It Sint Gertrudisrûntsje Kleasterrûntsje op zaterdag 10 september 2016 vanuit Workum (wandelroute ongeveer 11 km.) Workum werd in 1297 voor het eerst genoemd bij overzeese handel met Engeland. In het verleden kwam ook de naam Wolderkum of Waldrichum voor. In 1374 werd het aangeduid als stad. Het is één van de Friese elf steden. Één van de kleinste, maar gelet op het grondgebied de grootste. Al stond dit omringende gebied vaak onder water. In de 17e eeuw vonden de eerste inpolderingen plaats. Aan het einde van de 19e eeuw werd de Workumermeer, ten noorden van de stad, drooggelegd. De vele waterwegen in en rond de stad hebben in de 20e eeuw de watersport tot bloei gebracht. 1
è Vanuit de kerk RA over de Merk en RA over het Noard naar de St.Werenfriduskerk. Op de Merk staat bij de Waag een beeld van Uffing van Workum, een monnik die in de 10 e eeuw wordt genoemd in het archief van het klooster van Werden (D). Het Noard was tot 1875 water, de huizen stonden langs een gracht, de Wymerts. Dit is in de bestrating nog te herkennen. Bij sommige huizen is een balk te zien. Hier was vroeger een hijsinstallatie, 2
waarmee goederen vanaf de schepen in het pakhuis werden overgeslagen. Op het Noard, nr.6, het Jopie Huismanmuseum; nr.44, het Weeshuis; nr.66 de eerdere kerk van de Nederlandse Protestantenbond; nr.77 de voormalige Gereformeerde kerk en op nr.102 de Doopsgezinde Schuilkerk, in 1695 gebouwd met een frontgevel als van een stadsboerderij. De klokgevel van de kosterswoning is van 1887. De katholiek gebleven inwoners werden na 1580 getolereerd en woonden vooral in het noorden van Workum. In de 17 e eeuw stichtten Dominicanen (Bonte Papen) een missiestatie en gaf het stadsbestuur toestemming een schuur als kerk in te richten. Deze werd gewijd aan St.Werenfridus en stond ongeveer op de plek van de tegenwoordige kerk, die werd gebouwd in 1877. Het Sint Gertrudis In 1887 ontstond het St. Gertrudisgesticht. Zes zusters van de Sociëteit van Jezus, Maria en Jozef, een afsplitsing van de Zusters van Onze Lieve Vrouwe van Amersfoort, verzorgden voortaan 3
ouderen en wezen, en gaven onderwijs aan jongens en meisjes. In 1908 werd een nieuwe school gebouwd: de St.Ludgerusschool. Dit is nu nog steeds de naam van het RK basisonderwijs. Daarna werd de huisvesting voor ouderen uitgebreid. In 1965 werd een nieuw Huize St. Gertrudis gebouwd. Tot 1980 bleven de zusters werkzaam. Na een fusie verhuisden de ouderen en het gebouw werd in 1991 gesloopt. Sinds 1993 staat er een woon- en dienstencentrum. è Via het Dwarsnoard over de Noarderbrêge, RA (= Aldewei), RA (= Ynthiemasingel), langs het water (= Diepe Dolte). Links ligt het terrein van het vroegere klooster Mariënacker. Daarom even LA de Begine in. Het klooster Mariënacker Het vroegere klooster Mariënacker (<1457-1580) lag buiten de stad. Het was een vrouwenklooster, dat rond 1500 overging naar de derde orde van St. Franciscus. Het bleef tot 1589 bewoond. De zusters verzorgden armen en mensen met een besmettelijke ziekte. En handelaren en zwervers konden aankloppen voor een overnachting. De brug over de Dolte werd s nachts opgehaald. s Morgens werd de brug weer neergelaten en kon de stad worden bezocht. De naam Begine is afgeleid van het woord begijn. Een kloosterlinge werd begijn genoemd, als zij zonder kloostergelofte in de gemeenschap werd opgenomen. Tot in de 19 e eeuw waren in de Begine diverse huizen diaconaal eigendom. Sinds 1900 zijn hier bij de