CO 2 - Rapportage 2012. Versie 1.2 17-03-14

CO 2 - Rapportage 2012 Versie 1.2 17-03-14

Contactpersoon: Mw. J.L. Koning Opsteller: Dhr. J. Stevens Versie: 1.2 Datum: 17-03-14

VOORWOORD Voor u ligt de eerste rapportage van KZ Aanneming & Groenvoorziening BV in het kader van de CO 2 - Prestatieladder. De CO 2 - Prestatieladder is een instrument welke door overheidsorganisaties en bedrijven wordt gebruikt bij aanbestedingen. Het uitgangspunt van de ladder is dat inspanningen worden beloond. Een hogere score op de ladder wordt namelijk beloond met een concreet voordeel in het aanbestedingsproces, in de vorm van een - fictieve - korting op de inschrijfprijs. Duurzaam handelen is altijd belangrijk geweest binnen de bedrijfsvoering van KZ Aanneming & Groenvoorziening BV. Een groene buitenruimte zowel in de stad als het buitengebied is belangrijk om het leven aangenaam te houden. Dankzij bomen en planten is de omgeving namelijk minder warm. Ze verdampen water, wat direct al de temperatuur een paar graden verlaagt. Bovendien houden bomen de zonnestraling tegen, zodat de straat minder opwarmt. En schaduw is sowieso aangenaam bij hitte. Met de publicatie van deze rapportage willen wij ook anderen stimuleren tot duurzamere werkwijze. Indien u vragen heeft over deze rapportage of de werkwijze van KZ Aanneming & Groenvoorziening BV kunt u altijd vrijblijvend contact met ons opnemen.

1 Inhoudsopgave CO 2- RAPPORTAGE 2012 1 VERSIE 1.2 17-03-14 1 VOORWOORD 3 2 INLEIDING 6 2.1 BELEIDSVERKLARING 6 2.2 VERANTWOORDELIJKHEID 7 2.3 INTEGRATIE MET HET KWALITEITZORGSYSTEEM ISO 9001 (2.B.3) 7 3 CO 2- RAPPORTAGE (1.A.3, 2.A.2, 1.B.2 + 2.A.3) 8 3.1 TOELICHTING BASISJAAR 8 3.2 MEETRESULTATEN EN TOELICHTINGEN 8 3.3 ISO 14064-1 & GHG PROTOCOL (3.A.1) 9 3.4 NEN ISO 50001 ENERGIE MANAGEMENT SYSTEMEN 9 3.5 KWALITEITSCIRKEL VAN DEMING 10 3.6 ORGANISATIEGRENZEN 10 VOLGENS DE NORMEN IN DE CO 2- PRESTATIELADDER VALT KZ ONDER DE CATEGORIE KLEINE BEDRIJVEN. 10 3.7 OPERATIONELE GRENZEN 11 3.7.1 SCOPE 1 11 3.7.2 SCOPE 2 11 3.7.3 SCOPE 3 11 3.8 KWANTIFICERINGSSTAPPEN CO 2 EN UITSLUITINGEN 11 3.9 IDENTIFICATIE CO 2- EMISSIES 11 3.10 KWANTIFICERINGSMETHODES 11 3.11 DE CARBON FOOTPRINT (1.A.2, 2.A.1) 12 3.11.1 IDENTIFICATIE ENERGIESTROMEN (1.A.1) 12 3.11.2 VERIFICATIE EMISSIE INVENTARIS (3.A.2) 13 1 25-05-14 Versie 1.1 4

4 REDUCTIE (3.B.2) 14 4.1 DOELSTELLING REDUCTIE (3.B.1, 2.B.1) 14 4.2 REDUCTIEMAATREGELEN (2.B.2) 15 4.2.1 BETROKKENHEID MEDEWERKERS 15 5 COMMUNICATIEPLAN (3.C.2, 2.B.3) 17 5.1 INTERNE COMMUNICATIE (1.C.1, 2.C1) 17 5.2 EXTERNE COMMUNICATIE (1.C.2, 2.C.3) 17 5.3 EVALUATIE (3.C.1, 2.C.2) 18 6 PARTICIPATIE 19 6.1 BRANCHEVERENIGING (2.D.1, 1.D.1) 19 6.2 INDUSTRIECLUB WIERINGERMEER (2.D.2) 19 6.3 DEELNAME SKAO 19 6.4 ACTIEVE DEELNAME (3.D.1) 20 25-05-14 Versie 1.1 5

