Overheidsfinanciën van Aruba Presentatie Radenoverleg drs. M. Agunbero, lid Raad van Advies Aruba Willemstad, 9 oktober 2015
Inhoud Analyse financieel-economische ontwikkelingen Stand overheidsfinanciën Rol van Raad van Advies van Aruba t.a.v. overheidsfinanciën Aanbevelingen m.b.t. duurzame overheidsfinanciën & economische groei Presentatie Radenoverleg: Overheidsfinanciën van Aruba 2
Kenmerken Arubaanse economie (1) Arubaanse economie is hoofdzakelijk een diensteneconomie Toerisme is de belangrijkste economische pijler van Aruba Aruba is a highly open, tourism-dependent economy. Over 85 percent of the economy depends directly or indirectly on tourism, making Aruba the third most tourism-dependent country in the world. (IMF 2015 Article IV rapport) Meer dan 55 % van de toeristen zijn afkomstig uit V.S. Aruba heeft een open economie die zeer gevoelig is voor globale economische condities Presentatie Radenoverleg: Overheidsfinanciën van Aruba 3
Kenmerken Arubaanse economie (2) Volgens IMF (2015): Aruban growth is one of the most volatile in the region, with external factors accounting for almost 60 percent of its growth volatility. Structureel is IMF bezorgd over de verzadigingsgraad van het toeristische product, de daling van de beroepsbevolking door de vergrijzing & weinig flexibele arbeidsmarkt IMF constateert dat de cost of doing business in Aruba hoog is Presentatie Radenoverleg: Overheidsfinanciën van Aruba 4
Reële Groei BBP (bron: CBA 2014 ASD) REËLE GROEI BBP IN % 10 Reele groei BBP in % 7.6 7.9 5 0 4.7 3.5 2.0 2.0 1.2 1.1 1.2 0.1 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012-1.4 2013 2014-3.0-3.3-3.4-5 -10-11.3-15 Presentatie Radenoverleg: Overheidsfinanciën van Aruba 5
In % Productiviteit in Aruba (Bron: CBA/CBS) 1.20 Productivity 1996-2013 1.00 0.80 0.60 Change in real GDP per capita Change in productivity 0.40 0.20 0.00 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Presentatie Radenoverleg: Overheidsfinanciën van Aruba 6
In % Vergrijzingsproces 70 Ontwikkeling Arubaanse Bevolking (Bron: CBS) 60 50 40 30 Leeftijd 65+ Leeftijd 0-14 Leeftijd 15-60 Leeftijd 60+ 20 10 0 1961 1972 1981 1991 2000 2010 2023 Presentatie Radenoverleg: Overheidsfinanciën van Aruba 7
Conclusies financieel-economische ontwikkeling Sterke punten: Sterke & goed ontwikkelde toeristische sector Onderdeel van het Koninkrijk Hoog per capita inkomen Zwakke punten: Eenzijdige economische structuur gericht op één export product (toerisme). Economie zeer gevoelig voor externe schokken. Structurele budgettaire & betalingsbalanstekorten ( Dubbel tekort ) Vergrijzingsproces van de bevolking c.q. verhoging wig Inflexibele arbeidsmarkt Hoge cost of doing business Lage productiviteit Presentatie Radenoverleg: Overheidsfinanciën van Aruba 8
% GDP Overheidsfinanciën 2000-2014 (Bron: CBA 2014 ASD) 50.0 Collectieve Sector 40.0 30.0 20.0 10.0 AOV/GDP AZV/GDP Inkomsten/GDP Uitgaven/GDP Financieel tekort/gdp 0.0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014-10.0-20.0 Presentatie Radenoverleg: Overheidsfinanciën van Aruba 9
Samenstelling uitgaven overheid (inclusief sociale zekerheid) (2014) (Bron: CBA 2014 ASD) Samenstelling uitgaven 2014 15% 12% 19% 11% 32% Salaris & subsidies Goederen & diensten Interest FDA Investment AZV AOV Overdrachten & overige 0% 2% 9% Presentatie Radenoverleg: Overheidsfinanciën van Aruba 10
