COUNSELLING MAGAZINE NR 2 2016 CM Caleidoscoop Hoe voorkom je negatieve escalatie bij echtscheidingsconflicten? Hoe bereik je een positief resultaat, waar alle betrokkenen zich in kunnen vinden? Een positieve benadering ondersteunt de ouders, de kinderen en het gehele gezins-, familie- en sociale systeem om duurzaam met elkaar verder te gaan. De positieve escalatiemethode (Melcherts, 2014) leidt naar samenwerkend ouderschap bij escalerende echtscheidingsconflicten. 31
CM COUNSELLING MAGAZINE NR 2 2016 Waar verstarring heerst, worden geen waarden meer gezien Echtscheidingsconflict Regi Melcherts & Loes Stam Tijdens een echtscheiding komen regelmatig sterke meningsverschillen voor. De emoties kunnen hoog oplopen. Een vastgelopen conflict bij echtscheiding raakt niet alleen de ex-partners, maar ook de kinderen en anderen, zoals grootouders, andere familieleden, nieuwe partners, vrienden, collega s en werkgevers. Hoe meer belangen, personen, emoties, behoeften en talloze niet-zichtbare aspecten meespelen, hoe meer interacties er plaatsvinden. En: hoe moeilijker de essenties zichtbaar blijven. Toenemende gevoelens van machteloosheid, onzekerheid, irritatie, frustratie, teleurstelling, angst en twijfel hebben tot gevolg dat de communicatie steeds ingewikkelder verloopt en de kansen op een goede afloop drastisch afnemen. Het gehele gezins-, familie- en sociale systeem speelt een rol bij de instandhouding en escalatie van de situatie. Vaak met patstellingen, verstarring, gevoelens van tegenwerking en zelfs conflicten tot gevolg. Professionele begeleiding door advocaten en mediators, die zich alleen richt op de relatie tussen de beide ouders, stagneert regelmatig. Dit blijkt uit het grote aantal vastgelopen mediations en de daaruit voortvloeiende aanvragen van procedures bij de rechtbanken. Het helpt als de counsellor bij een vastgelopen conflict alle personen en zakelijke aspecten in een vroeg stadium betrekt. De positieve escalatiemethode Een echtscheidingsconflict is weliswaar geen ziekte maar kan wel ziekmakend zijn (Melcherts, 2014) biedt de counsellor handvatten om de veiligheid en openheid in het systeem te herstellen. Door het systeem waarin de ouders en de kinderen leven te versterken, komen alle individuen weer in hun kracht. Deze doelgerichte begeleidingsaanpak richt zich op de ouders en de belangrijkste bij het conflict betrokken personen. Positieve escalatiemethode De positieve escalatiemethode (figuur 1) is naast de escalatieladder van de conflictfasen (Glasl, 2009, figuur 2) bruikbaar om de fasen van het conflict correct te identificeren en in positieve zin te keren. De aanpak kenmerkt zich door een groei- en leerstrategie en is zelfs bruikbaar bij hoogopgelopen conflicten. De positieve escalatiemethode bestaat uit drie fasen: veilig contact, kennismaken en verbinden. Het veilige gevoel tussen 32
COUNSELLING MAGAZINE NR 2 2016 CM Figuur 1. Positieve escalatiemethode (Melcherts, 2012) de ouders herstelt en groeit opnieuw bij het doorlopen van iedere fase. Iedere fase vraagt een groei- of leersprong van de betrokkenen. Werken met de positieve escalatieladder geeft de counsellor een strategische rol in de begeleiding naar een succesvol resultaat. Fase 1. Veilig contact De eerste fase is primair gericht op het bereiken van een veilige basis voor alle gesprekspartners en vormt een cruciaal begin van de positieve escalatie: de rigiditeit vermindert en er wordt ruimte gecreëerd. 1. De counsellor leert eerst de ouders om goed naar elkaar te luisteren door middel van het openen van de communicatiedeuren: denken, voelen, willen en doen. Dankzij deze heropening van het contact, komt er ruimte voor het herkennen en erkennen van de betekenis van elkaars gedachten, emoties, behoeften en gedragingen. De toepassing van de communicatiedeuren vraagt specifieke luister- en interviewvaardigheden van de counsellor. 