Open Brief van het Gezondheidscentrum Schalkwijk zevenendertigste jaargang, nummer twee 2012 Briandlaan 11-13, 2037 XE Haarlem
2 Open Brief, zevenendertigste jaargang, nummer twee Inleiding Het is niet de eerste keer dat in de Open Brief aandacht wordt besteed aan stervensbegeleiding en aan euthanasie. In 1995 en in 2001 schreven wij er ook over. Maar we zijn nu 11 jaar verder en we merken dat veel patiënten vragen hoe ons standpunt is. Wij vinden het erg belangrijk dat onze patiënten goed op de hoogte zijn van de mogelijkheden die er zijn om de laatste levensfase zo goed mogelijk door te komen. Er zijn veel misverstanden en onduidelijkheden met betrekking tot dit onderwerp. Wij hopen dat, na het lezen van deze Open Brief, het voor iedereen duidelijker is geworden. Uiteraard is het altijd mogelijk om in een persoonlijk gesprek met uw huisarts één een ander verder te bespreken. Over dit onderwerp zijn er bijdragen van Martin Mensink, Sabine Vuister, Dick Arentz en van mijzelf. Rianne Quik schrijft over de BTH, de bijna-thuis-huizen, of ook wel hospices. Zoals iedereen zal weten en misschien ook zal hebben gemerkt, heeft de (voormalige!) regering drastische bezuinigingen doorgevoerd die ook merkbaar zijn in ons Gezondheidscentrum. Veel medicijnen worden niet meer vergoed. De diëtisten hebben het erg zwaar en ook bij de psychologen is er gekort. Toch zijn er nu enkele lichtpuntjes te melden. Isabella Branderhorst, diëtist, schrijft erover. Ook door de bezuinigingen heeft apotheek Meerwijk zich aangesloten bij de keten van Mediq. Gelukkig nog dezelfde mensen! Van een heel andere orde is het verslag van de Surinamereis. Ik was daar in maart/april in een bijzonder spannende tijd. Erg leuk dat Amina Tarrass, doktersassistente, ook meeging naar Suriname. Zij heeft nuttig werk kunnen doen. Eddy Loonstijn, onze psycholoog van het eerste uur (hij is al 39 jaar psycholoog!) gaat een sabbaticalreis maken met een catamaran. Lees zijn verhaal! Wouter van Kempen, huisarts Dokter, zo kan het niet langer er moet iets gebeuren Over stervensbegeleiding Wouter van Kempen, huisarts Vaak is het de familie van een ernstig zieke patiënt die wanhopig om hulp vraagt. Vader, moeder of de partner is er slecht aan toe en heeft vreselijk veel pijn. Het kan ons ooit allemaal eens overkomen. Zo n noodkreet is niet zelden in de avond of in het weekend. Soms wordt dan de dienstdoende huisarts gebeld. En dat is jammer, deze kent de familie immers niet en kan op zo n moment vaak alleen maar een noodverband aanleggen. Veel beter is het om bij een ernstige ziekte tijdig met de eigen huisarts te overleggen. Wat weet de patiënt van zijn of haar ziekte? Wat zijn de eigen verwachtingen? Veel mensen zijn angstig, bang voor wat komen gaat. Bang voor de pijn, bang om te stikken, bang voor de dood. Het geloof kan ook een rol spelen. Het is ook zeer realistisch: er kan inderdaad van alles gebeuren. Er wordt vaak gezegd dat men tegenwoordig geen pijn hoeft te lijden. Dat is maar ten dele waar. Natuurlijk zijn er goede pijnstillers, maar deze hebben ook nadelen. Men kan er suf van worden of misselijk of duizelig. Heel vaak krijgt men obstipatie (verstopping). Het begeleiden van een ernstig zieke patiënt is vakwerk. Het is intensief. Soms komen wij dagelijks langs. Soms moeten er injecties gegeven worden. Soms een infuus aangebracht worden. Tegenwoordig wordt nogal eens gebruik gemaakt van pompjes waarmee bijvoorbeeld heel langzaam morfine wordt toegediend. Ook kunnen we een maagsonde inbrengen wanneer de patiënt niet meer kan slikken. Gelukkig hoeft de huisarts dit niet allemaal alleen te doen. Een belangrijke partner is de thuiszorg en soms de gespecialiseerde thuiszorg, die verstand heeft van de apparatuur. De huisarts kan ook een beroep doen op het consultteam palliatieve zorg. Dit team heeft veel ervaring met uiteenlopende situaties en kan ook aan huis komen om te adviseren en te begeleiden. Wanneer de patiënt nog enigszins mobiel is, wordt soms de fysiotherapeut ingeschakeld om te adviseren bij het lopen met krukken of een rollator of om bepaalde oefeningen te doen. In de gesprekken met de patiënt en de familie zal op een bepaald moment toch ook gesproken moeten worden over wat men wil als het echt niet meer gaat. Als de pijn onhoudbaar is, of als het lijden als ondraaglijk wordt ervaren. De meeste mensen ervaren een schroom om er over te beginnen. Toch merken wij dikwijls dat het een hele opluchting kan zijn als dit onderwerp ter sprake is geweest. De artsen van het Gezondheidscentrum hebben er allemaal ervaring mee. Het verzoek om euthanasie komt geregeld voor. Wij gaan die vraag niet uit de weg. Wij zullen te allen tijde trachten een zo goed mogelijke oplossing te vinden voor de patiënt die om euthanasie vraagt. Dat wil niet zeggen dat wij ieder verzoek ook zullen inwilligen. Het is iedere keer weer anders. Iedere patiënt is uniek. Sommige patiënten zijn juist bang voor euthanasie. Zij willen dat juist helemaal niet en zijn opgelucht als zij horen dat het anders kan. Slechts in een klein percentage van de
Open Brief, zevenendertigste jaargang, nummer twee 3 gevallen komt het uiteindelijk daadwerkelijk tot euthanasie! Collega Mensink gaat daar in zijn artikel ook uitvoerig op in. Mijn boodschap aan iedereen: bespreek dit soort moeilijke zaken op tijd met elkaar. Het is ook goed om eventuele wensen schriftelijk vast te leggen. Collega Vuister gaat hier ook nog verder op in. Palliatieve zorg en palliatieve sedatie Martin Mensink, huisarts Deze Open Brief gaat over euthanasie. Als ik aan euthanasie denk, denk ik ook aan palliatieve zorg en palliatieve sedatie. Palliatie betekent verzachting of verlichting. Palliatieve zorg is de zorg voor patiënten in de laatste fase van hun leven. Voor patiënten die een levensbedreigende en ongeneeslijke ziekte hebben. Zorg die niet gericht is op genezing van de patiënt maar op kwaliteit van leven in de laatste fase van het leven. Zorg die gericht is op het voorkómen en verlichten van pijn en andere ongemakken in de laatste levensfase. Palliatieve sedatie is het opzettelijk verlagen van het bewustzijn van patiënten in de laatste levensfase, met als doel om onbehandelbaar lijden te verlichten (en dus niet te verkorten zoals bij euthanasie) door middel van het verlagen van het bewustzijn, door iemand dus onder zeil, in slaap te brengen. Ik vind het als huisarts heel erg belangrijk dat patiënten en familieleden die te maken hebben met een levensbedreigende en ongeneeslijke aandoening goed op de hoogte zijn van