NIET MINDER MAAR MEER + MEER realisatie door samenwerking en bundeling van energie We willen niet weten van minder, alleen maar van meer en nog meer. Meer samenwerking en meer (bestaande) middelen bundelen. Intelligent omgaan met ruimte, mensen en middelen. Geen defensieve vraagvolgende RO (planning en vergunning), maar een strategische met een professionele aansturing, niet alleen door de ruimtelijke planners, maar (inderdaad) door meer partners. Gerard Stalenhoef Tom Van Rensbergen Vlaamse overheid Departement Ruimtelijke Ordening, Woonbeleid en Onroerend Erfgoed Afdeling Ruimtelijke Planning en Stedenbouwkundig Beleid Koning Albert II-laan 19 bus 11 1210 Brussel
Tel. 02 553 83 79 - Fax 02 553 83 85 ruimtelijke.planning@rwo.vlaanderen.be
NIET MINDER, MAAR MEER + MEER Realisatie door samenwerking en bundelen van energie Gerard Stalenhoef en Tom Van Rensbergen, departement Ruimtelijk Ordening, Vlaamse Overheid In het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen (1997) werd door de Vlaamse overheid een eerste stap gezet naar een realisatiegericht beleid door middel van strategische projecten. Sinds 2004 bestaat hiervoor een subsidiebesluit dat financieel bijdraagt aan de projectcoördinatie en het grondbeleid van deze strategische projecten. De afgelopen zeven jaar werden 30 verschillende projecten ondersteund en is meer dan 10 miljoen euro geïnvesteerd. Er kunnen na zeven jaar mooie resultaten voorgelegd worden maar het is ook tijd voor reflectie. Dit artikel geeft, vanuit de ervaring bij de opvolging van het subsidie-instrument en de verschillende projecten, duiding bij een aantal kernbegrippen van het Vlaamse realisatiegericht ruimtelijk beleid door middel van strategische projecten. We willen niet weten van minder, alleen maar van meer en nog meer. Meer samenwerking en meer (bestaande) middelen bundelen. Geen defensieve, vraagvolgende ruimtelijke ordening (planning en vergunningen), maar een strategisch, realisatiegericht beleid met professionele aansturing, met afstemming en overeenstemming, met een breed draagvlak,..., niet alleen door de ruimtelijke planners, maar - inderdaad - door meer partners. 1. De uitdaging blijft onveranderd (1997-2012): realisatie van het (ruimtelijk) beleid In het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen (RSV) van 1997 werd de noodzaak van strategische projecten ter uitvoering van het ruimtelijk beleid al aangegeven. De Vlaamse overheid introduceerde het instrument voor de realisatie van projecten in stedelijke gebieden en buitengebieden. Maar ook na de opmaak van de eerste ruimtelijke uitvoeringsplannen bleef er een onvoldaan gevoel. Lokale besturen verweten de overheid dat ze na de planningsfase aan hun lot overgelaten werden en zelf moesten instaan voor de realisatie ervan. De Vlaamse overheid was echter niet voldoende uitgerust om deze taak op zich te nemen en besliste om hiervoor subsidie-instrumenten in te zetten. Deze subsidies betroffen enerzijds de verwerving van gronden in het kader van een lokaal grond- en pandenbeleid (1996), met een tweede besluit (2004) werd ook de projectcoördinatie van strategische projecten gesubsidieerd. Deze 2 besluiten werden samengevoegd en geactualiseerd in 2007. Sinds 2004 kregen 30 verschillende strategische projecten een subsidie voor de projectcoördinatie en werd meer dan 10 miljoen euro geïnvesteerd. De vraag naar realisatie van het ruimtelijk beleid blijft echter actueel. Het Vlaams regeerakkoord, diverse beleidsnota s, het witboek Interne Staatshervorming, het groenboek Beleidsplan Ruimte, zetten zwaar in op uitvoering van beleid. Maar ook vanuit het lokale niveau komen veel vragen naar aanleiding van de evaluatie of de uitvoer van planningsprocessen. Tenslotte wordt ook bij de huidige reorganisatie van het beleidsdomein Ruimtelijke Ordening bijzondere aandacht geschonken aan de uitvoeringsgerichtheid, onder meer door de invoering van een team realisatie in 2010.
