Braindrain in Noord-Brabant

Braindrain in Noord-Brabant De migratie van Noord-Brabantse hoger opgeleiden in beeld Tilburg, september 2015 Ing. Hans Mariën Drs. Rob Vink m.m.v. Prof. Dr. Frank Cörvers

II Braindrain in Noord-Brabant Uitgever: IVA Onderwijs Tilburg University Postbus 90153 5000 LE Tilburg 2015 IVA Onderwijs Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toe-

IVA Onderwijs III stemming van IVA Onderwijs. Het gebruik van cijfers en/of tekst als toelichting of ondersteuning bij artikelen, boeken en scripties is toegestaan, mits de bron duidelijk wordt vermeld. Inhoudsopgave 1 Inleiding... 1 1.1 Afbakening van het onderzoek... 1 2 Braindrain in Noord-Brabant... 2 2.1 Migratiestromen van Noord-Brabantse hoger opgeleiden... 2 2.2 Het migratiesaldo... 4 2.3 Achtergronden van braindrain... 6 Bijlage 1: Aanpak van het onderzoek... 12 Bijlage 2: Clustering Noord-Brabantse gemeenten... 13

Braindrain in Noord-Brabant 1 1 Inleiding Uit de Staat van Brabant blijkt dat Brabant een netto uitstroom heeft van circa een derde van de jong hoogopgeleiden tussen de leeftijd van 16 jaar en afstuderen. Of deze jonge hoogopgeleiden later in hun leven weer terugkeren naar Brabant is niet bekend. De provincie Noord-Brabant heeft behoefte aan meer feitelijke kennis over migratiestromen van hoger opgeleiden in Noord-Brabant. Het betreft de migratie van jonge Brabantse hoogopgeleiden, meer specifiek afgestudeerden van het (bekostigde Nederlandse) hoger beroepsonderwijs en wetenschappelijk onderwijs, die op 16-jarige leeftijd in Noord-Brabant woonachtig waren. De vraag die in deze notitie centraal staat is: Wat is het migratiesaldo van hoger opgeleiden in Noord-Brabant? Dit is het saldo van het aantal Noord-Brabantse hoger opgeleiden dat uit de provincie vertrekt ten opzichte van het aantal hoger opgeleiden dat zich vanuit andere provincies in Noord-Brabant vestigt. 1.1 Afbakening van het onderzoek We definiëren de doelgroep van Brabantse jonge hoogopgeleiden als alle afgestudeerden aan een Nederlandse (bekostigde) instelling voor hoger onderwijs, die op 16-jarige leeftijd woonachtig waren in de provincie Noord-Brabant. We definiëren Niet-Brabantse jonge hoogopgeleiden als alle afgestudeerden aan een Nederlandse (bekostigde) instelling voor hoger onderwijs, die op 16-jarige leeftijd niet woonachtig waren in de provincie Noord- Brabant, maar in een andere Nederlandse provincie of in het buitenland. In dit onderzoek kijken we naar de eerst afgeronde opleiding in het hoger onderwijs. Het betreft opleidingen in het hoger beroepsonderwijs (hbo) en het wetenschappelijk onderwijs (wo). Van eventuele stapelaars die na het afronden van een hbo-opleiding (later in hun loopbaan) nog een vervolgopleiding in het hoger onderwijs afronden nemen we deze vervolgopleiding niet mee in de analyses. Bij de analyses kijken we naar de woonplaats op 16-jarige leeftijd, de woonplaats bij afstuderen en de woonplaats drie jaar na afstuderen. We merken op dat dit niets zegt over de plaats van de hbo- of wo- instelling waar men afstudeerde.

