Een behandeling met botbeschermers

Een behandeling met botbeschermers Ter preventie van botcomplicaties bij botmetastasen Bestemd voor de patiënt

Inleiding Uw arts heeft u een behandeling voorgeschreven die botafbraak vertraagt op het moment dat de kanker uitgezaaid is in het bot (= botmetastasen ). Deze behandeling wordt gebruikt bij volwassen kankerpatiënten met botmetastasen ter preventie van ernstige botcomplicaties (bijv. botpijn, fracturen, ). Deze brochure heeft als doel u aanvullende informatie te bieden bij deze die u al kreeg van uw behandelende arts of verpleging. We nodigen u uit om informatie van de behandelende artsen of verpleegkundigen te noteren om een goede opvolging te garanderen. 2

Deze brochure mag in geen geval de raadgevingen en de aanbevelingen van uw arts die u momenteel behandelt vervangen. Gelieve uw arts te contacteren voor bijkomende informatie in verband met uw behandeling. Naam van de arts:... Telefoonnummer van de arts:... Telefoonnummer van het dagziekenhuis:... Telefoonnummer van oncologisch verpleegkundige:... 3

De ziekte Begrijpen van uw ziekte 5

Gemetasteerde kanker Tumoren ontstaan door een ongecontroleerde celdeling (primaire tumor). Wanneer de tumor blijft groeien, kan deze op een zeker ogenblik door de wand van bloed- en lymfevaten breken. De kankercellen verspreiden zich dan door het lichaam en zullen zich vestigen in bepaalde organen of weefsels, die soms ver verwijderd zijn van de primaire tumor. Daar worden nieuwe kwaadaardige tumoren gevormd, metastasen genoemd. De weefsels/organen waar metastasen het meest voorkomen zijn: het bot, de longen en de lever. Primaire tumor Tumorgroei en invasie van bloedvaten Verspreiding via de bloedstroom 6

Botmetastasen Wanneer kanker uitzaait naar het bot, spreekt men over botmetastasen. Het bot is een dynamisch en levend weefsel dat een continue verandering ondergaat. Er wordt voortdurend nieuw bot aangemaakt door osteoblasten (botaanmakers) en oud bot afgebroken door osteoclasten (botafbrekers). In gezond bot is er dus een evenwicht tussen de aanmaak van nieuw bot en de afbraak van oud bot. Botmetastasen kunnen het proces van botvernieuwing verstoren en de afbraak van bot versnellen. Normaal bot Ziek bot Botafbraak Botaanmaak Botafbraak Botaanmaak Normale botafbraak = evenwicht Versnelde botafbraak = onevenwicht 7

Normaal botmetabolisme Eiwitten met een regelend effect Osteoblast (botaanmakers) Osteoclast (botafbrekers) nieuw bot Er wordt voortdurend oud bot afgebroken door osteoclasten (botafbrekers) en nieuw bot aangemaakt door osteoblasten (botaanmakers). Dit is een strikt geregeld proces waarbij verschillende stoffen (eiwitten) een rol spelen. In gezond bot is dit proces in evenwicht en wordt er evenveel bot afgebroken als nieuw bot gevormd. 8

Verstoord botmetabolisme door kankercellen ➊ Osteoclast voorlopercellen ➋ Osteoblast (botaanmakers) Osteoclast (botafbrekers) Tumor ➌ nieuw bot het RANK-ligand eiwit Wanneer kankercellen zich in het bot nestelen, kan er een verstoring van het botmetabolisme ontstaan. De kankercellen veroorzaken een vicieuze cirkel waarbij er een continue stimulatie ontstaat van botafbraak door de osteoclasten (botafbrekers): ➊ De kankercellen stimuleren de productie van eiwitten (RANK-ligand) door osteoblasten (botaanmakers). ➋ Deze eiwitten stimuleren de vorming en groei van de osteoclasten (botafbrekers). ➌ De osteoclasten op hun beurt geven andere eiwitten vrij die de groei van de kankercellen stimuleren. Zo begint de cirkel opnieuw. 9

Persoonlijke situatie 10

Botcomplicaties: mogelijke gevolgen van botmetastasen Botpijn (vaak) Botmetastasen kunnen pijn veroorzaken. Fracturen (soms) Fracturen/breuken kunnen ontstaan door het steeds brozer worden van het bot. Zenuwcompressie (zelden) De groei van botmetastasen kan een druk op het ruggenmerg of zenuwen veroorzaken. Hypercalcemie (zelden) Calcium is een van de belangrijkste bestanddelen van het bot. De vernietiging van botweefsel door aanwezige botmetastasen kan aanleiding geven tot een verhoging van de hoeveelheid calcium in het bloed. Botmetastasen kunnen dus een negatieve invloed hebben op uw levenskwaliteit. 11