2 INLEIDING 2.1 BELEIDSVERKLARING De directie van KZ Aanneming & Groenvoorziening B.V. heeft duurzaam ondernemen altijd hoog in het vaandel staan. Dit wordt nagestreefd door aandacht te geven aan de materialen die we gebruiken bij de uitvoering van onze werkzaamheden, maar ook door aandacht te geven aan de processen in het kantoor. Door onder andere inkoop van duurzame middelen, materialen, het zo efficiënt laten verlopen van de werkzaamheden en de stimulering van onze klanten in het toepassen van duurzame oplossingen en materialen wordt gestreefd naar een zo duurzaam mogelijke werkwijze. Het beleid is hier dan ook op toegespitst, KZ Aanneming & Groenvoorziening B.V. streeft naar een continue verbetering van prestaties op het gebied van kwaliteit, arbo en milieu. Hierbij worden de werkzaamheden dusdanig uitgevoerd dat het gebruik van grondstoffen en energie geminimaliseerd wordt. Daarnaast wordt er bij de uitvoering van de werkzaamheden rekening mee gehouden dat er geen onnodige overlast is voor mens, dier en milieu. Het uiteindelijke doel hiervan is een reductie in de uitstoot van CO 2. KZ Aanneming & Groenvoorziening B.V. streeft ernaar medio 2013 gecertificeerd te worden op co CO 2 - Prestatieladder. Hiervoor is een kwantitatieve doelstelling gesteld voor de reductie van CO 2. Deze doelstelling en welke maatregelen de komende jaren zullen worden genomen zijn in dit document vermeld. Dhr. T. Koning Directie Mw. J.L. Koning KAM- Coördinator

2.2 VERANTWOORDELIJKHEID Binnen KZ Aanneming & Groenvoorziening B.V. is de KAM coördinator verantwoordelijk voor het bijhouden van de CO 2 - emissies, communicatie, initiatieven en (her)certificering. Indien u vragen heeft over de CO 2 - Prestatieladder kunt u contact opnemen met KZ Aanneming & Groenvoorziening B.V., u wordt dan direct doorverbonden met de verantwoordelijke. 2.3 INTEGRATIE MET HET KWALITEITZORGSYSTEEM ISO 9001 (2.B.3) KZ is al gecertificeerd voor het kwaliteit zorgsysteem ISO 9001:2008. Voor de praktische uitvoering van het CO 2 - reductie beleid zal het reductie beleid worden toegevoegd aan het kwaliteit handboek bij de eerst volgende aanpassing in 2013. Het reductie beleid zal worden toegevoegd onder 'K-250 Meting, analyse en verbetering paragraaf K-253. Hiermee wordt het CO 2 - reductie beleid onderdeel van het kwaliteit management systeem. Bevindingen welke voortvloeien uit de jaarlijkse interne audit worden middels het interne auditverslag teruggekoppeld aan de directie. Verantwoordelijke hiervoor is de KAM coördinator.

3 CO 2 - RAPPORTAGE (1.A.3, 2.A.2, 1.B.2 + 2.A.3) Het doel van de CO 2 - rapportage is uiteindelijk reduceren van de totale CO 2 - emissie van KZ Groenvoorziening & Aanneming B.V. Om dit te kunnen doen is het noodzakelijk om jaarlijks een emissie inventaris bij te houden. Daarnaast is het belangrijk de organisatie en operationele grenzen vast te stellen. Tevens wordt hier vermeld welke richtlijnen en normen worden gebruikt voor bepaling van de totale CO 2 - emissie. Veranderingen ten opzichte van het basisjaar zullen indien noodzakelijk in dit hoofdstuk worden bijgehouden. Als deze onderwerpen samen vormen het energie audit verslag 3.1 TOELICHTING BASISJAAR Deze rapportage is de eerste meting in het kader van de bepaling van de CO 2 - emissie. De meting wordt jaarlijks herhaald. Voor toekomstige metingen zal 2012 dan ook dienen als referentiejaar. Om eventuele wijzigingen als groei van de organisatie te kunnen opvangen zal de CO 2 - emissie worden uitgezet tegen het aantal FTE s van de organisatie. In 2012 bestaat de organisatie uit 10 FTE s. Voor deze eerste rapportage in het kader van de CO 2 - Prestatieladder is gebruik gemaakt van het handboek CO 2 - Prestatieladder versie 2.1, 18 juli 2012. 3.2 MEETRESULTATEN EN TOELICHTINGEN De gerapporteerde periode is gelijk aan het boekjaar welke loopt van 1 januari tot en met 31 december. Het gerapporteerde jaar is 2012. Ondanks grote zorgvuldigheid zijn er een aantal meetonzekerheden. Binnen Scope 2 is een duidelijke registratie van verbruiken middels facturen van energieleveranciers. Deze facturen vallen deels buiten de gerapporteerde periode. Echter gaat het telkens om het verbruik van 1 kalenderjaar, de verbruiksgegevens zullen dan ook rechtstreeks worden overgenomen.. In de raportage van 2012 versie 1.1 is een fout gemaakt in de optelling van de hoeveelheid liters ten behoeve van scope 1. In deze versie zijn de waarden aangepast waardoor de uitgangswaarden van 2012 veranderd zijn. De nieuwe waarden hebben verder geen invloed op de doelstellingen. Er vind geen compensatie plaats van CO 2 - emissie. Binnen de organisatie worden mogelijkheden onderzocht naar methoden voor een optimale werking van het machinepark. Bij aanschaf van nieuw materieel wordt gezocht naar de meest energiezuinige motor.