2 Braindrain in Noord-Brabant 2 Braindrain in Noord-Brabant In dit hoofdstuk beschrijven we de migratie van Brabantse hoger opgeleiden. We onderscheiden daarbij verschillende stromen op basis van (1) de woonplaats op 16-jarige leeftijd, (2) de woonplaats bij afstuderen en (3) de woonplaats drie jaar na afstuderen (tabel 2.1). We typeren elke migratiestroom op basis van de typologie die Cörvers en Ramaekers hebben gepresenteerd in hun artikel De strijd om de kenniswerkers (Cörvers en Ramaekers 2010). Tabel 2.1: Typologie van migratiestromen Typologie Woonplaats op 16- jarige leeftijd Woonplaats bij afstuderen Woonplaats drie jaar na afstuderen Kennisbehoud NB NB NB kennisonttrekking NB <> NB <> NB Late kennisonttrekking NB NB <> NB Kennisterugkeer NB <> NB NB kenniswinst <> NB NB NB Kennisonttrekking via Brabant <> NB NB <> NB Late kenniswinst <> NB <> NB NB Braindrain bepalen we als de optelsom van vroege en late kennisonttrekking (migratie uit de provincie Noord- Brabant) en braingain als de sommatie van vroege en late kenniswinst (migratie naar de provincie Noord- Brabant). Het verschil van braingain en braindrain vormt het migratiesaldo van hoger opgeleiden in Noord- Brabant. 2.1 Migratiestromen van Noord-Brabantse hoger opgeleiden Tabel 2.2 laat de migratiestromen van Noord-Brabantse hoger opgeleiden zien over de periode 2004-2011. Het betreft uitsluitend gegevens van hoger opgeleiden die op 16-jarige leeftijd in Noord-Brabant woonden. Tabel 2.2: Migratie van Noord-Brabantse hoger opgeleiden naar jaar van afstuderen (hbo- en woafgestudeerden) Typologie 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Kennisbehoud (NB è NB è NB) 65% 63% 64% 65% 66% 65% 65% 64% 65% kennisonttrekking (NB è <>NB è <>NB) 20% 20% 21% 20% 20% 20% 20% 21% 20% Late kennisonttrekking (NB è NB è<>nb) 10% 11% 9% 9% 8% 8% 9% 8% 9% Kennisterugkeer (NB è <>NB è NB) 6% 6% 6% 6% 6% 6% 6% 6% 6% 8.396 9.136 9.428 9.674 9.809 10.209 10.689 11.593 78.934 Van de Noord-Brabantse hoger opgeleiden woont 65 procent op het moment van afstuderen en drie jaar daarna in Noord-Brabant ( Kennisbehoud ). Eén op de vijf hoger opgeleiden is te scharen onder de typologie kennisonttrekking. Dit zijn de Noord-Brabantse hoger opgeleiden die in het jaar van afstuderen buiten Noord- Brabant wonen en daar ook drie jaar nadien wonen. Late kennisonttrekking komt minder vaak voor, negen procent van de afgestudeerden woonde bij afstuderen in Noord-Brabant, maar drie jaar na afstuderen buiten

Braindrain in Noord-Brabant 3 Noord-Brabant. De totale braindrain van Noord-Brabantse hoger opgeleiden uit de provincie bedraagt daarmee in de jaren 2004 tot en met 2011 ruim 23.000 hoger opgeleiden (29%). Over de jaren heen is gemiddeld circa drie op de tien Noord-Brabantse hoger opgeleiden drie jaar na afstuderen woonachtig buiten Noord-Brabant. Tot slot is er een groep Noord-Brabantse hoger opgeleiden (6%) die in het jaar van afstuderen buiten Noord-Brabant wonen en drie jaar later zijn teruggekeerd naar Noord-Brabant ( Kennisterugkeer ). Afgestudeerden in het hoger beroepsonderwijs (hbo) laten een duidelijk ander migratiepatroon zien dan afgestudeerden in het wetenschappelijk onderwijs (wo). Dit wordt zichtbaar in figuur 2.1 waarbij de migratiestromen over de gehele periode 2004-2011 zijn samengenomen. Figuur 2.1 Migratiepatronen van Noord-Brabantse hbo- en wo-afgestudeerden (2004-2011) 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Kennisbehoud (NB NB NB) kennisonttrekking (NB <>NB <>NB) Late kennisonttrekking (NB NB <>NB) Kennisterugkeer (NB <>NB NB) hbo wo Van de Noord-Brabantse hbo-afgestudeerden valt 75 procent onder de typologie Kennisbehoud, terwijl dat bij wo-afgestudeerden 36 procent is. Hbo-ers zijn honkvaster dan wo-ers, ze blijven in grotere mate in Noord- Brabant wonen tijdens hun studie en ook na afronden van hun opleiding vertrekken ze in mindere mate uit de provincie dan wo-ers. Van alle Noord-Brabantse wo-afgestudeerden woont drie jaar na afstuderen in totaal 55 procent buiten de provincie, terwijl dat voor hbo-afgestudeerden bij twee van de tien afgestudeerden het geval is. De braindrain onder wo-ers is dus beduidend groter dan onder hbo-ers. Vooral vroege kennisonttrekking vindt bij wo-ers veel vaker plaats dan bij hbo-ers (44% versus 12%). Het betreft de Noord-Brabantse hoger opgeleiden die al bij afstuderen buiten Noord-Brabant wonen en drie jaar later nog steeds buiten de provincie woonachtig zijn. Dit verschil tussen hbo-ers en wo-ers wordt deels verklaard door het opleidingsaanbod. Met name voor opleidingen in de domeinen Landbouw en Gezondheid zijn Noord-Brabanders genoodzaakt deze elders te volgen omdat de opleiding aan Noord-Brabantse universiteiten niet wordt aangeboden. In het hbo is het opleidingsaanbod in Noord- Brabant breder. Tabellen 2.3 en 2.4 geven weer welk deel van de Noord-Brabantse hoger opgeleiden dat bij afstuderen buiten Noord-Brabant woont, drie jaar later weer is teruggekeerd. Wanneer we deze kennisterugkeer relateren aan het aantal hoger opgeleiden dat bij het afstuderen buiten Noord-Brabant woont, zien we dat hbo-ers nadat ze bij afstuderen buiten Noord-Brabant wonen drie jaar later vaker zijn teruggekeerd naar de provincie dan wo-ers.

