WINDPARKEN PORTFOLIO

INHOUDSOPGAVE Windparken geven ons energie 4 Windturbinefundaties 6 Kraanopstelplaatsen 8 Parkwegen 10 3D laserscannen 12 Omgevingsmanagement 14 3 Veiligheid en gezondheid 15 Partners 16 Vervanging oude windturbines Reyndersweg, Velsen-Noord 18 Windpark Prinses Alexia, Zeewolde (Zuidlob) 22 Windturbine Runderweg, Lelystad 26 13 windturbines Westermeerdijk, Espel (Noordoostpolder) 30 Windturbinefundaties Sabinapolder, Heijningen 34 Meer zien? 38 Contact 39

WINDPARKEN GEVEN ONS ENERGIE Bij de bouw van een windpark komen diverse disciplines en activiteiten veelal tegelijk samen. Voordat de turbine de lucht in kan, is een stevige fundering, een veilige kraanopstelplaats en een stabiele toegangsweg een vereiste. 5 Dura Vermeer is expert in het samen brengen van verschillende disciplines zoals beton, asfalt en kabels en leidingen. We combineren dat met een uitstekend oog voor veiligheid, persoonlijk omgevingsmanagement, efficiënte logistiek, een robuuste planning, gedegen kwaliteitsbeheersing en een intensieve afstemming met de betrokken partijen. Met ons advies- en ingenieursbureau Advin zijn we totaalaanbieder voor de hele infrastructuur bij de bouw van een enkele windturbine tot een heel windpark. Dit portfolio gaat in op de producten en diensten die wij bieden en geeft een blik op een aantal windturbineprojecten die wij gerealiseerd hebben, zoals het grootste onshore windpark van Nederland: Prinses Alexia (De Zuidlob) in Zeewolde.

WINDTURBINEFUNDATIES Elke windturbine staat op een stevige fundatie. Sommige hebben een diameter van meer 6 dan 15 meter en zijn wel 5 meter hoog. Dit zijn betonnen fundatieblokken van al snel 300 m 3 beton wat kan oplopen tot wel 600 m 3 beton per voet. De kwaliteit van de ondergrond en de grootte van de mast en turbine bepaalt hoe groot de fundatie moet zijn en hoe deze aangelegd wordt. Een fundatie op maat In een slappe ondergrond kan de fundatie niet in één keer gestort worden. Grondverbetering is vaak nodig om zetting van de ondergrond te voorkomen. Ook wordt er voor elke locatie onderzoek gedaan naar de juiste betonsamenstelling om krimpscheuren te voorkomen. Het ontwerp is maatwerk met als doel een optimale afstemming tussen fundatiepalen, betonafmetingen en wapeningshoeveelheden. Zo heeft Dura Vermeer bij Windpark Prinses Alexia in Zeewolde (De Zuidlob) een ronde fundatie toegepast met een helling van 22%. Dat heeft voor een besparing van 103 m 3 beton per fundatie gezorgd. Door te kiezen voor een opstort met een holle cilinder en deze te vullen met zand is nog eens 55 m 3 beton per fundatie bespaard.

KRAANOPSTELPLAATSEN Met alleen een fundatie voor de windturbine ben je er nog niet. De kraan die de turbine bouwt, heeft een zeer sterke en vlakke ondergrond nodig. Een windturbinefundatie komt daarom altijd met een kraanopstelplaats. Deze moet bestand zijn tegen de hoge stempelkrachten en weerstand bieden tegen vervorming. Er is een maximale afschot van 1% toegestaan, zodat de kraan zo goed als volledig horizontaal opgesteld kan staan. 9 Er zijn diverse oplossingen om de kraanopstelplaats van voldoende stabiliteit te voorzien. Heipalen en grondverbetering middels menggranulaat, zand en lagen geotextiel zijn veelvoorkomende oplossingen. Een andere oplossing is een 3D Geocell mattress, een innovatieve constructie die wij onder andere hebben toegepast bij Windpark Noordoostpolder-Westerdijk. 3D Geocell mattress is een geokunststof verstevigingslaag gevuld met menggranulaat. Deze extra verstevigingslaag zorgt ervoor dat de belasting maximaal wordt verspreid op onderliggende (slappere) grondlagen. Dit leidt tot een grotere draagkracht van de constructie en minimaliseert het risico op ongelijkmatige zettingen en de bijbehorende gevolgen. Door het gebruik van een 3D Geocell mattress hoeft er geen grond afgegraven en afgevoerd te worden. Ook zorgt het voor stabiliteit aan funderingen zonder dat palen of andere grondverbeteringstechnieken hoeven worden toegepast. Daardoor is de Geocell-oplossing sneller en goedkoper.

