Regen op komst, direct na t inzaaien... aardewerk@filternet.nl Proef- en demonstratieperceel Kuikenland Bovenkerkerpolder Startdocument
Inhoud Inleiding 3 Gebiedskenmerken 5 Weidevogels 7 Melkveehouderij Lambalk 11 Doel en opzet 13 Uitvoering 17 Graslandgebruik 19 Looptijd en kosten 21 Verantwoording Bronnen Foto omslag: uitgangssituatie (vóór realisatie) - juli 2013.
Foto s: Jankees Schwiebbe (RO) en Denny Ellinger (B)
Inleiding Aanleiding Op 29 mei 2013 vindt een gezamenlijke bijeenkomst plaats van de praktijknetwerken Kruidenrijk kuikengras en Kruidenrijk gras voor de veehouderij. Plaats van handeling is het melkveebedrijf van Kees Lambalk aan de ringdijk bij Nes aan de Amstel. Op deze dag is onder meer een bezoek gebracht aan een perceel waar graslandvernieuwing op stapel staat. Ter plekke is de wens besproken om op het perceel kruidenrijk en bloemrijk grasland te realiseren, met als doel het verder vergroten van de overlevingsmogelijkheden voor weidevogelkuikens op het bedrijf. Na afloop van de bijeenkomst en tijdens een vervolgbezoek is het plan geboren voor realisatie van een proef- en demonstratieproject ter plekke. Kader Voldoende kuikenoverleving wordt gezien als sleutelfactor voor het op peil blijven of toenemen van de dichtheid aan weidevogels in de nog resterende weidevogelgebieden in ons land. Kruidenrijk grasland herbergt op relatief kleine oppervlakten grote aantallen insecten die geschikt zijn als voedsel voor de kuikens. Zo is realisatie van kruidenrijk grasland in de kerngebieden een noodzaak om bijvoorbeeld de Grutto, de koning van de weidevogels, blijvend een plek te bieden in onze graslanden en in het kielzog daarvan tal van andere karakteristieke dieren en planten. Achtergronden Onderzoek aan weidevogels heeft aan het licht gebracht dat de kuikenoverleving in ons land gemiddeld genomen onvoldoende is om de alarmerende teruggang in aantallen weidevogels te stoppen en om te buigen. Plaatselijk en regionaal is soms sprake van consolidatie. In die gevallen zijn nog (of weer opnieuw) geschikte leefomstandigheden voor weidevogels aanwezig. Het gaat om combinaties van rust, hoge waterstanden en aangepaste vormen van bemesting en graslandgebruik in arealen van voldoende omvang. Als vuistregel kunnen we in het broedseizoen een verhouding van 1 op 2 aanhouden tussen lang gras en kort gras. Zo n verhouding was vijftig jaar geleden nog gemeengoed. Kruidenrijke maaiweiden besloegen 25% van het graslandareaal. Daarnaast werd 10% van het areaal permanent één tot twee maal per jaar gemaaid en ontving per hectare hooguit 50kg stikstof uit stromest. Dergelijk kruidenrijk en bloemrijk grasland is ook vandaag de dag weer hard nodig. Het kan ontwikkeld worden via aanpassing van het graslandgebruik, maar ook via inzaaien bij vernieuwing van grasland. Het project in de Bovenkerkerpolder is nadrukkelijk geen pleidooi voor het inzaaien van waardevol oud grasland. Het breekt echter wel een lans voor het benutten van kansen. In de praktijk wordt grasland in ons land namelijk in de regel binnen tien jaar opnieuw ingezaaid of doorgezaaid. Aanhaken bij de praktijk is interessant gelet op de schaalgrootte van dit fenomeen.
