Prioriteitslanden Overzicht 2017 Topsector Health 28 11 2016 Ontwikkeld door: Dutch LSH Alliance: Samenwerkingsverband van LSH branches Ontwikkeld voor:
2
Introductie Het prioriteitslanden overzicht (PO) wordt namens en in afstemming met de achterban van de Dutch LSH Alliance 1 (DLA) ontwikkeld. Middels het delen van bijgaande sectorkennis streeft de DLA bij te dragen aan de concretisering, focus en helderheid van de buitenlandagenda ten gunste van de Topsector LSH. Focus en afbakening De internationale gezondheidszorgmarkt biedt een overschot aan kansen in meer dan 50 landen waar momenteel investeringen en (positieve) ontwikkelingen plaatsvinden. Dit is een luxe positie maar wel één die een zorgvuldige aanpak en strategie vereist welke begint met keuzes en focus. De prioriteitslanden benoemd in het PO zijn geënt op de behoeften van de achterban van de DLA en langs op 4 bronnen gebaseerd: 1. Onderzoek: Een jaarlijks onderzoek (i.s.m. de FME) onder meer dan 450 LSH-bedrijven. 2. Contactmomenten: De dagelijkse contactmomenten met (op jaarbasis) meer dan 250 LSH organisaties. 3. Postennetwerk: De input en feedback omtrent lokale ontwikkelingen vanuit het postennetwerk. 4. Actualiteiten: De kennis en informatie uit rapporten, marktstudies en actualiteiten. Het PO geeft helder weer waar momenteel de behoeften liggen, de acties plaatsvinden en de relaties & kennis worden opgebouwd van en voor de Topsector LSH en de DLA achterban in het bijzonder. Het overzicht heeft niet als doel landen en kansen uit te sluiten. In tegendeel, het heeft als doel focus en richting te geven voor de Topsector LSH en het postennetwerk om op termijn - met de beperkte middelen die de Nederlandse publieke én private sector heeft - de internationale aanwezigheid en positie van Nederland op duurzame wijze te vergroten. Daarbij is het belangrijk te benadrukken dat het PO een rolling agenda is die jaarlijks wordt ververst. Sommige markten bieden steevast grote kansen (bijv.: China, Duitsland, Midden Oosten en VS), andere landen zijn nieuw of stijgen in populariteit (bijv.: India, Denemarken en het VK) en tot slot zijn er landen die afvallen en dalen in populariteit (bijv.: Roemenië, Rusland, en Argentinië). Voor vragen over de inhoud van dit stuk kunt u direct contact opnemen met onderstaande personen: Peter Post Directeur TFHC tel.: 070 2199 000 mail: peter.post@tfhc.nl Annemiek Verkamman Directeur HollandBIO tel.: 070 3534 850 mail: Annemiek.verkamman@hollandbio.nl 1 De Dutch LSH Alliance (DLA) is een samenwerkingsverband tussen Nefarma, FME, HollandBIO, FHI, TFHC en HHT. Gezamenlijk vertegenwoordigt de DLA meer dan 600 LSH-organisaties (waaronder grote bedrijven, NGO s, kennisinstellingen, UMC s, regio s maar met name MKB ers). Middels de gezamenlijke activiteiten en communicatie kanalen bereikt de DLA naar schatting ruim 90% van de totale LSH-sector (naar schatting meer dan 2.000 bedrijven). 3
Toelichting Prioriteitslanden Overzicht Het prioriteitslanden overzicht is een bundeling van de prioriteitslanden van de Topsector LSH waarbij per land- of regio een status update en samenvatting wordt gegeven. Indeling per land- of regio- pagina Per land- of regio komen de volgende zaken kort aan bod: a) b) Kans aanduiding (a.d.h.v. Nederlandse Sterktes - zie hieronder) c) (zie hieronder) d) Terugblik & Vooruitzicht e) Nederlandse Sterktes In deze notitie onderscheiden we een zevental Nederlandse sterktes, namelijk: Indicatie : Producten en diensten welke de zorg infrastructuur en het zorgaanbod optimaliseren en moderniseren. : Producten en diensten welke de kwaliteit, betaalbaarheid en toegang tot zorg verbeteren. Public Health: Diensten en concepten te behoeve van een duurzaam zorg beleid en systeem om de zorg capaciteit, kwaliteit, toegang en betaalbaarheid te vergroten. Mobility & Vitality: Producten en diensten welke ervoor zorgen dat burgers, invalide en minder-valide vitale, mobiele deelnemers en contributanten