de manieren waarop iemand kan overlijden. Euthanasie is er één van. Maar ik merk in de stervensbegeleiding dat patiënten nogal eens bepaalde handelingen en begrippen door elkaar halen. Ik hoor vaak genoeg dat er bij een familielid in het verleden euthanasie gedaan is door middel van het ophogen van de morfine. In dit stuk probeer ik uit te leggen dat dát bijvoorbeeld niets met euthanasie te maken heeft. Ik maak ook regelmatig mee dat als ik patiënten die euthanasie overwegen uitleg wat palliatieve zorg en palliatieve sedatie is, ze tegen mij zeggen: dokter, dát is wat ik eigenlijk voor ogen heb. Tijdens de stervensbegeleiding praat ik met patiënten over hoe zij de laatste fase van hun leven voor zich zien. Vaak heeft men daar nog geen beeld van. Meestal is wel duidelijk dat men geen ongemakken wil ondergaan. Meestal is men bang voor pijn of benauwdheid, of zelfs stikken. Allemaal begrijpelijke angsten. Als ik met patiënten hierover praat zijn er patiënten die zeggen dat ze euthanasie overwegen. Dan begint voor mij het gesprek. Ik probeer er allereerst achter te komen wat de patiënt al weet over euthanasie. Over wat euthanasie wél en wat het níet is. Het is wél levensbeëindiging op een van te voren bepaald moment, met min of meer een overdosis van bepaalde middelen. Het is níet het ophogen van medicijnen om bepaalde klachten te bestrijden, bijvoorbeeld het ophogen van morfine tegen pijn of benauwdheid. Het is níet iemand in slaap brengen én houden als er klachten zijn die niet op een andere manier zijn op te lossen. Palliatieve zorg en sedatie gaat om het bestrijden van klachten en problemen bij patiënten in de laatste fase van het leven, waarbij de dood het gevolg kan zijn. In de palliatieve zorg kan het gebeuren dat er problemen ontstaan die de huisarts niet kan verhelpen. Op dat moment kan er besloten worden om over te gaan tot palliatieve sedatie. Daarbij brengt de huisarts de patiënt in slaap met medicijnen. Op dat moment moet wel duidelijk zijn dat de patiënt niet langer te leven zal hebben dan 1 tot 2 weken. De overeenkomst van sedatie en euthanasie is lijdensverlichting. Het grote verschil is dat sedatie niet als doel heeft het leven te bekorten en euthanasie wel. Een ander belangrijk verschil is dat sedatie normaal medisch handelen is en euthanasie bijzonder medisch handelen. Dit betekent ook dat iedere patiënt recht heeft op sedatie, maar niet op euthanasie. Als de patiënt nog bij bewustzijn is en wilsbekwaam, dan moet de patiënt bij sedatie instemmen. Maar als er een situatie ontstaat waarbij de patiënt niet meer wilsbekwaam is (bijvoorbeeld als een patiënt helemaal in de war raakt en de huisarts kan dit niet op een andere manier verhelpen) dan kan de arts en familie besluiten om de patiënt te sederen, in slaap
4 Open Brief, zevenendertigste jaargang, nummer twee te brengen. Bij euthanasie daarentegen moet de patiënt wilsbekwaam zijn. Het moet immers een weloverwogen besluit van de patiënt zijn. Bij sedatie sterft de patiënt een natuurlijke dood. Bij euthanasie moet een niet-natuurlijke dood afgegeven worden en komt er na het overlijden een gemeentelijke lijkschouwer. Je hoort wel eens dat palliatieve sedatie een langzame euthanasie zou zijn. Maar niets is minder waar. Euthanasie is bedoeld voor mensen met ondraaglijk en uitzichtloos lijden die niet verder willen leven. Palliatieve sedatie is bedoeld voor situaties waarbij mensen lijden aan een ongeneeslijke en levensbedreigende aandoening, die in de allerlaatste fase van hun leven zijn, waarbij er klachten of verschijnselen zijn die niet op een andere manier zijn op te lossen. Als patiënten tijdens de gesprekken over het naderende einde hun voorkeur voor euthanasie aan mij bekend maken, probeer ik erachter te komen wat maakt dat zij deze gedachte hebben. Als blijkt dat deze gedachte met name voortkomt uit angst voor onbehandelbare klachten, voel ik me verplicht uitleg te geven over de mogelijkheden die naast euthanasie bestaan. Ik denk dat het goed is dat dit onderwerp in een vroeg stadium van de ziekte besproken wordt. Ik denk ook dat het goed is dat er over dit onderwerp gesproken en nagedacht wordt door mensen die nog helemaal niet te maken hebben met een levensbedreigende en ongeneeslijke ziekte. Daarom is het zo belangrijk dat dit in deze Open Brief beschreven wordt. Palliatieve sedatie is zo gek nog niet Wouter van Kempen, huisarts Nog nooit heb ik zo n kleurrijke en originele rouwkaart ontvangen van een patiënt. Ja, mevrouw W was erg creatief. Eén van haar schilderijen sierde de voorkant van de kaart. Ze is 83 jaar geworden en stierf na een liefdevol afscheid te midden van haar dierbaren. Op de kaart stond een klein gedichtje en dat vond ik ook heel toepasselijk: Treur niet om mij, want ik ben tevreden. Treur niet om mij, want ik heb het goed. Treur om mij, omdat we niet meer samen zijn. Hou me vast in gedachten, maar laat me nu maar gaan. Mevrouw W kende ik vanaf het begin van mijn loopbaan als huisarts, toen bijna 35 jaar dus! We hebben al die jaren een zeer goed contact gehad. Ik blijf dat toch bijzonder vinden van ons vak. Dat je zoveel meemaakt in een gezin, de hoogtepunten en de dieptepunten. Belangrijk was het overlijden van haar man, zo n vijftien jaar geleden. Ik zie hem nog zitten aan de eettafel. Hij rolde zijn shag nadat bij hem longkanker was geconstateerd. Dat is toch iets gezonder dan die sigaretten, vind je ook niet doc? Ik sprak het niet tegen, het was toch al te laat. Toen hij zeer benauwd werd en zijn bed niet meer uit kwam, moest ik beloven hem niet te laten stikken. Nee, euthanasie wilde hij niet, maar een spuitje zodat hij lekker kon slapen, dat leek hem wel wat. Op een bepaald moment was het zover. Hij had de hele familie laten komen en rekende op het spuitje. Ik besprak nog eens de mogelijkheid van euthanasie, maar daar voelde hij toch niet voor. Ik besloot hem een cocktail te geven van valium en morfine. Hij ging inderdaad lekker slapen en overleed de volgende dag. Niet vreemd voor iemand die zó verzwakt was. Zijn vrouw en kinderen waren erg blij met de manier waarop dit gegaan was. Zo n gedeelde ervaring verstevigt de band nog meer. Al gauw kreeg ik een schilderijtje van haar voor mijn spreekkamer. Het hangt al jaren boven de onderzoekbank. Ook breide ze een trui voor me. Ze had de wol speciaal bij een schapenhouderij in Noord- Holland gehaald. Toen één van haar zoons aan kanker overleed was ze erg down. In die moeilijke tijd bezocht ik haar regelmatig. Inmiddels had ze zelf ernstig COPD gekregen. Ziekenhuis in, ziekenhuis uit. Ze werd steeds benauwder en kreeg ook veel pijn. Ze verzwakte enorm, maar steeds wist zij zich weer op te krikken. In het ziekenhuisbed maakte ze plannen voor later. Hoe zwak ook, zodra ze weer thuis was, begon ze te werken aan haar schilderijen of keramiek. Ze had nog zoveel ideeën! Bij de laatste opname werd echter longkanker geconstateerd. En toen brak er iets in haar. Ze vroeg of ik wilde komen en in het bijzijn van haar kinderen gaf ze heel duidelijk aan dat ze wilde inslapen, net als bij haar man. Ook met haar besprak ik de mogelijkheden. Ik vertelde over euthanasie door middel van een spuitje of een drankje. Maar ook vertelde ik over de mogelijkheid van palliatieve sedatie. Ze vond het nogal ingewikkeld maar koos daar uiteindelijk toch voor. Weer thuis had ze even een opleving. Ze speelde nog eventjes piano,