verbouw of afbraak van verschillende panden verrassende historische elementen tevoorschijn gekomen. Deze zijn gedocumenteerd. Bijvoorbeeld: over stukken muur en een poort. En beenderen, die duiden op een vroegere begraafplaats. è Teruggaan en de Diepe Dolte blijven volgen. Via Doltewâl en Koffepaed naar de Hearewei. RA en over de brug (over de Burefeart). Bij de 2 e weg RA, langs twee oude sluisdeuren en de oudste Joodse begraafplaats van Fryslân (1664). Via een wit voetgangersbruggetje (heechhout) bereikt u de zeewering. Nu in de richting van de molen lopen. 4
Tot 1624 reikte de Zuiderzee met eb en vloed tot aan de dijk en sluis. De vaarweg slibde langzaam dicht. De provincie Fryslân gaf toestemming het gebied tot het Hindelooper Hop in te polderen. Dit werd het Workumer Nieuwland. In totaal werd 441 ha vruchtbaar land op de zee gewonnen. De Nijlander molen, de huidige werd gebouwd rond 1784, hield de polder droog. Toch nam de zee het gebied nog enkele keren in bezit, zoals bij de grote overstroming in 1825. Met de aanleg van de Afsluitdijk in 1932 werd het waterpeil meer stabiel. Ook buitendijks werden boerderijen, een camping en zelfs een mestdroogfabriek gebouwd. è Vanaf de molen terug naar de zeedijk en door het klaphekje in de richting van de vuurtoren (1643) en daarnaast het wachtershuisje (1712). Na het bordje Fietsers Hindeloopen volgt een tweede klaphekje. Het Station Hindeloopen ligt links van de weg en je komt uit bij een spoorwegovergang. Op het fietspad LA over de oude zeewering. Bij fkp19 RA, door de tunnel en bij kruispunt LA. De betonweg wordt smaller en gaat over in een asfaltweg. De intuitieve geest is een Godsgeschenk,en het rationele verstand is een dienaar. Wij hebben een maatschappij geschapen die de dienaar vereert en het geschenk is vergeten. (Albert Einstein) 5
Tekening van het St. Ursula-klooster Let op bij de tweede brug over de vaart. Het derde segment van de linker leuning wijst vrijwel recht naar twee boerderijen in de verte. Daartussen heeft vanaf 1520 tot 1535 het St. Ursulaklooster, een kartuizer klooster, gestaan. Waarschijnlijk een uithof van het klooster te Stavoren met initiatieven tot verveningen, die al langer plaatsvonden. De kloosterboerderij had in 1802 nog 145 pondenmaat land. In 1884 werden er twee boerderijen gebouwd.ook hier werden menselijke beenderen gevonden. Analytisch onderzoek leverde een datering van rond 1100 op. è De weg over de dijk vervolgen. De waterpoel rechts is een kolk van zo n 15 m. diep. Deze ontstond in 1825 bij de dijkdoorbraak. Later werd een nieuwe dijk om het gat gelegd. De waterplas links voor de spoorwegovergang ontstond door de grondwinning voor de aanleg van de spoorbaan in 1885. Op de terp rechts voor het viaduct staat de Sathe Westerein. Dit was waarschijnlijk de meest zuidelijke terp in Fryslân. Deze werd al in de vroege middeleeuwen bewoond. 6
è Voorbij de sluis RA en langs het Sylspaed en over it Súd terug naar de St. Gertrudiskerk. It Sud rond 1918 Gebruikte afkortingen: è = routebeschrijving LA RA RD fkp = linksaf = rechtsaf = rechtdoor = fietsknooppunt * * * Deze route kan ook individueel bij de verschillende kerken langs de route worden gestart op alle zaterdagen, als de kerkdeuren openstaan voor Tsjerkepaad. 7
Liet 681 (Lieteboek) Veni sancte Spiritus Kom by ús, o hill ge Geast oersetting Gerrit Groeneveld; muzyk Jacques Berthier Tui amoris ignem cd Taizé yn it Frysk (nr. 14) koar en solo Jannie Brandsma 8