Het Tandheelkundig Jaar 2010

Het Tandheelkundig Jaar 2010

Het Tandheelkundig Jaar 2010 Onder redactie van: Prof. dr. C. de Baat Hoogleraar, afdeling Orale Functieleer, Universitair Medisch Centrum St Radboud, Nijmegen Dr. mr. R.H.B. Allard Kaakchirurg-jurist, Afdeling Mondziekten, Kaak- en Aangezichtschirurgie, VUmc, Amsterdam Prof. dr. J.K.M. Aps Kliniekhoofd afdeling Pediatrische Tandheelkunde en Centrum Bijzondere Tandheelkunde, Hoofd Dentomaxillofaciale Radiologie; Faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen, Universiteit Gent; Dienst voor Tand-, Mond- en Kaakziekten, Universitair Ziekenhuis Gent; Prof. dr. J. Duyck Afdeling Prothetische Tandheelkunde/BIOMAT Research Cluster, School voor Tandheelkunde, Mondziekten en Kaakchirurgie, Katholieke Universiteit Leuven Dr. S.J. Fokkema Lector, Mondzorgkunde, Instituut voor Paramedische Studies, Hogeschool Utrecht Prof. dr. R. Jacobs Hoogleraar, hoofd Centrum Orale Beeldvorming, Katholieke Universiteit Leuven Prof. dr. A. Vissink Hoogleraar, Afdeling Mondziekten, Kaakchirurgie en Bijzondere Tandheelkunde, Universitair Medisch Centrum Groningen

2010 Bohn Stafleu van Loghum, Houten Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevens bestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatie werken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een zo betrouwbaar mogelijke uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN 978 90 313 75097 ISSN 0771-3223 NUR 887 Ontwerp omslag en binnenwerk: TEFF (www.teff.nl) Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus 246 3990 GA Houten www.bsl.nl

Auteurs A. Alqerban Assistent in Opleiding Orthodontie, afdeling Orthodontie, Departement Tandheelkunde, Katholieke Universiteit Leuven, Leuven Prof. dr. C. de Baat Hoogleraar, afdeling Orale Functieleer, Universitair Medisch Centrum St Radboud, Nijmegen J.C.S. Beekmans Tandarts, praktijkhouder tandartspraktijk, Laren Dr. L. Bergmans Specialist endodontie, Departement Tandheelkunde, Katholieke Universiteit Leuven, Leuven Dr. H. Bootsma Reumatoloog, afdeling Reumatologie en Klinische Immunologie, Universitair Medisch Centrum Groningen, Groningen A. De Almeida Neves Coutinho Departement Tandheelkunde, Katholieke Universiteit Leuven, Leuven Dr. M.A.A. De Bruyne Restauratieve Tandheelkunde en Endodontologie, Vakgroep Tandheelkunde, Universiteit Gent en Kliniek voor Tand-, Mond- en Kaakziekten, Universitair ziekenhuis Gent, Gent E. Debels Tandarts, specialisatie restauratieve tandheelkunde; groepspraktijken te Hombeek en Sint-Katelijne-Waver

Auteurs F. Decaluwe Tandarts MA Psychology, privépraktijk algemene tandheelkunde te Gavere prof. dr. D. Declerck Hoogleraar, School voor Tandheelkunde, Kindertandheelkunde en Bijzondere Tandheelkunde, Katholieke Universiteit Leuven, Leuven Dr. J. De Munck Postdoctoraal onderzoeker Leuven BIOMAT Onderzoekscluster, Departement Conserverende Tandheelkunde, Tandheelkunde, Mondziekten en Kaakchirurgie, Katholieke Universiteit Leuven, Leuven Prof. dr. J. Duyck Hoofddocent, afdeling Prothetische Tandheelkunde/BIOMAT Research Cluster, School voor Tandheelkunde, Mondziekten en Kaakchirurgie, Faculteit Geneeskunde, Katholieke Universiteit Leuven, Leuven Prof. dr. J.P. Fryns Centrum voor Menselijke Erfelijkheid, Universitaire Ziekenhuizen Leuven G. Van Gorp Consulent endodontie-pedodontie, Departement Tandheelkunde, Katholieke Universiteit Leuven, Leuven V. Gunst Assistent in opleiding endodontie, Departement Tandheelkunde, Katholieke Universiteit Leuven, Leuven L.H. den Hartog Tandarts-onderzoeker, afdeling Mondziekten, Kaakchirurgie en Bijzondere Tandheelkunde, Universitair Medisch Centrum Groningen, Groningen B. Huybrechts Specialist endodontie, Departement Tandheelkunde, Katholieke Universiteit Leuven, Leuven Prof. dr. R. Jacobs Hoogleraar, hoofd Centrum Orale Beeldvorming, Departement Tandheelkunde, Katholieke Universiteit Leuven, Leuven H. Lambrechts Assistent in opleiding orthodontie, Afdeling Orthodontie, Departement Tandheelkunde, Katholieke Universiteit Leuven, Leuven vi