Open Brief, zevenendertigste jaargang, nummer twee 5 probeerde te schilderen, maar moest dat toch snel opgeven. Het ging echt niet meer. Samen met mijn aios bezocht ik haar iedere dag. Met hulp van de technische thuiszorg kreeg ze eerst een morfinepompje en toen was het zover. We spraken op een avond af. De kamer zat vol familie. De sfeer was ontspannen. Er werden herinneringen opgehaald. Er kwamen foto s tevoorschijn. Mevrouw W. was glashelder en had veel humor. Ze nam van iedereen afscheid op een heel persoonlijke manier. Ook van de aios en tenslotte van mij. Ze bedankte mij voor de goede zorgen en onze vriendschap. Daarna moesten we aan het werk. Volgens het protocol kreeg ze eerst een bolus met 10 mg midazolam. Daar zou ze wel van in slaap vallen, verklaarde ik. Maar na een uur was ze nog even helder. Daarop sloten we de pomp aan met daarin een flinke hoeveelheid midazolam. We vertrokken. De familie bleef achter. Na drie uur kwam ik nog even kijken. Ze was nu wel in diepe slaap, maar had nog ruim twee uur verhalen verteld. De volgende ochtend hoorde ik dat ze in de nacht toch nog af en toe één oog had geopend met de woorden: ik ben er nog hoor. In de loop van de middag is ze rustig ingeslapen. Ik heb behoorlijk veel ervaring opgedaan met euthanasie in de loop der jaren en vond palliatieve sedatie eigenlijk een beetje tweederangs, een methode voor dokters met zwakke knieën. Maar na deze ervaring kijk ik er heel anders tegen aan. Wat mij betreft krijgt het een vaste plaats naast de vele mogelijkheden die we al hebben om het sterfbed te vergemakkelijken. het bezoek van een tweede onafhankelijke arts. Deze arts is meestal/bij voorkeur een SCEN arts. SCEN staat voor Steun en Consultatie bij Euthanasie in Nederland. SCEN artsen hebben een opleiding tot SCEN arts gevolgd bij de KNMG (Koninklijke Nederlandse Maatschappij tot Bevordering der Geneeskunst) en hebben daarnaast werkzaamheden in een eigen praktijk, als huisarts, medisch specialist of als specialist ouderengeneeskunde. De SCEN artsen in een regio hebben samen een dienstregeling. De huisarts die een consultatie vraagt van de SCEN arts krijgt de dienstdoende SCEN arts toegewezen. De huisarts kan dus geen SCEN arts uitkiezen. Deze regeling is om een optimale onafhankelijkheid van de SCEN arts te waarborgen. Waarom een tweede onafhankelijke arts? De huisarts, die te maken krijgt met een verzoek van zijn patiënt om euthanasie of hulp bij zelfdoding, moet zich houden aan de Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding. Euthanasie is namelijk geen gewoon medisch handelen. Het is een uiterst middel in die gevallen waarin patiënt én arts voor hun gevoel met de rug tegen de muur staan en het lijden van de patiënt op geen enkele andere aanvaardbare wijze kan worden verholpen of verlicht. De wet, kortweg de Euthanasiewet, schrijft voor dat de behandelend arts zorgvuldig moet handelen door ten minste één andere onafhankelijke arts te raadplegen. Deze andere arts moet de patiënt zien en spreken en schriftelijk zijn oordeel geven of uw huisarts volgens de zorgvuldigheidseisen van de wet heeft gehandeld. Wat zijn die Zorgvuldigheidseisen? De Euthanasiewet schrijft voor dat Euthanasie mag plaatsvinden als aan een aantal eisen voldaan is. Die eisen zijn: Er moet bij de patiënt sprake zijn van een vrijwillig en weloverwogen verzoek tot euthanasie. Het verzoek mag niet door druk van anderen tot stand gekomen zijn. De patiënt moet wilsbekwaam zijn. Er mogen geen omstandigheden zijn die de wilsbekwaamheid beïnvloeden zoals bijvoorbeeld een depressie of een psychose. Er moet sprake zijn van on- De SCEN arts Sabine Vuister, huisarts Als u uw huisarts vraagt om euthanasie of hulp bij zelfdoding, krijgt u te maken met
6 Open Brief, zevenendertigste jaargang, nummer twee draaglijk en uitzichtloos lijden. Dit wordt bepaald door de diagnose en de prognose. De patiënt moet voor de huisarts en SCEN arts aannemelijk maken dat zijn/haar lijden ondraaglijk is. De patiënt moet een goed beeld hebben van zijn ziekte en medische situatie, de behandelingen en eventuele alternatieven om het lijden te verlichten. De huisarts moet de patiënt goed voorgelicht hebben. Zijn er nog redelijke andere oplossingen voor de situatie waarin de patiënt zich bevindt? De SCEN arts zal u bezoeken en willen spreken. Dat gesprek moet (in ieder geval deels) onder vier ogen plaatsvinden. Daarnaast zal de SCEN arts soms willen spreken met uw naasten en soms andere betrokkenen, zoals verpleegkundigen of verzorgenden. De SCEN arts spreekt geen oordeel uit. Noch geeft hij/zij goedkeuring voor de euthanasie. De SCEN arts komt om te beoordelen of huisarts en patiënt aan de zorgvuldigheidseisen voldaan hebben. De SCEN arts maakt een schriftelijk verslag en geeft daarin aan of er wel of (nog) niet aan die zorgvuldigheidseisen is voldaan. Het is een advies aan uw huisarts. De huisarts is niet verplicht het advies van de SCEN arts te volgen. Ook is de huisarts niet verplicht de euthanasie uit te voeren. De huisarts bespreekt het advies van de SCEN arts met u en beslist hoe het verder gaat. Het is belangrijk dat u en uw behandelend arts (meestal de huisarts) tijdig met elkaar spreken over uw laatste levensfase. Dat uw huisarts weet hoe u uw naderende levenseinde ziet. Op zijn beurt zal de huisarts aan uw kenbaar moeten maken wat de mogelijkheden of onmogelijkheden zijn in algemene zin en in uw specifieke geval. Als uw behandelend arts bijvoorbeeld gewetensbezwaard is t.a.v. euthanasie is het prettig dat hij voor u een collega zoekt die dat niet is. De arts is hier juridisch niet toe verplicht, moreel wel. De SCEN arts mag geen behandelend arts zijn en mag nooit de