2. Strategische projecten in uitvoering van het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen Historiek Met de goedkeuring van het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen (RSV) in 1997 werd een grote stap gezet naar een actief, strategisch, realisatie- en toekomstgericht ruimtelijk beleid. Met als motto Vlaanderen open en stedelijk lanceerde het RSV een samenhangende ruimtelijke visie op Vlaanderen en initieerde het een aantal planningsprocessen rond stedelijkheid, open ruimte, infrastructuur en bedrijvigheid. Voor de realisatie van deze visie zouden naast de opmaak van ruimtelijke uitvoeringsplannen ook strategische projecten ingeschakeld worden. De concrete uitwerking van strategische projecten werd echter niet ingevuld en er werd aanvankelijk ook niet voorzien in een financiële stimulans om strategische projecten te ondersteunen. Lokale overheden die in een stedelijke omgeving werk wilden maken van een betere openbare ruimte konden op basis van een subsidiebesluit uit 1996 wel een subsidie aanvragen voor aankoop van gronden en gebouwen. In totaal werden via dit subsidiebesluit 47 heel diverse projecten gesubsidieerd, die echter niet altijd even strategisch van aard waren. In 2004 bleek uit een evaluatie van de eerste ruimtelijke uitvoeringsplannen dat er meer aandacht moest geschonken worden aan de effectieve realisatie van de projecten maar dat de Vlaamse overheid voor deze taak onvoldoende uitgerust was. Daarom keurde de Vlaamse Regering op 4 juni 2004 een subsidiebesluit goed om de loon- en de werkingskosten van een projectcoördinator van een strategische project te subsidiëren. 2007, een nieuw subsidiebesluit Na een aantal jaren ervaring met deze twee subsidies werden in 2007 de subsidiebesluiten geïntegreerd en aangepast. De subsidieregeling werd strategischer en selectiever, de nadruk werd gelegd op een professionele coördinatie, bij voorkeur door meerdere personen. De onafhankelijke werking van de coördinatie van dit team wordt onderzocht door een voorafgaande autonomietoets. Het besluit streeft ook naar een optimale bundeling van de in het gebied beschikbare middelen, een versnelling van de uitvoering en een verbetering van de communicatie. De focus komt te liggen op projecten met een duidelijke voorbeeld- en hefboomfunctie voor het Vlaamse ruimtelijk beleid die uitvoering geven aan het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen, het bevorderen van domeinoverschrijdende samenwerking en de stimulering van een gestructureerde aanpak van het grondbeleid. De subsidie voor projectcoördinatie kan voor maximaal drie jaar worden toegekend, bedraagt maximum 80% van de loon- en werkingskosten en kan niet meer dan 100.000 euro per jaar bedragen. Het subsidiebesluit van 2004 kende subsidies toe op aanvraag, na toetsing aan de criteria van het besluit en mits er voldoende middelen beschikbaar waren in de begroting. Sinds 2008 lanceert het departement RWO minstens één keer per jaar een oproep. Een toewijzingscommissie beoordeelt de ingediende projecten en maakt een rangschikking op, waarna de Vlaamse minister, bevoegd voor Ruimtelijke Ordening, op basis van de rangschikking en de beschikbare middelen in de begroting, de subsidies toekent. Mits er bijkomende middelen voorzien worden kan de overheid naast de gewone, reguliere, oproep ook een bijkomende oproep organiseren, met eventueel aanvullende criteria.