De behandeling Een behandeling met botbeschermers 13

De werking van botbeschermers Botbeschermers doorbreken de vicieuze cirkel van het verstoord botmetabolisme door de vorming en/of de groei van osteoclasten (botafbrekers) te remmen. De behandeling heeft als doel het natuurlijk evenwicht te herstellen. Hierdoor vermindert dan ook de verhoogde botafbraak. ➊ Osteoclast voorlopercellen ➋ Osteoblast (botaanmakers) Osteoclast (botafbrekers) Tumor ➌ 14

In dat opzicht hebben botbeschermers meerdere effecten: Een pijnstillende werking Vermindering van de botafbraak en preventie van fracturen Verbetering van de levenskwaliteit 15

Belang van therapietrouw Het is uiterst belangrijk het behandelingsschema van de medicatie goed na te leven. Een slechte therapietrouw kan een minder goede werking tot gevolg hebben en dus het risico op botcomplicaties verhogen. Volg daarom de aanbevelingen van uw arts goed op, alsook deze beschreven in de bijsluiter van de behandeling. Mijn behandeling wordt toegediend: Subcutaan Intraveneus Oraal: Mijn behandelingsschema bedraagt:... toedieningen /...... weken Op het einde van deze brochure vindt u een dagboek met de toedieningen. Dit zal u helpen om de planning van de toedieningen op te volgen. Denk eraan dit boekje mee te nemen naar de consultatie of het dagziekenhuis. 16

Belang van een goede bewaring Sommige botbeschermers worden afgeleverd in de officinaapotheek. Het is zeer belangrijk om de richtlijnen voor de bewaring na te vragen en goed op te volgen. Deze richtlijnen kunnen ook in de bijsluiter worden terug gevonden. Botbeschermers met subcutane toediening: Toediening mogelijk thuis en in het ziekenhuis. Bewaring in de koelkast (2 C 8 C), dit in de buitenverpakking ter bescherming tegen licht. Eenmaal op kamertemperatuur (tot 25 C) mag het maximaal 30 dagen in de oorspronkelijke verpakking worden bewaard en mag het niet terug in de frigo worden gestoken. Botbeschermers met intraveneuze toediening: Toediening in het ziekenhuis. Het ziekenhuis staat in voor een goede bewaring van het product. Botbeschermers met orale toediening: Bewaren in de oorspronkelijke verpakking ter bescherming tegen vocht. 17

Waarop moet ik letten tijdens de behandeling? Zoals alle geneesmiddelen kan deze behandeling gepaard gaan met bijwerkingen. Deze voorkomen is beter dan te moeten genezen. Nevenwerkingen 19

Opvolging van het calciumgehalte Een behandeling met botbeschermers kan een verlaging van het calciumgehalte in het bloed veroorzaken (hypo calcemie). Uw bot slaat calcium op en kan calcium vrijgeven wanneer afbraak van het bot plaatsvindt. Omdat de behandeling de botafbraak vermindert, zal er dus minder calcium vrijgesteld worden in de bloedcirculatie. Dit kan hypocalcemie veroorzaken. Het risico is verhoogd wanneer u een verminderde nierfunctie hebt. Wat zijn mogelijke symptomen van hypocalcemie? Trekkingen of krampen in uw spieren Gevoelloosheid of tintelingen in uw vingers, tenen of rond uw mond Droge huid, branderig gevoel Verandering van het hartritme Epileptische aanvallen, verwardheid of bewustzijnsverlies 20

Maatregelen te nemen vóór de behandeling Uw arts zal uw calciumgehalte in het bloed meten. Maatregelen te nemen tijdens de behandeling Uw arts zal regelmatig het calciumgehalte in het bloed controleren. Een controle na 2 weken behandeling wordt aangeraden. Het is belangrijk om calcium- en vitamine D-supplementen regelmatig in te nemen en dit gedurende de hele behandeling. Dit is ook verplicht wanneer de calciumwaarden in het bloed normaal zijn bij het begin van de behandeling. Het is belangrijk deze supplementen te combineren met evenwichtige maaltijden die voldoende calcium en vitamine D bevatten (zie rubriek levensstijl ). Enkel in geval van hypercalcemie (teveel aan calcium in het bloed) kan uw arts beslissen om deze supplementen te verminderen of stop te zetten. Calcium en Vitamine D 21