zijn en blijven in de maatschappij. : Producten en diensten welke (ongemerkt) de zorg dichter bij de patiënt brengt én de efficiëntie in de zorg substantieel verhogen. Product Development: Producten en diensten welke de ontwikkeling van productie van doeltreffende, betaalbare en hoogwaardige zorg producten mogelijk maakt, verbetert en versneld. Farma- & Biomedische Oplossingen: Bedrijven m.b.t. vaccine en medicijn ontwikkeling die op zoek zijn naar financiering, productie en investeerders. Nieuw in deze editie van het prioriteitslanden overzicht is de prioriteitsaanduiding. Aan de hand van de actualiteiten en de behoefte van de DLA achterban (voor een gezamenlijke aanpak) wordt de kans in een land of regio gewaardeerd middels één van de vier aanduidingen zoals hieronder gedefinieerd: Indicatie Laag-Prioriteitsland: In tegenstelling tot het verleden, afnemende behoefte (voor gezamenlijke aanpak) vanuit de DLA-achterban. Zal beperkte/gematigde aandacht hebben/krijgen in 2017. Nieuw-Prioriteitsland: (Nieuwe) Behoefte vanuit de DLA-achterban. Zal verkennende aandacht krijgen in 2016 en 2017 die bepalend zal zijn voor toekomstige prioriteitsaanduiding. Prioriteitsland: Behoefte vanuit de DLA-achterban. Zal nodige aandacht hebben/krijgen in 2017. Hoog-Prioriteitsland 2 : Veel behoefte vanuit de DLA-achterban. Zal veel aandacht hebben/krijgen in 2017. 2 Sinds 2015 kent de Topsector LSH een drietal Focuslanden, namelijk de VS, China en Oost-Afrika. Deze landen en regio zijn per definitie ook een hoog prioriteitsland daar ze veel aandacht krijgen. 4
Deze aanduiding geeft (v.w.b. de DLA) richting aan de rangschikking, prioritering en urgentie van een land of regio met betrekking tot de benodigde aandacht en ondersteuning voor 2017. Prioriteitslanden Overzicht (in één oog opzicht) Rang 3 Land / Regio Kansen Pagina 1 Verenigde Staten Hoog-prioriteit 34, 35 2 China Hoog-prioriteit 12 3 Oost Afrika (Kenia) Hoog-prioriteit 8 4 Duitsland Hoog-prioriteit 18 5 India Hoog-prioriteit 13 6 Indonesië Hoog-prioriteit 14 7 Verenigd Arabische Emiraten Hoog-prioriteit 33 8 Colombia Hoog-prioriteit 25 9 Qatar Hoog-prioriteit 32 10 Saoedi-Arabië Hoog-prioriteit 31 11 Brazilië Prioriteit 24 12 Zweden Prioriteit 22 13 Denemarken Prioriteit 17 14 Verenigd Koninkrijk Prioriteit 21 15 Iran Nieuw-prioriteit 28 16 Japan Nieuw-prioriteit 15 17 Ethopië Nieuw-prioriteit 6 18 Koeweit Nieuw-prioriteit 29 19 Oman Laag-prioriteit 30 20 Ghana Laag-prioriteit 7 21 Zuid-Afrika Laag-prioriteit 10 22 Tanzania Laag-prioriteit 9 23 Mexico Laag-prioriteit 26 24 Turkije Laag-prioriteit 19 25 Rusland Laag-prioriteit 20 3 Gebaseerd op populariteit (zie bronnen) en activiteit (zie terug- en vooruitzicht) van de Topsector LSH 5
Afrika Ethiopië pagina 6 Ghana Pagina 7 Kenia Pagina 8 Tanzania Pagina 9 Zuid-Afrika Pagina 10 6
Ethiopië Met bijna 100 miljoen inwoners vormt het land de grootste populatie in Oost-Afrika, één van de drie focusgebieden van de Topsector LSH. Ondanks het feit dat de uitgave aan de zorg relatief zeer laag is, heeft het land voor haar doen grote vooruitgang geboekt in de gezondheidszorg. De verwachting is dat deze trend zich verder zal doorzetten door toenemende investeringen. Nederland heeft van oudsher een sterke OS-relatie met Ethiopië. Nederland en Ethiopië: Public Health Fact Finding Missie (26-28 februari) 2013 Economische Missie o.l.v. Minister Ploumen (26-28 februari) Nieuw - Prioriteitsland (Nieuwe) Behoefte vanuit de DLA-achterban. Zal verkennende aandacht krijgen in 2017 die bepalend zal zijn voor toekomstige prioriteitsaanduiding. Ambassade Addis Ababa Aanspreekpunt in Ethiopië Eline van der Veen Nederlandse Ambassade Addis Ababa eline.veen@minbuza.nl + 251 11 371 1100 ext.225 Erik Pentinga Erik.pentinga@tfhc.nl +31 (0)70 219 9007 7
