Werkbladen In NEMO Teen Facts Naam onderbouw VO School Klas
Teen Facts De puberteit, misschien zit je er middenin of misschien begint het binnenkort. Het is een belangrijke periode in je leven; je lichaam, je hersenen, je gevoel, ze zijn allemaal volop in ontwikkeling. Wat er precies gebeurt met je lichaam en waarom, dat ontdek je bij de tentoonstelling Teen Facts. Dit heb je nodig in NEMO! Plattegrond van NEMO 04 Werkblad 1 Groeipijn 05 Werkblad 2 Gek in je hoofd 06 Werkblad 3 Puistenspel 07 Werkblad 4 Jakkes 08 Werkblad 5 Stoned als een spin 09 Werkblad 6 Electroroulette 10 Werkblad 7 Veilig vrijen 11 Werkblad 8 Zelfbeeldspiegel 12 In de werkbladen hierna staan opdrachten die je hier in NEMO doet en vragen. NEMO Science Museum Deze uitgave van NEMO Science Museum is ontwikkeld door het NEMO Science Learning Center; het expertisecentrum van NEMO op het gebied van leren over wetenschap en techniek. Het is toegestaan om zonder winstoogmerk het materiaal of delen van het materiaal te kopiëren en te distribueren, zolang vermelding van de herkomst van het materiaal goed is aangegeven. Fotografie DigiDaan Illustraties Henk Stolker NEMO Science Museum Oosterdok 2 1011 VX Amsterdam Postbus 421 1000 AK Amsterdam t +31 (0) 20 531 32 33 info@e-nemo.nl nemosciencemuseum.nl nemokennislink.nl 02
Teen Facts Over hoofd, hart en hormonen Je staat op het punt het levensgrote magazine Teen Facts binnen te stappen. Maar voor je dat gaat doen, ga je jezelf eerst testen! Ben jij een echte puber? Kruis aan wat je herkent. o Ik heb de laatste tijd vaker nieuwe schoenen of kleren nodig. o Ik kan moeilijker uit bed komen. o Ik vind mijn ouders maar gekke mensen. o Mijn lijf begint te veranderen. o Ik ruik soms anders dan vroeger. o Ik ben soms vrolijk en soms chagrijnig (en dat kan binnen een paar uur veranderen). o Ik vind sommige meisjes/jongens opeens bloedmooi. o Ik schaam me vaker dan normaal. o Mijn moeder moet me echt niet meer zoenen in het openbaar. o Ik doe wel eens iets dat niet mag. 0-3 kruisjes Je bent nog net geen puber! Bij Teen Facts ontdek je wat je straks allemaal te wachten staat. 4-6 kruisjes Je puberteit is begonnen! Bij Teen Facts ga je veel herkennen, maar ook veel nieuwe dingen te weten komen. 7-10 kruisjes Jij bent een echte tiener! Bij Teen Facts ontdek je de verrassende wetenschap achter de puberteit. En kom je erachter wie je nou eigenlijk bent! 03
Plattegrond van NEMO 04
1 Groeipijn Ga op een plek tussen de geluidsboxen zitten. Kies je taal en bekijk het filmpje. Meisjes beginnen eerder met groeien, jongens zijn vaak pas twee jaar later aan de beurt. Welke stof zorgt voor deze groeispurt? De hypofyse, een kliertje in de hersenen, maakt groeihormoon. Dit hormoon zorgt ervoor dat je botten gaan groeien. Meisjes groeien tussen de 12 en 13 jaar het hardst, jongens tussen de 14 en 15 jaar. Als eerste worden je handen en voeten groter. Daarna je armen en benen. Tijdens een groeispurt kun je soms pijn hebben. Negentig procent van de botgroei vindt tijdens je slaap plaats. Daarom is het belangrijk dat je in de puberteit genoeg slaapt. Breinbreker In de puberteit maak je een flinke groeispurt. Dat gaat helemaal vanzelf. Sommige kinderen groeien te snel of te langzaam. Zij kunnen groeihormonen krijgen. Weet jij welk hormoon de groei bevordert? Weet jij welk hormoon de groei remt? Weetje De langste vrouw ooit gemeten is 2,48 meter. De langste man ooit gemeten is 2,72 meter. 05