PARKWEGEN 10 Al tijdens de realisatie van een windpark zijn parkwegen nodig voor het aan- en afvoeren van de bouwmaterialen, het afleveren van de windturbineonderdelen en natuurlijk om de bouwkraan voor het hijsen van de windturbineonderdelen op de plek van bestemming te krijgen. De parkwegen krijgen in de bouwfase al heel wat te verduren en blijven vaak liggen om de windturbines gemakkelijk te kunnen bereiken voor onderhoud. Meestal staan de turbines in agrarisch gebied en worden de parkwegen ook gebruikt door zwaar landbouwverkeer. Eén ding is wel duidelijk, zo n parkweg moet sterker zijn dan een weg voor normaal verkeer. We passen daarom een extra sterk asfaltmengsel met een verhoogde weerstand tegen vermoeiing, zoals EME, toe. Onder het asfalt komt een stevige funderingslaag van puin. Om ervoor te zorgen dat dit materiaal niet in de akkers terechtkomt, wordt de laag ingepakt in speciaal doek. Ook maken we gebruik van funderingswapening om ervoor te zorgen dat de constructie zo dun mogelijk wordt. Zo wordt de gebiedseigen grond zo min mogelijk verstoord en de agrarische waarde behouden.

3D LASERSCANNEN Voor de engineering en het ontwerp zet Dura Vermeer dochterbedrijf Advin in. De eerste stap is het inmeten van het gebied met de zelf ontwikkelde laserscanauto. De auto scant de wegen en de omgeving snel, veilig en uiterst nauwkeurig in. 13 Met de scan wordt een puntenwolk gegenereerd. In combinatie met de 360 graden foto s kan je vanachter je computer tot op de millimeter nauwkeurig het gebied bekijken en op basis van die data het perfect passende ontwerp maken. Ook wordt de scan gebruikt als nulmeting. Voor de realisatie van de 36 windturbines van Windpark Prinses Alexia in Zeewolde (De Zuidlob) heeft Advin de omliggende wegen binnen één dag ingemeten. Naast dat er een passend ontwerp gemaakt kon worden, was ook direct duidelijk wat de vrije ruimte was voor het vervoer van de windturbineonderdelen, zodat de juiste route naar de bouwplaats uitgestippeld kon worden en er niet onnodig objecten werden verwijderd.

OMGEVINGSMANAGEMENT 14 Windturbines worden meestal buiten stedelijk gebied gebouwd. Ook bouwwerkzaamheden op bijvoorbeeld een akker vereisen afstemming met de omwonenden. Bouwmaterialen worden aan- en afgevoerd over de vaak smalle wegen en soms is de bouwlocatie niet over de openbare weg te bereiken. Desgewenst verzorgen onze omgevingsmanagers de (bouw)communicatie naar de omgeving. Onze ervaring leert ons dat als de omwonenden en omliggende bedrijven goed geïnformeerd zijn, het project soepeler verloopt. Persoonlijke afstemming met perceeleigenaren, heldere omleidingsroutes, tijdige informatie over wegafsluitingen, etc. zien wij als de randvoorwaarden om een bouwproject uit te voeren. Maar ook zaken als vergunningen, archeologisch en ecologisch onderzoek en onderzoek naar niet gesprongen explosieven pakken wij op.

VEILIGHEID EN GEZONDHEID Bij de bouw van een windpark staat de veiligheid van de omwonenden, het nabije verkeer en van onze medewerkers op 1. 15 Vrachtwagens die af en aan rijden om de bouwmaterialen te leveren langs een route die kinderen gebruiken om naar school te gaan? Waar nodig zetten we verkeersregelaars in, realiseren we veilige oversteekplaatsen of scheiden wij het bouwverkeer van het overige verkeer. Met onze dode hoeklessen op scholen nemen we het zekere voor het onzekere. Ook onderzoeken we andere opties, zoals de aan- en afvoer van materiaal over het water. Naast dat dat minder CO 2 -uitstoot oplevert, belast die optie het omliggende wegennet aanzienlijk minder.

