Hoe (on)gezond is vis? Vis is lekker, maar ook gezond, daar gaan we allemaal van uit. Maar is dat ook zo? Geen simpele vraag zo blijkt. In deze aflevering over onze reeks over de teloorgang van de oceanen en overbevissing: wat goed en slecht is aan vis én aan visolie en de vandaag erg populaire omega-3- supplementen. Twee miljoen jaar geleden begonnen onze hersenen groter te worden, een groei die 100.000 jaar geleden een spurtje inzette. Door archeologische vondsten weten we dat het in die periode was dat de mensheid op grote schaal zijn eten uit de zee begon te halen. In 2007 schrok de Royal Swedish Academy of Sciences zodanig van de aanwezigheid van kwik in zeevis dat het pleitte voor een gezondheidswaarschuwing op de verpakking. Twee keer heilbot, tonijn of zwaardvis eten binnen 24 uur kan bijvoorbeeld de hoeveelheid kwik in een volwassene zijn bloed verdubbelen. Langdurige blootstelling aan lage hoeveelheden kwik (0,05 mg/dag) kan je doodziek maken. In Canada wordt het eten van tonijn al afgeraden voor kinderen jonger dan vijf. In landen als India en Thailand gebruiken ze borax (natriumtetraboraat) om de jumbogarnalen die naar Europa worden uitgevoerd een gezond kleurtje te geven. Sint-Jacobsschelpen worden zelfs ondergedompeld in een bad van dichloormethaan, dat van de EU ondertussen zelfs niet meer gebruikt mag worden in verfafbijtmiddelen. De Norwegian School of Veterinary Science ontdekte dat in 38 procent van de kabeljauw voor de Noorse kust de bacterie clostridium perfringens zit. Die kan voedselvergiftiging en darmontstekingen veroorzaken. Ernstige buikkrampen en diarree 8-22 uur na consumptie van een 'vers' kabelauwhaasje? U weet nu waar het van komt. Goed bakken en koken maakt normaal komaf met de bacterie, maar via bijvoorbeeld snijplanken kan kruisbesmetting ontstaan. En over het wondermiddel omega-3 valt ook nog wat te zeggen. Om een liter visolie te maken, die bijvoorbeeld eindigt in uw dagelijkse gelule, is minstens 20 kilo vette vis nodig, van magere vis zelfs tot 600 kilo. Er duiken overigens steeds meer studies die wijzen op het gevaar van omega-3, bijvoorbeeld voor mensen met hartkwalen. De Inuit, die voor hun voeding erg afhankelijk zijn van vis en andere zeedieren met hoge omega-3-concentraties, overlijden abnormaal vaak aan hersenbloedingen op jonge leeftijd. Te veel is dus zeker niet goed. Elk jaar wordt ongeveer 50 miljoen ton, dus 50 miljard kilo in zee gevangen vis omgetoverd tot visolie. Hooguit tien procent daarvan eindigt in visoliecapsules of wordt toegevoegd aan voeding als omega-3 supplement. 75 procent eindigt ook wel in ons lichaam, maar passeert eerst als beesteneten via een varken, een kip, of bijvoorbeeld een gekweekte zalm. Merkwaardig: in een wereld waar honderden miljoen mensen honger lijden, waar de hoeveelheid eetbare vis in de zee met 90 procent is verminderd, vangen we elk jaar miljarden kilo's vis om in diereneten te draaien. Het bewijst alvast één ding: echt slimmer zijn we van die viscapsules toch niet geworden.
