Datum: 9 juni 2017 Onderwerp: Notitie examenfraude Inleiding In de examenwereld onderscheiden wij examens en toetsen als onderdeel van het onderwijs of georganiseerd in private examenstelsels (veelal vanuit een sector, branche- of beroepsvereniging). Ondanks dat er examen technisch weinig verschillen zijn, kennen beide varianten een eigen dynamiek en problematiek. Maar duidelijk is dat beide varianten te maken hebben met examenfraude en de schadelijke gevolgen daarvan. Examenfraude wordt nog vaak gezien als kwajongensstreek en navraag bij buitenstaanders leert dat men hierbij veelal denkt aan het aloude spiekbriefje, al dan niet in een moderne variant. Maar examenfraude gaat in de huidige tijd veel verder dan dat. Met deze notitie wil de Werkgroep Fraude van de NVE (Nederlandse Vereniging voor Examens) aandacht vragen voor de ernst van examenfraude, de gevolgen die het teweeg brengt en de noodzaak om dit in gezamenlijkheid beter te kunnen aanpakken. NVE Nederlandse Vereniging voor Examens De NVE is een beroepsvereniging voor professionals die werkzaam zijn in de examenbranche. Haar + 500 leden vertegenwoordigen het formele onderwijs (VO, MBO, HBO en WO), private stelsels en toeleveranciers. De NVE heeft als doelstelling het verbeteren van de examenpraktijk in Nederland. Voor meer informatie over de NVE: www.nvexamens.nl Meer dan kwajongensstreek Belang voor de kandidaat Het slagen voor een examen kan voor de kandidaat van essentieel belang zijn. Vaak hangt er een baan van af, is het hebben van het diploma nodig om een functie te mogen blijven uitvoeren en/of hangt de verdere opbouw van het pensioen daarvan af. Het diploma heeft dan ook een civiel effect. Fraudeurs lukt het kennelijk niet om op een eerlijke manier te slagen omdat men de kennis of vaardigheden ontbeert, men de taal waarin het examen wordt afgenomen niet spreek. Een herexamen is daarbij financieel te kostbaar en/of kost het teveel tijd. De druk op veel kandidaten wordt daardoor erg groot, waarbij men geen risico wil lopen op het verlies van een baan, aanzien en/of geld. Hierdoor ontstaan overwegingen, dan wel voelt men de noodzaak om het examen te manipuleren. En een groeiend aantal kandidaten is bereid hiervoor veel geld te betalen.
Een voorbeeld uit de praktijk: Bij landelijke examens in het formele onderwijs zijn de examens bekend geworden door ze via het internet te koop aan te bieden, waarna de fraude aan het daglicht is gekomen. Op grond van het gelijkheidsbeginsel moest er vervolgens een nieuw examen ontwikkeld worden en op een nader tijdstip alsnog worden afgenomen. Niet betrokken kandidaten hebben hier schade aan ondervonden, maar ook de samenleving heeft dit veel geld gekost. Het is zelfs mogelijk dat kandidaten hulp inkopen in de vorm van oefentoetsen, maar niet weten dat dit middels examenfraude tot stand komt. Belangen voor organisaties Bedrijven, uitzendorganisaties en opleidingsorganisaties hebben niet zelden een direct belang bij het slagen van hun medewerkers/collegae. Denk hierbij aan aanbestedingen, waarin diplomaeisen worden gesteld. Of wettelijke verplichtingen die noodzakelijk zijn voor het verkrijgen van een vergunning. Voor deze organisaties is het van levensbelang dat de kandidaat slaagt, waardoor de behoefte dan wel noodzaak om te frauderen toeneemt. In een dergelijk verband zien we regelmatig slogans als diplomagarantie, altijd geslaagd e.d. Echter een goed examen moet kunnen discrimineren. Voorbeeld uit de praktijk: De wetgever heeft een beroepseis ingesteld, waarbij de professional gediplomeerd moet zijn. De (gerenommeerde) werkgever van deze professional heeft alle medewerkers gevraagd om vragen en antwoorden te onthouden zodat ook andere personeelsleden op die wijze geholpen kunnen worden. De vragen en antwoorden worden onderling gedeeld, waardoor de wetgever haar doel niet bereikt en er onterecht vertrouwd wordt op vakbekwaamheid van de professional. Ook hier is het afbreukrisico groot en wordt door de wekgever het belang van betrouwbare examinering aangetast. De vraag is zelfs of de werkgever zich realiseert dat deze serieus fraudeert. Professionele fraudepraktijken Voor manipulatie van een examen wordt al snel tussen 300 tot 700 betaald per kandidaat. Technische apparatuur waarmee gefraudeerd kan worden is publiekelijk te koop en de kosten zijn minimaal. Daar komt bij dat de apparatuur zelfs veelvuldig in te zetten is. Door de toenemende economisch waarde van diploma s, dan wel de arbeidsmarktrelevantie van examens, weten criminele organisaties veel geld te verdienen met het organiseren van examenfraude. Daarbij is inmiddels aangetoond dat er sprake is van groepen fraudeurs die elkaar beconcurreren. Verder is gebleken dat criminelen vaak diploma s nodig hebben om criminele activiteiten te kunnen uitoefenen.