3.3 ISO 14064-1 & GHG PROTOCOL (3.A.1) Voor de vaststelling van de CO 2 - emissie en reductie is gebruik gemaakt van de ISO 14064-1: 2012, Broeikasgassen deel 1, en het GHG protocol. De eisen uit de ISO 14064-1 en het GHG protocol zijn in het energie managementsysteem opgenomen in dit document. En zullen niet apart worden vermeld om onnodige herhaling te voorkomen. Voor de vaststelling van de organisatie en operationele grenzen is gebruik gemaakt van de ISO 14064-1: 2012, Broeikasgassen deel 1. De checklist van dit management systeem is terug te vinden in bijlage 3. 3.4 NEN ISO 50001 ENERGIE MANAGEMENT SYSTEMEN Voor de vaststelling van de energie audit en het energie management actieplan is gebruik gemaakt van de eisen uit de NEN ISO 50001 energie management systemen 2011, zoals aangegeven in het handboek CO 2 prestatieladder versie 2.1 juli 2012. De checklist van dit management systeem is terug te vinden in bijlage 3. De energie audit is omschreven in hoofdstuk 3, het energie management actieplan is terug te vinden in hoofdstuk 4. Bij de energie audit gaat het met name om een analyse van de meest significante energiestromen. In paragraaf 3.10 Carbon Footprint is de meest significante bron van energieverbruik duidelijk zichtbaar. Maatregelen ter bevordering van de efficiëntie en reductie van het energieverbruik zullen dan ook voornamelijk hierop gericht zijn.

3.5 KWALITEITSCIRKEL VAN DEMING De kwaliteitscirkel van Deming is een hulpmiddel voor kwaliteitsmanagement. De cirkel wordt in het handboek van de CO 2 Prestatieladder genoemd. Daarnaast is de norm NEN ISO 50001 energie management systemen gebaseerd op de Deming cirkel, ook wel de PDCA cirkel genoemd. De cirkel bevat de volgende stappen, toegespitst op de reductie van energiegebruik en CO 2 emissie: Plan: Analyseer de huidige energiestromen en CO 2 emissies; Do: Stel maatregelen ten behoeve van energiereductie en reductie van de CO 2 - emissie vast; Check: Voer de vastgestelde maatregelen uit in controleerbare en kleine stapjes; Act: Evalueer het resultaat en neem actie ter verbetering of standaardisatie in de organisatie. Voor het vaststellen van de CO 2 - emissies en de reducerende maatregelen wordt gebruik gemaakt van de Cirkel van Deming voor een stimulans naar constante verbetering. 3.6 ORGANISATIEGRENZEN KZ Aanneming & Groenvoorziening B.V. is een 100% dochteronderneming van KZ Holding B.V. De directie heeft grenzen van de organisatie voor de CO 2 - Prestatieladder zijn vastgesteld op KZ Aanneming & Groenvoorziening B.V. In de verdere rapportage zal worden gesproken over KZ. In bijlage 1 is een uittreksel uit het register van de Kamer van Koophandel te vinden. Volgens de normen in de CO 2 - Prestatieladder valt KZ onder de categorie kleine bedrijven.