16 PARTNERS De realisatie van een windpark is vanwege de verschillende disciplines altijd een samenwerking met diverse partijen. LEIDINGEN ONDERSTEUNENDE SPECIALISTEN OMGEVINGS- VEILIGHEID MANAGEMENT PARKWEGEN GEOTECHNOLOGIE OPSTELPLAATSEN DURA VERMEER WIND FUNDATIES KRAAN- ONDERSTEUNENDE SPECIALISTEN ONDERSTEUNENDE SPECIALISTEN LASERSCANNEN KABELS Gericht op de infrastructuur en civiel technische werkzaamheden heeft Dura Vermeer alle disciplines in huis waardoor we activiteiten als bijvoorbeeld wegenbouw en betonbouw goed op elkaar af kunnen stemmen. Voor specialistische onderdelen zoals kabel- en installatiewerkzaamheden en ingenieursdiensten gaan we de samenwerking aan met één van onze partners en laten we deze specialisten bij ons team aansluiten. Zo werken we veel samen met advies- en ingenieursbureau Advin, een dochteronderneming van Dura Vermeer. Voor de geotechniek, kabels en leidingen zoeken we de experts op uit de markt. Op deze manier blijven we gebruik maken van de meest innovatieve technieken.

18 Locatie: Velsen-Noord Loopduur: februari november 2011 Opdrachtgever: Nuon Wind Development Contractvorm: Design & Construct UAV-GC

PROJECT VERVANGING OUDE WINDTURBINES REYNDERSWEG, VELSEN-NOORD Vijf verouderde windturbines aan de Reyndersweg in Velsen-Noord zijn vervangen door drie moderne turbines van Vestas met een totaal vermogen van 9 megawatt. In opdracht van Nuon en Windgroep Holland (WGH) heeft Dura Vermeer de kraanopstelplaatsen en betonfundaties voor deze nieuwe turbines ontworpen en aangelegd. Ook de bekabeling en een 10 kv onderstation is gerealiseerd. 19 De Reyndersweg is de toegangsweg naar het strand bij Wijk aan Zee. Op mooie dagen zijn er veel dagjesmensen en als de wind waait, stromen de kitesurfers toe. Het verzoek van de opdrachtgever was dan ook om de omgeving nauwelijks hinder te laten ondervinden van de werkzaamheden waarbij tevens de flora en fauna zo min mogelijk verstoord mocht worden. De planning van de werkzaamheden is daar helemaal op afgestemd. Het grondwerk was ruim voor het broedseizoen gereed en daarna zijn er continu werkzaamheden geweest waardoor het voor dieren onaantrekkelijk was om zich te vestigen.

VERVANGING OUDE WINDTURBINES REYNDERSWEG, VELSEN-NOORD 20 3 BETONFUNDATIES elk 2,4 meter hoog zeskant van 24,5 meter bestaande uit 418 m 3 beton 3 KRAANOPSTELPLAATSEN van 35 x 18 m 3 WINDTURBINES 80 meter masthoogte 3 MW vermogen per windmolen

Deadline: oktober 2011 draaien alle windturbines Energiebedrijf: Nuon Ontwikkelaar: Windgroep Holland (WGH) Uitgevoerd door: Dura Vermeer met medewerking van Alliander en Royal HaskoningDHV voor respectievelijk bekabeling en het inkoopstation en het ontwerp voor de betonfundaties. 21 10 KV ONDERSTATION en transportleiding 2-3 km 33 kv kabel 6.600 HUISHOUDENS groene stroom

PROJECT WINDPARK PRINSES ALEXIA ZEEWOLDE (ZUIDLOB) 22 Nuon en een groep van 63 agrariërs hebben de handen ineen geslagen met de ontwikkeling van een windpark in de Zeewoldense Zuidlob. Windpark Prinses Alexia voorziet circa 88.000 huishoudens van groene stroom. Dura Vermeer tekende voor de bouw van de fundaties en drie parkwegen die voor een goede bereikbaarheid van het park zorgen ten behoeve van onderhoudswerkzaamheden. De fundaties zijn met een diameter van 15,5 meter en een hoogte van circa 6 meter van buitenproportionele omvang. De drie parkwegen hebben elk een lengte van circa vijf kilometer. Elke 400 meter is een speciale kraanopstelplaats gebouwd voor de kranen die de masten en de windturbines plaatsen. De korte realisatieperiode en het werken in landbouwgebied bemoeilijkten het logistieke proces. Materieel kon namelijk maar vanaf één kant de parkweg op en af en het is te smal om te passeren. Er is daardoor in een treintje gewerkt. Degene die achteraan moest zijn, ging s ochtends het eerste het werk op en keerde ook weer als laatste terug. De logistiek was daarom een grote uitdaging. De parkwegen en opstelplaatsen liggen midden op de landbouwgronden waardoor het voorkomen van vervuiling en verstoring van de grond essentieel was. Met een extra dunne verhardingsconstructie van asfalt is de ontgravingsdiepte geminimaliseerd, de bouwtijd zo kort mogelijk gehouden, drainage niet beschadigd en bleven we boven de archeologische zone. Door de toepassing van een speciaal doek is voorkomen dat bouwmaterialen in de akkers terecht kwamen. Voor de start van het grondwerk is het hele gebied onderzocht op niet gesprongen explosieven en de aanwezigheid van archeologische vondsten. Tijdens de Tweede Wereld oorlog is er vanuit Harderwijk flink wat munitie afgevuurd richting schepen op de Zuiderzee. Het onderzoek heeft dan ook geleid tot de vondst van zo n 70 niet geëxplodeerde granaten en meerdere scheepswrakken.

