere in de keten zoals beleidsambtenaren, bestuurders en directie middelen in handen hebben om hem (in)direct te sturen. Een voorzitter die in de keten werkt is gemakkelijker te beïnvloeden. 2. Buitenleden in de raad. Buitenleden, vertegenwoordigers uit belangenorganisaties met relatief veel geïndiceerden/ cliënten zoals bijvoorbeeld het plaatselijk platform gehandicapten, kunnen vanuit hun ervaring breder kijken dan de geïndiceerde raadsleden in dienst van het SW-bedrijf 3. Een reëel, is professioneel, budget. Misschien is uiteindelijk een passend eigen budget wel het meest cruciale onderdeel om als cliëntenraad in de SW zelfstandig, onafhankelijk, onderscheidenlijk en professioneel te kunnen werken. Essentieel bij het budgetrecht is dat de Cliëntenraad zelf 100% tekenbevoegd is. Dit behoeft niet te betekenen dat de administratie niet door het SW-bedrijf gedaan kan worden. 4. Opleiding, training en begeleiding. Een vertegenwoordigend orgaan als een cliëntenraad SW bestaat uit een gekozen afvaardiging. Zoveel leden, zoveel meningen, ideeën en karakters. Decennia lange ervaring leert dat een vaste structuur van training/begeleiding de kwaliteit van de raadsleden individueel en van de raad als participatieorgaan vergroot. Essentieel hierbij is dat de cliëntenraad geheel zelfstandig de trainer en het bureau mag kiezen. Het verdient voorkeur om uisluitend technische aspecten intern te laten trainen. Visie, Missie, Strategie en Tactiek zijn thema s van training die, zonder het gevaar van beïnvloeding, niet intern gegeven kunnen worden. 5. Informatie uit de eerste hand. De maker van de beleidsnotitie; de ambtenaar, de UWV-stafmedewerker, de directeur van het SWbedrijf, het management en staf leden, de onderzoeker, de consulent PGB, de voorzitter van de OR enzovoorts zijn de beste informanten om beleidsvoorstellen te verduidelijken en informatie te geven over de uitwerking in de praktijk. Informatie uit de tweede hand is veelal (onbedoeld) al door een selectieproces gegaan. 6. Actief contact met de OR. Vanaf de start heeft de SW-raad zelf direct contact gezocht en gevonden met de OR. Er is nu een blijvende directe lijn met de OR van Ergon. Effectieve samenwerking op de lijn extern (CR) intern (OR) is bevorderlijk voor de participatie en kan de invloed van de cliënt/medewerker op het beleid en de uitvoering ervan proportioneel vergroten. 7. Direct contact met de beleidsmakers Een cliëntenraad in de SW is, alhoewel sommige verordeningen idiote en beperkende regelingen kennen, ingesteld om zich gevraagd en ongevraagd met beleid van de SW te bemoeien. Bemoeien is op basis van argumenten, politieke kracht, invloed uitoefenen om het beleid in de door de CR gewenste richting te beïnvloeden. Een proactieve samenwerking/sparring met de beleidsmakers kan fouten in de beleidsvoorbereiding en de uitvoering voorkomen. Repareren is duurder dan voorkomen. Schetsen van de beleids-blauwdruk worden te weinig kritisch actoren tegen het licht gehouden. 8. Direct contact met het bestuur van de Gemeenschappelijke Regeling (GR). Hoewel er overleg is zou dit overleg een meer natuurlijk verloop kunnen en moeten hebben. De SWraad wil het wettelijk vastgelegde contact intensiveren maar merkt die houding in mindere mate bij 2/5
de leden van het bestuur. Het blijft toch soms in de discussie hangen dat de CR niet op de stoel van de bestuurder moet gaan zitten en daarom pas later in de besluitvorming mag insteken en adviseren. Proactief samen starten en elkaar op die manier bevruchten blijft op de wensenlijst staan. De GR bestaat uit de gemeenten Eindhoven, Veldhoven, Aalst-Waalre, Valkenswaard en Heeze-Leende. De gemeente Geldrop-Mierlo is geen lid maar neemt wel actief deel aan het overleg. 9. Actief contact met directie en management Hoewel er kleine verschillen van mening zijn/blijven over de invulling van de rol van de cliëntenraad richting Ergon is de relatie goed. Los van ontmoetingen bij plaatselijke, provinciale en landelijke bijeenkomsten zijn er naast e-mails en telefonisch contact directe gesprekken in de directiekamer. Regelmatig nodigt de algemeen directeur, al of niet vergezeld van zijn directeur communicatie, zichzelf uit en/of wordt uitgenodigd om plannen te komen toelichten. Een goede zakelijke relatie met regelmatig formeel en informeel contact maakt duidelijker wat de ander beweegt om het zus en zo te doen. Begrip is op zich een goede smeerolie. 