3.7 OPERATIONELE GRENZEN 3.7.1 SCOPE 1 Binnen de meting van Scope 1 emissies worden airco's en koelkasten niet specifiek gemeten. Het energieverbruik van deze apparaten wordt meegenomen in het totale elektriciteitsverbruik. 3.7.2 SCOPE 2 Binnen KZ vinden geen vliegreizen ten behoeve van zakelijke reizen plaats. Het meenemen van vliegreizen is dan ook niet van toepassing. 3.7.3 SCOPE 3 Ten behoeve van de CO 2 - Prestatieladder is het op dit moment nog niet noodzakelijk de Scope 3 emissie mee te nemen. Echter vind KZ het van belang inzicht te hebben in de emissie behorende bij Scope 3 en er zal dan ook een start worden gemaakt met het in kaart brengen van de Scope 3 emissies. 3.8 KWANTIFICERINGSSTAPPEN CO 2 EN UITSLUITINGEN Voor de bepaling van de CO 2 - uitstoot worden afval, papier en water niet meegenomen bij de berekening. De hoeveelheden zijn wel opgenomen in de map als toekomstig referentiepunt en in het kader van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen. 3.9 IDENTIFICATIE CO 2 - EMISSIES Voor de identificatie van de CO 2 - emissies is gebruikt gemaakt van het administratie systeem. Daarnaast is uit de administratie een lijst geprint waarop de kilometervergoeding zakelijk verkeer met privé auto's wordt geregistreerd. Deze bronnen zijn gebruikt voor de berekening van de CO 2 - emissie. 3.10 KWANTIFICERINGSMETHODES De kwantificering van grondstoffen naar CO 2 - emissie is telkens gedaan door geregistreerde volume-eenheden van de gebruikte brandstoffen te benutten. De omrekening van volume naar emissiewaarden is eenduidig en geeft de meest betrouwbare vergelijking. De berekening van de CO 2 - emissie is gebaseerd op de berekening zoals beschreven in het Handboek CO 2 - Prestatieladder, versie 2.1 d.d. 18 juli 2012. Tevens zijn de conversiefactoren zoals beschreven in het handboek gebruikt.

In situaties waar geen volume- eenheden van brandstof beschikbaar waren, is gebruik gemaakt van de meest betrouwbare informatie die beschikbaar was. In het geval van voertuigkilometers met onbekend brandstoftype is gebruik gemaakt van de in de CO 2 - Prestatieladder versie 2.1 d.d. 18 juli 2012 beschikbare conversiefactoren. Elektriciteitsgebruik is genomen van de facturen van het energiebedrijf. Door de geldende wetgeving is dit de meest betrouwbare informatiebron die beschikbaar is. De CO 2 - emissie is berekend met behulp van conversiefactoren. KZ maakt gebruik van Nuon groenstroom. Deze stroom is samengesteld uit wind-, water-, zonne-energie en biomassa. Het percentage van de verdeling van deze energie soorten is onbekend. Voor de berekening van de CO 2 - emissie zijn de conversiefactoren bij elkaar opgeteld en gedeeld door 4. Dit levert een kleine meetonnauwkeurigheid op. Het totale elektriciteitsverbruik is echter maar 4% van het totale energieverbruik. De meetonnauwkeurigheid is dan ook verwaarloosbaar klein. De conversiefactoren komen uit de CO 2 - Prestatieladder, versie 2.1 d.d. 18 juli 2012. 3.11 DE CARBON FOOTPRINT (1.A.2, 2.A.1) In deze paragraaf zijn de huidige energie stromen in kaart gebracht en procentueel weergegeven. In bijlage 2 van deze rapportage zijn de energiestromen kwantitatief zichtbaar. De verwachting is dat het aantal energiestromen in de toekomst gelijk blijven. De CO2- emissie zal in de toekomst dalen, deels door voorgenomen reductie maatregelen en deels door de toekomstige aanschaf van modernere materieel ter vervanging van afgeschreven materieel. Meer over reducerende maatregelen is te vinden in hoofdstuk 4. 3.11.1 IDENTIFICATIE ENERGIESTROMEN (1.A.1) Binnen KZ zijn de volgende energiestromen bekend: - Elektriciteit kantoren - Aardgas kantoren - Brandstof Wagenpark/ Rijdend materieel - Zakelijke kilometers privé auto's - Propaan - Lasgassen Acetyleen en Protegon