2. De counsellor onderzoekt vervolgens met een specifiek erkenningsonderzoek het systeem. De balans van geven en nemen tussen alle betrokkenen wordt in kaart gebracht. Dit maakt de ouders bewust om in het systeem de positieve en negatieve invloeden te herkennen. Deze stap leent zich uitstekend voor het kindgesprek. 3. Het objectiveren van de veiligheidshechting (safe attachment) van elk van de ouders verheldert wat iedere betrokkene specifiek nodig heeft om zich voldoende veilig te voelen en met vertrouwen met elkaar in gesprek te gaan. Fase 2. Kennismaking In de tweede fase wordt de inhoud onderzocht, en de impact op en herstel van 33
CM COUNSELLING MAGAZINE NR 2 2016 conflicterende waarden. 1. Het doel is het bereiken van inzicht in foutieve aannames en het vaststellen van relevante feiten. Aannames kunnen immers sterk emotioneel gekleurd zijn en de vastgestelde feiten vertroebelen. 2. Het onderzoek richt zich diepgaander op de impact die de vastgestelde feiten uit de eerste stap van de kennismaking hebben op de waarden, normen en gedragspatronen van elk van de ouders. Doordat beide ouders inzicht krijgen in elkaars geschonden waarden en de betekenis die daaraan wordt toegekend, ontstaat wederzijds begrip. Van de counsellor wordt in deze een optimale en waardenvrije begeleiding verwacht. Fase 3. Nieuwe verbinding De laatste schakel in de positieve escalatieladder betreft het verbinden van de waarden van de gesprekspartners. Een cruciaal onderdeel bij deze verbinding is het contract-eren, waarbij het vinden van de gedeelde waarden van de ouders uitgangspunt is. De counsellor leert de ouders te werken met bilaterale contracten, waarbij vraag, aanbod en grenzen voortdurend op elkaar afgestemd worden vanuit de basis van de verbindende waarden. Voor het geval ouders hun afspraken niet nakomen, leert de counsellor de ouders te vragen naar de reden om vervolgens een nieuwe afspraak te maken of om een probleemoplossende sanctie voor te stellen. Dus in plaats om via straf (activeren van het strafsysteem) elkaar te bevechten, leren de ouders samen te werken door elkaar herstelkansen (activeren van het beloningsysteem) te bieden. Vanuit systemisch oogpunt kunnen de nieuwe partners, en zo nodig andere familieleden, worden betrokken om een supportsysteem te realiseren dat ertoe bijdraagt dat nieuwe negatieve escalaties Figuur 2. Escalatieladder van de conflictfasen (Glasl, 2009) 34
COUNSELLING MAGAZINE NR 2 2016 CM tijdig herkend worden en de ouders stimuleert zich te blijven richten op de verbindende waarden en normen. Escalatieladder De escalatieladder van de conflictfasen (figuur 2) helpt het conflict te diagnosticeren. Deze ladder geeft inzicht in het gedrag van mensen die met elkaar in conflict raken. Per trede neemt het gevoel van veiligheid en integriteit af. Inzicht in de gedragskenmerken binnen de verschillende graden maakt voor alle betrokkenen inzichtelijk wanneer nieuwe escalaties zich dreigen aan te dienen. Door de fase van het conflict te kwalificeren kan de counsellor vaststellen met welke stap in de positieve escalatieladder begonnen kan worden. Rouw Hans (45) is vader van twee dochters van zes en acht jaar oud en heeft een nieuwe relatie. Moeder Jolanda woont 120 kilometer verderop met een oudere man. Hans en Jolanda waren co-ouderschap overeengekomen, maar vanwege haar internationale baan, wonen de kinderen bij Hans. Jolanda heeft spanningsklachten, nu de kinderen haar hebben verteld dat