Foto: Harm Botman (RO)
Gebiedskenmerken Ligging en grootte Het proefperceel is gelegen op het melkveebedrijf van Kees Lambalk in de Bovenkerkerpolder bij Nes aan de Amstel (gemeente Amstelveen). Het perceel ligt vrij centraal in het ruim 700 ha grote, onbebouwde deel van de polder, ten westen van de Middenweg (die Amstelveen voor fietsers en wandelaars verbindt met Uithoorn). De Bovenkerkerpolder stamt uit de 18e eeuw. Vanaf 1764 is de waterplas, die was ontstaan na een honderd jaar lange vervening tot op de vloer van wadafzettingen, drooggelegd en in cultuur genomen. Daarbij zijn overwegend kavels van 40m breed en 750m lang gevormd. Hoogteligging De Bovenkerkerpolder kent een hoogteligging die grofweg varieert tussen 4 en 5.5 meter minus NAP. De hoogtekaart toont een grillig patroon van slenken (prielen) en ruggen, die samen aan het eind van de middeleeuwen de waddenbodem onder het meters dikke veenpakket vormden. Ook het proefperceel wordt doorsneden door een kleirug. De perceelshoogte ligt rond de contourlijn van 5m. -NAP en neemt In westelijke richting toe. Bodem Direct langs de Amstel bevindt zich een brede strook met hoger gelegen veengronden, het zogenoemde onvergraven bovenland. Zo n drie meter lager, vanaf de boerderijen langs de ringdijk tot aan de Middenweg bevinden zich restveenlagen, meest rietzeggeveen. Westelijk van de Middenweg is sprake van lichte kleigronden met een homogeen profiel en een toplaag die rijk is aan organische stof. Plaatselijk komt in de ondergrond katteklei voor (extreem zure klei, gevormd onder brakke omstandigheden). Ter plekke van het proefperceel gaat de veengrond over in kleigrond met een kalkloze, humusrijke bovenlaag. De ondergrond bestaat uit niet geheel gerijpte klei. De overgang naar de kleirug is in het veld goed te zien. Waterhuishouding Het peil van de Amstel ligt op ongeveer 0.4m. -NAP. Door het hoogteverschil is er in de Bovenkerkerpolder sprake van kwel. Het polderpeil loopt uiteen van 5.90m. - NAP in het westelijk deel tot 5.30m. -NAP in het hoger gelegen oostelijk deel van de polder. Plaatselijk is sprak van onderbemaling. In het zomerseizoen vindt inlaat van water plaats vanuit de Amstel. De (grond)waterkwaliteit is matig. Het proefperceel maakt deel uit van een hoogwaterzone van een kleine twintig hectare. Het slootwater wordt in april en mei met een pomp ruim 50cm opgezet, tot dicht bij het maaiveld. Binnen deze trekpleister voor weidevogels stellen de betrokken boeren het maaien uit totdat de kuikens vliegvlug zijn. Aansluitend ligt een blok van eveneens twintig hectare waar de peilverhoging zo n 30cm bedraagt.
Foto s: Astrid Kant (RB, 2x), Andreas Trepte (M), Walter Siegmund (MR), ANV Sudwesthoek (RO)
Weidevogels Bovenkerkerpolder Een groot deel van de polder is aantrekkelijk voor weidevogels. Het is één van de belangrijkste Noord-Hollandse weidevogelgebieden. Samen met nog vijf andere polders vormt de Bovenkerkerpolder het ruim 2.500ha grote werkgebied van ANV De Amstel. De vereniging telt 80 leden en een kleine 50 boerenbedrijven doen met 1.500ha mee aan het collectief weidevogelbeheer in Amstelland. In de Bovenkerkerpolder is sprake van ongeveer 230ha met nestbescherming en 100ha met een uitgestelde maaidatum tot juni of juli. Bovendien wordt elk voorjaar een hoogwaterzone van 20ha gerealiseerd. Al enige jaren worden in de polder weidevogelgegevens door de gebiedscoördinator in het lopende seizoen teruggekoppeld met de boeren. Waar nodig sluit men alsnog contracten af, met name om de kans op kuikenoverleving te vergroten. Deze aanpak werpt zijn vruchten af, want voor de