Op onderstaande afbeelding is zichtbaar dat de grootste bron van CO 2 - emissies wordt veroorzaakt door het wagenpark/ rijdend materieel. Een lijst van het wagenpark, rijdend materieel en ander brandstof verbruikend materieel is terug te vinden in bijlage 2. De grootste winst in het reduceren van de CO 2 - emissies is dan ook te behalen in het brandstofverbruik, reducerende maatregelen zullen dan ook voornamelijk op dit vlak worden genomen. In bijlage 2 is de detailberekening van de Carbon Footprint terug te vinden. Carbon Footprint 2012: 312 ton CO 2 0% 4% 0% Kantoren en productielocaties Wagenpark Vliegreizen Andere emissies 96% 3.11.2 VERIFICATIE EMISSIE INVENTARIS (3.A.2) De CO 2 gegevens zijn intern geverifieerd, het verificatie verslag is zichtbaar in bijlage 2.

4 REDUCTIE (3.B.2) De grootste besparing in CO 2 uitstoot is te behalen bij het brandstofverbruik. Om dit zo effectief mogelijk in te voeren is bewustwording een eerste belangrijke stap. Daarom zullen eerst binnen het kantoor en de werkplaats enkele besparingsmaatregelen worden ingevoerd en personeel zal hierbij actief worden betrokken. De emissie van CO2 is bepaald en aan de hand daarvan zijn doelstellingen en maatregelen bepaald. De doelstellingen en maatregelen zullen jaarlijks worden geëvalueerd en waar nodig worden bijgesteld. De doelstellingen en maatregelen vormen samen het energie management actieplan. 4.1 DOELSTELLING REDUCTIE (3.B.1, 2.B.1) KZ heeft zich ten doel gesteld om de een reductie van 5% van de scope 1 en 2 emissies ten opzichte van het basisjaar 2012, uitgezet tegen de omzet, te realiseren voor 2018. In 2012 is de totale scope 1 en 2 CO 2 - emissie 312 ton. Dit betekent dat KZ zich ten doel heeft gesteld de emissie van CO 2 in het jaar 2018 gereduceerd te hebben tot 296 ton CO 2. Jaarlijks zal de emissie worden berekend en wordt gekeken of de doelstellingen wellicht kunnen worden verscherpt.

4.2 REDUCTIEMAATREGELEN (2.B.2) KZ heeft duurzaamheid al lange tijd op het programma staan, om deze reden wordt het kantoor dan ook al langere tijd voorzien van elektriciteit met een groene stroom certificaat. Meer informatie over de geleverde groene stroom is te vinden op de website van de leverancier. Op enkele plaatsen zijn al bewegingssensoren ingezet om overbodig laten branden van licht te voorkomen. Binnen de kantoorwerkzaamheden wordt minimaal geprint en wordt dit dubbelzijdig gedaan. In de toekomst zal voor de audit van de Carbon Footprint in het kader van de CO 2 - Prestatieladder ook geen facturen meer worden uitgedraaid. Indien nodig kunnen deze makkelijk en snel worden digitaal worden getoond of uit de centrale administratie worden gehaald. Wanneer er door de organisatie een auto wordt aangeschaft zal deze keuze beperkt zijn tot de auto's met energielabel A of B. Naast dat deze auto's efficiënter draaien zijn ze veelal zuiniger waardoor direct brandstof besparing optreedt. Na berekening van de Carbon footprint is duidelijk dat de grootste bron van CO 2 - emissie binnen KZ het diesel in het wagenpark/ rijdend materieel is. Diesel wordt voornamelijk gebruikt voor tractoren, de grootste besparing is dan ook te behalen bij de tractoren. Dit kan door het nieuwe rijden voor tractoren, ook wel het nieuwe draaien genoemd. Daarnaast wordt bij de aanschaf van nieuwe tractoren gekozen voor een energiezuinige motor. Naast groene stroom en zuinigere modellen rijdend materieel wordt er ook actief gezocht naar mogelijkheden om voor de gangbare brandstoffen meer duurzame alternatieven te vinden. 4.2.1 BETROKKENHEID MEDEWERKERS De doelstellingen van de reductie in CO 2 - emissie kunnen niet gehaald worden zonder de inzet van de medewerkers. De betrokkenheid van de medewerkers kan worden gestimuleerd door het regelmatig op de hoogte te houden van de resultaten van de reductie van de CO 2 - emissie en door tips te geven voor direct toe te passen besparingen van energie. Hierbij kan gedacht worden aan het nieuwe rijden of verlichting uit zetten. Deze tips zijn als eerst bedoeld ter bevordering van bewustwording, daarna worden grotere besparende initiatieven doorgevoerd. Het personeel krijgt ook de mogelijkheid initiatieven voor te dragen. Het opleiden en trainen van medewerkers in veilig en bewust omgaan met een voertuig en apparatuur met verbrandingsmotor zal leiden tot het efficiënter bedienen. Daarnaast zal een effectievere inzet van deze apparatuur leiden tot een verbetering van het brandstofverbruik. Dit zal leiden tot vermindering van CO 2 - emissie en brandstofverbruik.