2 Gek in je hoofd Neem de derde telefoon van links op en luister naar het verhaal. Wat is het use it or lose it principe? Pak nu de telefoon die bij de gitaar hangt. Op welke manier heeft zelf muziek maken invloed op de ontwikkeling van je hersenen? Hersenen groeien ook in de puberteit. Ze maken extra veel cellen en verbindingen aan. Net als een boom die meer takken krijgt. Hoe meer je je hersenen in deze periode traint, hoe meer vertakkingen er actief blijven. Zo word je als je zelf muziek maakt, beter in abstract denken en vergroot je je ruimtelijk inzicht. Dat gebruik je bij wiskunde of kaartlezen. Na de puberteit worden de delen van de hersenen die je niet gebruikt weer afgebroken. Gebruik je hersenen dus zoveel mogelijk in de puberteit! 8 3 2 2 7 4 3 5 7 6 1 4 2 3 6 9 2 1 6 8 6 2 7 8 3 9 1 4 5 4 9 Breinbreker Hersenen kun je op allerlei manieren trainen. Bijvoorbeeld met deze sudoku. Test je hersens! Alle cijfers van 1-9 moeten één keer voorkomen in elke rij, kolom en kader 06
3 Puistenspel Speel het puistenspel en probeer alles uit. Welke oplossing werkte het beste? Kruis jouw antwoord(en) hieronder aan: o wassen o zonnen o make-up o uitknijpen o uitlepelen o tijd versnellen Leg uit waarom deze methode werkt: Door hormoonveranderingen in de puberteit komt er meer talg in je huid. Talg is een olieachtige stof die ervoor zorgt dat je huid niet uitdroogt. Maar van teveel talg krijg je verstoppingen. Bacteriën raken daardoor opgesloten in de huid en vermeerderen zich. Je krijgt een puistje. Als je puistjes uitknijpt, krijg je vaak alleen maar meer en grotere puistjes. Na de puberteit maak je weer minder talg aan. Dus als je geduld hebt, gaan de puistjes meestal vanzelf weer over. Weetje Het is nooit bewezen dat je jeugdpuistjes krijgt van chocolade, suiker of vet eten. 07
4 Jakkes Lees de tekstpanelen Volg je neus in de liefde en Waarom al dat extra haar? Welke stof zorgt ervoor dat je in de liefde je neus kunt volgen? Welke drie plekken van je lichaam houden deze stof goed vast? 1 2 3 Uit wetenschappelijk onderzoek is gebleken dat het seksuele gedrag van dieren en mensen voor een deel wordt bepaald door feromonen. Dit zijn seksuele signaalstoffen. Je neemt ze waar in je neus. Bij dieren werken feromonen sterker. Een zijdemot vliegt bijvoorbeeld gerust kilometers om het ideale vrouwtje te vinden. Zo graag wil hij met haar paren. Bij mensen worden feromonen vooral uitgescheiden door de zweetklieren. Oksels, billen en geslachtsorganen houden feromonen goed vast. Weetje Mensen kunnen meer dan 10.000 verschillende geuren ruiken! 08
5 Stoned als een spin Als je een spin high of stoned laat worden, zie je dat terug aan haar web. Kijk naar web 1 en web 5. Kun jij raden welke drug bij welk spinnenweb hoort? Bij het maken van welk web was de spin onder invloed van cafeïne? o Web 1 o Web 5 Doe nu de klepjes omhoog. Verklaar het verschil tussen web 1 en web 5. Door een spin drugs te geven, kun je zien welke invloed die drug heeft op het product van een spin: het web. Ook op mensen hebben drugs invloed. Elke drug heeft een ander effect. Maar één ding hebben alle drugs met elkaar gemeen: ze beïnvloeden je waarneming van de werkelijkheid. In feite zorgen drugs ervoor dat je tijdelijk uit je normale doen bent. Je doet vaak dingen die je normaal niet zou doen. Dat maakt het nemen van drugs tot een risico. Weetje Drugs hebben een verslavende werking. Of je verslaafd raakt is afhankelijk van het soort drugs dat je gebruikt, je erfelijke aanleg en je omgeving. Breinbreker Drugs beïnvloeden dus je waarneming van de werkelijkheid waardoor je vaak dingen doet die je normaal niet zou doen. Wat zou jij doen als iemand die je kent vertelt dat hij/zij regelmatig blowt? 09