Auteurs P. Lambrechts Hoogleraar, afdelingshoofd Conserverende Tandheelkunde, Departement Tandheelkunde, Katholieke Universiteit Leuven, Leuven W.B. van Limburgh Technisch directeur, Excent Service Center, Gouda G. Loozen Onderzoeksgroep voor Microbiële Adhesie, Afdeling Parodontologie, School voor tandheelkunde, Orale Pathologie & Maxillo-faciale Chirurgie, Katholieke Universiteit Leuven, Leuven Prof. dr. H.J.A. Meijer Hoogleraar, afdeling Mondziekten, Kaakchirurgie en Bijzondere Tandheelkunde, Universitair Medisch Centrum Groningen, Groningen J.M. Meijer Arts-onderzoeker, tandarts, afdeling Mondziekten, Kaakchirurgie en Bijzondere Tandheelkunde, Universitair Medisch Centrum Groningen, Groningen P.M. Meiners Arts-onderzoeker, afdeling Mondziekten, Kaakchirurgie en Bijzondere Tandheelkunde, Universitair Medisch Centrum Groningen, Groningen S. Moors Tandarts, Departement Tandheelkunde, Katholieke Universiteit Leuven, Leuven E. Mortelmans Tandarts, Departement Tandheelkunde, Katholieke Universiteit Leuven, Leuven A. Muller Algemeen tandarts, Departement Tandheelkunde, Katholieke Universiteit Leuven, Leuven Prof. dr. M. Peumans Hoofddocent, Leuven BIOMAT Onderzoekscluster, Departement Conserverende Tandheelkunde, Tandheelkunde, Mondziekten en Kaakchirurgie, Katholieke Universiteit Leuven, Leuven Prof. dr. M. Quirynen Gewoon hoogleraar, Onderzoeksgroep voor Microbiële Adhesie, Afdeling Parodontologie, School voor tandheelkunde, Orale Pathologie & Maxillofaciale Chirurgie, Katholieke Universiteit Leuven, Leuven vii

Auteurs Prof. dr. G.M. Raghoebar Hoogleraar afdeling Mondziekten, Kaakchirurgie en Bijzondere Tandheelkunde, Universitair Medisch Centrum Groningen, Groningen Prof. dr. Y. Ren Hoofd Afdeling Orthodontie, Universitair Medisch Centrum Groningen, Groningen Dr. A. Renckens Economisch consultant RBB Economics. Doctor in de Toegepaste Economische Wetenschappen, Universiteit Antwerpen en Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek Vlaanderen Prof. dr. J.M.G.A. Schols Hoogleraar, vakgroep Huisartsgeneeskunde, sectie Ouderengeneeskunde, Universiteit Maastricht, Maastricht Prof. dr. W. Teughels Docent en postdoctoraal onderzoeker, Onderzoeksgroep voor Microbiële Adhesie, Afdeling Parodontologie, School voor tandheelkunde, Orale Pathologie & Maxillo-faciale Chirurgie, Katholieke Universiteit Leuven, Leuven; Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek Vlaanderen N. Tymstra Tandarts-onderzoeker, afdeling Mondziekten, Kaakchirurgie en Bijzondere Tandheelkunde, Universitair Medisch Centrum Groningen, Groningen Mr. B. Vandenberghe Tandarts, Master in Medical Imaging, Doctoral Student, Oral Imaging Center, School voor Tandheelkunde, Mondziekten en Kaakchirurgie; Faculteit Geneeskunde, Katholieke Universiteit Leuven, Leuven Drs. M. Van Essche Onderzoeksgroep voor Microbiële Adhesie, Afdeling Parodontologie, School voor Tandheelkunde, Orale Pathologie & Maxillo-faciale Chirurgie, Katholieke Universiteit Leuven, Leuven Dr. K.L. Van Landuyt Postdoctoraal onderzoeker FWO Vlaanderen, Leuven BIOMAT Onderzoekscluster, Departement Conserverende Tandheelkunde, Tandheelkunde, Mondziekten en Kaakchirurgie, Katholieke Universiteit Leuven, Leuven viii