23 Locatie: Zeewolde Loopduur: oktober 2011 mei 2013 Opdrachtgever: Nuon Wind Development Contractvorm: Design & Construct UAV-GC

WINDPARK PRINSES ALEXIA ZEEWOLDE (ZUIDLOB) 24 63 INITIATIEFNEMERS (agrariërs) 36 BETONFUNDATIES elk 5,65 meter hoog, 15 meter breed bestaande uit 550 m 3 beton 1154 heipalen 14 KM PARKWEG 26 KRAANOPSTELPLAATSEN van 25 x 40 m

Deadline: 1 mei 2013 draaien alle windturbines Energiebedrijf: Nuon Ontwikkelaar: Zuidlob Wind Uitgevoerd door: Combinatie Ventus Zeewolde vof, bestaande uit Dura Vermeer Divisie Infra, SPIE Infra Energie, CG Powersystems Belgium. 25 36 WINDTURBINES 150 KV ONDERSTATION 100 meter masthoogte en transportleiding gewicht gondel en rotors (bovenste stuk) is 60 ton 100 km 33 kv kabel 3,4 MW vermogen per windturbine 88.000 HUISHOUDENS groene stroom

26 Locatie: Lelystad Loopduur: juni 2015 april 2016 Opdrachtgever: Enercon GmbH Contractvorm: Design & Construct

PROJECT WINDTURBINE RUNDERWEG, LELYSTAD De realisatie van één windturbine klinkt simpel als je al complete parken hebt aangelegd, maar doordat deze turbine naast een hoogspanningslijn moest komen, zorgde dit toch voor de nodige spanning. 27 Dura Vermeer heeft de civiel technische werkzaamheden uitgevoerd voor de aanleg van één windturbine van Enercon aan de Runderweg in Lelystad. Het betreft een prototype van de windturbinefabrikant. Graafwerkzaamheden, het aanbrengen van (tijdelijke) verhardingslagen en een (tijdelijke) verbreding van bestaande aanvoerpaden werden gedeeltelijk uitgevoerd binnen de belemmerende strook van de 380 kv-verbinding van TenneT. Hierdoor moest er rekening gehouden worden met een aantal voorwaarden zoals een maximale werkhoogte van 0,5 meter boven NAP tussen de masten. Daarnaast moesten materialen en werktuigen zodanig gebruikt worden dat als deze om zouden vallen, ze niet dichter dan 6 meter bij de geleiders kwamen.

WINDTURBINE RUNDERWEG LELYSTAD 28 2 KM PARKWEG 1 KRAANOPSTELPLAATS van 47 x 20 m

Deadline: medio 2016 draait de windturbine Energiebedrijf: Enercon Ontwikkelaar: Enercon Uitgevoerd door: Dura Vermeer 29 1 WINDTURBINE 149 meter masthoogte 4,2 MW vermogen per windturbine

PROJECT 13 WINDTURBINES WESTERMEERDIJK, ESPEL (NOORDOOSTPOLDER) 30 Windpark Noordoostpolder Westermeerdijk (WP NOP) is onderdeel van een nieuw aan te leggen windpark in de Noordoostpolder, bestaande uit 38 onshore en 48 offshore windtur bines. Dit deel betreft 13 windturbines bij de Westermeerdijk. Dura Vermeer heeft voor deze turbines de 13 kraanopstelplaatsen, 11 kraanwegen, 1 logistiek vak en 1 nieuwe toegangsweg aangelegd en tevens 3 toegangswegen aangepast. Ook zorgt Dura Vermeer voor het onderhoud van deze onderdelen totdat alle windturbines in bedrijf zijn genomen (medio 2016). De bodemconditie was op een aantal locaties (windturbines 14-17) slecht. Daarom is er een extra verstevigingsslaag aangebracht bij de kraanopstelplaatsen op het bestaande maaiveld door middel van een 3D Geocell mattress. Deze verstevigingslaag zorgt voor een maximale spreiding van de belastingen op de onderliggende slappe lagen. Hierdoor heeft de constructie een grotere draagkracht en worden ongelijkmatige zettingen geminimaliseerd. In het werk zijn grote hoeveelheden bulkmateriaal (zand en menggranulaat) verwerkt. De omliggende wegen zijn echter niet geschikt voor zwaar bouwverkeer. Tevens brengen dit soort grote transporten hinder en veiligheidsrisico s met zich mee. Een veilige realisatie was één van de speerpunten van de opdrachtgever. Het bulkmateriaal is daarom per schip aangevoerd in plaats van over het (lokale) wegennet. Hierdoor levert het project een positieve bijdrage aan de integrale veiligheid en het milieu.