Het is inmiddels duidelijk: het gaat hierbij om grote hoeveelheden geld, waardoor criminele organisaties op uiterst professionele wijze bij examens frauderen door: Vragendiefstal Inzet van beeld en/of geluidsdragers Inzet van stromannen Afleidingsmanoeuvres Omkoping / afpersing ID Fraude Ook is duidelijk dat de maatschappelijke gevolgen van fraude enorm zijn. Daarnaast zien we dat, binnen stelsels waar geen echtheidskenmerken toegepast worden bij diploma s, kwaadwillende eenvoudig diploma s en certificaten kunnen vervalsen (diplomafraude en certificaatfraude ). In dat verband is ook diplomafraude relevant, omdat de samenleving geschaad wordt indien mensen zonder de benodigde diploma s toch de indruk geven gediplomeerd te zijn. Voorbeeld uit de praktijk: Omdat niet bekend was welke diploma s er voor de industrie uitgegeven waren en er ook geen registratie van de uitgegeven diploma s centraal beschikbaar was, bleek het mogelijk dat er meer dan 20.000 diploma s geantidateerd alsnog werden uitgegeven. Dit terwijl de kandidaten het daarvoor noodzakelijke examen niet hebben afgelegd. De omvang van deze fraude is uiteindelijk gekapitaliseerd op 6 miljoen. Een ander voorbeeld uit de praktijk: Mensenhandelaren verdienen aan geronselde mensen, door deze via obscure uitzendbureaus tot werken te verplichten. Vaak spreken deze mensen niet de taal, maar hebben wel een diploma nodig. Het is dan niet mogelijk om dat op reguliere wijze te behalen. Deze organisaties hebben veel geld over voor het manipuleren van de examinering en schuwen ook de inzet van geweld en intimidatie niet. Consequenties Met enige regelmaat komen er berichten in de media m.b.t. examenfraude. Zowel in het onderwijs als in private stelsels. Wanneer fraude heeft plaatsgevonden in het onderwijs of een van de grotere stelsels (CBR of VCA) krijgt dit brede interesse in de media, in de politiek en bij stakeholders (o.a. ministeries, vakbonden en werkgeversverenigingen). Maar ook kleinere stelsels en ogenschijnlijk onschuldige examenfraudes kunnen grote gevolgen hebben, die ernstig worden onderschat. Het betrouwbaar meten van kennis en bekwaamheden is essentieel ten behoeve van regulering, echter deze wordt ondermijnd als er sprake is van examenfraude (en diplomafraude).