6 Electroroulette Als je dit spel speelt, krijg je misschien wel een schok! Durf jij het te spelen? Ja / Nee, omdat Zou je dit spel met vrienden/vriendinnen spelen? Ja / Nee, omdat Zou je dit spel met vreemden spelen? Ja / Nee, omdat Als je nog steeds durft, speel dan het spel. Of je iets wel of niet doet of durft, kan te maken hebben met de leeftijdsgenoten waar je mee omgaat. Leeftijdsgenoten in dezelfde directe omgeving heten in het Engels peers. De letterlijke vertaling daarvan is gelijken. Als veel leeftijdsgenoten allemaal besluiten iets te doen, ben je sneller geneigd dit ook te doen. Zelfs als je dit eigenlijk niet wilt. Dat heet groepsdruk of peer pressure. Je mag natuurlijk altijd nee zeggen. Durf voor je eigen mening uit te komen! Breinbreker Jouw vriendenclub wil dat je een sigaret opsteekt. Zelf wil je dat helemaal niet. Je vrienden zijn heel teleurgesteld dat je niet meedoet en proberen je over te halen. Hoe kun je deze peer pressure weerstaan? Bedenk drie dingen die je tegen ze zou kunnen zeggen: 1 2 3 10
7 Veilig vrijen Bekijk de vitrine in de Peepshow en lees de tekst Veilig Vrijen. Welk voorbehoedsmiddel kun je het beste gebruiken als je geen geslachtsziekte wilt krijgen? Wat is Double Dutch? De geschiedenis van de condoom begint in de 16e eeuw toen de geslachtsziekte syfilis een epidemie werd. Alleen met een condoom kon je de ziekte vermijden. In de loop van de tijd zijn er steeds meer seksueel overdraagbare aandoeningen (soa s) bijgekomen. In de jaren 80 van de vorige eeuw kwam daar het nieuwe virus hiv bij. Door dit virus kun je aids krijgen en doodgaan. Inmiddels kan hiv worden behandeld met medicijnen, maar nog steeds bestaat er geen geneesmiddel waar je volledig door geneest. Zodra je ophoudt met de medicijnen, krijg je de hiv weer terug. Wereldwijd sterven nog steeds veel mensen aan aids. Veilig vrijen, dus met een condoom, is de meest betrouwbare manier om geen geslachtsziektes (dus ook hiv) te krijgen. Weetje Geslachtsziektes zijn van alle tijden. Ga naar www.nemokennislink.nl en gebruik de zoekterm SOA top 7 voor een actuele top 7. 11
8 Zelfbeeldspiegel Ga voor de spiegel op de aangegeven voeten staan en volg de instructie links. Heb jij een goed zelfbeeld? Experimenteer verder. Maak jezelf dikker. Wat vind je daarvan? Maak jezelf dunner. Hoe voelt dat? Je zelfbeeld is het beeld dat je van jezelf hebt. Veel jongens groeien zo hard dat ze zich zorgen maken of ze niet te dun blijven. Meisjes krijgen vetweefsel op de dijen, billen en borsten. Zij maken zich vaak zorgen of ze niet te dik zijn en of hun borsten wel groot genoeg zijn. Het ideaalbeeld van ons uiterlijk verandert steeds en is per cultuur verschillend. Soms zijn grote borsten in, een paar jaar later kleine. Vaak wordt dit ideaalbeeld bepaald door internet en andere media. Bedenk je dat de meeste mensen niet aan dit ideaalbeeld voldoen. Ieder lichaam heeft zijn eigen kenmerken, juist deze verschillen maken je uniek en speciaal. 12
8 Zelfbeeldspiegel Breinbreker Meestal is een ideaalbeeld wat de media laat zien een stereotype beeld van een heteroseksuele man en vrouw. Veel mensen zullen zich daar niet in herkennen, omdat ze homoseksueel, biseksueel of transgender zijn. Er zijn ook mensen die zich geen man voelen, maar ook geen vrouw. Met welke stelling ben jij het eens? 1. Ik vind dat de media een realistischer beeld moet laten zien van seksuele diversiteit en dus niet vooral het stereotype beeld van de heteroseksuele man en vrouw. 2. Ik vind het goed zoals er nu in de media aandacht wordt besteed aan seksuele diversiteit. Meer hoeft wat mij betreft niet. Ik kies voor stelling omdat 13