Ghana Ghana wordt gezien als een van de Afrikaanse landen die voorop lopen op het gebied van gezondheidszorg. Nederland draagt al jarenlang bij aan de ontwikkeling van Ghana. Middels bezoeken in 2013 en 2014 en gerelateerde (vervolg)activiteiten heeft Nederland recent haar inzichten en positie in Ghana (verder) kunnen uitbreiden en versterken. Reeds actieve organisaties en eventuele nieuwkomers kunnen hierop voortbouwen. Nederland en Ghana: Public Health Laag - Prioriteitsland In tegenstelling tot het verleden, afnemende behoefte (voor gezamenlijke aanpak) vanuit de DLA-achterban. Zal beperkte/gematigde aandacht hebben/krijgen in 2017. (TFHC i.s.m. Agentschap NL) (21-26 april) 2013 2014 o.l.v. Minister Ploumen (16-20 juni) Aanspreekpunt in Ghana Ger J. Steenbergen MD MPH Nederlandse Ambassade Accra ger.steenbergen@minbuza.nl +233.302 214 361 Ambassade Accra Erik Pentinga Erik.pentinga@tfhc.nl +31 (0)70 219 9007 8
Kenia Kenia vormt de economische en innovatieve hub voor Oost-Afrika, één van de drie prioriteitsregio s van de Topsector LSH. De Keniaanse zorgsector ontwikkeld zich snel. Door de groeiende economie en opkomende middenklasse stijgt de vraag naar (kwalitatief hoogwaardige) zorg. Echter zijn er grote verschillen in de toegang en kwaliteit van zorg tussen geürbaniseerde en rurale gebieden en tussen de publieke en private sector. Nederland en Kenia: Public Health Hoog-Prioriteitsland (tevens Nieuw) Veel en nieuwe behoefte vanuit de DLA-achterban. Zal veel aandacht krijgen in 2017. Fact Finding Missie TFHC (9-13 mei) 2012 2016 2017 naar Kenia TFHC i.s.m. NL Ambassade Nairboi (9 13 juli) o.l.v. bewindspersoon (week 17 april) Ambassade Nairobi Aanspreekpunt in Kenia Robert van der Hum Nederlandse Ambassade Nairobi Robert-vander.hum@minbuza.nl +254 20 4288 234 Erik Pentinga Erik.pentinga@tfhc.nl +31 (0)70 219 9007 9
Tanzania Met ruim 53 miljoen inwoners vormt het land de één na grootste populatie in Oost-Afrika, één van de drie focusgebieden van de Topsector LSH. Publieke en private uitgaven aan de zorg nemen toe. In de totale zorguitgave blijft het aandeel van externe donoren echter dominant. Na Kenia en Ethiopië vormen de ontwikkelingen en de schaalgrootte van Tanzania een interessant land om in de gaten te houden. Nederland en Tanzania: Public Health Laag - Prioriteitsland TFHC i.s.m. NL Ambassade Naironbi (9-13 juli) 2012 2013 In tegenstelling tot het verleden, afnemende behoefte (voor gezamenlijke aanpak) vanuit de DLA-achterban. Zal beperkte/gematigde aandacht hebben/krijgen in 2017. Inkomende Missie President dr. Ali Mohamed Shein (29 augustus) Ambassade Dar es Salaam Aanspreekpunt in Tanzania Eugene Gies Nederlandse Ambassade Dar es Salaam Eugene.gies@minbuza.nl +255 22 2194000 Erik Pentinga Erik.pentinga@tfhc.nl +31 (0)70 219 9007 10
Zuid-Afrika Zuid-Afrika wordt gezien als een van de meest ontwikkelde landen van Afrika en de hub voor zakendoen in Sub-Sahara Afrika. De zorgsector kent uitersten door het grote verschil in kwaliteit en distributie van publieke (50% van zorguitgave en bedient meer dan 80% van de bevolking) en private zorg (50% van zorguitgave en bedient minder dan 20% van de bevolking). Middels bezoeken in 2014 en 2015 en gerelateerde (vervolg)activiteiten heeft Nederland recent haar inzichten en positie in Zuid-Afrika (verder) kunnen uitbreiden en versterken. Reeds actieve organisaties en eventuele nieuwkomers kunnen hierop voortbouwen. Nederland en Zuid-Afrika: Public Health Fact Finding Missie TFHC (22-25 april) 2014 2015 naar Zuid-Afrika o.l.v. Minister Ploumen (7-10 juli) Laag - Prioriteitsland In tegenstelling tot het verleden, afnemende behoefte (voor gezamenlijke aanpak) vanuit de DLA-achterban. Zal beperkte/gematigde aandacht hebben/krijgen in 2017. o.l.v. Minister President Rutte & Staatssecretaris Dijksma (15-19 november) Healthcare bijeenkomst marktkansen Zuid Afrika (12 maart) Ambassade Pretoria Consulaat Kaapstad Aanspreekpunt in Zuid-Afrika Deidré Batchelor Nederlandse Ambassade Pretoria deidre.batchelor@minbuza.nl + 27 (0)12 425 4534 Erik Pentinga Erik.pentinga@tfhc.nl +31 (0)70 219 9007 11