Gevolgen voor de samenleving Examenfraude kan een direct gevolg hebben op de veiligheid in Nederland, maar ook op de geloofwaardigheid. Denk hierbij aan het rijexamen indien er onterecht een rijbewijs verstrekt wordt en de bestuurder onvoldoende voorbereid de weg op gaat. Maar denk hierbij ook aan andere examens zoals voor vliegtuigmonteurs, werken aan petrochemische installaties, asbestverwijdering, examens voor de financiële sector, examens in de gezondheidszorg e.a. Zoals aangegeven zijn er criminele organisaties en/of personen die geld verdienen aan examenfraude. Zij zullen hun omzet met man en macht verdedigen en waar nodig verder proberen uit te breiden. Hierbij schuwen zij het niet om over te gaan tot afpersing, omkoping, bedreiging en het gebruik maken van geweld. Voor de examenprofessional kan dit een confrontatie betekenen met figuren waar men normaliter ver vandaan wil blijven en in het ergste geval is de professional het doel. Het is dan ook bijzonder om vanuit de NVE te constateren dat examenfraude afgezien van fraude bij het rijexamen als zodanig en op zichzelf geen strafbaar feit is. Gevolgen voor de economie Hoewel de omvang van de financiële consequenties nooit is onderzocht (zowel de directe als de daarbij horende indirecte kosten van een examen zijn nauwelijks bekend), is het realistisch te veronderstellen dat de Nederlandse economie schade ondervindt van examenfraude. In de wetenschap dat de directe schade groot is (de examenfraude bij Ibn Ghaldoun heeft de staat en ons als samenleving ongetwijfeld meerdere miljoenen euro s gekost), kunnen we aannemen dat de indirecte schade vele malen groter is dan de directe schade. Denk aan de schade die personen louter vanuit onbekwaamheid aanrichten, maar ook extra beveiliging, toezicht, opsporing enz. Ook op een hoger abstractieniveau zal de Nederlandse economie door examenfraude blijvend schade ondervinden. Dit onder meer doordat de Nederlandse examens een minder betrouwbaar imago krijgen (diplomadevaluatie afname civiel effect). Wat meten we, en heeft dat wel op de juiste wijze plaatsgevonden? Gevolgen voor het opleidingsniveau Wanneer examenfraude blijft toenemen leidt dit tot een devaluatie van diploma s, maar ook van een daadwerkelijke devaluatie van het niveau van de beginnende beroepsbeoefenaar enerzijds of een devaluatie van de vakbekwame beroepsbeoefenaar anderzijds. Het is bekend dat wanneer studenten niet voor een examen hoeven te leren, zij dit ook niet zullen doen (uitzonderingen daargelaten). Dit betekent dat er geen borging is van het eindniveau van de student en daarmee het eindniveau ook logischerwijze zal dalen. Niet voor niets heeft demissionair Minister Bussemaker het probleem van examenfraude betiteld als buitengewoon zorgwekkend (zie: www.rtlnieuws.nl/nieuws/binnenland/bussemaker-lerarenbijscholen-tegen-examenfraude). Maar ook in de bewoordingen van de Minister lijkt het, door de terminologie digitaal spieken, of zij de aard, de consequenties en zeker de ernst niet goed in beeld heeft. Zoals geschetst in deze notitie gaat examenfraude veel verder dan het spieken.
Overweging Examenfraude op zichzelf is niet opgenomen in het wetboek voor strafrecht. Dat is bijzonder omdat de gevolgen van examenfraude veelal ernstig zijn en het steeds duidelijker is dat er een directe link is tussen examenfraude en criminaliteit. Vanzelfsprekend zijn mogelijke delicten te koppelen aan mogelijk andere strafbare feiten zoals vervreemding van eigendommen, oplichting, medepleging e.d., maar voor de sector is dit onvoldoende en in feite niet dekkend. Het geeft onvoldoende gewicht aan het onderwerp en nauwelijks handvatten om in te grijpen. Doordat examenfraude nog niet als strafbaar feit wordt beschouwd heeft de sector onvoldoende mogelijkheden om hier op te anticiperen. Meldingen bij Politie en Justitie levert slechts in een zeer klein percentage van de gevallen inzet op. En dan nog is het ook voor politie en justitie moeilijk om er echt middelen voor beschikbaar te krijgen of om instrumenten erop in te kunnen zetten. De Werkgroep Fraude van de NVE, pleit voor het strafbaar stellen van examenfraude en de aanwijzing door de overheid van een expertise-instantie die hierop kan acteren en expertise verder kan ontwikkelen. Bovendien is onderzoek nodig naar de wijze waarop wederrechtelijk verkregen data kunnen leiden tot strafvervolging. Tot slot Examenfraude zal nooit uit te roeien zijn. Het is een wedloop tussen de fraudeurs, het onderwijs en de exameninstellingen. Het is een utopie om te denken dat examenfraude volledig te voorkomen is. Het is echter wel van belang dat examenfraude serieus genomen wordt. Door de economische waarde van diploma s en certificaten en toenemende technologieën is een groei van criminele activiteiten in relatie tot examenfraude waar te nemen. Met de huidige middelen kan de sector zich hier onvoldoende tegen wapenen en zijn de gevolgen niet te overzien. Nieuwe mogelijkheden en middelen voor het aanpakken van examenfraude zijn noodzakelijk. Daarbij is een realistische kijk op de ernst van het probleem een eerste stap. De Werkgroep Fraude van de NVE wil middels deze notitie de aandacht vestigen op de ernst van examenfraude. Wij vragen u dan ook om samen met ons dit groeiend probleem aan te pakken. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met: Dhr. C.J.M. Boonman, voorzitter Werkgroep Fraude, k.boonman@explain.nl Mw. Dr. A. H. H. M Kempers-Warmerdam, Directeur St. Examenkamer, secretariaat@examenkamer.nl