Auteurs Prof. dr. B. Van Meerbeek Gewoon Hoogleraar Leuven BIOMAT Onderzoekscluster, Departement Conserverende Tandheelkunde, Tandheelkunde, Mondziekten en Kaakchirurgie, Katholieke Universiteit Leuven, Leuven Dr. H.W.D. Verdonck Tandarts, afdeling Mondziekten en Kaakchirurgie, Academisch Ziekenhuis Maastricht, Maastricht Prof. dr. A. Vissink Hoogleraar, afdeling Mondziekten, Kaakchirurgie en Bijzondere Tandheelkunde, Universitair Medisch Centrum Groningen, Groningen Dr. L. Vrielinck Maxillofaciaal chirurg, afdeling Mond-, Kaak- en Aangezichtsheelkunde, Ziekenuis Oost-Limburg, Genk Dr. W. van Welsenes Tandarts, Amsterdam Prof. dr. G. Willems Afdelingshoofd, afdeling Orthodontie en Forensische tandheelkunde, Departement Tandheelkunde, Katholieke Universiteit Leuven, Leuven S.T. Wiranto-Go Tandarts, Almelo R.I. Wiranto Tandarts, Almelo Dr. I. Witters Centrum voor Menselijke Erfelijkheid, Universitaire Ziekenhuizen Leuven J.A.J. Wouters Terzet bureau voor arbeidsgeschiktheidsvraagstukken, Ergonomie en arbeidskunde, Nijkerk Prof. dr. ir. J.M. van der Zel Hoogleraar computerondersteunde tandheelkunde, afdeling Tandheelkundige Materialen, Academisch Centrum Tandheelkunde Amsterdam, Amsterdam ix

Inhoud Auteurs Woord vooraf v xiii 1 L. Vrielinck, Een reflectie over het gebruik van boormallen in de dentale implantaatchirurgie 1 2 J.C.S. Beekmans, Iedereen een supersmile, mogelijkheden en bedenkingen 11 3 E. Debels, Opbouw van de avitale tand: overzicht van de behandelalternatieven 23 4 S.T. Wiranto-Go, R.I. Wiranto, J.M.G.A. Schols en C. de Baat, Het dementiesyndroom 37 5 H.W.D. Verdonck en C. de Baat, De invloed van radiotherapie in het hoofd-halsgebied op behandelingen met orale implantaten 50 6 M.A.A. De Bruyne en J.A.J. Wouters, Tandartsen en ergonomie? Pijn is toch fijn! 59 7 I. Witters en J.P. Fryns, Genetica van craniofaciale afwijkingen 71 8 D. Declerck, Mondzorg voor, tijdens en na chemotherapie 78 9 F. Decaluwe en A. Renckens, Vraaginductie in de tandheelkunde in België 90 10 G. Loozen, M. Quirynen, M. van Essche en W. Teughels, Tandplaque als een biofilm: leven in slime city 108 11 B. Vandenberghe, Stand van zaken rond digitale beeldvorming 128 12 V. Gunst, B. Huybrechts, G. Loozen, S. Moors, G. Van Gorp, E. Mortelmans, A. De Almeida Neves Coutinho, L. Bergmans en P. Lambrechts, Cervicale wortelresorptie en endodontische relevantie 142 13 H. Lambrechts, A. Alqerban, R. Jacobs en G. Willems, Cuspidaatimpacties en implicaties 161 14 Y. Ren en A. Vissink, Rol van cytokinen bij de orthodontische verplaatsing van gebitselementen 175 15 R. Jacobs, Odontogene sinusitis 187 16 N. Tymstra, L.H. den Hartog, H.J.A. Meijer, G.M. Raghoebar en A. Vissink, Voorspelbaarheid van esthetiek bij implantaatgedragen kronen in het bovenfront 199 17 K.L. Van Landuyt, J. De Munck, B. Van Meerbeek en M. Peumans, Tandheelkundige adhesieven om te hechten aan tand- en restauratiemateriaal 216 xi