Azië China Pagina 12 Japan Pagina 15 India Pagina 13 Indonesië Pagina 14 12
China 2011 China's groeiende middenklasse en de vergrijzing van de bevolking zorgt voor een toenemende vraag naar betere gezondheidszorg en ouderenzorg diensten en producten. De Chinese regering erkent in haar 13 e vijfjaren plan dat zij in haar eentje niet kan voldoen aan deze eis. Het plan legt een focus op een "gezond China" door middel van het verbeteren van geïntegreerde gezondheidszorg en ouderenzorg. Dit zal worden bereikt door middel van een reeks maatregelen, waaronder sterke hervormingen in de gezondheidszorg en het stimuleren van private investeringen in de gezondheids- en ouderenzorg industrie. Daarbij kijkt China naar buitenlandse innovaties en technologie en Nederland heeft een lange ervaring én track-record op zowel integrale zorg oplossingen als ouderenzorg. Nederland en China: Public Health Mobility & Vitality Inkomend bezoek Jiaozuo (9 dec) Conferentie in Nederland over LSH kansen in China (18 april) PIB aanvraag voor LSH China Ondertekening PIB TFHC goes China (2 feb) Economische Missie o.l.v. Minister Ploumen (26-31 oktober) Inkomend bezoek Chengdu (9-10 juli) 2012 2013 2014 2015 TFHC (4-8 juni) Vorming TFHC Werkgroep China o.l.v. Minister Schippers (9-13 september) o.l.v. Secretaris-Generaal VWS Van Halder (22-26 maart) China Medical Equipment Fair in Shanghai (15-18 mei) Product Development Farma- & Biomedische Oplossingen naar China (25 29 okt) Hoog-Prioriteitsland Veel behoefte vanuit de DLA-achterban. In 2017 zal er veel aandacht naar China uitgaan in het kader van de geïdentificeerde kansen. Ambassade Beijing Consulaat Hong Kong SAR NBSO Dalian NBSO Chengdu NBSO Jinan NBSO Qingdao Consulaat Chongqing NBSO Nanjing NBSO Wuhan Consulaat Shanghai Consulaat Guangzhou CMEF in Shanghai (17-20 april) Medtech Missie RVO & TFHC (26 31 oktober) CMEF in Shanghai (15-18 mei) 2016 2017 Aanspreekpunt in China Peter Bootsma Nederlandse Ambassade Beijing Peter.bootsma@minbuza.nl +86 010 8532 0239 Suze Kruisheer Suze.kruisheer@tfhc.nl +31 (0)70 219 9006 Inkomend bezoek Sichuan (23 26 mei) o.l.v. Staatssecretaris van Rijn (22 28 okt) Healthcare Missie (voorjaar) 13
India India is overduidelijk een gigantische markt die veel kansen biedt voor de Nederlandse LSH sector. Diverse (middel)grote NL LSH bedrijven zijn reeds actief op de markt en de handelsmissie in 2012 o.l.v. Edith Schippers bevestigde de groei en ontwikkelingen van de Indiase medische markt. Er is veel contact met de posten in India (met name Ambassade, Consulaat en NBSO te Chennai) en aan Nederlandse zijde wordt de LSH sector (met name MKB) ingelicht over de kansen. India o.l.v. Min. Schippers Conferentie LSH kansen in India 2012 2013 Holland Stand Medicall te Chennai, India Nederland en India: Publicatie marktrapportage over LSH kansen in India 2014 Bezoek minister Schippers aan India Public Health Farma- & Biomedische Oplossingen Hoog-Prioriteitsland Veel behoefte vanuit de DLA-achterban. In 2017 zal er veel aandacht naar India uitgaan in het kader van de geïdentificeerde kansen. Holland Stand op Medicall te Chennai Economische Missie o.l.v. MP Rutte, Min. Ploumen en Staatssecretaris Dijksma Inkomend bezoek NATHEALTH (januari) 2015 2016 2017 Seminar in Nederland over LSH kansen in India Kick-Off TFHC Werkgroep India (16-18 maart) Ambassade New Delhi (najaar) Consulaat Mumbai NBSO Ahmedabad NBSO Hyderabad NBSO Chennai Aanspreekpunt in India Ravleen Pal Nederlandse Ambassade New Delhi Ravleen.pal@minbuza.nl +91 112 419 7600 Thierry Aartsen Thierry.aartsen@tfhc.nl +31 (0)6 30 066 275 14