Grutto is de broedsucces-ratio vanaf 2008 gestegen van 50% naar 80%. Het aantal kuikens dat het vliegvlug-stadium bereikt, is inmiddels in principe voldoende ( 65%) om de gruttopopulatie in de benen te houden. Dit resultaat is opmerkelijk, omdat er in de Bovenkerkerpolder geen weidevogelreservaat aanwezig is. Er is sprake van een zeer soortenrijk weidevogelgebied. De cijfers zijn vergelijkbaar met die van polder de Ronde Hoep, aan de oostzijde van de Amstel. ANV De Amstel gebruikt daar 160ha weidevogelreservaat van het Noord-Hollands Landschap, met hoge waterpeilen. In de Bovenkerkerpolder komen naast Kievit, Tureluur en Slobeend de laatste jaren gemiddeld 125 broedparen Grutto voor. Verbeterpunten zijn een hoger aandeel met uitgestelde maaidatum (+15%) en hoogwatersloten (+10%) en een toename van de kruidenrijkdom (kwaliteit kuikenland). Deze kwaliteitsverbetering vloeit deels voort uit waterpeilverhoging, al dan niet in combinatie met gericht inzaaien. Landelijke trend De landelijk sterke daling van het aantal weidevogels vanaf de jaren 90 laat de laatste vijf jaren een afremming zien voor Tureluur en Veldleeuwerik en een lichte toename voor Kievit en Grutto. Hoewel er zeker geen sprake is van een grote kentering, geven de cijfers en de op gang gekomen veranderingen in de praktijk hoop. Het aantal hectare met als doelstelling kruidenrijk grasland is landelijk vanaf 2008 gestegen met ruim 3.000ha. Kuikenland Kuikenland is niet louter te definiëren als grasland met een uitgestelde maaidatum. Van wezenlijk belang zijn ook dichtheid, hoogte en samenstelling van de begroeiing op het moment dat er kuikens zijn. Idealiter dient er rond half mei sprake te zijn van een vrij open gras-kruidenbegroeiing die gemiddeld 20-30cm hoog is. Als in het voorjaar het waterpeil in de sloten maximaal zo n 20cm beneden maaiveld staat en greppels liefst vol met water staan, dan is de grasgroei vrij traag en wordt aan dit graslandbeeld voldaan. Bemesting en graslandgebruik passen zich aan en er is volop (kuiken)voedsel aanwezig.
0-Engels raai-grasland (LB), 1-Grassen-mix (MBL), 3-Gras-kruidenmix (MBR), 3-idem, natter (RB), 4-Bloemrijk grasland (O). Codering 0-4: zie veldgids Ontwikkelen van kruidenrijk grasland.
Weidevogels (vervolg) Bij gevarieerd graslandgebruik is er ruimte voor zowel foeragerende en broedende weidevogels als hun opgroeiende jongen. Mogelijkheden per type grasland: Engels raai-grasland Dominantie van Engels raai en vaak ook Ruwbeemdgras, met Paardenbloem (als er niet gespoten is). Opbrengst > 10 ton droge stof/ha. Maaifrequentie van 3-4 weken met een 1e snee tussen eind april en half mei). Met nestbescherming beperkt geschikt als broedgebied (< 20 broedparen weidevogels per 100ha). Broedsucces gering. Bemesting > 200kg N/ha. Grasland met enkele kruiden Mix van hoogproductieve grassoorten als: Engels raai, Ruwbeemdgras, Fiorin, Geknikte vossenstaart, Timothee en Grote vossenstaart. Enkele haarden met kruiden als Kruipende boterbloem en Witte klaver. Bij storingen ook Ridderzuring, Kweek e.d. Opbrengst 8-10 ton ds/ha, 1e snee tussen 15 en 30 mei. Geschikt broedgebied (ca. 20 broedparen per 100ha). Ongeschikt als kuikenland vanwege een te dicht en hoog gewas bij uitgestelde maaidata. Weinig grotere prooien. Pinksterbloem en Veldzuring zijn typische overgangsoorten naar kruidenrijk grasland. Bemesting 100-200kg N/ha. Kruidenrijk grasland Naast hoogproductieve komen ook lager productieve grassen voor, zoals Beemdlangbloem, Gestreepte witbol, Rood zwenkgras, Reukgras en Moeraszoutgras. Homogeen verspreide kruiden als Pinksterbloem, Veldzuring, Scherpe