Van bodem tot bord Over voedsel, voeding en verantwoordelijkheid 22 september 2017 Conferentie Kind & Natuur Groen in onderwijs, opvang en opvoeding
Uitgebreid dagprogramma 22 september 2017, Kloosterhotel, Amersfoort Melk komt uit pakken en broccoli groeit aan een boom. De kloof tussen voedselproducent en -consument wordt steeds groter. Voor veel kinderen wordt voedselproductie een ver-van-mijnbed-show. Tegelijkertijd eten kinderen ook ongezond(er). Met een stijgende gezondheids- en welzijnsproblematiek als gevolg. Zowel voedselproductie als gezond en bewust eten staan -terecht- volop in de belangstelling. Landelijk wordt flink ingezet op zowel Gezonde School als Gezonde Kinderopvang (en BSO). Het dit jaar gestarte programma Jong Leren Eten richt zich specifiek op educatie rond voedsel en voeding. Ook in de praktijk zien we voorbeelden van scholen en kinderopvang die invulling geven aan voedselbeleid, koken op locatie en soms ook kiezen voor lokaal en biologisch. Van bodem tot bord Deze negende editie van de conferentie Kind & Natuur staan we stil bij voedsel, voeding en verantwoordelijkheid hierbij. Waar liggen verantwoordelijkheden voor bewustwording en gezond eten? Heeft ieder kind eigenlijk wel dezelfde kansen? Welke keuzes maak ik in mijn organisatie en hoe vertaal ik dat naar de praktijk? Van Bodem tot Bord, zowel plenair als in het workshopprogramma komt het thema in de hele breedte aan bod. Programma Na de opening door dagvoorzitter Marc Veekamp (IVN) neemt Jaap Seidell (hoogleraar VU) ons mee in het thema. Jelle Medema (Makkelijke Moestuin) vertelt over zijn succesvolle, praktische aanpak. Na de koffiepauze kunt u in een Salon met Jaap Seidell in gesprek. Of u kiest voor één van de vele workshops. Verdiep u in het beleid rond gezond eten op school en in de kinderopvang. Laat u inspireren over smaaklessen en biologisch eten. Of kies een praktische workshop rond moestuinieren en koken met de kids. De middag start met rondleidingen rond het Kloosterhotel. Met IVN Amersfoort ontdekt u een stukje natuur rong het Belgenmonument. Uiteraard volgt u daarna een tweede workshop naar keuze. Rond half 5 is er een borrel en gelegenheid tot napraten.
Programma 22 september 2017 09.30 ontvangst inschrijfbalie 10.00 opening door dagvoorzitter (Marc Veekamp, IVN) Plenaire lezing 1: Jaap Seidell (hoogleraar VU): Gezonde voeding, gedeelde verantwoordelijkheid Plenaire presentatie 2: Jelle Medema (Makkelijke moestuin): Weinig tijd, toch een moestuin 11.15 pauze en Natuurmarkt 11.45 workshopronde 1 Workshops W 1: Op naar een Gezonde School - BartJan Commissaris (directeur basisschool De Polsstok ) W 2: In gesprek met ouders - Karen van Drongelen (Voedingscentrum) W 3: vervallen W 4: Dit lust ik niet Laura Vandeweghe (Universiteit Gent) W 5: Koken aan tafel Esther Baay en Bas de Bonte (Op Stoom Kinderopvang) W6: Smaaklessen Annelou Vernooij (Steunpunt Smaaklessen & EU Schoolfruit) W7: Hoe werkt een moestuin Leonie Thush (IVN) Alleen in de middag W 8: Biologisch haalbaar en betaalbaar Inge de Werd-Kroon en Karin Brits (Stichting kinderopvang Rijk van Nijmegen) Salon (alleen in de ochtendronde) In gesprek met Jaap Seidell 13.00 lunch en Natuurmarkt 13,45 natuurbeleving in het bos door IVN Amersfoort 15.00 workshopronde 2 (programma zie workshopronde 1) 16.15 plenaire afronding 16.30 borrel 17.30 einde conferentie
Locatie/accomodatie De conferentie Kind & Natuur 2017 vindt plaats in het Kloosterhotel te Amersfoort. Het plenaire programma en een aantal workshops vinden plaats in de Kloosterkerk en in verschillende kamers gegeven. Een ander deel van de workshops zal buiten plaatsvinden. De bijzondere setting van een stijlvolle kloosterlocatie aan de rand van Amersfoort en in het groen van de Utrechtse heuvelrug staat garant voor een prachtig decor voor deze negende conferentie Kind & Natuur. Meer info: www.leerhotelhetklooster.nl Bereikbaarheid Het adres is: Leerhotel Het Klooster Daam Fockemalaan 10 3818 KG Amersfoort Routebeschrijvingen Op http://www.leerhotelhetklooster.nl/contact-route/ kunt u routebeschrijvingen voor OV en auto vinden.