4 Braindrain in Noord-Brabant Tabel 2.3: Kennisterugkeer als percentage van het aantal hbo ers dat in het jaar van afstuderen buiten Noord-Brabant woont (hbo-afgestudeerden naar jaar van afstuderen) Woonachtig buiten Noord- Brabant bij afstuderen Waarvan Kennisterugkeer (NB è <>NB è NB) (N) Waarvan 'Kennisterugkeer (NB è <>NB è NB) (%) 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 1.018 1.048 1.110 1.221 1.219 1.267 1.243 1.412 9.538 287 304 293 366 363 363 364 391 2.731 28% 29% 26% 30% 30% 29% 29% 28% 29% Van de Noord-Brabantse hbo ers die in het jaar van afstuderen buiten Noord-Brabant woonachtig zijn, is na drie jaar 29 procent (weer) woonachtig in Noord-Brabant. Dat betekent dat ruim 70 procent van deze hbo-ers na afstuderen buiten Noord-Brabant ook drie jaar later buiten de provincie woont. Tabel 2.4: Kennisterugkeer als percentage van het aantal wo ers dat in het jaar van afstuderen buiten Noord-Brabant woont (wo-afgestudeerden naar jaar van afstuderen) Woonachtig buiten Noord- Brabant bij afstuderen Waarvan Kennisterugkeer (NB è <>NB è NB) (N) Waarvan 'Kennisterugkeer (NB è <>NB è NB) (%) 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 1.134 1.318 1.373 1.324 1.285 1.439 1.532 1.747 11.152 194 215 254 234 216 279 283 333 2.008 17% 16% 18% 18% 17% 19% 18% 19% 18% Van de Noord-Brabantse wo-ers die in het jaar van afstuderen buiten Noord-Brabant woonden, is achttien procent drie jaar later (weer) woonachtig in Noord-Brabant, ruim 80 procent van de wo-ers woont dus ook drie jaar na afstuderen buiten Noord-Brabant. 2.2 Het migratiesaldo Om een completer beeld te krijgen van de braindrain is het noodzakelijk om te kijken naar de migratiestromen van hoger opgeleiden die op 16-jarige leeftijd buiten Noord-Brabant woonden. Door naast de braindrain van Noord-Brabantse hoger opgeleiden ook de braingain in beeld te brengen van de hoger opgeleiden die op 16- jaige leeftijd buiten de provincie Noord-Brabant woonden en drie jaar na afstuderen woonachtig zijn in Noord- Brabant, ontstaat een migratiesaldo. Uit dit saldo wordt duidelijk of de braindrain uit de provincie (deels) wordt gecompenseerd door braingain van hoger opgeleiden van buiten de provincie. Deze braingain is de optelsom van twee typologieën (zie tabel 2.1): kenniswinst: niet Noord-Brabantse hoger opgeleiden die in het jaar van afstuderen in Noord- Brabant wonen en daar drie jaar nadien nog steeds wonen. Late kenniswinst: niet Noord-Brabantse hoger opgeleiden die in het jaar van afstuderen nog buiten Noord- Brabant wonen en drie jaar na afstuderen in Noord-Brabant woonachtig zijn. In tabel 2.5 presenteren we deze typologieën en het migratiesaldo voor hbo-ers, in tabel 2.6 voor wo-ers.