Dat we er tout court zijn, hebben we aan de zee te danken. Het leven op onze planeet startte er, waarschijnlijk vier miljard jaar geleden. 360 miljoen jaar geleden kropen vissen aan land en evolueerden onder meer tot wat 3 à 4 miljoen jaar geleden australopithecus afarensis was: de oudste bekende mensachtige, beter bekend als Lucy, zoals het skelet gedoopt werd dat Donald Johanson, Yves Coppens en Tim White in 1974 in Noord-Ethiopië ontdekten. De herseninhoud van Lucy is vergelijkbaar met die van een chimpansee. Twee miljoen jaar geleden begonnen onze hersenen groter te worden, een groei die 100.000 jaar geleden een spurtje inzette. Door archeologische vondsten weten we dat het in die periode was dat de mensheid op grote schaal zijn eten uit de zee begon te halen. Slim dankzij vis Daardoor kwam er een pak meer docosahexaeenzuur (DHA, een van de vetzuren die ook in omega-3 supplementen zitten) in het lichaam van onze voorouders. DHA is essentieel voor de aanmaak van hersenvlies. En om het heel simpel te stellen: meer DHA betekent grotere en betere hersenen. De enige plaats in de voedselketen waar je DHA in grote mate vindt, is in de dieren die leven in onze oceanen, rivieren en meren. We kunnen er van op aan dat de consumptie van vis, schaal- en schelpdieren ervoor heeft gezorgd dat we de slimste aap zijn geworden. Omega-3 Het is de wetenschappelijke uitleg voor iets dat moeders in de hele wereld al lang wisten: van vis eten word je slimmer. De verafschuwde lepel levertraan, olie uit de lever van kabeljauw en schelvis, was helemaal nog niet zo'n slecht idee. Net zoals de moderne variant, de omega-3- capsules. Omega-3 is de jongste jaren flink gehyped, het wordt toegevoegd aan de meest verschillende voedingsproducten. Maar in vis zit het dus van nature. Volgens een studie van het American National Institute of Health, blijkt dat de kinderen van zwangere vrouwen die het absoluut minimum aan omega-3 vetzuren consumeerden gemiddeld zes punten lager scoorden qua verbaal IQ. Depressie en criminaliteit Een andere studie, gepubliceerd in The Lancet, koppelt omega-3 dan weer aan depressies, dementie en Alzheimer. Zo blijkt dat in landen waar meer vlees en minder vis wordt gegeten, meer mensen kampen met depressies. Eerlijk gezegd: beide studies vallen te relativeren. In beide gevallen zijn er een pak andere factoren die het resultaat kunnen beïnvloeden. Nog zo'n studie komt zowaar uit het gevangeniswezen. Een experiment in Britse jeugdgevangenissen, waarbij systematisch dosissen visolie werden toegediend, zou het recidivisme bij de zware gevallen met 30 procent hebben doen afnemen. Omega-6 rukt op Wat ons meer verontrust, is dit: sinds de jaren zestig is onze inname van omega-3-vetzuren in toenemde mate vervangen door omega-6-vetzuren. Dat komt door de industrialissering van ons voedsel. De consumptie van loslopende dieren, scharreleieren en melk van grazende koeien heeft
plaatsgemaakt voor die van vetgemeste beesten en batterijdieren. Die laatste hebben meer omega- 6, die eersten meer omega-3. Terwijl tot veertig jaar geleden de verhouding omega-6 versus omega-3 in ons dieet nog 4 tegen 1 was, is dat nu 10 tegen 1 en in de States en de rijkste Europese landen zelfs 30 tegen 1. Wetenschappers zien een verband tussen die evolutie en de toename van dementie en Alzheimer. Ze zien datzelfde verband bij agressie. Het blijkt dat moord vaker voorkomt bij mensen die weinig omega-3-vetzuren eten. Lage bloedwaarden van deze vetzuren worden vaak gezien bij verkrachters, vandalen en andere geweldplegers. Door middel