Indonesië Indonesië heeft met meer dan 250 miljoen inwoners de op drie na grootste populatie ter wereld. Gezondheidszorg staat hoog op de nationale agenda. De Indonesische overheid heeft op 1 januari 2014 het Universal Health Coverage (UHC) programma gelanceerd. Op 1 januari 2019 moeten alle inwoners toegang hebben tot basis gezondheidszorg. Deze hervorming heeft als doel de kwaliteit en toegang van de zorg in Indonesië te verhogen en creëert een toenemende vraag naar medische expertise en technologie. Nederland is (mede dankzij missies in 2012 en 2013) sterk bij betrokken bij uitdagingen rondom de invoering van UHC. Nederland en Indonesië: Inkomend bezoek Noord-West Kalimantan (23 februari 3 maart) 2010 2012 Medische Missie TFHC i.s.m. NL Ambassade Jakarta (28 mei 1 juni) Public Health Mobility & Vitality o.l.v. MP Rutte, Minister Ploumen & Staatssecretaris Dijksma (18 22 nov) 2013 2016 Hoog-Prioriteitsland Veel behoefte vanuit de DLA-achterban. In 2017 zal er veel aandacht naar Indonesië uitgaan in het kader van de geïdentificeerde kansen. China o.l.v. Minister President Rutte (21-24 november) Consulaat Medan Ambassade Jakarta Consulaat Surabaya Consulaat Bali Aanspreekpunt in Indonesië Lukas Rahmidin Nederlandse Ambassade Jakarta lukas.rahmidin@minbuza.nl +62 21 5248200 Erik Pentinga erik.pentinga@tfhc.nl +31 (0)70 219 9000 15
Japan Japan is de op twee na grootste economie ter wereld met grote innovatieve kracht in technologisch wetenschappelijk opzicht. Het zwaartepunt in de uitstekende bilaterale relaties tussen Japan en Nederland ligt ook op het economisch vlak (handel, investeringen en technologisch wetenschappelijke samenwerking). Japan en Nederland staan voor een vergelijkbare uitdaging als het gaat om de vergrijzing. Japan is zelfs het land met de hoogste levensverwachting ter wereld. Er is grote behoefte in Japan aan innovaties die enerzijds de kwaliteit van de zorg verhogen en anderzijds kostenbeheersend werken. Nederlandse bedrijven in de LSH-sector lopen hierin voorop en hebben als het gaat om innovaties en e-health Japan veel te bieden. Nederland en Japan: Mobility & Vitality Product Development Economische Missie o.l.v. Minister Kamp (27 oktober 4 november) 2014 2016 Nieuw - Prioriteitsland (Nieuwe) Behoefte vanuit de DLA-achterban. Zal verkennende aandacht krijgen in 2017 die bepalend zal zijn voor toekomstige prioriteitsaanduiding. o.l.v. Minister Schippers (18 22 oktober) Ambassade Tokio Consulaat Osaka Aanspreekpunt in Japan Jan Hein Chrisstoffels Nederlandse Ambassade Tokio jh.chrisstoffels@minbuza.nl +81 035 401 0411 Peter Post peter.post@tfhc.nl +31 (0)70 219 9004 16
Europa Rusland Pagina 20 Zweden Pagina 22 Verenigd Koninkrijk Pagina 21 Turkije Pagina 20 Duitsland Pagina 18 Denemarken Pagina 17 17
Denemarken Denemarken heeft net als Nederland te maken met trends als vergrijzing, digitalisering en stijgende zorgkosten. Om op deze uitdagingen te reageren is er behoefte aan nieuwe, slimme methodes en technologieën. Daarnaast staat het land open voor welzijnstechnologie en digitale oplossingen op het gebied van ouderenzorg. De Deense gezondheidszorg is onlangs gestart met het implementeren van een nieuw model voor patiënten met dementie in de 5 grootste gemeentes. Met het staatsbezoek en de handelsmissie van Nederland aan Denemarken in 2015 zijn eerste verbindingen gelegd en wordt aangestuurd op een meer intensieve samenwerking tussen de Nederlandse en Deense LSH sector. Als vervolgstap zal een marktstudie omtrent de gezondheidssector in Denemarken worden uitgevoerd. De uitkomsten hiervan worden naar verwachting 2014 eind mei 2017 gepresenteerd. Nederland en Denemarken: Mobility & Vitality Prioriteitsland Behoefte vanuit de DLA-achterban. Zal nodige aandacht hebben/krijgen in 2017. TFHC i.s.m. NL Ambassade Copenhagen (22-26 september) Marktstudie TFHC Denemarken, (December 2016 mei 2017) Roadshow Scandinavië - Denemarken (Q3) 2015 2016 2017 o.l.v. Koninklijk Paar en Minister Ploumen (17-18 maart) TFHC Seminar Denemarken (mei) Ambassade Kopenhagen Aanspreekpunt in Denemarken Hilde Posthoorn Nederlandse Ambassade te Kopenhagen hilde.posthoorn@minbuza.nl +45 33 70 72 35 -------------------------------------------------------- Aanspreekpunt in Regio Nordics/Baltics Yvette Entius Economisch Regio Gezant Noordse en Baltische Landen Nederlandse Ambassade te Kopenhagen Yvette.entius@minbuza.nl +45 337 07 209 18 Mieke Flierhuis Mieke.flierhuis@tfhc.nl +31 (0)70 219 9009