Figuur overzicht van de strategische projecten in Vlaanderen Jaar Plaats Naam project Subsidieperiode Subsidiebedrag Besluit Vlaamse Regering 4 juni 2004 2005 Gent Scharnier 01.09.2006 31.08.2009 186.000 2005 en 2007 Turnhout Ontwikkeling drie bedrijventerreinen, stadsplateau, stationsomgeving 01.09.2005 14.11.2008 160.000 2005 Aalst Siezegemkouter 01.12.2007 30.11.2010 139.358 2006 Gent Parkbos 2007 178.000 2006 Vilvoorde Watersite - deel Broek 01.04.2007 31.03.2010 186.000 2006 Noord-Hageland Demervallei 01.06.2007 31.05.2011 186.000 2006 Roeselare Stationsomgevingen Roeselare-Ingelmunster-Izegem 01.11.2007 30.09.2011 177.600 2006 Kortrijk Stationsomgeving 01.01.2008 31.12.2010 180.000 2007 Maasvallei Maasvallei, grensverleggend 21.04.2008 20.04.2011 174.000 2007 Antwerpen Scheldekaaien 01.01.2008 01.01.2011 186.000 2007 Midden-Limburg De Wijers 15.05.2008 07.12.2011 180.000 2007 Weesbeek Groene bekken van de Weesbeek 01.09.2008 31.08.2011 172.800 2008 Antwerpen Fortengordels 01.09.2009 31.08.2012 180.000 Besluit Vlaamse Regering 5 oktober 2007 eerste oproep 2009 West-Vlaanderen Leievallei 01.07.2010 01.07.2013 300.000 2009 Antwerpen Programma Omgeving Centraal Station 01.04.2010 01.04.2013 212.659 2009 Noord Limburg Bosland 01.09.2010 01.09.2013 196.984 2009 Antwerpen Investeringszone Petroleum Zuid 01.03.2010 01.03.2013 207.920 2009 Oostende Reconversie Oude Havengebieden 23.08.2010 23.08.2013 222.180 2009 Limburg Albertknoop 01.09.2010 01.09.2013 300.000 2009 Leuven Vaartkom 01.03.2010 01.03.2013 296.947 2009 Turnhout Turnhout 2012 01.03.2010 01.03.2013 244.324 2009 Rumst, Boom Rupelstreek 01.07.2010 01.07.2013 300.000 2009 Aalst Kravaalbos 22.11.2010 22.11.2013 139.200 Besluit Vlaamse Regering 5 oktober 2007 tweede oproep 2010 Leuven Health Sciences Campus Gasthuisberg 01.10.2011 01.10.2014 300.000 2010 Vilvoorde- Machelen Reconversie Vilvoorde-Machelen 01.10.2011 01.10.2014 300.000 2010 Limburg Vallei van Herk en Mombeek 01.04.2011 01.04.2014 300.000 2010 Antwerpen Logistiek Park Schijns 06.09.2011 06.09.2014 300.000 2010 Vlaams-Brabant Zuurstof voor de Zennevallei 01.09.2011 01.09.2014 300.000 2010 Oost-Vlaanderen Windenergie 01.10.2014 01.10.2014 297.450 2010 Limburg Maasvallei grensverleggend 25.05.2011 25.05.2014 300.000 Besluit Vlaamse Regering 5 oktober 2007 derde oproep 2011 Vlaams-Brabant Demervallei, een ambitieus lint 212.800 2011 Stad Antwerpen Herinrichting Scheldekaaien Antwerpen 01.04.2012 01.04.2015 220.280 2011 Provincie Antwerpen Ambities voor het Bebouwd Perifeer Landschap 300.000 2011 Limburg Heel de Hoge Kempen 300.000 2011 Limburg Diversiteit binnen De Wijers 300.000 2011 Limburg Duinengordel 217.428
De subsidieaanvragen voor de projectcoördinatie worden door een toewijzingscommissie beoordeeld. Deze commissie bestaat uit minstens zes leden waarvan de helft uit vakverenigingen, bepaalde sectoren of de academische wereld komen. Het project wordt op zes criteria beoordeeld, waarvan de eerste drie doorslaggevend zijn. Een strategisch project: 1. is een uitvloeisel van een planningsproces op Vlaams en/of provinciaal niveau en de realisatie ervan draagt substantieel bij tot de realisatie van de doelstellingen en ontwikkelingsperspectieven van het RSV, 2. heeft een hefboomeffect op Vlaams niveau, 3. is administratief-institutioneel complex en de werking van de projectstructuur is methodisch, 4. heeft een voorbeeld- en signaalfunctie met betrekking tot de realisatie van de doelstellingen en ontwikkelingsperspectieven van het RSV, 5. heeft een integraal karakter, 6. draagt bij tot functionele verwevenheid in het projectgebied. Het besluit van 2007 bevat naast de subsidie voor een professionele projectcoördinatie ook financiële steun aan strategische projecten voor de verwerving van panden of