Braindrain in Noord-Brabant 5 Tabel 2.5:Saldo van braingain en braindrain hbo-afgestudeerden naar jaar van afstuderen 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 kennisonttrekking (braindrain) 1.300 1.389 1.417 1.451 1.410 1.432 1.510 1.619 11.528 kennisonttrekking (NB è <>NB è <>NB) 731 744 817 855 856 904 879 1.021 6.807 Late kennisonttrekking (NB è NB è<>nb) 569 645 600 596 554 528 631 598 4.721 kenniswinst (braingain) 1.094 1.133 1.292 1.268 1.272 1.276 1.378 1.387 10.100 kenniswinst (<>NB è NB è NB) 606 652 749 781 786 740 784 820 5.918 Late kenniswinst (<>NB è <>NB è NB) 488 481 543 487 486 536 594 567 4.182 Migratiesaldo -206-256 -125-183 -138-156 -132-232 -1.428 Het migratiesaldo is voor Noord-Brabantse hbo-afgestudeerden negatief. Waar 11.528 Noord-Brabantse hboers vroeg (bij afstuderen) of laat (drie jaar na afstuderen) de provincie hebben verlaten, hebben ruim 10.000 niet Noord-Brabantse hbo-ers zich vroeg of laat juist gevestigd in Noord-Brabant. Dat resulteert in een negatief migratiesaldo (braindrain) van ruim 1.400 hbo-afgestudeerden, gemiddeld zo n 180 hbo-ers per jaar. Tabel 2.6: Saldo van braingain en braindrain wo-afgestudeerden naar jaar van afstuderen 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 kennisonttrekking (braindrain) 1.187 1.427 1.391 1.360 1.340 1.452 1.581 1.786 11.524 kennisonttrekking 940 1.103 1.119 1.090 1.069 1.160 1.249 1.414 9.144 Late kennisonttrekking 247 324 272 270 271 292 332 372 2.380 kenniswinst (braingain) 436 559 590 546 555 641 657 841 4.825 kenniswinst 211 313 311 288 350 367 393 512 2.745 Late kenniswinst 225 246 279 258 205 274 264 329 2.080 Migratiesaldo -751-868 -801-814 -785-811 -924-945 -6.699 In vergelijking met de hbo-afgestudeerden is bij wo-afgestudeerden sprake van een grotere braindrain. In totaal betreft het in de periode 2004-2011 6.699 wo-afgestudeerden, jaarlijks gemiddeld circa 840 weternschappelijk opgeleiden. Naast de woonplaats van afgestudeerden kijken we ook naar de werkplaats van hoger opgeleiden drie jaar na afstuderen. Een analyse voor een constante groep 1 (werkende) hoger opgeleiden waarvan zowel woonplaats als werkplaats drie jaar na afstuderen beschikbaar is, laat zien dat de migratiesaldo s iets wijzigen (tabel 2.7). 1 Omdat de werkplaats in het jaar 2015 nog niet beschikbaar is, is het afstudeercohort 2011/2012 niet meegenomen.