boterbloem, Smalle weegbree, Gewone hoornbloem, Rode klaver en op de lagere plekken Echte koekoeksbloem en Moerasrolklaver. Opbrengst 5-8 ton ds/ha; 1e snede vanaf de eerste helft van juni. Geschikt broedgebied met > 20 broedparen per 100ha. Geschikt kuikenland. Bemesting tot 50kg N/ha. Bloemrijk grasland Vooral laagproductieve grassen en schijngrassen, zoals Zomprus, Biezenknoppen en zeggensoorten. Talrijke kruiden die het grasland tot een bont en kleurrijk geheel maken, zoals Margriet, Knoopkruid, Vogelwikke, Veldlathyrus, Grote ratelaar, Kale jonker en Brunel, Opbrengst: 4-6 ton ds/ha; 1e snede na de langste dag. Goed broedgebied, ook voor kritische soorten. Geschikt kuikenland. Bemesting tot 25kgN/ha
Foto s: Vogelbescherming Nederland (RB), ANV De Amstel (RM)
Melkveehouderij Lambalk De boerderij van Kees en Greet Lambalk is gelegen aan de ringdijk langs de Amstel in Nes aan de Amstel (gemeente Amstelveen). Het bedrijf telt 42 hectare grasland en 70 tot 80 melkkoeien. De graslanden liggen aaneengesloten in de Bovenkerkerpolder, die zich over ruim kilometer uitstrekt van Uithoorn naar Amstelveen. De familie Lambalk is samen met zo n 80 andere melkveehouders deelnemer aan het project Weidevogelboerderijen van Vogelbescherming Nederland. In Noord- Holland zijn er 16 deelnemers. Kees is voorzitter van de ANV De Amstel en bestuurslid van Stichting Beschermers Amstelland, trefpunt voor boeren, burgers en buitenlui. De dichtheid aan weidevogels op het bedrijf is hoog. Met 150-175 broedparen per 100 hectare, waarvan 20-30 broedparen grutto, is het areaal te kwalificeren als zeer soortenrijk. Naast grutto zijn de aantallen voor tureluur opmerkelijk (5-15 broedpaar) en is het jaarlijks broeden van slobeenden vermeldenswaard (6 paar in 2013). Bijzonder is het feit dat de hoge dichtheden worden gehaald zónder aanwezigheid van een weidevogelreservaat. Het is een voorbeeld van de reële mogelijkheden van gruttoland in boerenhand. Er wordt in het bredere kader van de Bovenkerkerpolder door de samenwerkende boeren voldaan aan een geschikt leefmilieu voor de weidevogelgemeenschap, onder meer door blokken met hoge waterpeilen in het voorjaar. Ieder jaar ziet Kees verlangend uit naar de komst van de eerste vogels. Hij is naar eigen zeggen verliefd geworden op weidevogels na deelname aan een experiment van Leidse milieubiologen in de jaren 80. Het gras van de percelen met een uitgestelde maaidatum (7 hectare) kan goed ingepast worden in het rantsoen van de melkkoeien door inzet van een mengvoerwagen. Op zich is er ruimte voor een hoger aandeel beheersgras. Van belang is wel dat het gras zo goed mogelijk gewonnen wordt, zodat de smakelijkheid behouden blijft. Het (strak) persen in grote plastic balen komt de kwaliteit vaak niet ten goede. Het leidt al snel tot verlies van de prik die belangrijk is voor de gezondheid van het vee. Kees Lambalk is geïnteresseerd in het vergroten van de kruidenrijkdom van zijn grasland. Hij verwacht dat daarmee de geschiktheid als kuikenland toe zal nemen. In de zomer van 2012 lag een perceel klaar om in het kader van graslandvernieuwing voorzien te worden van een nieuwe grasmat. Normaal gesproken wordt hiervoor een standaardmengsel uit de Rassenlijst gebruikt met twee rassen Engels raai (en soms drie andere grassen). Door weersomstandigheden konden de benodigde werkzaamheden in 2012 niet meer plaatsvinden. Bij het veldbezoek van de deelnemers aan de eerder genoemde praktijknetwerken in mei 2013 was graslandvernieuwing nog niet in gang gezet, waarna het idee ontstond voor een proef- en demonstratieperceel.