van jarenlange inname van omega- 3-vetzuren neemt agressie af. Andrew L. Stoll en collega's van de Harvard Universiteit ontdekten dat patiënten met bipolaire stoornis (ook wel manisch-depressieve stoornis genoemd) na negen maanden visoliesupplementen aanmerkelijk opgeknapt waren in vergelijking met een placebogroep. Maar omega-3-vetzuren hebben geen positief effect op de behandeling van schizofrenie, zo bleek. Kwik en dioxine Zowat alles hierboven pleit dus voor de consumptie van vis. En misschien nog dit: de gemiddelde Japanner eet zeven keer meer vis dan de gemiddelde Vlaming. Vorig jaar werden 19.769 Japanners 100 jaar. Op dit moment zijn er 36.436 Japanners ouder dan 100 op een totale bevolking van 127,8 miljoen mensen, en da's dubbel zoveel als bij ons. Maar. Terwijl het goed gaat met de gezondheid van Japanners ouder dan 70, is dat helemaal niet het geval met de groep 40 tot 70-jarigen. Daar is er namelijk een erg hoog niveau van onder meer leverkanker en prostaatkanker, en een aantal studies linken die kankers aan het visverbruik van die generatie. Terwijl de oudste Japanners een groot deel van hun leven gezonde vis uit gezond water aten, hebben de generaties na hen vis gegeten met hoge kwik- en dioxinegehaltes. We zijn meteen aanbeland bij de duistere kant van de zaak. Vis kan toxisch zijn, weten we ondertussen. In Science werd al in 2004 gewaarschuwd voor de abnormaal hoge waarden pcb's en kankerverwekkende dioxines in gekweekte zalm. Het bericht kwam met de waarschuwing niet meer dan zes keer per jaar gekweekte zalm te eten. De meeste zalm die we kopen en eten wordt intussen gekweekt: in 2007 werd volgens het voedselagentschap van de VN 3.000 ton Atlantisch zalm gevangen en 2,2 miljoen ton gekweekt. In 2007 schrok de Royal Swedish Academy of Sciences zodanig van de aanwezigheid van kwik in zeevis dat het pleitte voor een gezondheidswaarschuwing op de verpakking. Twee keer heilbot, tonijn of zwaardvis eten binnen 24 uur kan bijvoorbeeld de hoeveelheid kwik in een volwassene zijn bloed verdubbelen. Langdurige blootstelling aan lage hoeveelheden kwik (0,05 mg/dag) kan je doodziek maken. In Canada wordt het eten van tonijn uit blik al afgeraden voor kinderen jonger dan vijf. Voor foetussen is kwik gevaarlijk als de moeder wordt blootgesteld aan 0,05 mg kwik per dag. Daardoor kan het kind een geestelijke achterstand krijgen. Kwikverbindingen kunnen ook erfelijk
materiaal veranderen. Er zijn allergische reacties op kwik bekend zoals: vermoeidheid, irritatie van de ogen en luchtwegen en hoofdpijn. Kwik belandt voornamelijk door de uitstoot van koolgestookte elektriciteitscentrales in onze rivieren en oceanen. Het accumuleert in vis, en als we die opeten, stapelt het zich ook op in ons lichaam. Over de effecten op lange termijn door het opnemen van minimale hoeveelheden kwik is eigenlijk maar één ding duidelijk: het is absoluut niet goed. Rotzooi In vorige afleveringen kon u lezen welke rotzooi er in onder meer pangasius zit die massaal wordt ingevoerd uit ondermeer Vietnam. En hoe de Chinese visteelt, de grootste ter wereld, nog altijd standaard antibiotica en andere gevaarlijke additieven gebruikt. In landen als India en Thailand gebruiken ze borax (natriumtetraboraat) om de jumbogarnalen die naar Europa worden uitgevoerd een gezond kleurtje te geven. Sint-Jacobsschelpen worden zelfs ondergedompeld in een bad van dichloormethaan, dat van de EU ondertussen zelfs niet meer gebruikt mag worden in verfafbijtmiddelen. Kruisbesmetting via snijplanken De Norwegian School of Veterinary Science ontdekte