Axis Title Rentelasten t.o.v. overheidsinkomsten (Bron: CBA 2014 ASD) 18.0 Rentelasten t.o.v. overheidsinkomsten in % 16.0 14.0 12.0 10.0 8.0 Rentelasten t.o.v. overheidsinkomsten% Rentelastnorm 6.0 4.0 2.0 0.0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Presentatie Radenoverleg: Overheidsfinanciën van Aruba 11
Ontwikkeling overheidsschuld (Bron: CBA 2014 ASD) 90.0 Overheidsschuld in % BBP 80.0 70.0 60.0 50.0 40.0 30.0 20.0 10.0 0.0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Binnenlandse schuld/bbp % Buitenlandse schuld/bbp % % overheidsschuld/bbp IMF norm % BBP Presentatie Radenoverleg: Overheidsfinanciën van Aruba 12
Overheidsfinanciën 2000-2014: enkele conclusies Overheidsuitgaven zijn tussen 2008-2014 met circa 10% toegenomen terwijl belastingontvangsten slechts met 6% zijn gestegen De uitgaven vertonen een hoge autonome groei m.n. de jaarlijkse autonome stijging van lonen, salarissen en zorgkosten (AZV) Rentelasten zijn over genoemde periode met 36% gestegen Overheidsschuld steeg over de periode 2008-2014 van 41% BBP naar 81% BBP (Volgens IMF dient een houdbare schuldqoute voor kleine landen tussen 35% en 40% te liggen) 49% van de overheidsschuld is in vreemde valuta (2014) Presentatie Radenoverleg: Overheidsfinanciën van Aruba 13
Rol Raad van Advies t.a.v. overheidsfinanciën Landsverordening tot vaststelling (c.q. wijziging) Landsbegroting heeft eigensoortig karakter (machtigingskarakter prevaleert) Toetst in hoeverre de ontwerp-landsbegroting voldoet aan wettelijke grondslagen w.o. inhoudelijk oordeel. Met name in hoeverre: cijfers realistisch zijn; cijfers stroken met het regeringsbeleid; de begroting leidt tot duurzame overheidsfinanciën; wordt voldaan aan de afgesproken normen. Presentatie Radenoverleg: Overheidsfinanciën van Aruba 14
Afspraken duurzame overheidsfinanciën In 2013 zijn twee belangrijke afspraken gemaakt in het kader van verduurzaming van de openbare financiën van Aruba: het Witte donderdag Protocol (WDP): het toezicht op de naleving begrotingsregels & begrotingsbeleid zal door een vast college van advies geschieden. het Balanced Budget Akkoord (BBA): tekortdoelstelling waarbij het streven is om vanaf 2018 begrotingsevenwicht te realiseren Beide afspraken worden nagenoeg niet nagekomen en dit was mede aanleiding voor het optreden van RMR in 2014 Presentatie Radenoverleg: Overheidsfinanciën van Aruba 15
Advies Ontwerp Landsbegroting 2013 Enkele belangrijke bevindingen: Structureel schenden van Staatsregeling m.b.t. de indieningstermijn en totstandkoming Inhoud en kwaliteit van de begroting en de toelichting daarop voldoen niet Financieringstekort voor de collectieve sector (inclusief sociale zekerheidsfondsen) was hoger dan in de begroting opgenomen (begroting hanteerde een enge definitie) Onvoldoende begrotingsdiscipline en gebrek aan begrotingstoezicht Onrealistisch meerjarenkader Presentatie Radenoverleg: Overheidsfinanciën van Aruba 16
Advies Ontwerp Landsbegroting 2014 RvA constateerde onder meer dat de BBA systematiek door diverse maatregelen is doorbroken, de begroting niet realistisch was en bevatte diverse PM posten RvA heeft de regering in overweging gegeven om de ontwerp-begroting niet aan de Staten aan te bieden, hetgeen toch is gebeurd en door de Staten aangenomen. De Gouverneur van Aruba heeft de ondertekening van de goedgekeurde Landsbegroting 2014 aangehouden. RMR besloot een aanwijzing te geven, hetgeen is vastgelegd bij Koninklijk Besluit. Op verzoek Gouverneur heeft het CFT een onderzoek naar de begroting 2014 verricht. CFT bevestigde het standpunt van de RvA dat de Landsbegroting 2014 niet realistisch was en gewijzigd diende te worden. Presentatie Radenoverleg: Overheidsfinanciën van Aruba 17