Plattegrond van het proef en demonstratieperceel
Doel en opzet Voor het proef- en demonstratieperceel is gekozen voor een grote variatie aan zaadmengsels en een eenvoudige en eenduidige gebruiksvorm. Uitgaande van vijf basismengsels zijn door combinatievormen en variabele zaaidichtheid acht inzaaivakken gerealiseerd. De grootte van de vakken bedraagt respectievelijk 3.000m2 (vak 4, 5), 2.000m2 (vak 3), 1.000m2 (vak 6) en 500m2 (vak 1, 2). De oppervlakte van de oevervakken bedraagt 300m2 (vak 7) en 150m2 (vak 8). Vak 1 Kuikenlandmengsel; speciaal voor dit experiment geleverd door Biodivers. Het gaat niet om veredelde soorten, maar om gedorste zaad uit natuurterrein. Het kuikenlandmengsel bestaat onder meer uit zaden van Beemdlangbloem, Kamgras, Rood zwenkgras, Reukgras, Veldgerst, Moeraszoutgras, Smalle weegbree, Rode klaver, Scherpe boterbloem, Pinksterbloem, Veldzuring, Duizendblad, Kleine klaver, Echte koekoeksbloem, Moerasrolklaver, Veldlathyrus en Vogelwikke. Zaaidichtheid: 15-20kg per hectare (zaaistand 9) Vak 2 Combinatie (1 : 1) van het kuikenlandmengsel en het gevarieerde grassenmengsel van vak 4. Zaaidichtheid: ± 20kg per hectare (zaaistand 13) Vak 3 Combinatie (1 : 2) van het margrietmengsel (bloemrijk grasland) van Biodivers en het grassenmengsel van vak 4. Het margrietmengsel betreft gedorst zaad uit natuurterrein, met naast inheemse grassen, soorten als Margriet, Knoopkruid, Groot streepzaad, Vogelwikke, Veldlathyrus, Rolklaver, Wilde peen en Beemdkroon. Zaaidichtheid: 25-30kg/ha (zaaistand 20) Vak 4 Grassenmengsel van Hofman. Het betreft een veredeld handelszaadmengsel bestaande uit de veelsoortige grassenmix van Timothee, Beemdlangbloem, Engels raai, Veldbeemdgras, Kropaar, Glanshaver, Rood zwenkgras, Reukgras en Kamgras. De gehanteerde zaaidichteid laat voldoende ruimte voor spontane vestiging van kruiden. Zaaidichtheid: 20-25kg per hectare (zaaistand 16) Vak 5 Gruttoweidemengsel van Limagrain. Het gaat om een veredeld handelszaadmengsel met weidegrassen en Pinksterbloem, Rode klaver, Witte klaver, Scherpe boterbloem, Smalle weegbree, Madelief, Schapenzuring, Echte koekoeksbloem en Gewone rolklaver. Zaaidichtheid: 15-20kg per hectare (zaaistand 10) Vak 6 Doorzaai bestaande grasmat met het mengsel van vak 5. Zaaidichtheid: ± 30kg per hectare (zaaibak met wiedeg). Vak 7 Dotter-koekoeksbloemmengsel van Biodivers. Gedorst inheems zaadmengsel met onder meer: Dotterbloem, Echte koekoeksbloem, Gevleugeld hertshooi, Grote ratelaar, Moerasrolklaver, Kale jonker, Scherpe zegge, Heelblaadjes, Grote kattenstaart, Grote wederik, Moerasspirea, Wilde bertram en Watermunt. Zaaidichtheid: ± 20kg per hectare (handmatig). Vak 8 Als vak 7, met toevoeging van extra Grote ratelaar. Zaaidichtheid: 10kg per hectare (handmatig).
