Fontys Hogescholen Opleiding: Hogere Kaderopleiding Pedagogiek (HKP) RAPPORTAGE 28-03-2005 NQA (Netherlands Quality Agency)
Betreft: Fontys Hogescholen, Tilburg Opleiding: Hogere Kaderopleiding Pedagogiek Inleiding In april 2003 is de HKP-opleiding van Fontys Hogescholen, Tilburg gevisiteerd. De bevindingen over de opleiding zijn vastgelegd in het eindrapport In de groei dat in januari 2004 verscheen. Het algemene beeld over de opleiding was positief. Op een totaal van 25 evaluatieaspecten waren er slechts drie onvoldoende. In dat rapport was ook een paragraaf opgenomen betreffende de gerealiseerde kwalificaties en het masterniveau. Beide werden voldoende bevonden. Bij een aanvraag ten behoeve van de accreditatie van de HKP-opleiding als masteropleiding, is door de NVAO van de opleiding een nadere onderbouwing gevraagd van het gerealiseerde masterniveau. De opleiding heeft NQA verzocht die onderbouwing te leveren. Een afvaardiging van de oorspronkelijke commissie, de voorzitter prof.dr. J. Hermanns en de secretaris drs. J.H. Boerke (in het vervolg het panel genoemd), heeft daartoe een negental afstudeerwerken bekeken. Daarnaast is informatie ontleend aan een aantal door de opleiding geleverde documenten en tevens is gebruik gemaakt van de reeds in In de groei opgenomen informatie. Het panel is zich er daarbij van bewust, dat het hier gaat om afstudeerproducten die nog in het oude curriculum zijn gerealiseerd. Inmiddels is er een vernieuwd curriculum gestart waarin het afstudeerproject niet een afgesloten onderdeel aan het eind van de opleiding is, maar deel uitmaakt van een uitgebreid traject (22 studiepunten van de in totaal 63) dat al start in het begin van het masterjaar en afgesloten wordt door middel van een assessment aan het eind van de opleiding. Het gaat hier om het zogenoemde LeerWerkProject (LWP). Van die nieuwe werkwijze zijn er nog geen afstudeerproducten. Werkwijze Het panel is voor de beoordeling van de afstudeerwerken uit het oude curriculum uitgegaan van de normen zoals die zijn vastgelegd in de Dublin Descriptoren en wat gedetailleerder in de generieke kwalificaties voor de masteropleiding zoals die zijn geformuleerd door de commissie Franssen. Het panel heeft niet alle aspecten meegenomen, omdat die in dit kader niet alle even relevant zijn. Zo is de kwalificatie Leiding geven aan gecompliceerde projecten [ ] moeilijk uit een theoretisch werkstuk te destilleren. De kwalificatie didactisch concept wijst op een kenmerk van de opleiding en geeft geen competentie van een afgestudeerde weer. Het panel heeft de volgende criteria gehanteerd: Van de Dublin Descriptoren: 1. Kennis en inzicht 2. Toepassen kennis en inzicht 3. Oordeelsvorming 4. Communicatie 2 NQA (Netherlands Quality Agency) Fontys Hs. opleiding HKP, Tiilburg
Van de generieke kwalificaties 5. Uitvoering van op toepassing en kennis gericht onderzoek 6. Onafhankelijke oordeelsvorming 7. Methodisch en gedisciplineerd werken 8 Besef maatschappelijke verantwoordelijkheid De negen afstudeerproducten zijn steeds op deze criteria beoordeeld. Het resultaat van de bevindingen is beschreven op de manier zoals die op dit moment bij NQA gebruikelijk is bij de rapportage over het facet onderwijsresultaten bij de beoordeling van bacheloropleidingen. Daarbij wordt dus meer meegenomen dan alleen de beoordeling van de negen afstudeerwerken. Bevindingen Evaluatievraag 8 De gerealiseerde kwalificaties voldoende Het oordeel is gebaseerd op de volgende argumenten. (1) Het panel heeft een negental afstudeerproducten bekeken. De algemene conclusie is dat de beoordeelde werkstukken gemiddeld van voldoende niveau zijn voor het masterniveau. Bij vergelijking met de beoordeling van de opleiders bleek dat het panel wat lager scoorde dan de opleiders, maar dat dat verschil wel consistent is. Van één