Plenaire bijdragen 1 Weg met de achterbuurt Door: Jaap Seidell (hoogleraar VU) Velen kennen Jaap Seidell als dé overgewichtspecialist. Dat is geen volledig beeld. Het gaat mij om de emancipatie van kwetsbare groepen. In zijn positie als universiteitshoogleraar wil hij dat ideaal realiseren. De onvoorstelbare realiteit: loop vanuit Amsterdam Zuid één kilometer verder en je staat in een wijk waar de mensen gemiddeld vijftien jaar minder gezond zijn. In Nieuw-West zien mensen er ongezonder uit en ze zijn dikker. Dat enorme, onrechtvaardige verschil, daar wil gezondheidswetenschapper Jaap Seidell vanaf. Overgewicht is meer dan een verhoogd risico op hart- en vaatziekten. Het is een symptoom dat er iets niet goed is in de samenleving. Een makkelijk te meten symptoom, want je ziet het meteen. Na 35 jaar onderzoek naar overgewicht en de ernstiger vorm obesitas denkt de voedingswetenschapper en epidemioloog dat het kan: de randvoorwaarden scheppen waarin het mensen wel lukt om gezond op te groeien en een opleiding te voltooien waarmee ze sterk in het leven staan. Volgens mij kan dat verschil in gezonde levensverwachting grotendeels vervallen. We kunnen de leerprestaties en de gezondheid verbeteren, en de achterstand op dat gebied opheffen. In zijn bijdrage gaat Jaap Seidell in op de rol die hierbij is weggelegd voor kinderopvang en onderwijs. Jaap Seidell begon zijn studie humane voeding in Wageningen om vrijstellingen te halen voor geneeskunde, waarvoor hij twee keer werd uitgeloot. Toen hij uiteindelijk werd ingeloot, was hij inmiddels zo gegrepen door het onderwerp voeding dat hij besloot die studie af te maken. Vervolgens werd hij steeds gevraagd voor functies die precies boden wat hij op dat moment zocht. Ik moet mijn eerste sollicitatiebrief nog schrijven, grapt hij. Voorlopig is dat niet nodig, want juist toen Seidell de behoefte begon te voelen meer tijd te besteden aan een groot project waarin hij alles wat hij nu weet kan implementeren, liefst in een heel stadsdeel van Amsterdam, werd hij benoemd tot universiteitshoogleraar: de topposities die de VU toekent aan uitzonderlijke hoogleraren die internationaal erkend en gerespecteerd worden als leider op hun onderzoeksgebied. 2 Weinig tijd, toch een moestuin Door: Jelle Medema (Makkelijke Moestuin) Jelle Medema laat in zijn presentatie zien waarom een Makkelijke Moestuin voor iedereen haalbaar is, hoe je die opzet en hoe je er een daverend succes van maakt. Over wat je plantjes nodig hebben en hoe je ze dat zo efficiënt mogelijk geeft. Heel praktisch dus, en direct toepasbaar. Jelle Medema begon op zijn 14e met zijn Makkelijke Moestuin, naar het systeem van Square Foot Gardening uit de VS. Dat ging dat zó goed, dat hij er al snel een website over maakte. Nu, bijna 10 jaar later, heeft Jelle met zijn aanstekelijke enthousiasme al heel wat aarzelende tuiniers overgehaald om een moestuin te starten. Als ik dit kan, kan iedereen het. Want dit systeem werkt, ook als je geen verstand van plantjes hebt. Je hebt er maar weinig ruimte voor nodig, oogst er veel meer uit dan je zou denken, en het onderhoud kost je maar 5 minuutjes per dag. www.makkelijkemoestuin.nl