euthanasie of hulp bij zelfdoding overnemen. De SCEN arts is ook niet verantwoordelijk voor het wel of niet plaatsvinden van de euthanasie of hulp bij zelfdoding. Dat blijft de verantwoordelijkheid van uw behandelend arts. De uiteindelijke beoordeling van het voldoen aan de zorgvuldigheidseisen wordt gedaan door de regionale toetsingscommissie, nadat de euthanasie of hulp bij zelfdoding heeft plaatsgevonden. Tot slot de schriftelijke wilsverklaring. Het is niet verplicht een schriftelijke wilsverklaring te overleggen als u om euthanasie of hulp bij zelfdoding vraagt. Wel is het zo dat een schriftelijk verzoek een belangrijk bewijsdocument is voor de arts en de regionale toetsingscommissie. Het is daarom raadzaam een geschreven euthanasieverzoek aan uw behandelend arts te overleggen. Een zelfgeformuleerde verklaring heeft de voorkeur boven een standaard verklaring. Dat is authentieker en overtuigender. Het hoeft geen ingewikkelde verklaring te zijn. U kunt in uw eigen woorden aangeven welk lijden u ervaart, waarom dat ondraaglijk voor u is en dat u daarom om euthanasie vraagt. Zet er altijd een datum en een handtekening onder. De Wet staat toe dat een schriftelijk verzoek het mondelinge verzoek vervangt als de patiënt niet meer in staat is zich te uiten. Maar als de patiënt de eigen wil niet zelf meer kan uiten, dan zal het vaststellen van de vrijwilligheid en weloverwogenheid vrijwel onmogelijk zijn. Dat geldt dan ook voor de beoordeling van de ondraaglijkheid van het lijden. Het is daarom van belang dat arts en patiënt tijdig en helder met elkaar spreken, dat de arts dit vastlegt in het patiëntendossier en dat de arts daarbij aan de patiënt de beperkte waarde van een euthanasieverklaring aangeeft. Over de levenseindekliniek Dick Arentz, huisarts np Onlangs vertelde Wouter van Kempen dat het volgende nummer van de Open Brief zou gaan over euthanasie. Tegelijk vroeg hij of ik hierin ook wat kon schrijven over mijn nieuwe functie als arts van de Levenseindekliniek. Dat doe ik graag omdat ik er heel interessant werk doe. De kliniek bestaat nog maar heel kort en veel valt er dus nog niet te vertellen, maar dat het nuttig en boeiend werk is, is al heel zeker. Daarom zal ik een korte schets geven. In de eerst plaats is de naam kliniek verkeerd: De meeste mensen die het betreft willen thuis sterven en wij komen voornamelijk dus aan huis. De kliniek is vooral het gebouw waar de telefoniste en de manager werken en waar we soms vergaderen of scholing krijgen. In de toekomst zullen er ook bedden komen voor mensen die geen geschikte thuissituatie hebben om euthanasie of hulp bij zelfdoding te krijgen. Het gaat dan dus om een situatie die het meest te vergelijken is met een hospice. Maar hoe vaak we zo n situatie tegen zullen komen weten we nog niet. In de tweede plaats gaat het om mensen die gevraagd hebben om euthanasie of hulp bij zelfdoding aan hun eigen arts maar die op een weigering zijn
Open Brief, zevenendertigste jaargang, nummer twee 7 gestuit. Dit kan komen omdat de arts principiële bezwaren heeft, maar het kan ook zo zijn dat de arts twijfelt of het wel binnen de termen van de wet valt of dat hij zelf euthanasie een stap te ver vindt om persoonlijke redenen. Een arts kan bij twijfel een SCEN-arts raadplegen, maar om deze reden zijn er al verschillende mensen bij de levenseindekliniek beland. Bekende moeilijke situaties zijn bijvoorbeeld patiënten met een psychiatrisch ziektebeeld of dementie. Ook mensen die klaar met leven zijn is een moeilijke categorie. Klaar met leven is namelijk een categorie waarvoor de euthanasiewet niet bedoeld is. Maar in de praktijk blijkt het vaak te gaan om mensen die van alles mankeren, zodat ze meestal wel binnen de termen van de wet blijken te vallen. Ook deze mensen hebben zich al vaak gemeld. Inmiddels hebben zich al meer dan tweehonderd mensen aangemeld. Ongeveer de helft betreft mensen met lichamelijke klachten, een derde heeft psychiatrische klachten, een kwart is klaar met leven, en een kleine 10 % heeft (beginnende) dementie. De eerste drie patiënten zijn in goede harmonie met de eigen arts geholpen. In één een geval nam de huisarts het weer over na advies bij ons ingewonnen te hebben. In een ander geval werd de euthanasie door een levenseindearts gegeven maar was de eigen huisarts erbij en heeft de kunst afgekeken ; een volgende maal zal hij het zelf in een vergelijkbaar geval kunnen doen. In het derde geval zal de hulp bij zelfdoding waarschijnlijk door ons gegeven worden in overleg met de eigen huisarts. Het ziet er naar uit dat de levenseindekliniek in een leemte voorziet. Overigens is de behoefte niet overal even groot. Ik denk dat in Haarlem het SCEN-team goed functioneert en dat de weigerende artsen meestal wel weten naar wie ze kunnen verwijzen. Elders is dat niet altijd even goed geregeld. In ieder geval waren de patiënten, de familie en ook wel de artsen erg blij met ons. Doordat wij als buitenstaanders met een nieuwe blik konden kijken, de situatie nog eens konden herformuleren en konden bemiddelen tussen patiënt en arts bleek de euthanasie of hulp bij zelfdoding toch mogelijk te zijn. Dat zal niet in alle gevallen lukken, maar dan is er in ieder geval een tweede mening geweest voor de patiënt. De toekomst zal leren hoe vaak wij tot ieders tevredenheid kunnen opereren. De gewone sterveling zorgt voor de stervende Rianne Quik, praktijkondersteuner huisartsen In het laatste stadium van het leven (terminale fase) hebben mensen vaak dag en nacht intensieve zorg nodig. Veel mensen willen het liefst thuis sterven, maar vaak is het zwaar om deze fase zonder hulp of ondersteuning te doorlopen. De medische en verpleegkundige zorg wordt in deze periode verleend door de huisarts en de wijkverpleegkundige. De verdere zorg, de zogenaamde mantelzorg, komt echter voor rekening van de partner, familie of vrienden. Dit is vaak moeilijk vol te houden. De stichting Hospice Groep Haarlem e.o. kan daarbij een helpende hand bieden. Van Ziekenhuis naar Thuis, Bijna Thuis Huis/Hospice In de vorige eeuw overleden veel mensen in een ziekenhuis of verpleeghuis. De medische behandeling, verpleging en verzorging van mensen in hun laatste levensfase was in handen van beroepsmatige hulpverleners en specialisten. Het neveneffect was dat veel mensen in eenzaamheid stierven, geïsoleerd van alles wat hen vertrouwd was. Het besef kwam terug dat de verzorging van mensen op weg naar het einde niet uit- sluitend het werk hoeft te zijn van medisch specialisten. Iedereen uit de directe omgeving