Opvolging van mond-en tandhygiëne Een behandeling met botbeschermers kan botbeschadiging van de kaak veroorzaken (osteonecrose van de kaak, ONJ genoemd). Dit kan ook optreden na de behandeling. Het risico op deze bijwerking is groter bij patiënten die: Tandheelkundige ingrepen ondergaan (bijv. het trekken van een tand) Geen regelmatige tandheelkundige zorg hebben ontvangen Tandvleesaandoeningen hebben Verschillende vormen van kankerbehandelingen krijgen Roken Welke zijn de symptomen ter hoogte van mond en gebit? Loszittende kiezen of tanden Pijn of zwellingen in de mond Het niet genezen van zweren Etterige afscheiding (abces) Wees dagelijks zorgzaam om u zo goed mogelijk te beschermen. 22

Om het risico op deze nevenwerking te verminderen zijn er enkele voorzorgsmaatregelen die u moet nemen. Maatregelen te nemen vóór de behandeling Het is sterk aangeraden om vóór de behandeling een volledig onderzoek van mond en tanden te laten uitvoeren en om uw waarnemende arts (tandarts, stomatoloog) in te lichten dat u zal worden behandeld met een botbeschermer. Maatregelen te nemen tijdens de behandeling U moet ervoor zorgen dat u een zeer goede mondhygiëne behoudt en regelmatig tandheelkundige controles ontvangt. Indien u een kunstgebit draagt moet u zorgen dat deze goed past en moet u hier extra hygiënisch mee omgaan. Als u een tandheelkundige behandeling of operatie zult ondergaan (bijvoorbeeld het trekken van een tand), informeer uw arts dan over deze geplande tandheelkundige behandeling en vertel ook uw tandarts dat u behandeld wordt met een botbeschermer. Neem contact op met uw arts en tandarts als u problemen krijgt met uw mond of gebit zoals loszittende tanden, pijn of zwelling, het niet genezen van zweren of etterige afscheiding, omdat dit tekenen kunnen zijn van ONJ. 23

Opmerkingen van de tandarts / stomatoloog / verpleegkundigen Opmerkingen 24

Opmerkingen van de tandarts / stomatoloog / verpleegkundigen Opmerkingen 25

Enkele andere richtlijnen voor een optimaal welzijn Levensstijl 27

Het belang van calcium en vitamine D voor een gezond bot Onze voeding bevat heel wat belangrijke vitamines, mineralen en andere voedingsstoffen die nodig zijn voor een goede gezondheid. Twee van deze voedingsstoffen zijn essentieel voor stevige beenderen, namelijk calcium en vitamine D. De aanbevolen inname van calcium is 1-1,2 g/dag Bronnen van calcium zoals bv.: Melk Kaas Sinaasappels Groene kool Brood Sardines De aanbevolen inname van vitamine D is 600 IE * /dag Melkproducten Zon Bronnen van Vitamine D zoals bv.: Granen Vis Deze richtlijnen vervangen echter niet het gebruik van calcium en vitamine D supplementen. *IE: internationale eenheden 28

Het belang van lichaamsbeweging Een aangepaste fysieke activiteit, met een lage tot matige intensiteit, tijdens en na de kankerbehandeling kan helpen om de kwaliteit/stevigheid van het bot te behouden. 29

Hulpmiddelen voor een optimale behandeling 31 Hulpmiddelen voor een optimale behandeling

Ter herinnering kan u in de onderstaande rubriek de vragen noteren die u tijdens een volgende consultatie zou willen stellen. Nota s....................................... 32

Patiënten-ID Om u een aangepaste en optimale verzorging te kunnen bieden, is het belangrijk dat uw huisarts, tandarts en andere zorgverleners op de hoogte zijn van uw diagnose en de behandeling die u krijgt. Gelieve toegevoegd de patiënten-id* terug te vinden. Vul de nodige gegevens in en hou dit kaartje bij in uw portefeuille zodat u dit kan laten zien aan de desbetreffende zorgverlener. *ID: Identiteitskaart

Dagboek van de toedieningen Datum Dosis Opmerkingen 35

Mijn medisch team Mijn specialist Naam:... Dienst:... Telefoonnummer:... Mijn huisarts Naam:... Dienst:... Telefoonnummer:... Mijn tandarts Naam:... Dienst:... Telefoonnummer:... 39

Mijn medisch team Mijn stomatoloog Naam:... Dienst:... Telefoonnummer:... Mijn verpleegkundige(n) Naam:... Dienst:... Telefoonnummer:... Mijn apotheker Naam:... Dienst:... Telefoonnummer:... 40

Twijfel niet deze patiëntenbrochure te tonen aan de behandelende arts, betrokken verpleegkundigen, apothekers en tandartsen. Met de steun van V.U.: n.v. Amgen Arianelaan 5, 1200 Brussel /BL-NP-162x-0117-044324. Creatiedatum: 20 januari 2017