6 Braindrain in Noord-Brabant Tabel 2.7: Saldo van braindrain en braingain op basis van woon- en werkplaats (hbo- en wo-afgestudeerden, afstudeerjaren 2004 tot en met 2010) Hbo Wo kennisonttrekking (braindrain) obv woonplaats 7.616 8.326 15.942 kenniswinst (braingain) obv woonplaats 7.204 3.562 10.766 Migratiesaldo obv woonplaats -412-4.764-5.176 kennisonttrekking (braindrain) obv werkplaats 11.809 9.545 21.354 kenniswinst (braingain) obv werkplaats 12.171 5.139 17.310 Migratiesaldo obv werkplaats 362-4.406-4.044 Als we (voor de constante groep hoger opgeleiden waarvan woon- en werkplaats bekend is) kijken naar de plaats waar hoger opgeleiden drie jaar na hun afstuderen werken, zien we dat er voor hbo-afgestudeerden sprake is van een lichte braingain. Bij wo-afgestudeerden is er ook op basis van de werkplaats sprake van braindrain, maar zijn absolute aantallen iets lager in vergelijking met de analyses op basis van woonplaats. De oorzaak van het (vanuit het oogpunt van de provincie) iets positievere migratiesaldo op basis van werkplaats ligt in het feit dat er drie jaar na afstuderen meer hoger opgeleiden in Noord-Brabant werken en buiten Noord-Brabant wonen dan omgekeerd. 2.3 Achtergronden van braindrain De vraag of de braindrain omvangrijk is of niet, is niet te beantwoorden en is afhankelijk van de bril waarmee je naar het vraagstuk kijkt. Een werkgever die moeilijk aan geschikte kandidaten voor vacatures komt, zal elke hoger opgeleide die elders woont en/of werkt er één teveel vinden. Een hogeschool of universiteit die een student naar een andere provincie ziet vertrekken eveneens. Wij kijken hier alleen of er logische patronen schuilgaan achter de in de vorige paragraaf gepresenteerde getallen. Daarbij kijken we op basis van de beschikbare data kijken naar de afgeronde opleiding en de woonregio op 16-jarige leeftijd. De uitsplitsing naar regio laat zien dat de braindrain voor hbo-afgestudeerden het grootst is in het Land van Heusden en Altena en met name in het Land van Cuijk. 37 procent van de hoger opgeleiden die op 16-jarige leeftijd woonachtig waren in het Land van Cuijk is drie jaar na afstuderen woonachtig buiten de provincie Noord- Brabant. De Kempen, de Peel en Midden-Brabant zitten daarentegen juist onder het gemiddelde. Figuur 2.2: Braindrain naar Noord-Brabantse subregio (hbo-afgestudeerden) West Breda e.o. Land van Heusden en Altena Midden-Brabant `s-hertogenbosch e.o. Uden - Veghel e.o. Land van Cuijk Eindhoven-Helmond de Kempen de Peel e.o. 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40%

Braindrain in Noord-Brabant 7 Een belangrijk deel van de migratie van hbo-afgestudeerden is dus te verklaren door migratie van hoger opgeleiden die aan de grenzen van de provincie wonen. Het Land van Cuijk grenst aan Gelderland en de daar gevestigde Radboud Universiteit en de hogescholen in Arnhem en Nijmegen zijn gemakkelijk te bereiken. Voor migratie vanuit het Land van Heusden en Altena geldt dat de ligging van Altena (ten noorden van de Bergsche Maas) een belangrijke verklaring is: de hogescholen en universiteiten in Zuid-Holland en Utrecht zijn (voor een deel van de inwoners) makkelijker bereikbaar dan die in Noord-Brabant. We zien dan ook dat vrij veel Noord-Brabantse hbo-ers drie jaar na afstuderen woonachtig zijn in Noord- en Zuid-Holland, Utrecht en Gelderland. Figuur 2.3: Bestemming van de braindrain (hbo-afgestudeerden) Overige provincies 6% Buitenland 11% Noord-Holland 23% Limburg 5% Utrecht 17% Gelderland 17% Zuid-holland 22% In tabel 2.8 wordt duidelijk dat de braindrain met name in de regio s met grotere gemeenten wordt gecompenseerd door braingain vanuit de overige provincies en het buitenland. Dit resulteert in een positief migratiesaldo met name voor de regio Eindhoven-Helmond en daarnaast voor de regio s Breda e.o en Midden-Brabant (Tilburg, Waalwijk). De overige (in grotere mate landelijke) regio s kennen een negatief migratiesaldo. Tabel 2.8: Braindrain, braingain en migratiesaldo naar Noord-Brabantse regio (hbo-afgestudeerden) Late ken- kennisont- nisont- Late kennis- Migratie- trekking trekking braindrain kenniswinst winst braingain saldo West 875 563 1.438 198 227 425-1.013 Breda en omstreken 914 635 1.549 1.747 595 2.342 793 Land van Heusden en Altena 227 180 407 40 58 98-309 Midden-Brabant 788 638 1.426 1.124 785 1.909 483 `s-hertogenbosch e.o. 1.160 758 1.918 795 759 1.554-364 Uden - Veghel e.o. 445 333 778 63 82 145-633 Land van Cuijk 603 325 928 71 116 187-741 Eindhoven-Helmond 1.191 783 1.974 1.791 1.455 3.246 1.272 de Kempen 187 163 350 28 28 56-294 de Peel e.o. 417 343 760 61 77 138-622 6.807 4.721 11.528 5.918 4.182 10.100-1.428