dat in 38 procent van de kabeljauw voor de Noorse kust de bacterie clostridium perfringens zit. Die kan voedselvergiftiging en darmontstekingen veroorzaken. Ernstige buikkrampen en diarree 8-22 uur na consumptie van een 'vers' kabelauwhaasje? U weet nu waar het van komt. Goed bakken en koken maakt normaal komaf met de bacterie, maar via bijvoorbeeld snijplanken kan kruisbesmetting ontstaan. Veel van die kabeljauw en andere populaire vis zoals koolvis, komt tegenwoordig uit de Barentszee en de Baltische Zee, twee van de verontreinigste op aarde wat pcb's, ddt's, arseen en andere zware metalen betreft. In de vis die elk jaar wordt gevangen in die zeeën zit in totaal meer dan 500 kilo aan pcb's rekenden wetenschappers uit. Dat lijkt niks, maar weet dat pcb's gemeten worden in miljoensten van grammen. In haar proefschrift aan de Universiteit van Gent toonde Isabelle Sioen in 2007 aan dat als je drie keer per week een portie vette vis eet, je de limiet van 14 picogram per kilo lichaamsgewicht moeiteloos overschrijdt. Gevaar van omega-3 Vis is dan toch niet zo gezond misschien. En over het wondermiddel omega-3 valt ook nog wat te zeggen. Om een liter visolie te maken, die bijvoorbeeld eindigt in uw dagelijkse gelule, is minstens 20 kilo vette vis nodig, van magere vis zelfs tot 600 kilo. Er duiken overigens steeds meer studies die wijzen op het gevaar van omega-3, bijvoorbeeld voor mensen met hartkwalen. De Inuit, die voor hun voeding erg afhankelijk zijn van vis en andere zeedieren met hoge omega-3- concentraties, overlijden abnormaal vaak aan hersenbloedingen op jonge leeftijd. Te veel is dus zeker niet goed. Visolie als dierenvoer Elk jaar wordt ongeveer 50 miljoen ton, dus 50 miljard kilo in zee gevangen vis omgetoverd tot visolie. Hooguit tien procent daarvan eindigt in visoliecapsules of wordt toegevoegd aan voeding
als omega-3 supplement. 75 procent eindigt ook wel in ons lichaam, maar passeert eerst als beesteneten via een varken, een kip, of bijvoorbeeld een gekweekte zalm. Merkwaardig: in een wereld waar honderden miljoen mensen honger lijden, waar de hoeveelheid eetbare vis in de zee met 90 procent is verminderd, vangen we elk jaar miljarden kilo's vis om in diereneten te draaien. Het bewijst alvast één ding: echt slimmer zijn we van die viscapsules toch niet geworden. Krill Doordat er steeds minder vis in de zee zit, maar de vraag naar visolie blijft stijgen, heeft de industrie een andere bron aangeboord: krill. Euphausia superba, het diertje leeft in arctische wateren. Het voedt zich met algen die onderaan pakijs groeien. Het diertje is een belangrijke voedselbron voor walvissen, pinguïns en robben. Onderzoekers hebben vastgesteld dat de hoeveelheid krill sterk is afgenomen sinds de jaren 70, in sommige gebieden met 80 procent, onder meer door klimaatverandering. Niet echt het moment dus om er nog eens met het net door te gaan om voedingssuplementen te maken. Er is bovendien een prachtig alternatief: algen. De microalgen Crypthecodinium cohnii and Schizochytrium zijn rijke bronnen van DHA, en worden commercieel geproduceerd in bioreactors. (mvl) Deze maand neemt Planet Watch u mee op een ontluisterende trip door de oceanen van de wereld. De reeks 'Naar het einde van de zee' gaat over de belabberde toestand van onze zeeën en het effect daarvan op ons en onze toekomst. De jongste vijftig jaar is 90 procent van wat door de mens als eetbaar visbestand wordt aangezien gewoonweg verdwenen. Als we doorgaan op het huidige elan met vissen en vervuilen, dan zijn binnen dertig jaar alle oceanen dood.