gronden. Bij de uitvoering van een strategisch project blijkt het grondbeleid immers vaak van cruciaal belang om de ruimtelijke doelstellingen te halen. De subsidie kan tot 40% van de aankoopprijs bedragen, met een maximum van 500.000 euro per project. In 2009 werden twee aanvragen voor de verwervingssubsidie ingediend die beide werden toegewezen. In 2010 werden vier aanvragen ontvangen waarvan twee een subsidie kregen. In 2011 werden zes subsidieaanvragen ingediend, die in 2012 worden beoordeeld. Een nieuwe definitie In het subsidiebesluit van 2004 werd een strategisch project nog gedefinieerd als een project met een ruimtelijke invalshoek, waarvan het resultaat tot doel heeft actief bij te dragen tot de versterking van hetzij een stedelijk gebied, hetzij het buitengebied. Na jarenlange ervaring met de projecten en uit het overleg met de projectcoördinatoren, collega s en partners is deze definitie van ruimtelijke strategische projecten verfijnd: Een project met een integrale en ruimtelijke invalshoek dat gebiedsgericht en over sector- of bestuursgrenzen heen actief wil bijdragen tot de versterking van de kwaliteit van de ruimtelijke structuur. Het moet op korte of halflange termijn uitgevoerd kunnen worden. Door de uitvoering van strategische projecten te stimuleren en er meer actief op in te zetten in het kader van (ruimtelijke) planningsprocessen verhoogt het draagvlak voor de ruimtelijke ordening, en de planning in het algemeen, en wordt een voorbeeldfunctie gecreëerd. Hoewel elk project een eigen invalshoek heeft, zijn er toch een aantal gemeenschappelijke kenmerken die besloten liggen in de drie woorden project, ruimtelijk en strategisch. Project Een project ontstaat wanneer een aantal partners zich engageren om samen iets te ondernemen. Ze willen in een gebied samenwerken en verschillende initiatieven integreren. Ze stellen zich concrete doelen en zetten een projectstructuur op om die te realiseren.
Ruimtelijk De projecten vinden hun oorsprong in de ruimtelijke structuur van een gebied. De samenhang in het gebied wordt bepaald door de aanwezigheid van één of meerdere herkenbare elementen zoals een rivier of een zeehaven waarrond vele activiteiten zijn gegroeid. Men wil de ruimtelijke kwaliteit of de omgevingskwaliteit in dit gebied verbeteren. Strategisch Een ruimtelijk project is strategisch als het aan een aantal voorwaarden voldoet: - Het vloeit voort uit een visie op het gebied en past binnen het beleid. Het versterkt de samenhang tussen verschillende initiatieven en pakt belangrijke knelpunten aan. - Het tracht op het terrein concrete zaken te realiseren en dit op korte of middellange termijn. De manier van werken is op maat van het project en efficiënt. Werken aan draagvlak is hier een essentieel onderdeel van. - Het brengt een aantal partners rond de tafel met gelijklopende belangen. Hun agenda s worden in het project gestroomlijnd tot globale doelstellingen en een gezamenlijk uitvoeringsprogramma. De partners engageren zich, nemen hun verantwoordelijkheid en zorgen samen voor de realisatie. Daarvoor bundelen ze hun middelen en nemen ze samen beslissingen. - Het is een complex geheel dat een voorbeeld kan zijn voor andere, gelijkaardige projecten. En verder Op 15 april 2012 werd de vierde algemene oproep voor aanvragen voor Strategische Projecten in uitvoering van het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen afgesloten. Tot 1 juni 2012 loopt er een bijkomende oproep, specifiek gericht op stadsregio s. In de zomer 2012 wordt een publicatie verspreid over de verschillende strategische projecten en het subsidiebesluit. 