Duitsland Duitsland staat internationaal bekend als het land met de meest innovatieve en hoogwaardige medische technologie. Sterker nog, Duitsland kent tientallen al dan niet honderden grote OEM ers (van het formaat Philips) die stuk voor stuk wereldmarktleider zijn. Én Duitsland is gastheer van de meest bekende en grootste medische vakbeurs ter wereld (Medica te Düsseldorf) die tevens als strategische beurs voor de topsector LSH is verkozen). Daarnaast huisvestte Duitsland jaarlijks de BioEurope, het grootste matchmaking event in Europa v.w.b. biotechnologie. In 2013 zal deze beurs bij hoge uitzondering niet in Duitsland maar in Wenen plaatsvinden. Nederland en Duitsland: Medica (17 20 november) o.l.v. Minister Ploumen parallel aan Staatsbezoek Koninklijk Paar (3-6 juni) 2010 2012 2013 2014 2015 Medica (14-17 november) Medica (12-15 november) Product Development Farma- & Biomedische Oplossingen Hoog-Prioriteitsland Veel behoefte vanuit de DLA-achterban. In 2017 zal er veel aandacht naar Duitsland uitgaan in het kader van de geïdentificeerde kansen. Landoverzicht o.l.v. Minister Ploumen parallel aan Staatsbezoek Koninklijk Paar (19-20 maart MedTech Missie o.l.v. Minister Ploumen (12 14 april) 2016 2017 conhit (14-16 april) Medica (16 19 november) Medica (14 17 november) NBSO Hamburg Healthcare Starters Missie (Q1/Q2) Ambassade Berlijn Consulaat Düsseldorf NBSO Frankfurt NBSO Stuttgart Consulaat München Aanspreekpunt in Duitsland Daniel Sonneveldt Netherlands Business Support Office sonneveldt@nbso-stuttgart.de +49 711 870 38 550 Guido Danen Guido.danen@tfhc.nl +31 (0)70 219 9000 19
Turkije In Turkije doet zich een bijzondere situatie voor, naast de sterk groeiende private sector worden er sinds 2010 grootschalige publiek-private ziekenhuisprojecten getendeerd en uitgevoerd. Inmiddels zijn de eerste ziekenhuisprojecten (met ieder een waarde van circa 1 miljard euro en meer dan 1.000 ziekenhuisbedden) getendeerd en in uitvoering. En in enkele gevallen zijn ook NL bedrijven betrokken. Op Turkije worden dan ook sinds 2010 diverse collectieve promotionele activiteiten georganiseerd. De politieke situatie is niet altijd bevorderlijk voor het zakendoen. Daarnaast is het gebleken dat in Nederland geen behoefte is aan een structurele collectieve aanpak op Turkije. De getting-things-done mentaliteit van de Turken en toegankelijkheid van private en publieke sector in Turkije zorgen voor prettig zakendoen voor het MKB. Nederland en Turkije: Matchmaking Missie MedTech TFHC i.s.m. NCH (12-15 december) 2010 Public Health 2011 Laag-Prioriteitsland In tegenstelling tot het verleden, afnemende behoefte (voor gezamenlijke aanpak) vanuit de DLA-achterban. Zal beperkte/gematigde aandacht hebben/krijgen in 2017. TFHC Workshop Turkije (juni) o.l.v. Minister President Rutte (5-9 november) 2012 2015 Inkomend bezoek Ministerie van Volksgezondheid (31 okt 2 nov) Consulaat Istanbul o.l.v. Plv. DGBEB Landheer (2-4 december) Ambassade Ankara NBSO Izmir Aanspreekpunt in Turkije Rory Nuijens Nederlandse Ambassade Ankara Rory.Nuijens@minbuza.nl +90 312 409 1870 Guido Danen Guido.danen@tfhc.nl +31 (0)70 219 9000 20
Rusland Sinds eind 2011 heeft de bilaterale relatie op gezondheidszorg tussen Nederland en Rusland een enorme boost gekregen mede dankzij de actieve Working Group Healthcare NL-RU. Ook gedurende het bilaterale NL-RU jaar 2013 hebben diverse succesvolle handels bevorderende activiteiten plaatsgevonden. Momenteel (na het MH17 incident) staan de collectieve activiteiten op een laag pitje. Daar het gezondheidszorg (humanitaire hulp) betreft hebben er in de afgelopen periode enkele activiteiten plaatsgevonden. Ook in de komende periode zal er zorgvuldig worden omgegaan met de relatie tussen Nederland en Rusland i.r.t. zorg. Nederland en Rusland: Public Health Mobility & Vitality