Faciliteren realisatie nieuwe natuur in Groningen door particulieren.

Faciliteren realisatie nieuwe natuur in Groningen door particulieren. Aanleiding Met deze notitie geven wij uitwerking aan onze toezegging aan de statencommissie Landschap, Water en Milieu dat wij in de 2 e helft van 2007 met een notitie zullen komen waarin wordt aangegeven of en hoe particuliere natuurbeheerders kunnen worden gefaciliteerd in hun nieuwe rol. Achtergrond van deze toezegging is dat de reguliere natuurterreinbeherende organisaties een beroep kunnen doen op allerlei fondsen en financieringsbronnen of worden gesubsidieerd door de provincie en/of rijk. Daardoor worden zij in staat gesteld deskundig personeel in te huren voor het maken van plannen, subsidieaanvragen voor te bereiden, het noodzakelijke overleg te voeren etc. Particuliere natuurbeheerders kunnen (nog) geen beroep doen op reguliere fondsen en moeten zelf zorgen voor de benodigde financiën om deskundigheid in te huren voor het maken van plannen en het overleg hierover. Beleidskader/doelstelling particulier beheer Met de invoering van het nieuwe subsidiestelsel Programma Beheer in 2000 is het mogelijk geworden dat naast de natuurterreinbeherende organisaties ook particulieren natuurterreinen binnen de Ecologische Hoofdstructuur kunnen inrichten en beheren. Zij kunnen daarvoor gebruik maken van de verschillende subsidiemogelijkheden van de Subsidieregeling Natuurbeheer (met ingang van 1-1-2007 Subsidieregeling Natuurbeheer Groningen). In 2005 hebben rijk en provincies in het beleidskader "omslag van minder verwerving naar meer beheer" afspraken gemaakt die er toe moeten leiden dat een substantieel deel van de EHS wordt gerealiseerd door natuurbeheer door particulieren. Voor onze provincie betekenen deze afspraken dat in 2018 ruim 2200 ha nieuwe natuur is gerealiseerd door middel van particulier natuurbeheer. In ons collegeprogramma 2007-2011 "Groningen, Sociaal en Slagvaardig" is in dit verband afgesproken dat we de met het rijk overeengekomen taakstelling particulier natuurbeheer willen realiseren. Als uitvloeisel van het beleidskader "omslag van minder verwerving naar meer beheer" hebben wij een realisatiestrategiekaart opgesteld (december 2006), waarop wij hebben aangegeven in welke gebieden door BBL verworven gronden worden aangeboden aan particulieren en in welke gebieden deze gronden worden doorgeleverd aan terreinbeherende organisaties. Daarnaast blijft onze algemene beleidslijn van toepassing dat particulier natuurbeheer op eigen grond overal binnen de EHS mogelijk is. Bij doorlevering van BBL-grond aan particulieren wordt de particulier verplicht om deze grond om te vormen naar natuur. Daarbij worden aan de particulier ook voorwaarden gesteld aan de te realiseren natuur en de hiervoor benodigde inrichtingsmaatregelen. Gevolgde werkwijze Om duidelijkheid te krijgen op de vraag of particuliere natuurbeheerders extra faciliteiten nodig hebben en zo ja op welke wijze particuliere natuurbeheerders kunnen worden gefaciliteerd hebben wij nagegaan wat de huidige stand van zaken is met betrekking tot particulier natuurbeheer in relatie tot de doelstelling, welke ondersteuningsactiviteiten nu al plaats vinden, op welke wijze andere provincies het particulier natuurbeheer ondersteunen/stimuleren en wordt, mede op basis van de landelijke evaluatie en een gesprek met de belangrijkste doelgroepen (Boeren Natuur/LTO-Noord, SBNL, Federatie Particulier Grondbezit en DLG ) een beknopte analyse van de huidige situatie gegeven. Op basis daarvan doen wij een concreet voorstel voor de manier waarop we (potentiële) particuliere natuurbeheerders willen faciliteren. Stand van zaken particulier natuurbeheer Groningen Het natuurbeheer door particulieren wordt momenteel dus langs twee sporen gerealiseerd. 1. Door particuliere grondeigenaren die hun eigen landbouwgronden binnen de EHS met subsidie uit de SNG omvormen naar natuurgebied. 2. Door het aanbieden van door BBL verworven gronden aan particulieren onder voorwaarde dat deze grond wordt omgevormd naar natuurgebied. ad 1. In de periode 2000 tot en met 2006 hebben particuliere grondeigenaren voor een oppervlakte van 45 ha hun eigen landbouwgrond binnen de EHS omgezet in natuurgebied. 1