3. Niet minder, maar meer + meer Agenda s meer en vaker samenpassen in een programma Een strategisch project is een meervoudige planningsopdracht die bestaande en lopende planningsinitiatieven van verschillende overheden en partners met elkaar verbindt en in evenwicht brengt. Een samenhangend ruimtelijk ontwerp vormt de basis voor een concreet actieprogramma. Hierbij moet realistisch omgegaan worden met knelpunten en opportuniteiten. Actieprogramma s moeten realistisch, haalbaar en betaalbaar zijn. Daarom hebben vele projecten bij de aanvang de acties eerst in kaart gebracht en op elkaar afgestemd. Er moet een goed evenwicht zijn tussen de verschillende acties. De acties in een plan kunnen heel gevarieerd zijn. Sommige acties zullen een grote symboolwaarde hebben zoals de nieuwe Handelsdokbrug in Gent Scharnier of het stationsgebouw in Kortrijk, andere vragen een grote investering die de ruimtelijke kwaliteit aanzienlijk zullen verbeteren, nog andere zullen kleinschalig zijn zoals het onderhoud van een beek of de aanleg van een pleintje. Steeds vaker worden ook acties opgenomen die niets met de effectieve ruimtelijke invulling te maken hebben, zoals bijvoorbeeld een communicatieplan over het project.
Visie meer concreet maken Zoals hiervoor al gesteld vinden strategische projecten steeds hun oorsprong in de ruimtelijke structuur van een gebied. Zichtbare ruimtelijke structuren zoals een riviervallei, een fortengordel, een bekenstelsel, een stationsomgeving, een zeehaven of een rivier geven het project legitimiteit en verbinden de partners. Als de verschillende visies in een projectgebied, bijvoorbeeld een afbakeningsvisie, een ruimtelijk structuurplan, een bekkenbeheersplan, een natuurrichtplan, een landinrichtingsplan,..., op elkaar worden gelegd ontbreekt meestal samenhang. Ieder plan is vanuit een andere invalshoek en binnen een andere context tot stand gekomen, met verschillende doelstellingen en tijdsperspectieven. Vaak zijn de afzonderlijke beleidsvisies ook niet concreet genoeg om daadwerkelijk mee aan de slag te gaan. Daarom is soms bijkomend en gericht onderzoek nodig om te komen tot een overkoepelende visie. Op die manier groeit beetje bij beetje een samenhangend beeld van de ruimtelijke knelpunten en kansen in het gebied. Tijdens dit proces van afstemming en verdieping ontdekt men vaak nog nieuwe uitdagingen of duiken nieuwe ideeën op. Een belangrijk element voor het succes van een plan is de kennis van en het respect voor het projectgebied. Als er te weinig rekening wordt gehouden met de bestaande context, de ruimtelijke structuur en de verschillende agenda s is de kans groot dat het project zal stranden. De partners zullen zich immers maar engageren als zij zich daadwerkelijk in het plan herkennen. Daarom is het ook noodzakelijk dat ook de harde randvoorwaarden van een bepaalde sector en/of de financiële consequenties aan bod komen in de zoektocht naar oplossingen. Een visie op de ruimtelijke toekomst is cruciaal. Bij sommige strategische projecten, zoals Parkbos Gent of Heel De Hoge Kempen, was deze visie al beschikbaar bij het begin van de subsidieperiode. In andere projecten wordt ze tijdens het proces ontwikkeld, enerzijds door professionele ontwerpers, bijvoorbeeld bij Siezegemkouter Aalst, Scheldekaaien Antwerpen of Scharnier Gent, anderzijds door de partners zelf, bijvoorbeeld bij Weesbeek, Centraal Station Antwerpen, Bosland of Kravaalbos. Het resultaat van dit ontwerp- en puzzelwerk is een coherente visie: een masterplan, streefbeeld of inrichtingsplan. Dit kan in verschillende vormen vertaald worden en gekoppeld aan uitvoeringsprogramma s, waarin partners zich verbinden en een bepaalde invulling van het project onderschrijven, bijvoorbeeld via een bestuursakkoord of een principiële beslissing. Dit proces is echter geen doel op zich. Het eindbeeld is niet statisch. Het is een hulpmiddel om de partners samen te brengen en een rode draad te bieden voor de verdere ontwikkeling.