kan helpen om het leven waardig af te sluiten. De zorgverlening van mens tot mens is van onschatbare waarde en onvervangbaar. Vrijwilligers bieden die bijzondere vorm van terminale zorg. Stichting Hospice Groep Haarlem e.o. Als mensen uit Schalkwijk e.o. in de terminale fase verkeren kunnen ze een beroep doen op de Stichting Hospice Groep Haarlem e.o. Zij bieden ondersteuning aan terminaal zieke mensen en hun mantelzorgers. Deze ondersteuning bieden ze op twee manieren: Bij de zieke mens thuis. Als het thuis niet (meer) gaat in één van de Bijna Thuis Huizen (BTH s). Er is een Bijna Thuis Huis in de Gierstraat in Haarlem en op de Heemsteedse Dreef in Heemstede. Vrijwilligers vormen het kapitaal van de stichting. Zij worden speciaal getraind en kunnen ten alle tijde overleggen met de coördinatoren en een beroep doen op de thuiszorg. De zorg bij mensen thuis Speciaal opgeleide vrijwilligers kunnen thuis ondersteuning bieden. Zij kunnen aanvulling geven op de mantelzorg in de thuissituatie. Er kan bijvoorbeeld ondersteuning gegeven worden bij de dagelijkse verzorging, gewaakt worden bij de zieke, luisteren naar en praten met de zieke en de naastbetrokkenen en aanwezig zijn als mantelzorgers even weg moeten. Zij kunnen deze hulp bieden op doordeweekse dagen en in het weekend: overdag en s avonds. De nachtzorg, medische en verpleegkundige zorg blijft in handen van de huisarts en de wijkverpleging. Mocht het om welke reden dan ook thuis te zwaar zijn of worden dan is opname in het Bijna
8 Open Brief, zevenendertigste jaargang, nummer twee Thuis Huis ook mogelijk Wat is nu precies een Bijna Thuis Huis? Een BTH is een huis, bijna zoals thuis. Gewone huizen in een gewone straat waar gekookt wordt, familie en vrienden van de gasten in- en uit lopen, geen bezoekuren zijn en de eigen huisarts van de zieke langskomt. Elke gast heeft zijn eigen kamer. Verder is er een woonkamer/keuken en een aangepaste badkamer/toilet en logeermogelijkheid. De huizen hebben ook een tuin. De vrijwilligers bieden dezelfde ondersteuning als in de thuissituatie. Zoals de mantelzorger thuis de rest van de dag de zorg voor zijn of haar naaste heeft, zo heeft in het BTH steeds een vrijwilliger de zorg voor de gasten die aanwezig zijn op dat moment. De mantelzorger mag natuurlijk ook in het BTH een bijdrage blijven leveren aan de zorg voor zijn naaste. Stichting Hospice Groep Haarlem kiest heel bewust voor deze manier van werken, want ze medicaliseren het stervensproces niet maar benaderen de dood doodgewoon. En ze zetten goed opgeleide en begeleide vrijwilligers in voor de zorg, omdat zij werken vanuit een intrinsieke motivatie met een hele eigen betrokkenheid in de zorg voor de gasten. Zo zorgt de gewone sterveling voor de stervende! Wat is er technisch-verpleegkundig allemaal mogelijk in het Bijna Thuis Huis? Net als thuis kan er een beroep gedaan worden op zeer ervaren wijkverpleegkundigen en daarnaast op een technologisch verpleegkundig team. Op het gebied van medisch technisch handelen kunnen zij ontzettend veel. Denk daarbij aan bijvoorbeeld het infuus. Samenvattend: wat kan je verwachten in het Bijna Thuis Huis? 1. Elke dag vrijwilligers die van 0.700 23.00 uur klaar staan voor de zieke gasten 2. Wijkverpleegkundigen die dagelijks zo vaak als nodig de zieke gasten komen verzorgen of verplegen 3. Nachtzorg van 23.00-0.700 door een verpleegkundige 4. Volgen van de wensen en verlangens van de gasten wat betreft euthanasie (uiteraard binnen het wettelijk kader) Wat is het verschil tussen een Bijna Thuis Huis en andere soorten Hospices? Het verschil van een BTH met bijvoorbeeld een High Care Hospice zit hem in de beroepsmatige achtergrond van de mensen die er zorg verlenen. In een High Care Hospice is er vierentwintig uur per dag een verpleegkundige in het pand aanwezig en er is meestal een eigen arts in dienst van dat Hospice. De High Care hospice is ook groter en heeft gemiddeld 10 bedden. De indicatie om hier opgenomen te worden/de doelgroep is hetzelfde als in het BTH. Het Bardo in Hoofddorp en Kuria in Amsterdam zijn voorbeelden van een High Care Hospice. Hoe ervaren de zieke gasten en hun naasten het Bijna Thuis Huis? In het BTH kunnen partners weer eventjes gewoon partner zijn, en niet de hulpverlener die zij de laatste tijd waren. De zieke gasten voelen zich er veilig en met liefde omringd. Het volgende citaat uit een gastenboek van een BTH geeft dit goed weer: Zorgzaam, respectvol, warm en liefdevol zijn de woorden die ik vind passen bij de vrijwilligers en coördinatoren. De manier waarop zij ruim 3 weken voor mijn broer hebben gezorgd is onnavolgbaar. Hoe moeilijk het ook was om het laatste hoofdstuk van zijn jonge leven open te slaan, jullie belangeloosheid maakte de zware tijd lichter. Niets was jullie te veel. De poes op bed, warme moltons, een douchebrancard, een slaapplekje voor mijn schoonzus. Echt geweldig. Mijn broer zei dat hij gast was in de royal wing, en zo was het maar net. Het Bijna Thuis Huis heeft op mij een diepe indruk achtergelaten. Waarvoor dank! Wie krijgt zorg thuis of in het BTH? De stichting Hospice Groep Haarlem heeft een neutrale achtergrond. Iedereen van welk ras, geloof of gezindte is welkom. Ze respecteren ieders achtergrond en houden zo goed mogelijk rekening met wensen, verlangens en rituelen die daarmee samenhangen. Om voor het BTH in aanmerking te komen moet iemand terminaal zijn. Het is moeilijk te bepalen of iemand terminaal is of niet. Als regel geldt dat de opname zes weken mag zijn met een verlenging van nogmaals zes weken. Als iemand na 3 maanden nog niet overleden is zal er in goed overleg met de gast, familie, huisarts en wijkverpleging gekeken worden wat de beste plek voor hem of haar is. Terug naar huis met extra zorg, ondersteuning van vrijwilligers thuis, naar een verpleeghuis? Of toch blijven omdat iedereen ziet dat de hij of zij echt achteruit gaat. Geen makkelijk, wel een eerlijk en open proces. Want in een BTH geven ze terminale zorg, geen verpleeghuiszorg. Voor de ondersteuning thuis door vrijwilligers geldt overigens niet de tijdlimiet van 3 maanden. Wat kost het? Ondersteuning thuis door de vrijwilligers kost niets. Voor opname in het BTH betaal je een dagvergoeding (circa 15 euro) waarmee een deel van de dagelijkse kosten gedekt wordt (eten, electra etc). De kosten kunnen overigens nooit een belemmering voor opname zijn! De verpleegkundige zorg in het BTH wordt bekostigd uit de AWBZ. Net als in de thuissituatie wordt hiervoor een inkomensafhankelijke bijdrage gevraagd.