8 Braindrain in Noord-Brabant Als we Noord-Brabant onderscheiden in landelijke en stedelijke (concentratie)gebieden wordt eens te meer duidelijk dat vanuit de landelijke gebieden hoger opgeleiden vertrekken en dat de stedelijke gebieden er juist in slagen om hoger opgeleiden vast te houden en/of naar zich toe te trekken. Figuur 2.4: Braindrain, braingain en migratiesaldo naar Noord-Brabantse landelijke en stedelijke (concentratie)gebieden (hbo-afgestudeerden) 7.298 9.225 11.528 10.100 Braindrain Braingain 4.230 4.995 Migratiesaldo 875 Landelijk gebied Stedelijk concentratiegebied -1.428-6.423 Bij wo-afgestudeerden zijn de regionale verschillen kleiner, al springt het Land van Cuijk er ook hier uit met een relatief hoge braindrain en zien we in de Kempen en de Peel een relatief lage braindrain (zie figuur 2.5). Figuur 2.5: Braindrain naar Noord-Brabantse subregio (wo-afgestudeerden) West Breda e.o. Land van Heusden en Altena Midden-Brabant `s-hertogenbosch e.o. Uden - Veghel e.o. Land van Cuijk Eindhoven-Helmond de Kempen de Peel e.o. 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% Ook bij de Noord-Brabantse academici komt het grootste deel van de braindrain op het conto van de randstedelijke provincies, met name de provincie Noord-Holland waar ruim een kwart van de Noord-Brabantse academici drie jaar na afstuderen woonachtig is. In tabel 2.9 wordt duidelijk dat met name de regio Eindhoven-Helmond erin slaagt academici naar de regio te halen. Zowel al bij het volgen van wetenschappelijk onderwijs ( vroege kenniswinst ), maar ook na een studie

Braindrain in Noord-Brabant 9 buiten Noord-Brabant ( late kenniswinst ), vestigen academici zich vergeleken met de andere regio s in grotere mate in deze (kennis)regio. Tabel 2.9: Braindrain, braingain en migratiesaldo naar Noord-Brabantse regio (wo-afgestudeerden) Late ken- kennisont- nisont- Late kennis- Migratie- trekking trekking braindrain kenniswinst winst braingain saldo West 987 257 1.244 42 61 103-1.141 Breda en omstreken 1.441 310 1.751 176 298 474-1.277 Land van Heusden en Altena 180 59 239 <10 * <10 * 17-222 Midden-Brabant 1.237 357 1.594 842 241 1.083-511 `s-hertogenbosch e.o. 1.616 406 2.022 302 531 833-1.189 Uden - Veghel e.o. 519 134 653 23 29 52-601 Land van Cuijk 406 126 532 13 45 58-474 Eindhoven-Helmond 1.919 477 2.396 1.317 820 2.137-259 de Kempen 284 88 372 <10 * < 10 * 17-355 de Peel e.o. 555 166 721 18 33 51-670 9.144 2.380 11.524 2.745 2.080 4.825-6.699 * Niet opgenomen vanwege te kleine aantallen Ook bij de academici zien we dat in de Noord-Brabantse stedelijke (concentratie)gebieden sprake is van braingain en dat het negatieve migratiesaldo wordt veroorzaakt door braindrain vanuit de landelijke gebieden. Figuur 2.6: Braindrain, braingain en migratiesaldo naar Noord-Brabantse landelijke en stedelijke gebieden (wo-afgestudeerden) 11.524 Braindrain 7.819 Braingain 3.705 4.567 4.825 Migratiesaldo 258 Landelijk gebied 862 Stedelijk concentratiegebied -7.561-6.699 Kijken we naar opleidingssector, dan zien we dat er met name in het hbo, maar ook in het wo bij de technische opleidingen sprake is van (lichte) braingain (tabel 2.10 en 2.11). De grootste braindrain vindt plaats bij hoger opgeleiden in de Humaniora, sociale wetenschappen, communicatie en kunst, gevolgd door de sector Gezondheidszorg, sociale dienstverlening en verzorging.