Programmaregie door een coördinatieteam In de loop van het project moeten heel diverse taken worden uitgevoerd en verschillende rollen worden gespeeld: sturen, aftasten, initiëren, stimuleren, afstemmen, faciliteren, definiëren, bijsturen, regisseren, samenwerken, communiceren, bundelen van het overleg, besluitvorming voorbereiden, Dit is de opdracht van de projectcoördinatie. In tegenstelling tot de eerste strategische projecten, met één coördinator, worden projecten nu steeds vaker door een coördinatieteam of een projectbureau, dat verbonden is met de normale (reguliere) werking van de kernactoren, gecoördineerd. Dit team moet professioneel kunnen werken, met voldoende autonomie en onafhankelijkheid. De projectcoördinatoren voeren de regie over de vele deelprojecten en acties, die verschillen in grootte, snelheid van uitvoering of complexiteit. Eigenlijk zijn ze programmaregisseurs. Meer taken parallel doen in plaats van achter elkaar In het verleden werden de verschillende (plannings)taken vaak na elkaar uitgevoerd: eerst een visie in een structuurplan, dan de afbakening, vervolgens de herbestemming, dan de stedenbouwkundige vergunning en tenslotte de realisatie en het beheer. Steeds meer strategische projecten combineren (plannings)taken. Bijvoorbeeld worden meerdere herbestemmingen van een gebied tegelijk vastgelegd en wordt meteen ook bepaald welke overheid die herbestemming het best uitvoert. In andere projecten worden stedenbouwkundige vergunningsaanvragen gebundeld ingediend of worden afspraken vastgelegd met de partners over de realisatie en het beheer van de deelprojecten en de acties. Als alle partners hun verantwoordelijkheid nemen, zal het voortraject intensiever en actiever verlopen maar ook leiden tot grote tijdswinst in de latere fases. De evaluatie van de strategische projecten kan zelfs leiden tot een aangepaste regelgeving en sectoraal of ruimtelijk beleid dat de gebiedsgerichte aanpak bevordert. Meer maatwerk Ieder strategisch project is verschillend. De ontwikkeling van een strategie is in alle gevallen dan ook maatwerk, waarbij permanente aandacht nodig is voor het evenwicht tussen de verschillende delen en het geheel. In sommige gebieden overlappen verschillende kenmerken en structuren elkaar. Sommige forten van het strategisch project Fortengordels rond Antwerpen zijn in de zeehaven gelegen, andere in natuurgebied. In die, vaak sterk gemengde, gebieden moet het beleid kiezen voor een heldere ruimtelijke visie en zorgen voor afstemming en coördinatie van de initiatieven. Bijvoorbeeld bij Albertknoop wordt een grensoverschrijdende visie rond mobiliteit, werken en wonen uitgewerkt, de Oude Havengebieden in Oostende overlappen met het kustnetwerk of in het project Energielandschappen Oost-Vlaanderen wordt een thema als leidraad gekozen in plaats van een gebied. Binnen een strategisch project kunnen sommige delen ook belangrijker of bepalender zijn dan andere. Die krijgen dan prioriteit. Bovendien staan verschillende partners in voor de realisatie van deelprojecten en bestaat er een wisselwerking tussen kleinschalige en grootschalige deelgebieden of thema s.