Kuikenlandmengsel (LB), Margrietmengsel (R), Gruttoweidemengsel (LM), Grassenmix (MO), Engels raai (LO), Dotter-koekoeksbloemmengsel (MM)
Grote ratelaar In de vakken 3, 4 en 5 is over één werkgang (6 meter) Grote ratelaar aan de zaadmengsels toegevoegd. Deze plantensoort is een half-parasiet die de grasgroei kan remmen door voedingsstoffen aan de wortels te onttrekken. Er ontstaat hierdoor meer ruimte voor de vestiging van kruiden. Voor een vlotte verspreiding is de soort afhankelijk van de vorming van rijp zaad in de loop van juni. De slagingskans in dit experiment zal afhangen van de ontwikkelingssnelheid van de grassen in het voorjaar van 2014. De kans op succes wordt vergroot door de ligging van het perceel in de hoogwaterzone. Bovendien kent het perceel in het kader van het collectief weidevogelbeheerplan een uitgestelde maaidatum tot na 15 juni. Een deel van het zaad zal dan voldoende rijp zijn en ratelen in de zaaddozen. Kosten zaadmengsels Verschillen in zaaikosten hangen samen met de keuze van het zaaigoed, eventuele mengingen en de zaaidichtheid. In het experiment zijn keuzes gemaakt op basis van jarenlange persoonlijke ervaring en ervaring van derden. De globale kosten zijn op een rij gezet in de tabel. Hierin zijn niet alleen de toegepaste zaadmengsels en zaaidichtheden vermeld, maar ook de gangbare mengsels van Engels raai en enkele alternatieve zaaidichtheden. Zaadtype Dichtheid Prijs Kosten (kg per ha) (per kg) (per ha) Engels raai 35-45 5-7 175-315 Engels raai+ 35-45 9-10 315-450 Gruttoweide 30-35 25 750-875 idem 15-20 25 375-500 Grassenmix 20-25 8 160-200 idem+kuiken** 15-20 20 300-400 Kuikenland 15-20 30 450-600 Gr.mix+Margriet* 25-30 30 750-900 idem 15-20 30 450-600 * gemengd in de verhouding 2 : 1 ** gemengd in de verhouding 1 : 1 Toelichting: Engels raai Mengsel van twee rassen van deze soort, gebaseerd op het Rassenlijstmengsel BG3 (met toevoegingen als super, superplus, premium e.d.) Engels raai+ Verrijkt mengsel van voornamelijk Engels raai (70%) met toevoeging enkele andere grassen en soms witte klaver. De laagst genoemde prijzen gelden per 100kg en meer. Overige mengsels: zie bladzijde 13. Als vuistregel geldt dat voor deze mengsels met de helft (15-20kg/ha) van de gangbare dichtheid (35-45kg/ha) kan worden volstaan. Er wordt dan voldoende ruimte gelaten voor de spontane vestiging en uitbreiding van kruiden. Relatief duurdere gras-kruidenmengsels zijn succesvol toe te passen in een 1 : 2 menging met aangepaste grasmengsels (zoals Hofman-grassenmix en B3-bermen-mengsel (N.B. niet met BG-3, BG-11 of BG-5 combineren! Deze bevatten resp. 100%, 70% en 45% Engels raai).
Uitvoering De voorbereidende werkzaamheden vonden plaats in augustus en september 2013. Zoals bij graslandvernieuwing gebruikelijk is, werd de bestaande grasmat gespoten, met uitzondering van 2.000m2 van de westzijde van het perceel. Na het ontgraven van circa twee meter slootoever en het verwerken van de uitkomende grond, is het perceel zaaiklaar gemaakt. Het zaaiwerk zelf vond plaats op 6 september, na een lange periode van droogte en met voldoende regen in het vooruitzicht. Voor het inzaaien van de vakken 1-5 is door de loonwerker gebruik gemaakt van een precisie-zaaimachine met een werkbreedte van zes meter. De variatie in zaadgrootte en zaadgewicht vormde geen problemen. De pijpdiameter was voldoende om een vlotte doorloop van het zaad te garanderen. Tevens trad geen zaadontmenging op. Vooral bij de kleinere inzaaivakken diende het zaad in de zaaibak regelmatig herverdeeld te worden over de pijpgaten, zodat er geen pijpen leeg kwamen te staan. De loonwerker stelde op basis van ervaring en inschatting de gewenste zaaidichtheid in. Zonodig werden gaandeweg aanpassingen gedaan. De precisiezaaimachine was niet voorzien van een rol en er is ook niet nagerold. Bij najaarsinzaai is dat normaal gesproken geen probleem, mits er voldoende neerslag in het vooruitzicht is. Bij voorjaarsinzaai kan rollen beter niet achterwege blijven. In vak 6 is de bestaande grasmat doorgezaaid door de melkveehouder. Hierbij is gebruik gemaakt van een zaadvat met roterende schijf, gemonteerd op een wiedeg met een werkbreedte van zes meter. Door windwerking is de zaaidichtheid minder nauwkeurig, maar dit vormt bij doorzaaien geen probleem. De werksnelheid is relatief hoog. De oevervakken 7 en 8 zijn handmatig ingezaaid door breedwerpig strooien, dicht bij de grond. In de bestaande grasmat naast vak 6 is op zeer kleine schaal handmatig ingezaaid (niet op kaart).