De dagvoorzitter Marc Veekamp Marc Veekamp is sinds 2016 senior projectleider in IVN regio Noordwest en landelijk projectleider kinderopvang, Marc is initiatiefnemer van tal van vernieuwende projecten en ideeën t.a.v. natuur in de kinderopvang. Samen met partnerorganisaties stond hij aan de wieg van de conferentie Kind van Nature. Met ingang van 2017 gaat de conferentie verder onder de naam Kind & Natuur. Marc is daarnaast lid van het wereldwijde Nature Action Collaborative for Children. Vanuit dit netwerk heeft hij in 2013 ModderDag naar Nederland gehaald. In 2014 publiceerde hij samen met Bowine Wijffels het boek Van Slakkenhotel tot natuurbso ruim baan voor Groene kinderopvang. Dit boek is in korte tijd uitgegroeid tot het standaardwerk rond natuur in de kinderopvang. Marc heeft na zijn studie landschapsarchitectuur in Wageningen als ontwerper gewerkt. Later heeft hij de Pabo gedaan en een aantal jaren als leerkracht op een basisschool gewerkt. Voordat hij in 2002 bij Veldwerk Nederland startte werkte hij bij een NME centrum. Daarnaast is hij een paar keer per jaar actief als reisleider voor SNP, avontuurlijke reizen in zomer en winter. www.ivn.nl www.worldforumfoundation.org/nature
Workshops W1 Duurzame gezonde kind aanpak op de (voor)school Door: BartJan Commissaris (basisschool De Polsstok) Spelen we nog buiten en krijgen we vieze vingers? Eten we twee keer s avonds?( op de opvang en thuis.) Is het vanzelfsprekend dat we het totale kind zien? Zijn we ons bewust van het stimuleren van een gezonde geest in een gezond lichaam. Hebben we vanaf de start van het leven ook voldoende aandacht op de voeding, het bewegen, en gevoel van veiligheid? Gezond beleid maakt dat we bewust worden van het feit dat we ook deze aspecten meenemen in de ontwikkeling van onze kinderen, zodat we het totale kind kunnen zien en helpen zich gezond te ontwikkelen. Samen, gevoed worden door de praktijk, één duurzame doorlopende lijn vanaf 2, 5 jaar voor kind, ouder en leid(st)er/leerkracht. BartJan Commissaris is directeur en mede oprichter van de Integrale DE Brede basisschool in Amsterdam zuidoost. Hij heeft een focus op brede talentontwikkeling, wat zich kenmerkt door het creëren van optimale ontwikkelingskansen voor de leerling. Dit in samenspraak met de leerling, de ouders en betrokkenen. Hij denkt in kansen. BartJan is een voorlopen en pionier op uiteenlopende thema s als voorschool, Integrale Brede School, Opbrengst Bewust werken, gezonde en duurzame basisschool, Educatief partnership. Ook is hij trainer Gezonde Start W2 In gesprek met ouders Door: Karen van Drongelen (Voedingscentrum) In deze workshop over voeding en ouders gaat het over het WAT en het HOE: hoe communiceer je met en naar ouders over het voedingsbeleid en wat vertel je hen, wat is dan een gezonde traktatie, lunch of pauzehap. We gaan hierover met elkaar in gesprek aan de hand van het model voedingsbeleid van het Voedingscentrum en met hulp van werkvormen uit de scholing Een Gezonde Start (onderdeel van Gezonde Kinderopvang) over het communiceren met ouders. Karen van Drongelen is senior-projectmanager bij het Voedingscentrum. Zij is verantwoordelijk voor projecten die zich richten op gezonde voeding voor en het aanleren van gezond eetgedrag bij jonge kinderen. Een van die projecten is Gezonde Kinderopvang. Karen heeft een achtergrond als diëtist in combinatie met een opleiding management in non-profitorganisaties. W3 Workshop vervallen. Van bittelbal tot broccoli - profileren met gezonde voeding