Meer gerichte en getrapte besluitvorming Voor het welslagen van een project is het essentieel om op geregelde basis afspraken te maken en die op papier te zetten. Sterker is nog om de besluitvorming te stroomlijnen en allerhande type overeenkomsten te sluiten. Dit vereist uiteraard de wil tot gedeelde verantwoordelijkheden en besluitvorming door/met alle relevante publieke en private actoren. De praktijk leert dat de overeenkomsten in vele gevallen succesvol zijn als ze aan een aantal voorwaarden voldoen: - ze leggen de rollen en afspraken voor samenwerking en overleg vast - ze worden concreter naarmate een (deel)project vordert - ze combineren best verschillende deelprojecten uit het actieprogramma - ze zijn op maat gemaakt en zijn gericht op en hebben een meerwaarde voor alle partijen - de juridische afdwingbaarheid varieert naargelang van de fase van het project - een beslissingsstrategie met een duidelijk stappenplan en beslissingsmomenten bepaalt de inhoud van eventueel parallel af te sluiten overeenkomsten. In deze overeenkomsten varieert de rol van de Vlaamse overheid, maar haar belang neemt toe naarmate er meer overeenstemming is over een bepaald actieprogramma. Verschillende strategische projecten hebben met allerlei vormen van overeenkomsten geëxperimenteerd. Een aantal projecten maakt gebruik van een charter om de eerste belangrijke stap te zetten. Aan het begin van het project wordt een intentieverklaring getekend bijvoorbeeld voor het Kravaalbos, Maasvallei of het Demercharter in de Demervallei, waarin de richting van het project en de vorm van samenwerking is geschetst. Omdat een charter vrijblijvend en vrij algemeen is, wordt ook vaak gebruik gemaakt van een samenwerkingsovereenkomst die strikter en meer afdwingbaar is, bijvoorbeeld bij Vaartkom Leuven, Stationsomgevingen Roeselare-Izegem-Ingelmunster, Albertknoop of Reconversie Vilvoorde- Machelen. Nog een mogelijkheid om de betrokkenheid te vergroten is de principiële beslissing die door de verschillende beleidsniveaus en partners ondertekend kan worden, zoals bij het project Demervallei. Bij het project Siezegemkouter Aalst bemiddelde de gouverneur van de provincie Oost- Vlaanderen om tot een bestuursakkoord te komen dat door alle betrokken partijen werd ondertekend. Meer samenwerking De actoren zijn steeds selectiever geworden bij de keuze voor een strategisch project. De projecten zelf zijn grootschaliger geworden en ze verbinden steeds meer, beter en eerder andere processen en projecten, zoals grote stedenbouwkundige plannen of projecten die door andere beleidssectoren of actoren worden gerealiseerd of gesubsidieerd. Daarom moeten de lokale, private en de Vlaamse projecten in een bepaald gebied op elkaar afgestemd worden. Dit impliceert een samenwerking van alle partners. Samenwerking is een opdracht die veel verder reikt dan zeggen dat je graag samenwerkt. Het vereist overleg, samenvoegen van agenda s en maken van goede afspraken. Niet overhaast en in stappen, maar toch flexibel en dynamisch voor het geval dat prioriteiten wijzigen. Creatieve oplossingen zoeken om te komen tot een bundeling van middelen en instrumenten, vereenvoudiging van procedures,.