Foto links: vak 1 met kuikenlandmengsel, 1 maand na inzaaien. Foto rechts: tragere kieming op verlaagde oever.
Foto links: proefperceel, rechts van de sloot; 1 maand na inzaaien. Foto rechts: klassiek Engels raai-grasland (na maaibeurt)
Graslandgebruik Om het proef- en demonstratieperceel tot z n recht te laten komen is een flink aantal inzaaivarianten toegepast. Om misverstanden te voorkomen, is gekozen voor een eenvoudige en eenduidige gebruiksvorm. Het graslandgebruik zal inhouden: - twee maal per jaar maaien - verwijderen van het maaisel - bemesting achterwege laten (eerste jaren) Op de natte oever, rond de waterlijn, kan volstaan worden met eenmaal maaien en verwijderen van het maaisel. Waar geen liesgras voorkomt kan plaatselijk ook een jaar worden overgeslagen (gefaseerd maaien). Slootschoning dient plaats te vinden vanaf de overzijde van de sloten, waarbij plantenresten en bagger niet aan de perceelszijde blijven liggen. Gelet op het contract voor weidevogelbeheer dat is afgesloten zal de eerste snede niet vóór 15 juni plaats kunnen vinden. Om te voorkomen dat het gewas te zwaar wordt, gaat legeren en de ontwikkeling van een gevarieerde kuikenlandbegroeiing in de weg staat, is het van belang om de eerste jaren géén bemesting toe te passen. Op termijn kan een onderhoudsbemesting met stromest wenselijk zijn als de variatie terugloopt en om het bodemleven te stimuleren. Naar verwachting zal het in 2014 nodig zijn om niet veel later dan half juni de eerste snede te maaien. De tweede snede in nazomer of begin van de herfst zorgt ervoor dat het grasland voldoende kort de winter in gaat en de grasmat niet vervilt en verruigt. Toepassing van het gras Het hoge waterpeil in het voorjaar zorgt voor een trager op gang komen van de grasgroei. Uit oogpunt van de toepassing van het gewas is het voordeel dat verhouting van het gewas later in de tijd optreedt. Melkkoeien blijken overigens meer structuurrijk gewas op te nemen dan lang verondersteld is. Hogere gehalten aan ruwe stof ( prik ) spelen een belangrijke rol bij de vertering door het stimuleren van de penswerking en een betere benutting. De laatste jaren vindt terecht een herwaardering plaats van de kwaliteit van kruidenrijk gras. Kruidenrijk grasland vormt een natuurlijke apotheek met een groot preventief potentieel. Een zeker aandeel vlinderbloemigen brengt bovendien de verhouding tussen energie en eiwit meer in balans. Zo n twee generaties terug wist men dergelijk grasland nog op waarde te schatten en te benutten. Zaadmengsels voor grasland bestonden toen nog uit 10-20 soorten grassen en kruiden, een bijzonder schril contrast met de engels raai grasakkers van vandaag. Hoewel het ruwvoer van kruidenrijk grasland in de regel niet boven de 750 VEM en 50 DVE uitkomt, is uit voerproeven inmiddels gebleken dat bijmenging van 25-30% kruidenrijk gras mogelijk is zonder noemenswaardige afname van de melkopbrengst. Het vee neemt door de bijmenging meer ruwvoer op. Bij dergelijke verhoudingen kunnen dus zowel boer, koe als weidevogel floreren.