W4 Dit lust ik niet. Hoe omgaan met kieskeurige etertjes? Door: Laura Vandeweghe (Universiteit Gent) Baby s en peuters groeien snel, en leren elke dag nieuwe dingen. De energie die een kind daarvoor nodig heeft, haalt het uit een gezond voedingspatroon met voldoende groenten en fruit. Terwijl sommige kinderen zonder problemen eten, is dat voor andere kinderen niet evident; zij eten te weinig verschillende groenten of ze willen (bijna) geen groenten eten. Of ze aten als baby (bijna) alles, maar zijn als peuter heel kieskeurig geworden in wat ze willen eten. De workshop gaat in op hoe dit komt, en reikt handige richtlijnen en tips aan om kieskeurig eetgedrag op een positieve en succesvolle manier aan te pakken. Laura Vandeweghe werkt als onderzoeker aan de vakgroep klinische ontwikkelingspsychologie van de Universiteit Gent (België). Zij schrijft haar doctoraat over hoe jonge kinderen gemotiveerd kunnen worden om gezonder te eten. Daarnaast verzorgde zij reeds verscheidene workshops voor ouders en andere kinderverzorgers over kieskeurige eters, en hoe je daar als verzorger het best mee omgaat. W5 Koken aan tafel Door: Esther Baay en Bas de Bonte (Op Stoom kinderopvang) Een paar keer per week eten kinderen tijdens de lunch geen boterhammen maar koken ze aan tafel, met een beetje hulp van jou. Als je het lef hebt mee te doen aan deze workshop maken de kinderen van je groep al die mooie, eerlijke lunchgerechtjes straks helemaal zelf! Tijdens de workshop stroop je je mouwen op en ga je aan de slag: je leert hoe kinderen groente-samosa met labne maken en je krijgt meer gezonde kinderrecepten mee om uit te proberen op je werk. Esther Baay werkte vanaf 1999 in verschillende restaurants en specialiseerde zich als taartenbakster en het bedenken en bereiden van seizoensgerechten. Ze houdt van gezond en eerlijk eten. Met ervaring in een kinderrestaurant op zak, stapte Esther in oktober 2016 over naar kinderopvang Op Stoom om haar liefde voor koken en gezonde producten op kinderen over te brengen. Bas de Bonte, jarenlang chef de partie bij een chique restaurant in Santpoort-Noord, maakte de overstap naar kinderopvang Op Stoom in 2008. Hij werkt als meesterkok Bas op kinderdagverblijven en heeft bij Op Stoom zijn eigen kookstudio voor kinderen. Tevens geeft hij les in het primair onderwijs. Kinderen zijn dol op hem en samen toveren ze de meest bijzondere gerechten op tafel. www.opstoom.nl
W6 Smaaklessen Door: Annelou Vernooij (Steunpunt Smaaklessen en EU-Schoolfruit) Smaaklessen is een lesprogramma over eten en smaak voor groep 1 t/m 8 van de basisschool. Het beleven van voedsel staat centraal, ook tijdens deze workshop! U gaat namelijk zelf proeven, voelen, horen, ruiken en zien. Zo ervaart u zelf wat Smaaklessen is en komt u meer te weten over de inhoud van Smaaklessen. Ook zal de koppeling gelegd worden tussen andere activiteiten rondom gezond en bewust eten op school. Annelou Vernooij heeft Voeding & Gezondheid gestudeerd aan de Wageningen University. Na haar studie is ze voor de universiteit blijven werken. Ze is projectleider Smaaklessen en EU-Schoolfruit en werkt hier nu ruim 3 jaar. Het afgelopen jaar heeft zij vooral gewerkt aan de ontwikkeling van nieuw lesmateriaal, Smaakmissies genoemd. Daarnaast houdt ze zich bezig met de communicatie, implementatie