31 Locatie: Espel Loopduur: maart 2013 september 2014, onderhoud tot juli 2016 Opdrachtgever: Enercon GmbH Contractvorm: Design & Construct

13 WINDTURBINES WESTERMEERDIJK ESPEL (NOORDOOSTPOLDER) 32 INITIATIEFNEMERS vertegenwoordigen 100 agrariërs en RWE 11 KRAANWEGEN totaal 6 km aslast van 12 tot 800 ton 1 logistiek vak toegangswegen totaal 3 km 13 KRAANOPSTELPLAATSEN van 3.400 m 2 per stuk 4 3D Geocell matresses 58,8 x 28,8 x 1,30 m

Deadline: september 2015 draaien alle windturbines Energiebedrijf: Enercon GmbH Ontwikkelaar: NOP Agrowind Uitgevoerd door: Dura Vermeer 33 13 WINDTURBINES 135 meter masthoogte gewicht gondel en rotors is 712 ton 7,5 MW vermogen 1,4 miljard kwh per jaar 400.000 HUISHOUDENS groene stroom

Locatie: Heijningen (gemeente Moerdijk) Loopduur: augustus - november 2014 Opdrachtgever: Vestas Benelux, namens Eneco Contractvorm: STABU-bestek met UAV 2012 34

PROJECT WINDTURBINEFUNDATIES SABINAPOLDER, HEIJNINGEN Vestas Benelux heeft van Eneco de opdracht gekregen om drie windturbines te plaatsen op windpark Sabinapolder langs de Sabinaweg in Heijningen (gemeente Moerdijk). Dura Vermeer is aangesteld voor de realisatie van de fundaties met elk een diameter van 15,5 meter. 35 Voordat de betonnen fundatieblokken zijn aangebracht, zijn er in totaal 84 betonnen heipalen van elk 25 meter lang geslagen. Tevens zijn er ankerconstructies van ca. 19 ton per stuk aangebracht. De stalen bekisting die gemaakt is voor de realisatie van Windpark Prinses Alexia in Zeewolde (De Zuidlob), heeft Dura Vermeer hergebruikt voor dit project.

3 WINDTURBINEFUNDATIES SABINAPOLDER, HEIJNINGEN 36 3 BETONFUNDATIES 2,5 meter hoog, 15,5 meter breed 360 m 3 beton 100 ton wapening 84 HEIPALEN 24 tot 27 meter lang

Deadline: oktober 2014 zijn de fundaties gereed Energiebedrijf: Eneco Ontwikkelaar: Vestas Benelux Uitgevoerd door: Dura Vermeer 37 3 WINDTURBINES 105 meter masthoogte 3 MW vermogen per windturbine 6.000 HUISHOUDENS groene stroom

MEER ZIEN? 38 De aanleg van Windpark Prinses Alexia in Zeewolde (De Zuidlob) is samengevat in een film. Ga hiervoor naar onderstaande website of gebruik de QR code. www.duravermeer.nl/product/windparken

CONTACT Dura Vermeer is actief in bouw, infrastructuur, engineering en dienstverlening. We hebben alle kennis in huis om kleinschalige, maar ook grote multidisciplinaire projecten aan te pakken. Doordat we lokaal georganiseerd zijn, zijn we bekend met de omgeving en de belangen die er spelen. Het hoofdkantoor van de divisie Infra staat in Hoofddorp. 39 Dura Vermeer Divisie Infra Contactpersonen Windteam: Taurusavenue 100 2132 LS Hoofddorp T (023) 750 80 00 E info@duravermeer.nl W www.duravermeer.nl Jan Willem van Arkel E j.w.v.arkel@duravermeer.nl T 06 5359 93 17 Frank van der Heijden E f.v.d.heijden@duravermeer.nl T 06 5359 95 12

DURA VERMEER DIVISIE INFRA Taurusavenue 100 2132 LS Hoofddorp T (023) 750 80 00 E info@duravermeer.nl > DURAVERMEER.NL