werkstuk vond het panel dat het op alle criteria onvoldoende scoorde. Als voldoende zijn vooral beoordeeld de criteria Kennis en inzicht (criterium 1), Toepassen kennis en inzicht (criterium 2), Communicatie (criterium 4), Methodisch en gedisciplineerd werken (criterium 7) en Besef van maatschappelijke verantwoordelijkheid (criterium 8). Relatief zwak zijn oordeelsvorming in een sociaal maatschappelijk kader (criterium 3), uitvoering van onderzoek (criterium 5) en onafhankelijke oordeelsvorming vanuit zelfreflectie en een kritische instelling (criterium 6). Het panel constateert dat de beoordeelde werkstukken doorgaans vanuit één maatschappelijk en/of wetenschappelijk perspectief zijn geschreven; reflectie op alternatieve benaderingen ontbreekt dan. Ethische vraagstukken werden niet of onvoldoende aan de orde gesteld. De uitvoering van het onderzoek is doorgaans beperkt tot interviews en vragenlijsten. (2) In het visitatierapport In de groei wordt aangegeven dat het curriculum van de opleiding geschikt is om de generieke kwalificaties die het masterniveau bepalen, te realiseren. De opleiding heeft het curriculum inhoudelijk geanalyseerd aan de hand van de generieke kwalificaties en geconcludeerd dat die kwalificaties ook daadwerkelijk aan bod komen. Zo komt bij wijze van voorbeeld de kwalificatie methodisch verantwoord werken terug in de module Praktijkgericht Onderzoek van de Algemene Component en in bijvoorbeeld een zevental modulen van de afstudeerrichting onderwijskunde/opleidingskunde. Ook blijken generieke kwalificaties en beroepsspecifieke kwalificaties elkaar te dekken. Deze bevindingen zijn vastgelegd in de notitie: Doelstellingen en beroepscompetenties in het curriculum van de HKP. NQA (Netherlands Quality Agency) Fontys Hs. opleiding HKP, Tiilburg 3
(3) Voor het verifiëren van de vraag of de eindkwalificaties ook daadwerkelijk worden behaald, heeft de opleiding, zoals het panel heeft kunnen vaststellen, voldoende bruikbare instrumenten: de reguliere toetsing, de beoordeling van het afstudeerwerk, diverse evaluaties, de contacten met de veldcommissie. De opleiding heeft bovendien met het startbekwaamhedenonderzoek onder werkveld en alumni een goed instrument om aan te tonen in hoeverre beoogde kwalificaties worden bereikt en doet dat ook (zie hieronder). (4) In paragraaf 1.2 van het opleidingsdeel in het visitatierapport wordt aangegeven dat de opleiding over adequate eindtermen respectievelijk competenties beschikt. Deze zijn omgezet in leerdoelen per module. Als middel om te garanderen dat eindkwalificaties bereikt worden, is er geen compensatie mogelijk. Dat wil dus zeggen dat alle leerdoelen en daarmee impliciet alle eindkwalificaties gehaald moeten worden wil de student met succes de opleiding afsluiten. Het is duidelijk dat de hiervoor al genoemde toetsing daarbij een belangrijke rol speelt. (5) De opleiding wordt afgesloten met een afstudeerproject dat extern wordt uitgevoerd. De afstudeeropdracht wordt gezien als proeve van bekwaamheid waarmee de student bewijst dat hij/zij de integratieve vaardigheid heeft verworven om een probleemstelling in het werkveld van keuze te ontwikkelen en te onderzoeken en de resultaten ervan vast te leggen in innovatieve- en/of implementatievoorstellen. Voor opzet, uitvoering en beoordeling zijn er heldere procedures en criteria die vastgelegd zijn in het Reglement HKP-Afstudeerproject. Zo zijn er criteria voor het onderwerp, het ontwerp en de vorm en inhoud van het eindwerkstuk. Daarbij wordt een verschil gemaakt tussen een theoretisch en een praktijkgericht onderzoek. Voor het afstudeerproject zijn specifieke eindtermen vastgesteld. Op grond daarvan is er een uitgebreide set beoordelingscriteria verdeeld over vijf beoordelingscriteria. Het panel is van oordeel dat op deze wijze het bereiken van