en innovatie van de projecten. W7 Moestuinieren: wat je zaait zul je oogsten Door: Leonie Thush (IVN) Lekker kliederen met water, beestjes zoeken, ruiken, proeven, plukken en voelen, samen genieten van de eigen oogst, het kan op school of de opvang! Groen heeft positieve effecten op het kinderbrein, spelen in de natuur maakt kinderen slimmer, creatiever, zelfvezekerder en fitter. Samen op ontdekkingstocht in de moestuin is een laagdrempelige manier om natuur de beleven. Maar hoe begin je een moestuin? Wat zijn de do s en de don ts? In deze workshop leer je hoe je samen met de kinderen een moestuin opstart en met goed resultaat kunt oogsten. Groene vingers niet nodig, nieuwsgierigheid wel! Leonie Thush was als klein kind vaak in de moestuin van haar opa. Snoepen van de frambozen, beestjes zoeken, pruimen uit de boom schudden en verse spinazie van het land toen ze zelf kinderen kreeg herinnerde ze zich hoe fijn het was veel buiten te kunnen zijn en in de weer te zijn met je eigen groenten. Nu is ze actief in een buurtmoestuin en heeft vier jaar geleden een schoolmoestuin opgestart met ouders, leerkrachten en kinderen op een basisschool. Expert? Moestuinieren is ontdekken en elke dag weer nieuwe dingen leren! In het dagelijks leven is Leonie werkzaam als zelfstandig. Onder de naam Aardse Zaken is zij vanuit verschillende rollen met coaching/begeleiding, leren en ontwikkelen van volwassenen bezig. Daarin speelt leren door zelf te ervaren een belangrijke rol. Ze is inmiddels ook bijna afgestudeerd IVN-natuurgids en IVN-moestuinexpert op de AH-community. W8 Biologisch: haalbaar en betaalbaar Door: Inge de Werd-Kroon en Karin Brits (Stichting Kinderopvang Rijk van Nijmegen) Let op: deze workshop wordt alleen in de middag aangeboden Biologische en gezonde voeding in de kinderopvang is één van de speerpunten in het beleid van Kinderopvang Rijk van Nijmegen. Maar voeding gaat verder dan alleen inkopen en aanbieden. Kinderen betrekken bij het proces van voeding komt op al onze locaties aan bod. Op ons kinderdagverblijf, de peutergroep en de BSO. Zo bakken we dagelijks met de kinderen ons eigen brood, eten de kinderen dagelijks een warme en biologische maaltijd en koken onze oudste kinderen koken wekelijks op vuur in de natuur. Hoe geef je hieraan vorm? En houdt je dit betaalbaar?
Standhouders Natuurmarkt Diverse organisaties ondersteunen u graag bij de vergroening van uw locatie/organisatie. Zij gaan op onze Natuurmarkt graag met u in gesprek! Op dit moment kunt u de volgende standhouders verwachten: 1 2 3 IVN winkel www.winkel.ivn.nl conctactpersoon: Auke Visser a.visser@ivn.nl De Speurzoekers www.despeurzoekers.nl contactpersoon: Jasper de Ruiter speurzoekers@despeurzoekers.nl Natuur is een Feest www.natuuriseenfeest.nl contactpersoon: Bart de Koning en Inet Dunnewind natuuriseenfeest@gmail.com 4 Jong Leren Eten www.jonglereneten.nl contactpersoon: Machtelijn Brummel en Ellen Leussink jonglereneten@rvo.nl 5 Rita Stronks interieurspecialist www.ritastronks.nl contactpersoon: Rita Stronks r.stronks@chello.nl 6 Donkergroen www.donkergroen.nl contactpersoon: Hester Walda hester.walda@donkergroen.nl 7 Lisette de Jong Tekst en Advies www.onsmooievoedselboek.nl www.geefeenschoolditboekcadeau.nl contactpersoon: Lisette de Jong en Jenny Lindhout info@lisettedejong.nl