Open Brief, zevenendertigste jaargang, nummer twee 9 Hoe vraag je zorg aan? Iedereen die op welke wijze dan ook betrokken is bij de zorg voor een terminaal ziek mens kan ondersteuning thuis of opname in een BTH aanvragen. Denk bij iedereen aan de zieke zelf, zijn naasten maar ook de huisarts, de wijkverpleging, het ziekenhuis etc. Een van de coördinatoren maakt dan een afspraak om op huis/ziekenhuisbezoek te komen voor kennismakingsgesprek. Contact gegevens i. www.hospicehaarlemeo.nl e.info@hospicehaarlemeo.nl t. 023 5320030 en 023 5477617 Voor de inhoud van dit stuk is gebruik gemaakt van artikelen uit de nieuwsbrief en de folder van de Stichting Hospice Groep Haarlem e.o., de folder van Vrijwilligers Palliatieve Terminale Zorg (VPTZ) en gesprekken met een vrijwilliger, coördinator en wijkverpleegkundige van een Bijna Thuis Huis. Diëtisten uit het basispakket, maar ook goed nieuws! Judith en Isabella, diëtist Zoals u wellicht heeft vernomen, is met ingang van 1 januari 2012 dieetadvisering uit de basisverzekering verdwenen en wordt dit niet langer voor iedereen vanzelfsprekend vergoed. Als diëtisten hebben we ons de afgelopen periode ingezet om de politiek duidelijk te maken dat dit een slechte maatregel is, waar u de dupe van bent. Dit heeft de minister helaas niet van mening doen veranderen. Hoe gaat het nu? De huidige 4 behandeluren worden in overleg met de diëtist ingevuld. Voor deze 4 behandeluren krijgt u in onze praktijk een intakegesprek (inclusief opstellen behandelplan en persoonlijk voedingsadvies) en circa 5 10 vervolgconsulten (het aantal vervolgconsulten is afhankelijk van de tijdsduur). Dit geldt voor de meest voorkomende voedingsgerelateerde problemen en ziektes, bij sommige ziektebeelden (zoals bijvoorbeeld voedselallergie) wordt de behandeltijd anders ingevuld. Sommige verzekeringen hebben de dieetadvisering voor een klein deel en in een duur pakket opgenomen. Helaas de meeste niet. Dat betekent dat u vaak uw consult zelf moet betalen. Maar, er is nu ook goed nieuws! Van af 1 mei kunnen een aantal cliënten wel vanuit de Basisverzekering worden vergoed. De minister heeft een uitzondering gemaakt voor mensen met Diabetes (suikerziekte), met COPD (chronische longaandoeningen) en met (C) VRM (hart- en vaatziektes). U kunt met uw huisarts overleggen of u bij een van deze groepen hoort. Zo ja, dan kunt u zich dus naar een diëtist laten verwijzen door de huisarts of de POH (praktijkondersteuner) en worden uw consulten vergoed. De diëtisten blijven voor u klaarstaan! Apotheek Meerwijk wordt MEDIQ Het team van Mediq apotheek Meerwijk Misschien hebt u het al gezien, apotheek Meerwijk ziet er sinds eind april iets anders uit! Een nieuw jasje voor de apotheek én medewerkers! Wij zijn nog steeds dezelfde apotheek met dezelfde mensen, maar nu aangesloten bij de Mediq formule. Wij geloven in de uitstraling en de kwaliteit van de Mediq formule. De kwaliteit die door extra scholing en ondersteunende diensten wordt bereikt. Tot nu toe hebben we steeds goede zorg aan u kunnen verlenen. Door de maatregelen van de overheid en de daardoor wijzigende vergoedingsregels en door de eisen van de zorgverzekeraars kwam die zorg onder druk. Door ons aan te sluiten bij de Mediq formule denken we het niveau te kunnen handhaven en zelfs op een hoger niveau te brengen. Ons doel is om u naast de medicijnen de beste service en zorg te leveren. Kom kijken! U bent van harte welkom. Een poosje uitblazen: naar de Carieb Eddy Loonstijn, psycholoog Per 1 juli a.s. ga ik mij na ruim 39 jaar psychologenwerk voor de tijd van 7 maanden bezighouden met het weer, de wind en de kompaskoers. Ik ga namelijk een Sabbatical -pauze houden op reis met mijn zeilcatamaran van Nederland via Engeland, Golf van Biskaje, Spanje, Portugal, Marokko en Canarische eilanden naar de Caribische wateren aan de andere kant van de Atlantische oceaan. En zoals het een echte pauze betaamt doe ik dat op mijn gemak. Op 1 februari 2013 hoop ik weer in blakende gezondheid en heftig opgefrist terug te zijn in Schalkwijk om daar tijdens mijn 65-ste levensjaar verder te gaan met mijn psychologenarbeid. Wat betekent dit nu voor de cliënten waar ik nu al/ nog mee werk? Niet zo veel, want in bijna alle gevallen is er tijd genoeg tussen nu en 1 juli om de gaande behandeling naar behoren af te sluiten. Er zijn ook al mensen die reeds gereserveerd hebben voor februari 2013 wanneer ik weer terug ben en de tussenliggende psycholoogloze tijd zien als een testcase van hun eigen zelfstandige ontwikkeling. Voor nieuwe mensen, die van mijn diensten gebruik willen
10 Open Brief, zevenendertigste jaargang, nummer twee maken? Die kunnen tot half mei voor een intake terecht; dan is er nog anderhalve maand de tijd om een aantal sessies te hebben. Kort zou je zeggen; dat is ook zo, maar de regering heeft de psychologische hulp in de basisverzekering per 1 januari 2012 toch al ingekort van 8 tot 5 sessies, waarbij ook nog eens - voor niet bij Achmea aanvullend verzekerden - 20 euro eigen bijdrage moet worden betaald per sessie. Dus na anderhalve maand is voor de meeste mensen de koek toch al op. (De aanvullende verzekering levert voor sommigen nog wat extra sessies op) Ja, we moeten heden ten dage met weinig veel bereiken. En als een nieuwe cliënt meer of langduriger begeleiding nodig heeft, wat zijn dan de mogelijkheden? Dan is er de mogelijkheid van de tweede-lijnspsychologie, maar daar is dan wel door de minister dit jaar voor het eerst een drempel van maximaal 200 euro eigen bijdrage voor de eerste sessies neergelegd; daarna is er de mogelijkheid van veel meer sessies, voor zover nodig bevonden natuurlijk. Gerard van der Wees, vrijgevestigd tweede-lijnspsycholoog, heeft zich bereid verklaard een aantal dagdelen in het Gezondheidscentrum mijn plek over te nemen. Bovendien werk ik als psycholoog alhier in deze eerste lijn samen met Gezondheidszorg-psycholoog (specialisatie kinder- en jeugdpsychologie) Semra van Leeuwen, die ten behoeve van de invulling van de plek die ik open laat ook enige tijd alhier extra zal gaan werken. Zij wordt net als ikzelf betaald vanuit de basisverzekering. Tenslotte is er nog in de discipline Psychologie van het Gezondheidscentrum Nelly van Berkel, die als lichaamsgericht werkend therapeut ook werkzaam is. Nelly wordt betaald vanuit sommige aanvullende verzekeringen als vaktherapeut Psycho-Motorische Therapie (PMT). Kortom, een hopelijk redelijk deel van mijn afwezigheid wordt opgevangen door een aantal collega s. Sorry, voor een dergelijk kleurrijk avontuur als waar ik me