ad 2. Wat betreft de verkoop van BBL gronden aan particulieren zijn de volgende stappen gezet In 2005 is de procedure in gang is gezet voor de verkoop van ca. 65 ha BBL grond aan particulieren onder voorwaarde dat deze particulieren de gronden gaan inrichten en beheren als natuurgebied. De definitieve verkoop van deze gronden vindt plaats op het moment dat de functieverandering van landbouw naar natuur daadwerkelijk wordt gerealiseerd. De procedure daartoe loopt nog. In 2005 is eveneens gestart met de overdracht van ca 17 ha landbouwgrond in het Leekstermeergebied aan een particulier. Ook voor deze gronden loopt de procedure nog. In 2006 is in de Zuid-Oosthoek van de Blauwe Stad de procedure gestart voor de verkoop van 195 ha aan particulieren. Inmiddels heeft de overdracht van de gronden plaats gevonden en ligt er een subsidiebeschikking. Momenteel wordt de overdracht van ca 50 ha BBL grond in Westerwolde voorbereid. Uit de eerste belangstellingsregistratie blijkt dat er bij aangrenzende grondeigenaren voldoende belangstelling is voor deze gronden. Daarnaast speelt als onderdeel van een kavelruil in het ZWK de mogelijke overdracht van 18 ha BBL grond aan een particulier. Er is met BBL afgesproken dat 2 keer per jaar (in januari en september) zal worden nagegaan of er voldoende aanleiding is gronden aan te bieden voor particulier beheer. Conclusie: Tot en met 2006 is 45 ha natuur door particulieren gerealiseerd op eigen grond en is de procedure gestart voor de overdracht van 345 ha BBL grond aan particulieren. Totaal is dus 390 ha particulier beheer gerealiseerd of wordt afzienbare tijd gerealiseerd. Zoals al eerder opgemerkt willen wij het natuurbeheer door particulieren stimuleren. De ambitie van ons college is er op gericht dat in dat in 2018 2200 ha EHS (inclusief robuuste verbindingen) is gerealiseerd door particulier natuurbeheer. Dat betekent een jaarlijkse taakstelling van ca. 180 ha. De oppervlakte die is gerealiseerd of waarvoor de procedure is gestart blijft dus achter bij de jaarlijkse taakstelling. Daarbij moet echter worden bedacht dat pas de afgelopen 2 jaar het landelijke communicatieproject "Particulier Natuurbeheer een Kansrijke Onderneming", gericht op motiveren en inspireren van grondeigenaren om het particulier natuurbeheer op te pakken. Huidige ondersteuningsactiviteiten Via het Informatiepunt Landelijk Gebied wordt aan geïnteresseerde particulieren informatie verstrekt over de mogelijkheden van particulier natuurbeheer in deze provincie en worden de subsidiemogelijkheden toegelicht. Desgewenst kan dat via een keukentafelgesprek. Voorts kunnen geïnteresseerden op weg worden geholpen met hun subsidieaanvragen. Voor verdergaande ondersteuning, bijvoorbeeld bij het maken van een inrichtingsplan of het aanvragen van subsidie, wordt verwezen naar een aantal op dit vlak werkende adviesbureaus/organisaties. In een aantal concrete situaties zijn door de provincie subsidies toegekend om het particulier beheer te ondersteunen of om specifieke knelpunten op te lossen. Particulier natuurbeheer door de agrarische natuurverenigingen in het ZWK. De beide Agrarische natuurverenigingen in het ZWK zijn actief op het gebied van het Agrarisch Natuurbeheer. Zij willen hun activiteiten uitbreiden naar het beheer van natuurgebieden. Eén van de mogelijkheden daarbij is dat zij landbouwgronden binnen de EHS in eigendom verwerven en deze gronden met subsidie uit de SNG omvormen naar natuurgebied. De beide Agrarische natuurverenigingen hebben van ons een subsidie gehad van 16.000 euro om te onderzoeken of een Stichting daarvoor de juiste organisatievorm