Uitvoering bewustwording Om reductiemaatregelen effectief te kunnen doorvoeren is het van belang dat het personeel eerst geïnformeerd wordt over de CO 2 - Prestatieladder en de gevolgen van de invoering hiervan. Als eerst zal een informatiebrief worden opgesteld met enkele simpele besparingsmogelijkheden, zoals het licht uit zetten bij het verlaten van een ruimte en de deur sluiten indien de airconditioning aan staat. Daarna zal een informatiebrief met het nieuwe rijden worden opgesteld, wat het inhoud en hoe dit is toe te passen in zowel privé wagens als bedrijfswagen. Uitvoering reductiemaatregelen Verreweg de grootste energiebron binnen KZ is de brandstof van het rijdend materieel. Hierin is dan ook de grootste reductie van CO 2 - emissie te behalen. Om deze reden is er gezocht naar een cursus voor het personeel om het nieuwe draaien te kunnen toepassen in de dagelijkse praktijk. Als doelstelling is gesteld dat 5 medewerkers, die werken met het rijdend materieel, de cursus aangeboden krijgen voordat de her certificering in 2014 zal plaatsvinden. De cursus zal worden begeleid door T. Koning in samenwerking met een mechanisatiebedrijf op en nabij het terrein van KZ in Wieringerwerf. Naast het rijdend materieel zijn er ook nog enkele auto's in eigendom van KZ. In eerste instantie wordt ervoor gekozen om via een nieuwsbrief uitleg te geven over Het Nieuwe Rijden. Dit is meetbaar door de gereden kilometers uit te zetten ten opzichte van het brandstofverbruik. Indien een daling van het brandstofverbruik per gereden kilometer achterblijft kan er in 2014 voor worden gekozen het personeel met een bedrijfswagen een cursus het nieuwe rijden laten volgen. In de werkplaats is nog een oude diesel kachel aanwezig welke jaarlijks wordt bijgevuld. Momenteel wordt er onderzocht of er alternatieve methoden zijn om deze ruimte gedurende de wintermaanden te verwarmen. Eén van de mogelijkheden is het plaatsen van een houtkachel. Door het gebruik van een houtkachel kan houtachtig restmateriaal dat van werken afkomstig is op het eigen terrein van KZ worden hergebruikt. Indien dit mogelijk is worden verkeersbewegingen vanaf het terrein naar een verwerkingslocatie bespaard. Voor de her certificering in 2014 zullen verschillende opties worden onderzocht.