10 Braindrain in Noord-Brabant Tabel 2.10: Braindrain, braingain en migratiesaldo naar opleidingssector (hbo-afgestudeerden, SOIindeling) kennisonttrekking Late ken- nisont- trekking braindrain kenniswinst braingain Late kenniswinst Migratiesaldo Techniek 553 452 1.005 683 975 1.658 653 Humaniora, sociale wetenschappen, communicatie en kunst 1.692 768 2.460 994 465 1.459-1.001 Gezondheidszorg, sociale dienstverlening en verzorging 1.460 808 2.268 1.028 706 1.734-534 Leraren 656 554 1.210 574 392 966-244 Agrarisch en milieu 169 138 307 119 74 193-114 Juridisch, bestuurlijk, openbare orde en veiligheid 183 112 295 131 89 220-75 Horeca, toerisme, vrijetijdsbesteding, transport en logistiek 770 490 1.260 863 334 1.197-63 Economie, commercieel management en administratie 1.128 1.117 2.245 1242 968 2.210-35 Wiskunde, natuurwetenschappen en informatica 196 282 478 284 179 463-15 6.807 4.721 11.528 5.918 4.182 10.100-1.428 Tabel 2.11: Braindrain, braingain en migratiesaldo naar opleidingssector (wo-afgestudeerden, SOI-indeling) kennisonttrekking Late kennisonttrekking braindrain kenniswinst Late kenniswinst braingain Migratiesaldo Techniek 786 300 1.086 748 372 1.120 34 Humaniora, sociale wetenschappen, communicatie en kunst 3.004 383 3.387 393 427 820-2.567 Gezondheidszorg, sociale dienstverlening en verzorging 2.224 242 2.466 263 492 755-1.711 Economie, commercieel management en administratie 1254 860 2.114 782 314 1.096-1.018 Juridisch, bestuurlijk, openbare orde en veiligheid 1.107 401 1.508 263 251 514-994 Wiskunde, natuurwetenschappen en informatica 592 136 728 209 168 377-351 * 9.144 2.380 11.524 2.745 2.080 4.825-6.699 * van de sectoren Leraren, Agrarisch en Milieu en Horeca, toerisme, vrije tijdsbesteding, transport en logistiek kunnen we vanwege te geringe celvulling geen resultaten presenteren.

Braindrain in Noord-Brabant 11 Voor een deel zal het opleidingsaanbod de omvang van de braindrain verklaren. Tot slot merken we hier nogmaals op dat in de tabellen de afstudeerjaren 2004 tot en met 2011 zijn samengenomen en dat het migratiesaldo van braindrain en braingain gemiddeld per afstudeerjaar dus beduidend lager ligt.