is en zo ja welke zaken daarbij moeten worden geregeld. Daarnaast is onderzocht op welke wijze een stichting de gronden op een rendabele wijze kan beheren en wordt aandacht besteedt aan de communicatie in de vorm van voorlichting, informatievoorziening en cursussen. Ook is nagegaan hoe eindgebruikers het beheer van natuurgrond kunnen inpassen in hun bedrijfsvoering. Inmiddels is de Stichting Dotterbloem opgericht en is men bezig ca. 20 ha landbouwgrond in eigendom te verwerven en deze gronden om te zetten in natuurgebied. Naar verwachting zal dit eind 2007 worden gerealiseerd. Ondersteuning BoerenNatuur BoerenNatuur ondersteunt en begeleidt agrarische natuurverenigingen bij hun activiteiten op het vlak van agrarisch natuurbeheer en het particulier natuurbeheer. Daarvoor ontvangt BoerenNatuur een 2

subsidie van de provincie. Onderdeel van de gebiedsgerichte aanpak voor 2007 is onder andere het stimuleren van het natuurbeheer door particulieren. Boerennatuur wil particulieren (zowel individueel als in groepsverband) verder helpen bij hun oriëntatie naar de mogelijkheden van particulier natuurbeheer. Accenten daarbij worden gelegd bij een gebiedsgerichte aanpak ( tegengaan versnippering van het beheer), kennisoverdracht, verbetering van de kwaliteit van het beheer en een renderende inpassing van het natuurbeheer in de bedrijfsvoering. Ondersteuning particulier natuurbeheer Reiderwolde De eigendomsoverdracht en het beheer en inrichten van een ca. 200 ha groot natuurgebied in de Zuidoost-hoek van de Blauwe Stad door de ANOG overstijgt de reguliere ondersteuning en begeleiding door BoerenNatuur. Daarvoor is extra inzet nodig gebleken. Hiervoor heeft Boeren Natuur van de provincie een aanvullende subsidie van maximaal 28.000,-- gekregen. Het is de bedoeling dat deze extra ondersteuning wordt gedocumenteerd in de vorm van een draaiboek voor particulier natuurbeheer door agrarische natuurverenigingen, zodat de opgedane kennis en ervaring ook voor anderen beschikbaar komt. Hoe is de stimulering/ondersteuning van het particulier beheer in andere provincies geregeld? De meeste provincies hebben in meer of mindere mate iets geregeld voor de informatievoorziening en voorlichting over particulier natuurbeheer. Alleen in de provincie Limburg kent men een tweetal subsidieregelingen die er op zijn gericht om de overstap naar particulier natuurbeheer te vergemakkelijken. Verder faciliteert Gelderland het natuurbeheer door particulieren door het aanbieden van extra ondersteuning door DLG op projectbasis. Analyse van de huidige situatie Bijdrage taakstelling aanbieden BBL-gronden Het overgrote deel van de natuur die door particulieren is gerealiseerd (of op korte termijn zal worden gerealiseerd) komt voor rekening van particulieren die gronden hebben aangekocht van BBL en deze grond hebben omgevormd tot natuurgebied. Daarbij gaat het om gronden binnen de EHS uit de grondvoorraad van BBL, die de afgelopen jaren is aangelegd met name in landinrichtingsprojecten. Zodra duidelijk wordt dat deze gronden niet nodig zijn voor het plan van toedeling of anderszins nodig zijn in landinrichtingsprojecten kunnen deze worden doorgeleverd aan terreinbeherende organisaties of worden aangeboden aan particulieren (afhankelijk van de aanduiding op de realisatiestrategiekaart). De grondvoorraad van BBL binnen de EHS bedraagt ruim 900 ha (situatie 1-1-2007). Hiervan kan maximaal 550 ha beschikbaar komen voor particulier beheer. De komende jaren kunnen deze gronden en eventuele nog te verwerven gronden dus worden aangeboden. Op het moment dat de grondvoorraad is weggewerkt zal de oppervlakte BBL grond die beschikbaar komt voor particulier natuurbeheer aanzienlijk minder zijn. Daarna gaat het gaat het alleen om gronden binnen de EHS die vanaf dat moment nog worden verworven. Bijdrage taakstelling door omvorming van landbouwgrond naar natuur door grondeigenaren binnen de EHS. Uit bovenaangegeven