Laag-Prioriteitsland In tegenstelling tot het verleden, afnemende behoefte (voor gezamenlijke aanpak) vanuit de DLA-achterban. Zal beperkte/gematigde aandacht hebben/krijgen in 2017. Landoverzicht Consulaat St. Petersburg Ambassade Moskou Medische Missie o.l.v. Minister President Rutte & Minister Schultz van Haegen (18 21 oktober) Inkomend Bezoek Russische Working Group (18-19 juli) Inkomend Bezoek Tomsk (1 juli) o.l.v. Minister Ploumen & Minister Schippers (4-9 november) Joint Economic Commission Working Group Healthcare Missie (1 3 december) 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Aanspreekpunt in Rusland Manja Simons Nederlandse Ambassade Moskou Manja.simons@minbuza.nl +7 495 797 29 21 TFHC Rondetafel bijeenkomst Rusland (juli) Inkomend Bezoek Delta Services (3 april) Inkomend Bezoek Ministerie van Volksgezondheid o.l.v. MP Rutte & President Poetin (8 april) Missie Moskou o.l.v. Bertholt Leeftink (oktober) Inkomend Bezoek o.l.v. Plv. Minister Gezondheidszorg (2 juni) Inkomend Bezoek (9-11 juni) event Kazan/Tatarstan (juni 2016) Thierry Aartsen Thierry.aartsen@tfhc.nl +31 (0)6 30 066 275 21
Verenigd Koninkrijk In 2014/2015 zijn eerste verkennende stappen gezet richting het Verenigd Koninkrijk. De publieke gezondheidszorg (NHS) heeft momenteel te maken met forse bezuinigen. Hierdoor is sterke behoefte is aan innovatieve, kosten- en tijdbesparende oplossingen, alsmede technologieën die bijdragen aan betere uitkomsten voor patiënten. Door de Devolution Deals die verschillende grote steden in het VK hebben gekregen, zullen de medische en de sociale zorg steeds meer geïntegreerd en gedecentraliseerd worden. Ook de inkoop van zorgproducten en -diensten zal steeds vaker op lokaal niveau geschieden. Op dit moment zijn er nog geen tastbare gevolgen waarneembaar m.b.t. het Britse vertrek uit de EU. Nederland en het Verenigd Koninkrijk: Public Health Mobility & Vitality Product Development Healthcare Bijeenkomst TFHC Marktkansen VK (12 maart) 2015 naar Manchester (1 4 september) Farma- & Biomedische Oplossingen 2017 Prioriteitsland Healthcare Missie (27 30 maart) Behoefte vanuit de DLA-achterban. Zal nodige aandacht hebben/krijgen in 2017 Aanspreekpunt in Verenigd Koninkrijk Roxana de Raad NBSO Manchester roxana.deraad@nbso-manchester.co.uk +44 (0)161 834 9082 NBSO Manchester Ambassade Londen Mieke Flierhuis Mieke.flierhuis@tfhc.nl +31 (0)70 219 9009 22
Zweden Zweden staat bekend om zijn hoog aangeschreven en goed presterende gezondheidszorg. Het land is de thuisbasis van één van Europa's grootste en meest dynamische gezondheidszorgindustrieën en geniet faam vanwege diens world-class bedrijven, wetenschap en track record van investeringen. Zweden staat bekend om zijn snelle goedkeuring van innoverende technologieën en investeert sterk in R&D (3,6% van het BBP). De Nederlandse LSH sector maakte tijdens een handelsmissie in 2015 kennis met de kansen in Zweden. Hiermee werd tevens de aanzet gegeven tot meer aandacht voor de gehele Scandinavische regio. Dit zal een vervolg krijgen middels de marktstudie waarvan de resultaten naar verwachting eind mei 2017 gepresenteerd worden. Nederland en Zweden: Mobility & Vitality Prioriteitsland Healthcare Trade Missie naar Stockholm (21 23 september) 2015 2016 Behoefte vanuit de DLA-achterban. Zal nodige aandacht hebben/krijgen in 2017 2017 Marktstudie TFHC Zweden (December 2016 mei 2017) TFHC Seminar Zweden (mei) Roadshow Scandinavië - Zweden (Q3) Aanspreekpunt in Zweden Sigrid Westman / Eva Blom Nederlandse Ambassade te Stockholm Sigrid.westman@minbuza.nl +46 8 556 93315 Ambassade Stockholm Mieke Flierhuis Mieke.flierhuis@tfhc.nl +31 (0)70 219 9009 23
Latijns-Amerika Mexico Pagina 26 Colombia Pagina 25 Brazilië Pagina 24 24