12 Braindrain in Noord-Brabant Bijlage 1: Aanpak van het onderzoek Gegevens over migratie van de doelgroep zijn geanalyseerd bij het CBS. In microdatabestanden zijn diplomagegevens over het bekostigde hoger onderwijs en sociaal-demografische kenmerken uit de Gemeentelijke Basis Administratie (GBA) beschikbaar. Met deze databestanden kan feitelijk en integraal inzicht worden verkregen in de migratiestromen van hoger opgeleiden. In CBS microdatabestanden was op het moment van analyseren de woonplaats van hoger opgeleiden beschikbaar voor de jaren 1995 tot en met 2015, de werkplaats van 2000 tot en met 2014 en diplomagegevens in het hoger onderwijs voor de schooljaren 2000/2001 tot en met 2013/2014. Bij de migratiestroom met betrekking tot de woonplaats van hoger opgeleiden, kiezen we ervoor de woonplaats op 16-jarige leeftijd en de woonplaats drie jaar na afstuderen te presenteren voor de hoger opgeleiden die in de (school)jaren 2004/2005 tot en met 2011/2012 zijn afgestudeerd. Meenemen van gegevens uit eerdere cohorten zou betekenen dat in de resultaten jongere afgestudeerden zijn oververtegenwoordigd, met name als een hoger opgeleide pas op latere leeftijd afstudeerde en/of als het langer duurde voor een hbo- of wo-opleiding werd afgerond. Van eerdere cohorten is namelijk van een (te groot) deel van de afgestudeerden namelijk geen woonplaats op 16-jarige leeftijd bekend, omdat dit gegeven uit de Gemeentelijke Basis Administratie pas met ingang van 1995 beschikbaar is. Afstudeercohorten 2012/2013 en later kunnen niet in analyses worden meegenomen omdat voor deze cohorten de woonplaats drie jaar na afstuderen niet beschikbaar is. Figuur 1.1: Migratiestroom woonplaats Basis afstudeercohorten 2004/2005 tot en met 2011/2012 WOONplaats 16-jaar (NB / niet NB) WOONplaats afstuderen (NB / niet NB) WOONplaats drie jaar na afstuderen (NB / niet NB) Werkplaats is sinds 2006 bij CBS beschikbaar via de (integrale) polisadministratie / loonaangifte van UWV/Belastingdienst, en is in de periode vóór 2006 afkomstig uit drie bronbestanden: de Enquête Werkgelegenheid en Lonen (EWL), de Verzekerden-administratiewerknemers (VZA) en de fiscale database met loonbelastinggegevens (Fibase). In de vergelijking van de woonplaats en de werkplaats van hoger opgeleiden drie jaar na afstuderen is gekeken naar een constante groep waarvan zowel woon- als werkplaats in CBS microdatabestanden beschikbaar is. Naast het feit dat de werkplaats drie jaar na afstuderen niet beschikbaar is voor het afstudeercohort 2011/2012 geldt dit (logischerwijs) ook voor hoger opgeleiden die geen baan hebben en voor banen waar het CBS geen standplaats aan kon toewijzen. De tussentijdse resultaten van het onderzoek zijn voorgelegd en besproken met een klankbordgroep waarin medewerkers van de provincie Noord-Brabant, Fontys Hogescholen, de Technische Universiteit Eindhoven, Tilburg University en de gemeenten Breda, Eindhoven en Tilburg zitting namen.

Braindrain in Noord-Brabant 13 Bijlage 2: Clustering Noord-Brabantse gemeenten Tabel B2.1: Overzicht indeling Noord-Brabantse gemeenten in (sub)regio Regio Subregio Stedelijk / landelijk Gemeenten West- Brabant West Breda e.o. Stedelijk Bergen op Zoom Roosendaal Halderberge Moerdijk Rucphen Landelijk Steenbergen Woensdrecht Stedelijk Breda Etten-Leur Oosterhout Alphen-Chaam Baarle- Nassau Drimmelen Landelijk Geertruidenberg Zundert Land van Heusden en Altena Landelijk Aalburg Werkendam Woudrichem Midden- Brabant Noordoost- Brabant Midden-Brabant s-hertogenbosch e.o. Uden-Veghel e.o. Dongen Gilze c.a. Goirle Stedelijk Loon op Zand Tilburg Waalwijk Landelijk Hilvarenbeek Oisterwijk Bernheze 's-hertogenbosch Heusden Stedelijk Oss Vught Landelijk Boxtel Haaren Sint-Michielsgestel Stedelijk Uden Veghel Boekel Landerd Landelijk Schijndel Sint-Oedenrode Land van Cuijk Landelijk Boxmeer Cuijk Grave Mill c.a. Sint-Anthonis Best Eindhoven Geldrop-Mierlo Eindhoven- Helmond Stedelijk Helmond Nuenen c.a. Son c.a. Valkenswaard Veldhoven Waalre Zuidoost- Brabant De Kempen Landelijk Bergeijk Bladel Eersel Oirschot Reusel-de Mierden Asten Cranendonck Deurne De Peel Landelijk Gemert-Bakel Heeze-Leende Laarbeek Someren