18 J.M. Meijer, P.M. Meiners, H. Bootsma en A. Vissink, Antilichaamtherapie bij het syndroom van Sjögren 231 19 W. van Welsenes, Overspecialisatie in de tandheelkunde 245 20 A. Muller en J. Duyck, De rol van CAD/CAM in de restauratieve tandheelkunde 253 21 W.B. van Limburgh en J.M. van der Zel, Denticien: de nieuwe tandtechnicus 269 Register 2010 279 Register 1989-2009 285 Auteursregister 297 xii

Woord vooraf Dat tandheelkunde veelzijdig is, wordt in Het tandheelkundig jaar 2010 opnieuw duidelijk. Op alle fronten ontwikkelt de wetenschap zich razendsnel. We worden dagelijks overspoeld met informatie. Gezien het tempo waarin tandheelkundige toepassingen evolueren, is het duidelijk dat duurzame, kwalitatief hoogstaande mondzorg alleen mogelijk is als tandartsen zich voortdurend bijscholen. Het is dus zaak die overvloed aan informatie kritisch te beschouwen en goed onderbouwde, relevante informatie te integreren in de dagelijkse praktijkvoering. Het tandheelkundig jaar wil u hierin bijstaan door een blik te werpen op enkele belangrijke ontwikkelingen in de tandheelkunde en door bepaalde ontwikkelingen kritisch te beschouwen. U zult merken dat tandheelkunde allang niet meer alleen over tanden en kiezen gaat. Het is een vakgebied geworden waarop verschillende disciplines elkaar ontmoeten. Ingenieurs, (micro)biologen, genetici, enzovoort bouwen mee aan de vooruitgang van de tandheelkunde. Parallel aan die steeds maar breder wordende wetenschap zien we dat de verschillende deelgebieden binnen ons beroep zich ook verder verdiepen, waardoor steeds meer tandartsen zich gaan toeleggen op een bepaald deelgebied. Hoewel duidelijk is dat gespecialiseerde zorg meerwaarde biedt, blijft de tandarts-algemeen practicus de spilfiguur in de mondzorg. Deze staat elke dag weer voor de uitdaging om opgedane kennis en kunde ten dienste te stellen van de patiënten, die al even verscheiden zijn als ons beroep zelf. Ik hoop dat deze editie van Het tandheelkundig jaar het voor u weer bevestigt dat de tandheelkunde een boeiend en veelzijdig vak is dat de moeite waard is om er elke dag weer tegenaan te gaan. Graag richt ik een woord van dank aan de auteurs die een bijdrage leverden aan dit boek. Zij verdienen hiervoor onze oprechte dank en respect. Tot grote ontzetting van de redactie is Henk Verdonck, auteur van de bijdrage over de invloed van radiotherapie in het hoofd- en halsgebied op behandelingen met orale implantaten, kort na zijn academische promotie en het inleveren van zijn bijdrage aan dit boek onverwacht overleden. Zijn hoofdstuk in dit boek ziet de redactie mede als een postume hommage voor zijn grote verdiensten voor xiii

de tandheelkunde en als een blijk van medeleven met zijn echtgenote en twee dochters. Juli 2009 Namens de redactie, Prof. dr. J. Duyck xiv