Is geheugenwinst te behalen? De Effectiviteit van de Online Geheugentraining Geheugen onder Controle bij Ouderen met Geheugenklachten Een Gerandomiseerd Gecontroleerd Onderzoek Is memory gain possible? The Effectiveness of the Online Memory Training Memory in Control in Older Adults with Memory Complaints A Randomized Controlled Trial Mechtilda A.J. van den Homberg Studentnummer: 838889573 Faculteit Psychologie Afstudeerrichting: Gezondheidspsychologie Open Universiteit Nederland Eerst begeleider: dr. Susan van Hooren Tweede begeleider: dr. Nicole Gunther September 2011
Inhoudsopgave Samenvatting 5 Summary 6 1. Inleiding 9 1.1 Geheugenklachten: objectief en subjectief geheugen 10 1.2 Onderzoek naar eigen geheugeneffectiviteit bij geheugenklachten 12 1.3 De use it or lose it theorie en geheugentraining 13 1.4 Geheugentraining en e-mental health 15 1.5 Praktische relevantie: kwaliteit van leven 16 1.6 Probleemstelling, deelvragen en hypothesen 18 2. Methode 20 2.1 Onderzoeksgroep 20 2.2 Interventie 21 2.3 Meetinstrumenten 23 2.4 Meetmomenten 27 2.5 Procedure 28 2.6 Analyse 30 3. Resultaten 32 3.1 Werving van de participanten 32 3.2 Vergelijking van de participanten met drop-outs 34 3.3 Data cleaning 35 3.4 Baseline karakteristieken 36 3.5 Effecten van de online geheugentraining 37
4. Discussie 42 4.1 Methodologische kanttekeningen 46 4.2 Conclusie en aanbevelingen 47 Literatuurlijst 49
Is geheugenwinst te behalen? De effectiviteit van de online training geheugen onder controle bij ouderen met geheugenklachten Een gerandomiseerd gecontroleerd onderzoek Mechtilda van den Homberg Samenvatting Achtergrond. Ouderen ervaren steeds meer klachten over het geheugen en zijn vaak bang dat de geheugenklachten een voorbode zijn van dementie. Het ervaren van de geheugenklachten heeft een verlaagde kwaliteit van leven tot gevolg. De studie van Valentijn en collega s (2005) bewees dat geheugentraining die was gebaseerd op psycho-educatie, geheugenstrategieën en de cognitieve beleving succesvol was. De vraag is tot welke effecten deze training bij gezonde ouderen kan leiden, indien de geheugentraining online wordt aangeboden, vooral in onze snel vergrijzende Westerse samenleving waarin informatie- en communicatietechnologie een steeds prominentere rol speelt. Doel. Het doel van deze studie was de effectiviteit van de gestructureerde 8-weekse online training geheugen onder controle te onderzoeken wat betreft het objectief geheugen, het subjectief geheugen en de kwaliteit van leven bij ouderen met geheugenklachten in vergelijking tot een controlegroep (wachtlijst). Deelnemers, procedure en onderzoeksontwerp. De werving verliep via het uidelen van flyers, presentaties bij ouderenorganisaties en het plaatsen van een advertentie in een lokale krant. Een gerandomiseerd gecontroleerd ontwerp werd gebruikt met 36 participanten, waarvan 21 mannen en 15 vrouwen. De leeftijd van de deelnemers varieerde van 56 tot en met 75 jaar, met een gemiddelde leeftijd van 64.17 jaar. De participanten werden willekeurig ingedeeld in 5
de interventieconditie (n=20) of de controleconditie (n=16). In deze studie zijn de metingen van de pre-test en een post-test (negen weken later) onderzocht. Meetinstrumenten. Het objectieve geheugen werd gemeten met de Webbased Word Learning Test (WWLT); het subjectief geheugen met de Cognitive Failure Questionnaire; de kwaliteit van leven werd geregistreerd met de EuroQol. General Linear Model met repeated measures procedures werden gebruikt om de interventie-effecten op objectief en subjectief geheugen te onderzoeken. De relatie tussen de interventie en de kwaliteit van leven werd nonparametrisch geanalyseerd. Resultaten. Na de interventie, hadden de participanten in de interventieconditie geen significante verbetering van het objectief en subjectief geheugen in vergelijking met de participanten in de controleconditie. Er was geen verband tussen het volgen van de online geheugentraining en kwaliteit van leven. Conclusie. De resultaten in deze studie lieten geen effecten zien van de online geheugentraining op geheugenfunctioneren en geheugenklachten. Echter, vanwege de methodologische beperkingen van deze studie, hoeft dit niet te suggereren dat online geheugentraining niet effectief kan zijn in het reduceren van geheugenklachten en verbeteren van kwaliteit van leven. Meer stabiel onderzoek met een grotere steekproef over een langere tijd is nodig, vooral met het oog op onze snel vergrijzende Westerse wereld. Sleutelwoorden:Veroudering, Geheugen, Eigen-geheugeneffectiviteit; Training; E-mental health 6
Is memory gain possible? The effectiveness of the online training memory in control in older adults with memory complaints A randomized controlled trial Summary Background. Older people experience more and more complaints about memory, and fear that memory complaints are a harbinger of dementia. Experiencing memory complaints can reduce quality of life. An evidence-based study of Valentijn and colleagues (2005) showed that memory training can be successful suggesting that this training may help coping and preventing memory complaints. Interestingly, we live in a Western society in which computers play an increasingly prominent role. Therefore, examining online memory training may be a way to get more understanding of memory complaints in healthy older people. This has not been examined yet. Aim. In order to contribute to a better understanding of memory complaints and online memory training, this study explores the effects of a structured 8-week online training course on objective and subjective memory and quality of life of older adults with memory complaints. Participants, procedure, design. Participants were 36 older individuals, 21 men and 15 women recruited through local elderly organisations, media advertisements and flyers asking for people with subjective memory complaints to participate in a study. The age of participants ranged from 56 to 75 years, with a mean age of 64.17 years. A randomised controlled design was used. The participants were randomly assigned to the intervention condition (n=20) or the control condition (n=16). In this study, we examined the results of the pre-test and post-test (nine weeks later). 7
Measures. The Webbased Word Learning Test (WWLT) was used to examine the objective memory. Subjective memory, the frequency of everyday errors were measured with the Cognitive Failure Questionnaire. Quality of life was mapped with the EuroQol. General Linear Model with repeated measures analysis of variance was used tot examine the intervention effects on objective and subjective memory. A non-parametric test was used to investigate the effect on quality of life. Results. After the intervention, the participants in de intervention condition had no significant improvement in objective and subjective memory compared to those in the waiting list control condition. Online memory training and quality of life were not associated. Conclusion. Given the limited amount of data, our conclusion that the present results showed no significant evidence for impact of online memory training, does not indicate that online memory training can t be effective in reducing elderly s memory complaints and improving quality of life. More balanced research with a larger sample over a longer time is needed to clarify what online memory training can offer in our rapidly aging Western society. Keywords: Aging; Memory; Memory self-efficacy; Training; E-mental health 8