10. Actieve benadering van de gemeenteraden Op basis van de wet moet de cliëntenraad ingesteld worden door de gemeenteraad. Want het is de gemeenteraad die de verordening maakt. Ook al staat in de verordening van de GRWRE dat de cliëntenraad het college adviseert heeft de SW-raad het altijd tot zijn doel gerekend om naast het college direct contact te hebben met de gemeenteraad. De gemeenteraad is en blijft tenslotte de opdrachtgever en het besluitvormingsorgaan van het college. De gemeenteraden zetten zo de piketpaaltjes voor de GR en, niet te vergeten, zij controleren de GR op basis van beleid en financiële middelen.. 11. Contact met andere raden zowel in de SW als andere participatieraden binnen het (toekomstige) brede werkgebied. Een van de eerste interne afspraken van de SW-raad was het punt om met andere raden van en met elkaar te leren. Op allerlei andere vlakken is er gestructureerd overleg tussen de SW-bedrijven (CEDRIS/VNG) het is daarom efficiënt om, waar mogelijk, als cliëntenraden de krachten te bundelen c.q. kennis en ervaring te delen. Vanuit de geplande politieke veranderingen met de Wet Werken naar Vermogen (WWnV) worden vanaf 2011 de contacten met de cliëntenraden WWB actief aangehaald. Voor het Eindhovense wordt gestart met overleg met de cliëntenraad WWB om vandaar uit samen contacten te leggen en afspraken te maken met de overige betrokken cliëntenraden binnen de GR. Een gezamenlijk of tenminste op elkaar afgestemd advies van al deze cliëntenraden richting de betrokken gemeenteraden is hierbij het ultieme doel. 12. Zichtbaar zijn in het landelijke circuit/netwerken Vanaf 2010 is de raad, via enkele leden, zichtbaar bij provinciale en/of landelijke bijeenkomsten van cliëntenraden. Het feit dat in het algemeen de cliëntenraden van de SW hierbij nog ontbreken speelt geen rol. Het was en is nog wel moeilijk om een plek te krijgen tussen al die contacten en cliëntenraadsleden met jarenlange ervaring op basis van een andere inhoud zoals WWB, UWV en WMO. 13. Leuke dingen doen Cliëntenraadswerk is vrijwilligerswerk en dat moet ook zo blijven. Ter compensatie van het vergaderen buiten werktijd vond de SW-raad het professioneel dat er een vergoeding in de vorm van een vacatieregeling kwam. Als een gemeenteraadscommissie een vacatievergoeding krijgt waarom zou een door de gemeenteraad ingestelde participatie/adviescommissie dan niet vallen onder de basale gemeentelijke vacatieregels. Na veel moeite en een lange weg is dit onder andere door direct contact met de Belastingdienst gelukt. De jaarlijkse 2 daagse training in een conferentiehotel wordt, naast het harde werken, ook als een uitstapje gezien. 1 x per jaar samen uit eten versterkt de band en daarmee het optreden als team. 3/5
Het zijn deze dingen die als beloning voor het raadswerk worden gewaardeerd. 14. Rekening houden met ieders individuele kwaliteiten binnen de raad. In het begin en incidenteel nog steeds, werd/wordt de suggestie gewekt dat het raadswerk te moeilijk is voor menig geïndiceerde in de SW. Hierdoor ontstaat bij sommige SW-bedrijven, hoewel via de verordening verplicht, soms de verleiding om zaken buiten de cliëntenraad om of -en petit comité- te regelen. Goede voorbereiding, scholing en via ervarend leren lukt het om individuele raadsleden mee te nemen in een ontwikkelingsproces. Sommige presentaties en beleidsnotities worden apart (powerpoint) doorgenomen en op die manier lukt het tot nu toe bijna altijd om iedereen mee te nemen in de discussie en besluitvorming. Wel blijft het als voorzitter en spreker nodig om hier continu in te investeren en begrip op te (blijven) brengen voor een soms onverwachte reactie. Het voortdurend hierin investeren werpt merkbaar zijn vruchten af. 15. Een actie/jaarplan Jaarlijks wordt het actieplan op basis van evaluatie bijgesteld. Hierbij is het belangrijk dat, in die paar jaar, de acties, op basis van de eenduidige doelstelling, niet echt wezenlijk zijn veranderd. De SWraad hanteert daarvoor de AIDA reclame formule. Aandacht, Interesse, Drang en tenslotte Actie en blijft zo op het aanbeeld slaan totdat de raad gehoor vindt. 