analyse wordt duidelijk dat een aanzienlijk deel van de taakstelling particulier natuurbeheer zal moeten worden gerealiseerd door particulieren die hun eigen landbouwgrond binnen de EHS omvormen naar natuurgebied. In het kader van de landelijke evaluatie van de omslag "van minder ververving naar meer beheer" van het Milieu- en Natuur Planbureau (september 2007) is een enquête gehouden onder grondeigenaren binnen de EHS naar de interesse om hun gronden via particulier natuurbeheer om te vormen naar natuurgebied. Uit deze enquête bleek dat er landelijk bovenop de 4000 ha die nu al onder particulier natuurbeheer valt nog voor 18.000 ha interesse is. Daarmee wordt de taakstelling van landelijk 42.800 ha niet gehaald. Op basis van de enquête wordt voor de provincie Groningen geschat dat er onder de grondeigenaren binnen de EHS voor ca. 1800 ha belangstelling is voor particulier natuurbeheer. Deze belangstelling komt in de buurt van de taakstelling van 2238 ha. Daarmee is de provincie Groningen één van de weinige positieve uitzonderingen op het landelijke beeld. Een ander opvallend punt waaraan in de landelijke evaluatie aandacht wordt besteed is dat uit modelonderzoek van de Landbouwuniversiteit Wageningen is gebleken dat particulier natuurbeheer voor diverse agrarische bedrijfstypen een bedrijfseconomisch aantrekkelijke optie kan zijn. Op grond van de bedrijfseconomische berekeningen zou mogen worden verwacht dat de taakstellingen voor particulier natuurbeheer haalbaar zijn. Ook door LTO-noord zijn in het verleden berekeningen 3

uitgevoerd die laten zien dat particulier natuurbeheer in bedrijfseconomisch opzicht aantrekkelijk kan zijn voor sommige bedrijven. Gezien de geschatte belangstelling voor particulier natuurbeheer in Groningen en de uitkomsten van modelonderzoek naar de bedrijfseconomische resultaten van particulier natuurbeheer zou mogen worden verwacht dat er bij grondeigenaren binnen de EHS een redelijke belangstelling zou bestaan voor het omvormen van landbouwgrond naar natuur. Dat er desondanks nog maar weinig grondeigenaren (45 ha) daadwerkelijk de stap hebben gemaakt om hun landbouwgrond om te vormen naar natuurgebied heeft volgens de uitkomsten van de enquête vooral te maken met de bureaucratische rompslomp, gebrek aan informatie en de onzekerheid over de bedrijfseconomische consequenties. Het Milieu- en Natuur Planbureau denkt dat met een actieve persoonlijke benadering met aandacht voor de individuele bedrijfseconomische effecten en hulp bij het doorlopen van het aanvraagtraject de deelname bereidheid gunstig kan worden beïnvloed. Hierdoor nemen de kosten voor uitvoering van het beleid echter wel toe. Ook in de gesprekken met enkele bij het particulier natuurbeheer betrokken organisaties is naar voren gekomen dat een belangstellende met gronden binnen de EHS, die overweegt zijn of haar gronden om te vormen van landbouw naar natuur, juist op het punt van (globale) oriëntatie naar de daadwerkelijke overstap vaak onvoldoende ondersteuning kan krijgen en risico's loopt. In het kader hieronder wordt schematisch een overzicht gegeven van de stappen/fases die een grondeigenaar met gronden binnen de EHS moet doorlopen om te komen van globaal idee tot concrete uitvoering van particulier natuurbeheer en op welke wijze het huidige stelsel er in voorziet dat men gebruik kan maken van ondersteuning en beschikbare expertise. Daarbij wordt er van dat de meeste grondeigenaren binnen de EHS inmiddels op de hoogte zijn van het fenomeen particulier natuurbeheer. Het landelijke communicatieproject "particulier natuurbeheer: kansrijke onderneming" dat in 2005 en 2006 is uitgevoerd zal de meeste grondeigenaren binnen de EHS hebben bereikt. ideefase oriëntatiefase planfase een grondeigenaar met gronden binnen de EHS oriënteert zich op de toekomst van zijn bedrijf, waarbij ook de mogelijkheden van particulier natuurbeheer in beeld zijn. Wat zijn de