zij niet gelukkig zijn bij hun vader en graag bij haar willen wonen. Moeder heeft dit bespreekbaar gemaakt, maar dat heeft geleid tot een heftige ruzie. De spanning is ook voor de kinderen voelbaar en de overdrachten gaan steeds moeilijker. De counsellor onderzoekt het conflict om de mate van escalatie vast te stellen. Zij stelt vast dat het conflict breder ligt. Ook de grootvader speelt een rol. Zij gaat systemisch te werk en gebruikt de positieve escalatieladder om de samenwerking tussen de ouders te bevorderen. In eerste instantie brengt de counsellor de ouders en de nieuwe partners bij elkaar. Daarna volgen de kinderen en de grootvader. De counsellor herstelt de veiligheid tussen de gesprekspartners stapsgewijs met als doel: wederzijdse (h)erkenning. De feiten worden geïnventariseerd en via een kernwaardenonderzoek worden de waarden van elk van de gesprekspartners inzichtelijk gemaakt. Voor Jolanda blijken dit veiligheid en zorgzaamheid te zijn en voor Hans verbondenheid en veiligheid. Voor de nieuwe partner van Jolanda betreft dit betrouwbaarheid en voor de nieuwe partner van Hans eigenheid en eigen waardigheid. Beide ouders en hun partners erkennen elk de wederzijdse kernwaarden en verbinden zich in de gezamenlijke waarden: 1. veiligheid, 2. eigenheid en 3. zorgzaamheid. Met instemming van alle partijen spreekt de counsellor apart met de vader van Jolanda (grootvader). Verlies blijkt een thema in zijn leven; hij rouwt nog steeds over zijn vrouw die op jonge leeftijd is overleden. Dit beïnvloedt zijn dochter in belangrijke mate. Door het rouwproces een plek te geven in het geheel, is het voor Jolanda makkelijker met haar ex-partner afspraken te maken. De counsellor heeft de ouders vervolgens begeleid naar een hernieuwd ouderschapsplan. Conclusie Een echtscheidingsconflict is weliswaar geen ziekte, maar kan wel ziekmakend zijn. Hoewel het conflict primair zaak is van de ouders, kan de counsellor een belangrijke 35
CM COUNSELLING MAGAZINE NR 2 2016 Drs. Regi Melcherts is partner bij SCG Strategisch Coachen Groep te Bilthoven. Regi is strategisch coach, opleider en consultant. Hij ontwikkelde en doceert voor rechters, advocaten, mediators en medici de opleiding Strategisch Conflict Management. www.strategischcoachen.nl Mr. Loes Stam is docent bij SCG Strategisch Coachen Groep en mede-eigenaar van advocatenkantoor Stam Reitsma Advocaten te Vught. Zij is familierecht advocaat en mediator. Zij toetste Strategisch Conflict Management in de praktijk. www.stamreitsma.nl (tijdelijke) analyse- en interventiefunctie bekleden. Het systeem, waaronder de kinderen en de nieuwe partners, en de omgeving waaronder grootouders, familie, vrienden en werkgevers, is vanwege ieders specifieke rollen belangrijk voor het duurzaam oplossen van het conflict. Bij een escalerend conflict kunnen er vele aanleidingen zijn tot stagnatie en regressie in de samenwerking tussen ouders en hun (nieuwe) partners. Het gevolg is vaak destructief gedrag, waardoor het gevoel van veiligheid afneemt. Het volgens afgesproken regels oplossen, of denken dat goede afspraken zomaar werken, is een miskenning van het werkelijke conflict. De praktijk laat juist vaak verstarring zien en waar verstarring heerst, worden geen waarden meer gezien. Referenties Choy, A. (1991). De winnaarsdriehoek. Strook, 13 (3). Glasl, F. (2009). Konfliktmanagement: Ein Handbuch für Führungskräfte, Beraterinnen und Berater. Bern/Stuttgart/ Wien: Haupt. Melcherts, R.F.M., & Stam, L. (2014). Systemische en positieve conflictoplossing. Tijdschrift voor conflicthantering (1). Melcherts, R.F.M. (2013). Systemische conflictbenadering bij arbeidsconflict. Quintesse (3). 36