16. Een verordening die ruimte schept Cliëntenraden zijn gehouden aan de gemeentelijke verordening. In de verordening staat wat de cliëntenraad moet doen. Meestal kan de CR zelf via een huishoudelijk reglement bepalen hoe de CR gaat werken. In de verordening staat daarnaast wat de andere partij(en) moet(en) doen. Bijvoorbeeld advies vragen en ongevraagd en gevraagd informatie verstrekken. Het is belangrijk dat met name het onderdeel advies vragen en advies geven scherp omlijnt is; in procedure, in tijd en liefst in een dwangregel. De dwangregel dat zonder advies van de CR een gemeenteraad, een bestuur geen besluit zou mogen nemen en het bestuur en de directie niet mogen doorgaan met het plaveien van die ene, door hen al gekozen, weg zonder dat de CR zijn advies heeft uitgebracht. 17. Zelfstandig apart vergaderen/beraadslagen Nog steeds zijn er veel cliëntenraden binnen de SW die altijd vergaderen in aanwezigheid van hun overlegpartner en/of een belangrijke stafmedewerker aan wie de raad uiteindelijk zijn advies moet uitbrengen. Veel directeuren en ambtenaren in de SW vinden dit een zeer wenselijke situatie omdat als de CR niet apart vergadert de CR zelf geen standpunt kan innemen. Het prettige overleg stelt de overlegpartner in staat om informatie te sturen en van een formeel adviesorgaan een informeel platform te maken van individuen waarbij passende suggesties van de leden meegenomen kunnen worden. De ontwikkeling in sommige gemeenten baart op dit punt ernstige zorgen. 18.Een Ambtelijk Secretaris (AS) Om als cliëntenraad goed te kunnen werken is een ambtelijk secretaris essentieel. Een ambtelijk secretaris is meer dan een notulist en/of basale secretariële ondersteuning. Een AS moet inhoudelijk op de hoogte zijn van de materie en de processen kennen. Een AS is in staat om adviezen voor te bereiden en misschien wel het belangrijkste als een beleidsambtenaar zorg te dragen dat alle informatie tijdig, volledig en zo nodig aangepast voorhanden is voordat de SW-raad een besluit neemt. Een goede agendavoorbereiding en agendasetting is tenslotte de basis om de juiste inhoudelijke en procedurele keuzes te maken. 4/5
19. Proactief Om invloed uit te kunnen oefenen moet je vooraan staan. Juist bij essentiële beleidskeuzes is het belangrijk dat de eerste scenario s, voordat ze uitgewerkt zijn, als keuze aan de cliëntenraad worden voorgelegd. Dit geldt in principe voor elke participatie raad. Hoewel deze wens door het bestuur wordt uitgesproken is de praktijk weerbarstiger. Uiteindelijk wordt de al gemaakte keus ter advisering voorgelegd. Los nog van het moment is er dan haast omdat het besluit al genomen is. De CR kan dan adviseren over de uitvoering maar niet over de beleidskeuze en daarvoor was/is hij ingesteld. Anders gezegd: De al ingeslagen en geplaveide weg bepaalt de gekozen eindbestemming. 20. Geduld betrachten Een vrij nieuwe cliëntenraad die sinds eind 2008, in de praktijk sinds 2009, zelf uit de startblokken moest kruipen heeft last van de wens om snelheid te creëren in een omgeving die niet weet dat er een nieuwe actor meeloopt. Dit geldt voor de ambtenaren met name de griffie die in de planning nog te weinig of in het geheel geen tijd inruimt voor het besluitvoringsproces en het adviestraject van de CR. Maar hoe dan ook alertheid is van ieder gewenst en dan nog zal het zijn tijd nemen totdat alle andere actoren de CR in de picture hebben en constant in die picture houden. Participatie betekent tenslotte de acceptatie van een mogelijk totaal andere route. Eindhoven, maart 2012 Cis van der Vleuten Ciscar@freeler.nl Voorzitter Clientenraadsw@eindhoven.nl Cliëntenraad Sociale Werkvoorziening Postbus 465 5600 AL Eindhoven 5/5