mogelijkheden? Doorboeren, verkopen of zelf natuur ontwikkelen. Hij heeft behoefte aan advies en informatie. Welke natuur kan ik ontwikkelen, wat zijn globaal de economische en fiscale gevolgen voor het bedrijf? etc. Hiervoor kan men voor advies terecht bij het informatiepunt Landelijk Gebied of bij het recent ingestelde Landelijke Servicepunt Nieuwe Natuur. op basis van adviezen en informatie uit de ideefase besluit iemand zich verder op het onderwerp te oriënteren en na te gaan of particulier natuurbeheer in de concrete bedrijfssituatie inpasbaar is. Als slotstuk van de oriëntatiefase aandacht voor de individuele bedrijfseconomische effecten. De oriëntatie kan bestaan uit het bezoeken van voorbeeldbedrijven, het volgen van een praktijk leergang, ecologische scholing, maar ook het doorrekenen van de financiële haalbaarheid door een gespecialiseerd bedrijf. Op basis van de oriëntatie maakt iemand uiteindelijk de keuze voor wel of geen particulier natuurbeheer. Eventuele te maken kosten in de oriëntatiefase komen voor rekening van de initiatief nemer In deze fase worden de plannen verder uitgewerkt in een concreet inrichtingsplan, met bijbehorende kostenbegroting. Daarin wordt de keuze gemaakt voor welke natuurdoelen het terrein wordt ingericht, welke inrichtingsmaatregelen nodig zijn om het natuurdoel te bereiken en welke beheersmaatregelen daarvoor nodig zijn etc. Verder wordt de subsidieaanvraag voorbereid en de bestemmingswijziging en financiering geregeld en wordt overleg gevoerd met omgeving en aangrenzende beheerders over afstemming van de inrichting. Veelal wordt hiervoor externe deskundigheid ingehuurd. De kosten hiervoor kunnen voor maximaal 95 % worden gedekt uit de inrichtingssubsidie van de SNG 4

realisatie fase beheersfase In deze fase worden bestekken gemaakt, eventueel grondwerk aanbesteed en uitgevoerd etc. Zowel in de planfase als in de realisatiefase kunnen particulieren de kennis inhuren van de diverse op dit terrein werkzame adviesbureaus en ingenieursbureaus. De kosten hiervoor kunnen voor maximaal 95 % worden gedekt uit de inrichtingssubsidie van de SNG Hierbij gaat het om de fase nadat dat het terrein is ingericht. In deze fase wordt met beheerssubsidie uit de SNG het daadwerkelijke natuurbeheer gevoerd. Op basis van monitoring wordt nagegaan of de natuur zich in de gewenste richting ontwikkeld of dat het beheer moet worden aangepast. Verder is het nodig dat de beheerder overlegt met andere natuurterreinbeheerders over bijvoorbeeld afstemming beheer of recreatief medegebruik of over verbetering van de kwaliteit van het beheer. In tegenstelling tot de natuurterreinbeherende organisaties, die hiervoor ecologisch en technisch personeel in dienst hebben, ontbreken hiervoor bij particuliere eigenaren vaak de middelen. Mogelijke punten waarop particulieren kunnen worden gefaciliteerd. Uit de hierboven aangegeven analyse en op basis van de gevoerde gesprekken kunnen de volgende conclusies worden getrokken: Bij particuliere grondeigenaren in Groningen blijkt in principe een grotere belangstelling bestaat om hun eigen landbouwgronden binnen de EHS om te vormen naar natuur dan tot nog toe blijkt uit het aantal gerealiseerde ha's particulier natuurbeheer. In de idee- en oriëntatiefase lopen particulieren een financieel risico en is er onvoldoende mogelijkheid voor ondersteuning. In deze fase moeten al kosten worden gemaakt terwijl nog onduidelijk is of de oriëntatie ook daadwerkelijk leidt tot het besluit voor particulier natuurbeheer. Ook in die gevallen waarin de provincie in het verleden particuliere beheerders een incidentele bijdrage heeft verleend ging het met name een vergoeding van de kosten in de oriëntatiefase. Hierdoor komen initiatieven soms niet verder dan de ideefase. het collectief oppakken van particulier beheer heeft een aantal voordelen waar het gaat om betere afstemming van beheer, tegengaan versnippering e.d.. Het collectief