5 COMMUNICATIEPLAN (3.C.2, 2.B.3) Het communicatieplan bevat de stakeholders welke op de hoogte moeten worden gehouden omtrent de stand van zaken van de CO 2 - prestatieladder. Er wordt melding gemaakt van de frequentie van communicatie en communicatiemiddelen. Verantwoordelijk voor de communicatie rondom de CO 2 - prestatieladder en de CO 2 prestaties is de KAM coördinator. 5.1 INTERNE COMMUNICATIE (1.C.1, 2.C1) De medewerkers en ingehuurde medewerkers wordt indien noodzakelijk, maar minimaal 2 maal per jaar, via een nieuwsbericht op het prikbord of tijdens een overleg geïnformeerd over de stand van zaken van de CO 2 - reductie en effecten in de praktijk voor de uitvoering van het werk. Er is gekozen voor een nieuwsbericht op het prikbord omdat veel werknemers niet beschikken over een werk emailadres. Door het bericht te plaatsen op het prikbord en niet aan iedereen persoonlijk uit te delen wordt papier bespaart. Het nieuwsbericht is enkel bedoeld om te informeren. In de half jaarlijkse communicatie wordt onder andere melding gemaakt van het energiebeleid, de CO 2 - emissie, kwantitatieve reductiedoelstellingen, reductie maatregelen en de voortgang ingevoerde maatregelen. Daarnaast wordt ruimte gegeven voor eventuele initiatieven vanaf de werkvloer. Onderwerp Verantwoordelijke Middel Frequentie Carbon Footprint KAM Coördinator Informatiebrief 1 maal per jaar CO 2 - Rapportage KAM Coördinator Informatiebrief 1 maal per jaar Stand van Zaken KAM Coördinator Informatiebrief 2 maal per jaar Achtergrond informatie KAM Coördinator Informatiebrief 2 maal per jaar Managementoverleg KAM Coördinator Notulen 2 maal per jaar Tabel 1 Interne communicatie 5.2 EXTERNE COMMUNICATIE (1.C.2, 2.C.3) Klanten, leveranciers, onderaannemers, brancheorganisaties, collega bedrijven en combinant worden bij wijzigingen, maar minimaal 2 maal per jaar geïnformeerd via een nieuwsbericht op de website of een digitale nieuwsbrief via de mail. Er is gekozen voor een digitale nieuwsbrief om papier te besparen. De nieuwsbrief is enkel bedoeld om te informeren. De website wordt bij wijzigingen, maar minimaal jaarlijks ná her certificering aangepast. Informatie over de CO 2 - prestatieladder en de daarbij behorende documenten is te vinden onder het kopje duurzaamheid.

In de half jaarlijkse communicatie wordt onder andere melding gemaakt van het energiebeleid, de CO 2 - emissie, kwantitatieve reductiedoelstellingen, reductie maatregelen en de voortgang ingevoerde maatregelen. In bijlage 4 is een gespecifieerde lijst van externe stakeholders terug te vinden. Onderwerp Verantwoordelijke Middel Frequentie Carbon Footprint KAM Coördinator Website/ Digitale 1 maal per jaar nieuwsbrief CO 2 - Rapportage KAM Coördinator Website 1 maal per jaar (her) Certificering KAM Coördinator Website en digitale nieuwsbrief 1 maal per jaar Tabel 2 Externe communicatie 5.3 EVALUATIE (3.C.1, 2.C.2) Jaarlijks zal tijdens de her certificering en de interne audit van het kwaliteitshandboek tevens een evaluatie van het communicatieplan plaatsvinden. Evaluatie interne en externe communicatie: jaarlijks gedurende de her certificering.

6 PARTICIPATIE Groen verlaagt de temperatuur in de stad; oppervlakken met planten warmen minder snel op en houden minder warmte vast. Waterdamp vanuit planten koelt de lucht. Daarnaast hebben planten een positieve effect op de stedelijke CO 2 - uitstoot door de CO 2 die ze binden. De bijdrage van KZ hierin is de aanplanting en onderhoud van groen in steden. Daarnaast wordt meegedacht welke planten het meest geschikt zijn per locatie voor een optimaal resultaat, zowel in het kader van CO 2 - reductie als esthetisch en recreatief. Daarnaast is KZ actief binnen initiatieven in de sector groenvoorziening. Deze initiatieven zijn geïmplementeerd in de bedrijfsvoering (1.D.2). Dit is zichtbaar in de jaarlijkse directiebeoordeling in het kader van de ISO 9001:2008, de initiatieven zijn opgenomen in de kwaliteitsbeoordeling (K228-2). 6.1 BRANCHEVERENIGING (2.D.1, 1.D.1) KZ is lid van de branche vereniging VHG voor ondernemers in het groen. De VHG is een branchevereniging die de belangen behartigt van haar leden. De VHG ondersteunt haar leden in haar bedrijfsvoering en in het bevorderen van een leefbare samenleving door middel van aanleg en onderhoud van het groen in de leefomgeving. Een belangrijke pijler van de vereniging is maatschappelijk verantwoord ondernemen. Daarnaast worden ook de branche ontwikkelingen bijgehouden en gecommuniceerd. Meer informatie hierover en de VHG kan worden gevonden op de website www.vhg.org. 6.2 INDUSTRIECLUB WIERINGERMEER (2.D.2) Regelmatig worden er vanuit de Industrieclub Wieringermeer activiteiten georganiseerd, onder andere het kijkje in de keuken nemen bij collega ondernemers. Hierdoor ontstaat de mogelijkheid om bij andere lokale ondernemers direct te zien hoe zij onder andere met duurzaamheid vraagstukken omgaan. Meer informatie over de industrieclub Wieringermeer en de inhoudelijke activiteiten zijn te vinden op de website www.industrieclub.nl. 6.3 DEELNAME SKAO Informatie over ontwikkelingen op het gebied van CO 2 - reductie en maatschappelijk verantwoord ondernemen wordt ook via de Stichting Klimaatvriendelijke Aanbesteden en Ondernemen verspreid. De CO 2 - Prestatieladder is onderdeel van deze stichting. De CO 2 - Prestatieladder richt zich voornamelijk op energiebesparing, het efficiënt gebruik maken van materialen en het gebruik van duurzame energie. Door deelname aan de CO 2 Prestatieladder en het jaarlijks bijhouden hiervan wordt actief KZ gestimuleerd in het reduceren van de CO 2 - emissie.