De Vlaamse Regering wil een slagkrachtige overheid met het zogenaamde Vlaanderen In Actie (VIA) en zelfs een Interne Staatshervorming. Ruimtelijke ordening heeft de opportuniteit om rond logische ruimtelijke gehelen (thema s maar vooral gebieden) integrerend te zijn. Opvallend in de strategische projecten is dat succes een kwestie van lange termijn is, van structurele ingrepen in de organisatie, die maar door samenwerking kunnen plaatsvinden. Binnen de overheid is dit een (horizontale) samenwerking binnen een beleidsniveau tussen de verschillende diensten of sectoren (bijvoorbeeld via gebiedsgerichte cellen of diensten projectmanagement en beleid zoals in de steden Kortrijk, Gent, Antwerpen of Turnhout of in de provincies Antwerpen of West-Vlaanderen). Anderzijds gaat het om (verticale) samenwerking waarbij alle betrokken beleidsniveaus (gemeenten, provincie, Vlaams gewest, federaal niveau en Europa) hun eieren in dezelfde mandjes weten te leggen. Meer communicatie en participatie De projecten maken werk van strategieën om de burger op een actieve en positieve manier te betrekken bij zijn omgeving en het beleid daarrond. Zonder voldoende draagvlak kan een project immers niet slagen. Zo maakt de bevolking dankzij deze projecten kennis met de uitgangspunten van het ruimtelijk beleid en leert men de ruimtelijke kenmerken van het projectgebied beter kennen. Strategische projecten doen vaak aan creatieve en inspirerende vormen van regiomarketing. Ze maken een merk van een bepaalde omgeving. Figuur. Verschillende communicatie-initiatieven voor strategische projecten Meer financiële innovatie Projectcoördinatoren moeten overmatig veel energie steken en subsidiologen aanstellen voor het doorlopen van vastgeroeste procedures om middelen te krijgen voor een project dat door iedereen toch al als strategisch beschouwd wordt. Verschillende begrotingen hebben elk een eigen kalender en timing. In de Maasvallei, dat naast de Vlaamse ook de Nederlandse middelenstrijd moet voeren, wordt de term salamifinanciering gebruikt, of een taart met vele stukjes. Het is dringend nodig dat er gebiedsgericht vanuit overeengekomen programma s naar geïntegreerde boekhoudingen, afgestemde kosten en baten afwegingen, mechanismen met een enveloppefinancieringen (zoals in het project Vilvoorde/Watersite) worden uitgeprobeerd of met investeringsfondsen wordt geëxperimenteerd. Essentieel is dat actoren samen hetzelfde gebied willen erkennen als zijnde strategisch en er aldus een plaats aan willen geven. Bij de Fortengordels rond Antwerpen heeft de provinciale dienst Financiën een belangrijke rol gekregen. Bij de eerste inventarisaties bleek al hoe ongelofelijk veel (bestaande) middelen er omgaan. Helaas is er weinig expertise beschikbaar.
Meer en speciale aandacht voor het grondbeleid Een grondbeleid is essentieel voor de realisatie van een project. Het subsidiebesluit van 2007 stimuleert het opzetten van een strategie hierrond. Tegelijk met het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen zal een Grond- en pandenbeleidsplan Vlaanderen worden opgemaakt waarin enkele leerpunten uit de strategische projecten worden opgenomen. Krachtlijnen die aan de orde zijn:. - De overheid moet strategische grondposities verwerven - Grondbeleid vraagt een speciale samenwerkingsstrategie - Er zijn al zoveel instrumenten en middelen. De eerste verplichte stap is die in beeld te krijgen - Stimuleren van het experiment en aanzetten tot strategie - Kennis is macht. Aandacht voor het huidig grondgebruik en de perceelsinformatie is cruciaal, het genereren van speciale databanken en GIS-analyses moeten worden bevorderd. Meer publicaties en kennisuitwisseling (in Vlaanderen toch) De in dit artikel verwerkte ideeën zullen in de zomer 2012 worden gepubliceerd in een uitgave van het departement Ruimtelijke Ordening: Planning in uitvoering. Strategische projecten in het Vlaams ruimtelijk beleid. Dit artikel kwam dan ook tot stand met medewerking van verschillende collega s van de afdeling Ruimtelijke Planning en Stedenbouwkundig Beleid van het departement Ruimtelijke Ordening en met inbreng van verschillende externe partners en projectcoördinatoren.