oppakken betekent dat er veel tijd moet worden geïnvesteerd in communicatie met de streek, overleg etc. De kosten hiervan zijn niet op te brengen uit de SN-vergoeding Benadering van geïnteresseerden werkt het meest effectief via keukentafelgesprek. De verwachting is dat een keukentafelgesprek het meeste rendement oplevert als daarbij ook aandacht kan worden besteedt aan de bedrijfseconomische inpasbaarheid en dat in het vervolgtraject ook hulp kan worden aangeboden bij het vervolgtraject. in specifieke situaties heeft incidentele ondersteuning tot nog toe goed gewerkt. Naar aanleiding van de bovengenoemde conclusies lijken de volgende mogelijkheden het meest effectief voor het faciliteren van particulier natuurbeheer. - voortzetting huidige ondersteuning van het Informatiepunt Landelijk Gebied. Samen met het recent ingestelde landelijke Servicepunt Nieuwe Natuur wordt hiermee de mogelijkheid geboden dat particulieren in de ideefase verder worden geholpen. - actieve benadering van particulieren met grond in de EHS, waarbij de mogelijkheden van particulier natuurbeheer in een keukentafelgesprek worden besproken. Daarbij kan worden aangesloten bij projecten gericht op gebiedsgerichte realisatie van de EHS. Onderdeel van deze actieve benadering zou kunnen zijn dat bij gebleken interesse wordt aangeboden de bedrijfseconomische inpasbaarheid te laten doorrekenen door een gespecialiseerd bedrijf, waarbij de provincie bijdraagt in de kosten hiervan (tot een maximum van 2.000,-- euro). Ook een bijdrage in de kosten van de aanvraagbegeleiding kan hiervan deel uit maken (voor zover niet gesubsidieerd uit de SN) - het keukentafelgesprek ook mogelijk maken voor andere geïnteresseerden, waarbij de service verder gaat dan de huidige informatievoorziening door het Infopunt Landelijk Gebied. Dus ook aandacht voor bedrijfseconomische aspecten en aanvraagbegeleiding. - collectieve initiatieven faciliteren door middelen beschikbaar te stellen om een gebiedsproces op gang te brengen. - in specifieke gevallen incidentele ondersteuning mogelijk te maken. 5

Om bovengenoemde mogelijkheden van ondersteuning voor de periode van 1 jaar (extra) mogelijk te maken, is een extra bedrag van maximaal 40.0000,-- nodig. Deze extra middelen kunnen worden ingezet in de volgende situaties: - ondersteuning van geïnteresseerde grondeigenaren in de oriëntatiefase, - faciliteren van samenwerkingsverbanden als zij gebiedsgericht het natuurbeheer door particulieren willen organiseren - actieve benadering van particuliere grondeigenaren binnen projecten gebiedsgerichte realisatie EHS door middel van keukentafelgesprekken. In deze situaties kan deskundigheid of extra menskracht worden ingehuurd voor het actief benaderen van particuliere grondeigenaren, het voeren van keukentafelgesprekken met grondenaren binnen de EHS, het doorrekenen van de bedrijfseconomische inpasbaarheid van particulier natuurbeheer door een gespecialiseerd bedrijf. Daarbij kan het in principe gaan om het inhuren van extra capaciteit/deskundigheid bij DLG, Boeren Natuur of een ander adviesbureau. Waar het gaat om het doorrekenen van de bedrijfseconomische inpasbaarheid van particulier natuurbeheer door een gespecialiseerd bedrijf, wordt voorgesteld de kosten hiervan voor 50 % te vergoeden. Daarnaast kunnen de extra middelen in specifieke gevallen worden ingezet voor ondersteuning initiatieven particulier natuurbeheer op projectbasis. Naast de mogelijke extra inzet, wordt een aantal lopende activiteiten voortgezet. Daarbij zal het gaan om: - voortzetting van de huidige ondersteuning door het Informatiepunt Landelijk Gebied. Samen met het recent ingestelde landelijke Servicepunt Nieuwe Natuur wordt hiermee de mogelijkheid geboden dat particulieren in de ideefase verder worden geholpen - voortzetting van de huidige ondersteuning door BoerenNatuur als onderdeel van de begeleiding en ondersteuning van agrarische natuurverenigingen. 6