6.4 ACTIEVE DEELNAME (3.D.1) Het is mogelijk om van groen afval brandstof te maken als vervanging van fossiele brandstoffen. KZ wil hier graag een voorloper in zijn en is dan ook partner geworden van Sortiva. De kernactiviteiten van Sortiva bestaan uit het sorteren, recyclen, ver- en bewerken, overslaan en composteren van afvalstromen. Sortiva loopt voorop in verantwoorde afvalverwerking en is een Joint Venture van HVC en GP Groot. Tijdens de uitvoering van de werkzaamheden mag niet in alle gevallen het vrijgekomen groene materiaal blijven liggen. Dit groenafval biedt in onze optiek kansen. Groen afval is namelijk uitermate geschikt om biogas van te maken. In Middenmeer staat een vergistingsinstallatie welk in staat is om van onder andere groen afval biogas te maken. Dit biogas wordt vervolgens geleverd aan het bestaande aardgas netwerk en zorgt hierdoor voor een belangrijke stap in het verduurzamen van het Nederlandse aardgassysteem. Naast het winnen van biogas resulteert het proces ook in een goed bruikbaar restproduct, namelijk compost. Deze natuurlijke meststof kan gebruikt worden bij bijvoorbeeld het verrijken van landbouwgronden. De mogelijkheid om over te gaan tot vergisting hangt van verschillende factoren af. Zo moet het groen afval eerst de milieutoets coververgistingsmateriaal doorstaan. Vooraf is niet te zeggen of het groen afval dat vrijkomt geschikt is voor vergisting. Indien groen afval moet worden afgevoerd zal per project worden onderzocht of vergisting mogelijk is en indien nuttig zal een milieutoets worden uitgevoerd. Als het vergisten van groen afval niet mogelijk is, bestaat er de mogelijkheid het groenafval af te voeren met al eindbestemming veevoer. Ook kan het groen afval direct gecomposteerd worden ten behoeve van het verrijken van landbouwgronden. Vergisting heeft echter de voorkeur om zo een bijdrage te kunnen leveren aan de verduurzaming van het aardgassysteem. Meer informatie over Sortiva en zijn activiteiten is te vinden op de website www.sortiva.nl. Naast Sortiva zijn er meerdere partijen die methoden onderzoeken en ontwikkelen ten behoeve van de omzetting van groen afval naar biobrandstoffen. NewFoss is hier ook een partij in. KZ is momenteel aan het onderzoeken wat de mogelijkheden zijn van NewFoss. Meer informatie over NewFoss en zijn activiteiten is te vinden op de website www.newfoss.com. KZ werkt samen met diverse partijen, ook partijen die al gecertificeerd zijn op de CO 2 - prestatieladder. Een voorbeeld hiervan is de firma van Bodegom en Zn te Wieringerwerf. Voor de her certificering in 2014 zal er onderzocht worden of met één van de samenwerkingspartners een project kan worden gestart ten behoeve van de terugdringen van de CO 2 - emissie bij beide partijen. Met ingang van 2014 wordt voor deze projecten een specifiek budget van 10 uur beschikbaar gemaakt. (3.D.2) Jaarlijks wordt tevens bepaald of de beschikbare uren volstaan of moeten worden herzien en of er een financieel budget beschikbaar moet worden gemaakt.