het eindniveau goed geborgd is. (6) Werkveldvertegenwoordigers waren tijdens de visitatie heel positief over de afgestudeerden. Vanuit het werkveld werd als meerwaarde van de HKP-opleiding genoemd de sterk toegenomen professionaliteit, met name als het gaat om het zelfstandig functioneren, het kunnen doen van onderzoek en de theoretische diepgang. Wat minder hoog schatte men de leidinggevende capaciteiten in. Dat blijkt ook uit het eerder genoemde startbekwaamhedenonderzoek, hoewel werkgevers die leidinggevende capaciteiten niet onvoldoende vonden. Uit het onderzoek kwam naar voren dat de generieke competenties zoals de pedagogische competenties, de sociaalcommunicatieve, de strategisch-organisatorische en de leer- en vormgevingscompetenties van voldoende tot goed beheerst worden. Datzelfde geldt ook voor de vakmatige competenties met uitzondering van twee competenties bij de specialisatie sociaal pedagoog. (7) Afgestudeerden gaven aan dat ze voldoende bagage hebben meegekregen en dat die goed aansluit op de hogere beroepspraktijk. Afgestudeerden geven tevens aan dat ze zich door de opleiding competent zijn gaan voelen. Als positief wordt ook genoemd het brede theoretische kader, het toegenomen reflectief vermogen, het kunnen aansturen op groepswerk. Verder wordt er ook gewezen op de sterk toegenomen zelfstandigheid. 4 NQA (Netherlands Quality Agency) Fontys Hs. opleiding HKP, Tiilburg
Uit het alumni-onderzoek van de opleiding is duidelijk geworden dat alleen de bekwaamheid functioneren in multiculturele en internationale werksituaties niet voldoende scoort. (8) Uit de HBO-monitor 2003 blijkt dat 63% de aansluiting tussen opleiding en functie goed vindt, 13 % vindt dit voldoende en 25% matig. 38% vindt in sterke mate, dat de opleiding een goede basis biedt om te starten op de arbeidsmarkt, 38% oordeelt hierover neutraal en 25% oordeelt negatief. Conclusie. Op grond van bovenstaande 8 argumenten concludeert het panel dat de afgestudeerden in voldoende mate beschikken over de nagestreefde kwalificaties om op een hoger niveau in de beroepspraktijk te kunnen functioneren. Anders gezegd het panel is van oordeel dat afgestudeerden een voldoende masterniveau halen. Geraadpleegde bronnen. In de groei. Eindrapport van de visitatiecommissie pedagogiek, Den Haag, januari 2004. Zelfevaluatierapport Hogere Kaderopleiding Pedagogiek (HKP). Tilburg, februari 2003. Examenprogramma Hogere Kaderopleiding Pedagogiek (Eindtermendocument). Generieke Kwalificaties HBO-masteropleidingen. Commissie Accreditatie Hoger Onderwijs. Kwaliteitszorgsysteem 2004-2009, Tilburg, december 2003. Reglement HKP-Afstudeerproject, september 1990. Studentenhandboek HKP 2004-2005. Afstudeerwerken: Beek, M. van. Jou heb ik nodig. Symbiose, een relatie tussen de ouder en het kind. (2003) Boxtel, L.J.G.M. van. Spelontwikkeling in beeld. Het bevorderen en systematisch volgen van de spelontwikkeling op een school voor ZMLK. (2003). Braber, L.van den. Woordenschatverwerving. Een schat aan woorden, een schat aan kennis. (2004). Kluiver, E. De initiatiefrijke rol van de cursist in het competentiegerichte onderwijs (2004). Haverhals, A. Het ontwikkelen van leerstrategieën. (2003). Keller, E. Ouder zijn, ouder blijven. Ouderparticipatie binnen de residentiële zorg van de Divisie Doofblinden, Viataal. (2003). Schepper, V. de. Tic-ik heb je. Kinderen met tic-stoornisen in het onderwijs. (2003). Schurink, E. Het is een meisje! Een onderzoek naar de pedagogische meerwaarde van gemengde plaatsing binnen een Forensische Observatie- en Begeleidingsafdeling Intensive Care. (2003). Tijssen, Y. Laat je horen. Proefproject om de sociale weerbaarheid bij kinderen van groep 7 en 8 van de basisschool te vergroten (2003). Utrecht, 28-03-2005 NQA (Netherlands Quality Agency) Fontys Hs. opleiding HKP, Tiilburg 5