in stort is het een nogal droge opsomming van feiten geworden, maar voor sommige lezers van de Open Brief wel belangrijk om te weten. Weer een reis naar Suriname Wouter van Kempen, huisarts Van 21 maart t/m 7 april was ik weer in Suriname. Het was al de zesde achtereenvolgende keer dat ik daar een grote nascholing organiseerde voor artsen uit Suriname en artsen uit Nederland. Het is goed om te merken dat het zeer gewaardeerd wordt. Bijzonder aan deze nascholingen is dat zowel de Surinaamse als de Nederlandse collega s een actieve bijdrage leveren aan het programma. Belangrijke onderwerpen waren onder andere: kindermishandeling en huiselijk geweld. Overal in de wereld is dit een probleem, ook in Nederland en ook in Suriname. Het is de bedoeling dat er in Suriname, net als bij ons, een meldpunt huiselijk geweld en kindermishandeling wordt geïnstalleerd. Mede door de publiciteit die onze nascholing met zich meebracht, is dit hopelijk een stapje dichterbij gekomen. Een ander onderwerp ging over het oprichten van een huisartsopleiding. Ik ben al jaren bezig om in Suriname zoiets van de grond te krijgen. Er is in Suriname een medische faculteit, al meer dan 100 jaar. Men kan de hele studie tot arts in Suriname doen. Specialiseren kan echter niet in Suriname en tot nu toe hoeft dat ook niet voor diegenen die huisarts willen worden. Met een huisartsopleiding zou men echter beter voorbereid zijn op dat vak. De huisarts in Suriname zou dan ook meer aanzien krijgen en meer taken toebedeeld krijgen. Nu zijn het toch vooral de medisch specialisten in de ziekenhuizen die de dienst uitmaken. Ik heb het idee dat er meer draagvlak is gekomen voor zo n huisartsopleiding. Hopelijk kan er volgend jaar mee gestart worden. Verder waren er diverse workshops met onderwerpen als: Somatisch Onverklaarde Lichamelijke Klachten= SOLK. Een interessant onderwerp. Wat moeten artsen doen met
Open Brief, zevenendertigste jaargang, nummer twee 11 hun patiënten die alsmaar klachten houden, denk aan buikpijn, hoofdpijn, moeheid, maar bij wie nooit iets gevonden wordt? Een ander onderwerp was Tijdig praten over het overlijden. Dat is wel kenmerkend voor de Surinaamse cultuur. Als iemand ernstig ziek is, kan het zomaar zijn dat de familie dit wel weet, maar de betrokken patiënt zelf niet! Hierdoor kan men zich ook niet goed voorbereiden op de naderende dood. Toevallig besteden we in dit nummer van de Open Brief daar ook aandacht aan. In Suriname is men vaak veel voorzichtiger, bang om de patiënt te verontrusten. Het was daarom extra goed dat Nederlandse artsen hun ervaringen kunnen delen met hun Surinaamse collega s. Uitgebreid aandacht werd ook besteed aan onderwerpen op het gebied van de maag, darm en lever. Met de hulp van Nederlandse MDL artsen zijn er nu ook in Suriname goede mogelijkheden voor endoscopie (het kijken in maag en darmen). Bijzonder trots was ik op de bijdrage van Amina Tarrass, één van mijn doktersassistentes. Zij was meegekomen naar Suriname. Zij was natuurlijk nieuwsgierig geworden door mijn verhalen, maar zij had ook daadwerkelijk iets te vertellen. Zij heeft eerst een training verzorgd voor medewerkers van verschillende huisartspraktijken. Het onderwerp was Triage. Dat is hetgeen wat de assistentes in Nederland veelal doen, wanneer een patiënt de praktijk belt. Met behulp van een goede triage is het niet alleen mogelijk onderscheid te maken tussen spoed en niet spoed, maar ook is het mogelijk om soms zelfstandig advies te geven. Hierdoor wordt de huisarts ontlast en heeft deze weer meer tijd voor mensen die ernstige klachten hebben. In Suriname staat triage nog geheel in de kinderschoenen, maar er was veel belangstelling voor. Later heeft ze op de grote nascholing voor de artsen ook nog een verhaal hierover gehouden. Petje af voor Amina. Die is vast niet voor het laatst in Suriname geweest. Wat is dat toch met Suriname, waarom trekt het zo? In mijn geval is het nog makkelijk te verklaren. Ik was er immers al eens bijna een jaar voor mijn coschappen in 1973/74. Als je als jongeman zo n avontuur meemaakt, dan werkt dat door in je verdere leven. Maar ik merk het ook aan heel veel andere mensen, die Suriname voor het eerst bezoeken, zoals nu ook Amina. Het is natuurlijk lekker warm, de natuur is mooi, maar dat is het niet alleen. Bijzonder is wel dat vrijwel iedereen (goed) Nederlands spreekt. Het is vooral de sfeer, de manier waarop mensen met elkaar omgaan. De hartelijkheid en de vermenging van de verschillende culturen. Naast de oorspronkelijk bewoners van Suriname, de Indianen, zijn er de creolen, afstammelingen van de slaven die de Nederlanders tot 1863 naar Suriname haalden. In het binnenland (oerwoud) leven de boslandcreolen (marrons; zij zijn weer afstammelingen van gevluchte slaven). Na de afschaffing van de slavernij werden arbeiders gehaald uit India (Hindoestanen) en later uit Indonesië (Javanen). Verder zijn er erg veel Chinezen, die vooral de supermarkten in hun bezit hebben. En dan zijn er natuurlijk nog talloze Nederlanders die er een bestaan hebben opgebouwd en alle mengvormen Een echte smeltkroes, waar ik me goed bij thuis voel. Toch is het niet allemaal rozengeur en maneschijn in het Suriname van de huidige president Bouterse. Om te beginnen is het natuurlijk al heel merkwaardig dat hij tot president verkozen is, terwijl hij een strafblad heeft i.v.m. drugssmokkel. Erger is dat hij hoofdverdachte is in de zaak van de 8 decembermoorden. Ruim 5 jaar geleden is dan eindelijk (het speelde zich af in 1982!) een strafzaak begonnen om de waarheid over deze moorden boven water te krijgen. Men was dichtbij de ontknoping. Maar wat gebeurt er? Onder grote druk van Bouterse en zijn aanhangers heeft het Surinaamse parlement een zogenaamde amnestiewet aangenomen, waardoor de misdadigers niet gestraft kunnen worden! Onbegrijpelijk en beschamend, vind ik. Alle hoop was toen gevestigd op de openbare aanklager van het strafproces, maar op 13 april heeft hij het niet aangedurfd om het proces tegen Bouterse en andere verdachten te heropenen. Onduidelijk is op dit moment hoe het nu verder zal gaan. Ik hoop toch echt dat uiteindelijk gerechtigheid zal zegevieren. Moet ik nu maar mijn activiteiten in Suriname staken? Ik vind het wel een dilemma. Ik heb er veel vrienden, ik heb al vele jaren aan verschillende projecten gewerkt. De huisartsen daar bemoeien zich in het algemeen niet met de politiek. Zij kunnen er ook niets aan doen. Ik ga toch maar door om de gezondheidszorg in Suriname te verbeteren. Wat denkt u als lezer ervan? Laat het me weten!