Looptijd en kosten Looptijd Het experiment is in september 2013 van start gegaan met een beoogde looptijd van zes jaar. Binnen deze termijn is er wat betreft de begroeiing sprake van een pioniersfase, overgangsfase en begin van een stabilisatiefase. Door het inzaaien zal de pioniersfase kort zijn. Gelet op ervaringen elders zal de ontwikkelingsgraad na verloop van zes jaar meer dan 75% bedragen. De vestiging van weidevogels en een zekere stabilisatie van de dichtheden zal naar verwachting sneller verlopen. Monitoring De ontwikkeling van de begroeiing wordt jaarlijks vastgelegd door Aardewerk advies. Daarbij gaat het zowel om soortensamenstelling binnen de vakken, als om de hoogte en structuur van de begroeiing. Beide zijn belangrijk voor de mate van geschiktheid van het grasland als broed- en kuikenland. In het lopende weidevogelonderzoek van ANV De Amstel zal via telrondes gerichte aandacht worden gegeven aan aanwezigheid van vogels en met name aan het gebruik van het perceel door weidevogelkuikens. Ook melkveehouder Kees Lambalk speelt hierin een belangrijke rol. In samenspraak zullen monitoring en graslandgebruik lopende het experiment zonodig aangepast worden. Rapportage en terreinbezoeken Jaarlijks wordt door Aardewerk Advies in overleg met ANV Amstelland verslag gedaan van de bevindingen. Na drie jaar vindt tussenrapportage en evaluatie plaats. Eindrapportage volgt na zes jaar (2019). Met inachtneming van het broedseizoen leent het proefen demonstratieperceel zich bij uitstek voor educatie en voorlichting gericht op uiteenlopende doelgroepen. Daarbij kan in het broedseizoen gebruik gemaakt worden van de vogelkijkhut ( glureluur ). Kosten De kosten van het project zijn als volgt begroot: Zaadmengsels! 600 Meerwerk inzaaien! 300 Inrichting oever! 150 Begeleiding inzaaien! 150 Monitoring (looptijd)! 4.800 De totale kosten bedragen 6.000 euro. Vanwege de korte tijd tussen plan en uitvoering zijn de eerste vier posten voorgefinancierd door Aardewerk advies en melkveebedrijf Lambalk. Naar een sponsor wordt nog gezocht.
Foto: Mark Kuiper (RB)
Verantwoording Het experiment is een initiatief van: - Kees Lambalk (melkveehouderij Lambalk) - Wim Schippers (Aardewerk advies) Bij de opzet is betrokken: - Rob Geerts (PRI - Wageningen UR), coördinator van het praktijknetwerk Kruidenrijk gras voor de veehouderij. Onderzoek vindt plaats in samenspraak met: - Mark Kuiper (NatuurBeleven, Amstelveen), gebiedscoördinator weidevogelbeheer, o.m. in Amstelland. De startwerkzaamheden zijn uitgevoerd door: - Kees Lambalk - Herbert Minderman (loonbedrijf Straathof, Mijdrecht) - Wim Schippers Het startdocument is opgesteld door Wim Schippers (Aardewerk advies) in overleg met Kees Lambalk (ANV De Amstel) en Mark Kuiper (NatuurBeleven). Foto s: van de auteur, tenzij anders vermeld. Bronnen CLM (2013). Interview met melkveehouder Kees Lambalk (YouTube). Geerts, R. en J. Verloop (2007). Belang van kruiden en vlinderbloemigen in graslanden. Geld, J. van der et al (2013). Weidevogels in een veranderend landschap. Guldenmond, A. et al (2008). Boeren voor grutto s. Paassen, A. van et al (2013) Lerend beheren voor effectief weidevogelbeheer. Remmelink, G.J. (2005). Beheersgras smaakt - melkkoeien nemen meer beheersgras op dan gedacht. Rockx, L. (2002). Toekomst van het weidevogelbeheer. Schippers, W. et al (2012). Veldgids Ontwikkelen van kruidenrijk grasland. Schippers, W. et al (2003). Ruimte voor natuur in het hart van de samenleving. Schippers, W. en M. Gardenier (1998). Introductie van inheemse flora - een handreiking. Smeding, F. en J. Langhout (2007). Meer dan beheer - melken van beheersgras. Vogelbescherming Nederland (2011). Brochure weidevogelboerderijen.