Toezicht CAft Invoering Landsverordening Aruba Financieel Toezicht (augustus 2015) College Aruba financieel toezicht (Caft) belast met toezicht Tijdspad naar evenwichtige overheidsfinanciën in 2018 Ingevolge artikel 14, tweede lid, LAft is het volgende tijdspad afgesproken: In 2015 tekort collectieve sector maximaal 3,7% BBP In 2016 tekort collectieve sector maximal 2,0% BBP In 2017 tekort collectieve sector maximal 0,5% BBP In 2018 overschot collectieve sector minimal 0,5% BBP Presentatie Radenoverleg: Overheidsfinanciën van Aruba 18
Uitvoering begroting 2015 CAft constateert: De tekortnorm van 3,7% in 2015 is moeilijk haalbaar omdat diverse maatregelen op het gebied van personeel nog niet zijn uitgevoerd en intensivering belastinginning onvoldoende resultaat heeft geleverd. Financieel beheer is niet op orde Aanvullende maatregelen in de inkomensfeer zijn noodzakelijk RvA constateert dat de overheidsinkomsten (m.n. indirecte belastingen) achterblijven Inkomensmaatregelen voorgesteld door CAft houden geen rekening met negatieve effecten op de economie Financiële effecten PPP-projecten onduidelijk Presentatie Radenoverleg: Overheidsfinanciën van Aruba 19
Naar duurzame overheidsfinanciën: aanbevelingen Inkomsten: Belastinghervorming: direct naar indirect Versimpeling belastingstelsel/elimineren niet essentiële belastingmiddelen Verlaging belastingdruk Uitgavenbeheersing: Beheersing autonome groei personeelslasten Herziening subsidiebeleid (output gericht) Beperking open eind karakter financiering AZV Vergroting effectiviteit overheidsapparaat: Uitvoeren kerntaken/afstoten/heroverwegen nietessentiële instellingen Versterking SIAD/Directie Financiën Versterking financiële verantwoording/rapportage verplichtingen per Ministerie Schuldsanering: Herfinanciering schulden d.m.v. financieringsarrangementen met Nederland (uirvoering Witte Donderdag Protocol) Verlaging rentelasten Presentatie Radenoverleg: Overheidsfinanciën van Aruba 20
Uitstaande schuld t.o.v. BBP Vergelijking ontwikkeling schuldquote periode 2015-2039 (Bron: RvA 2015) 90.0% Schuldverloop Aruba (periode 2015-2039) 80.0% 70.0% 60.0% 50.0% 40.0% 30.0% schuldquote huidig beleid schuldquote geleidelijk via Nederland schuldquote in één keer via Nederland norm IMF 20.0% 10.0% 0.0% 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 2036 2037 2038 2039 Presentatie Radenoverleg: Overheidsfinanciën van Aruba 21
Duurzame overheidsfinanciën & economische groei Duurzame overheidsfinanciën en duurzame economische groei gaan hand in hand Het multiplier-effect van expansief begrotingsbeleid is in een kleine open economie erg laag. Stimulering lekt grotendeels weg in de vorm van import Een lange termijn strategische visie dient gericht te zijn op: Diversificatie van economie (vermindering risico s) Creëren van een gunstig fiscaal klimaat, m.n. in de inkomenssfeer Verhoging van productiviteit (o.a. versimpeling regels m.b.t. arbeidsmarkt en toelating bedrijven en elimineren red tape ) Investeren in onderwijs Presentatie Radenoverleg: Overheidsfinanciën van Aruba 22