12 Open Brief, zevenendertigste jaargang, nummer twee GEZONDHEIDSCENTRUM SCHALKWIJK Bezoekadres: Briandlaan 11 2037 XE Haarlem Postadres: Postbus 4090, 2003 EB Haarlem Website: www.gcschalkwijk.nl DIRECTEUR (1 e etage) Marjolein Adriaanse T 536 35 77 OFFICEMANAGER (1 e etage) Inge Paap T 533 67 92 HUISARTSEN (2 e etage) Wouter van Kempen / Margot Smit (donderdag) T 533 78 33 Martin Mensink / Ninetta d Onofrio (donderdag) T 545 20 27 Dolores Wijs & Sabine Vuister T 533 68 30 HUISARTSEN (3 e etage)) Robert Hijnens/Margot Smit (vrijdag) T 533 03 84 Arianne Baak & Carla Sneek T 540 30 90 Maarten Hamming / Ninetta d Onofrio (vrijdag) T 533 35 36 SPOEDGEVALLEN avond, nacht en weekend Avond en nacht tussen 17.00 en 08.00 uur én de gehele zaterdag en zondag T (023) 545 32 00 De huisartsen doen dienst vanuit de spoedpost SPOEDGEVALLEN overdag Overdag maandag tot en met vrijdag tussen 08.00 uur en 17.00 uur Alléén bij spoedgevallen overdag, indien de telefoon van uw huisarts bezet is T 533 32 22 TELEFONISCH SPREEKUUR Voor het telefonisch spreekuur huisartsen (voor korte vragen) kunt u een afspraak maken via de assistente tussen 08.00-17.00 uur. Uw huisarts belt u dan terug tussen 11.15 en 13.00 uur of een ander gewenst tijdstip. AFSPRAKEN MAKEN, VISITES AANVRAGEN, ENZ Maandag t/m vrijdag tussen 08.00-17.00 uur. Spreekuur volgens afspraak. Spoedgevallen kunnen natuurlijk altijd tussendoor! RECEPTEN BESTELLEN Herhaalrecepten kunt u ook buiten kantooruren bestellen via het telefoonnummer van uw huisarts. Spreek dan duidelijk uw naam en geboortedatum in en het medicijn dat u nodig heeft. De volgende werkdag na 15.00 uur ligt het medicijn klaar bij uw apotheek. Het kan echter ook met lege doosjes in de brievenbus van de apotheek of via internet. Raadpleeg daarvoor onze website! SPREEKUUR CENTRUMASSISTENTEN (2 e en 3 e etage) Voor een afspraak kunt u bellen tussen 08.00-17.00 uur. O.a. voor bloeddruk meten, bloedsuiker meten, oren uitspuiten, hechtingen verwijderen. UITSTRIJKJES Voor het laten maken van een uitstrijkje bij de centrumassistente of de huisarts, kunt u een afspraak maken ma t/m vrijdag 08.00-17.00 uur via de praktijk van uw huisarts. URINEONDERZOEK Na overleg met assistente brengen tussen 08.00-17.00 uur. WRATTENSPREEKUUR (BG) De eerste vrijdag van de maand tussen 12.15-12.30 uur. CENTRUMASSISTENTEN (2 e en 3 e etage) Loes Dietz, Emmy van de Lagemaat, Rianne Lammertink, Marianne Langendijk, Sümeyye Özdogan, Marion Rotteveel, Annemieke Schellenberg, Roza Schaefers, Amina Tarrass, Eveline Valent, Miranda Wassenaar POH-S (somatiek) PRAKTIJK ONDERSTEUNER HUISARTSEN (4 e etage) Lidwien Heeremans, Rianne Quik, Anneke Bloemert. Telefonisch spreekuur maandag t/m donderdag tussen 11.15-12.00 uur T 536 79 78. POH-GGZ (geestelijke gez.zorg) PRAKTIJK ONDERSTEUNER HUISARTSEN (begane grond) Voor een afspraak of informatie wordt u verzocht contact op te nemen met de assistente van uw huisarts. LABORATORIUM (BG) Met een verwijzing via uw huisarts kunt u voor onderzoek (o.a. bloed en urine) dagelijks 08.15-11.00 uur terecht bij het laboratorium. ARTS in OPLEIDING tot SPECIALIST (AIOS) (2 e en 3 e etage) Regelmatig werkt er in de praktijk een AIOS. Dit is een afgestudeerde arts, die zich specialiseert tot huisarts. Op het moment werkzaam in praktijk Baak/Hamming: Meile Page. In de praktijk Wijs&Vuister: Siri Visser. In praktijk Mensink: Maayke Schilstra. In praktijk van Kempen: Halima Tisoudali. APOTHEEK (BG) Apothekers: Marieke van den Berk en Péter Pál Skolnik. Apotheek in Gezondheidscentrum open ma t/m vr 8.30-18.00 uur. T 533 76 04 Apotheek (in) Boerhaavewijk, Floris van Adrichemlaan 82, open ma t/m vrij 8.30-17.30 uur. T 533 27 33. Voor beide apotheken: www.apotheekmeerwijk.nl en vragen@apotheekmeerwijk.nl Bij spoed buiten openingstijden: Dienstapotheek Gedempte Oude Gracht 103-105 T 023-531 91 48 THUISZORG Zorgbalans (6 e etage) Wijkteam Verpleging en Verzorging, voor afspraak T8918918, alle dagen 24 uur per dag. Voor afspraak bij: Diabetesverpleegkundige Anneke Bloemert / Longverpleegkundige / Diëtisten T 023-891 89 18 ma t/m vrij 8.00-17.00 uur. JEUGDGEZONDHEIDSZORG en CONSULTATIEBUREAU Op Athenestraat 31: Consultatiebureau T 088-9959595. FYSIOTHERAPEUTEN en OEFENTHERAPEUT (4 e etage) Sieb Makelaar en Frank van het Kaar, algemeen fysiotherapeuten. Annet de Jong, psychosomatisch gesp. fysiotherapeut. Marleen Sibeijn, psychosomatisch gesp. fysiotherapeut en manueel therapeut. Ingeborg Schilderman, psychosomatisch gesp. oefentherapeut, Behandeling na afspraak, T 536 14 67. KONTEXT MAATSCHAPPELIJK WERK (5 e etage). Spreekuur tussen 09.00-10.00 uur. T 533 99 83 voor een afspraak of huisbezoek. PSYCHOLOGEN (4 e etage) Eddy Loonstijn, Semra van Leeuwen, Nelly van Berkel, Gerard van der Wees (vervanger Eddy Loonstijn). T 533 62 08. Spreekuur volgens afspraak. DIËTISTEN (BG) Isabella Branderhorst, Judith van Barneveld T 540 92 66. Spreekuur volgens afspraak. PEDICURE (BG) Nelleke Steenbakker 06-23788490, Sonja Hakkenbrak 06-124 763 53, Monique van der Weide 06-41356666. Behandeling na afspraak. PODOTHERAPIE (BG) Anita Mooren T 0900-2233442. Behandeling na afspraak. VERLOSKUNDIGEN (BG) Verloskundigenpraktijk Aan het Spaarne T 535 50 07. Spreekuur volgens afspraak. LOGOPEDIE (5 e etage) Mary de Boer en collegae. Behandeling na afspraak. T 890 01 72. CIZ CENTRUM INDICATIESTELLING ZORG (BG) Indicatiestellers. T 06-333 440 80. PRAKTIJKFOLDER Uitgebreide informatie over de praktijken staat in een folder die u kunt meenemen uit de wachtkamers. KLACHTENCOMMISSIE Bij een klacht over de dienstverlening, neemt u dan contact op met de bureaudirecteur T 536 35 77. BRIEVEN voor de redactie van de Open Brief: Postbus 4090, 2003 EB Haarlem. BANKREKENING Open Brief: Rabobank 38.44.81.558 t.n.v. Krant Gezondheidscentrum te Haarlem. REDACTIE M. van den Berk, M. van den Broek, A. Friedhoff, D. Friedhoff, W. van Kempen, R. Maas, M. Mensink. ILLUSTRATIES Annelie Versteeg BEZORGING Marja van den Broek T 535 82 62 e-mail: marja.vandenbroek@planet.nl en 44 vrijwilligers.