Brazilië Brazilië heeft met haar 205 miljoen inwoners de grootste zorgmarkt van heel Latijns Amerika, de 3rde grootste private zorgmarkt wereldwijd en de op 7 na grootste economie ter wereld. Het land staat ook voor grote maatschappelijke uitdagingen zoals een snelle vergrijzing, toename van chronische en welvaartsziektes en een aanpassing van het gezondheidssysteem om het voor de toekomst ( financieel) duurzaam te borgen. Door een recente wetswijziging is er een toename van (buitenlandse) private investeringen in ziekenhuizen. Ook in de HomeCare sector wordt er een sterke groei verwacht door hervormingen in de zorg. Brazilië kijkt met bewondering naar Nederlandse innovatieve oplossingen, die onder andere tot stand komen door middel van onze Public- Private-Partnerships (PPP s). Nederland en Brazilië: Public Health Mobility & Vitality Product Development Farma- & Biomedische Oplossingen Prioriteitsland Behoefte vanuit de DLA-achterban. Zal nodige aandacht hebben/krijgen in 2017 op de Hospitalar, Sao Paolo (24-27 mei) Fact Finding Missie Brazilië (15 19 juni) Life Science & naar Hospitalar (16 19 mei) 2011 2013 2015 2016 2017 Medical Roadshow naar Brazilië (20 31 mei) Inkomend Bezoek Overheid en Medische Partijen uit deelstaat Sao Paolo (12-17 juni) Aanspreekpunten in Brazilië Paul Zwetsloot Nederlandse Ambassade Brasília bra@minbuza.nl +55 61 3961 3200 Nico Schiettekatte Nederlandse Consulaat São Paolo nico.schiettekatte@minbuza.nl +55 11 98292-1184 Ambassade Brasília NBSO Belo Horizonte Consulaat São Paolo Consulaat Rio de Janeiro Suze Kruisheer Suze.kruisheer@tfhc.nl +31 (0)70 219 9006 25
Colombia Colombia ontwikkelt zich snel en de economie groeit. In dit scenario krijgt de medische sector toenemende aandacht, waarbij er de afgelopen jaren verschillende stappen zijn genomen door de Colombiaanse overheid om de structuur en kwaliteit van het Colombiaanse gezondheidssysteem te verbeteren. Colombia kijkt hierbij (vanwege het vergelijkbare zorgsysteem) naar Nederland. Verwacht wordt dat deze ontwikkelingen worden versterkt en versneld door het vredesverdrag tussen rebellengroepring FARC en de Colombiaanse overheid. Dit maakt dat het land legio kansen biedt voor Nederlandse organisaties, kennisinstellingen en bedrijven. Nederland en Colombia: Public Health Mobility & Vitality Medical Roadshow naar Colomba (20 31 mei) Launch Kansenrapport Colombia 2013 2015 2016 Fact Finding Missie naar Colombia (20 25 november) Hoog-Prioriteitsland Veel behoefte vanuit de DLA-achterban. In 2017 zal er veel aandacht naar Colombia uitgaan in het kader van de geïdentificeerde kansen. TFHC i.s.m. Holland House Colombia (26 juni 2 juli) 2017 Inkomend Bezoek uit Bogotá (14-15 november) Inkomend Bezoek (12-17 maart) Ambassade Bogotá Aanspreekpunten in Colombia Joris Jurriëns / Martha Arévalo Nederlandse Ambassade Bogotá Joris.jurriens@minbuza.nl martha.arevalo@minbuza.nl +57 1 638 4217 -------------------------------------------------------- Jan Willem van Bokhoven Holland House Colombia (Bogotá) jwvanbokhoven@hollandhousecolombia.com Suze Kruisheer Suze.kruisheer@tfhc.nl +31 (0)70 219 9006 26
Mexico Mexico is de tweede grootste markt (na Brazilië) van Latijns-Amerika. Mexico is sterk afhankelijk van import van Medische apparatuur en heeft sterke handelsrelaties met de VS, Canada en de EU. In Mexico is er behoefte aan oplossingen die bijdragen aan de opbouw en modernisering van de gezondheidszorg zoals bij de bouw- en renovatie van de zorginfrastructuur en het verhogen van de kwaliteit van de zorg door middel van innovatieve en duurzame producten en concepten. De topsector LSH heeft in het verleden (2010 & 2014), met een groep Nederlandse LSH partijen succesvolle bezoeken gebracht aan Mexico. Nederland en Mexico: 2010 Public Health Mobility & Vitality Product Development Farma- & Biomedische Oplossingen TFHC i.s.m. HHT (5-9 september) 2017 Laag-Prioriteitsland In tegenstelling tot het verleden, afnemende behoefte (voor gezamenlijke aanpak) vanuit de DLA-achterban. Zal beperkte/gematigde aandacht hebben/krijgen in 2017. Ambassade Mexico-stad Aanspreekpunten in Mexico Drs. Jaap J. Veerman Nederlandse Ambassade Mexico-stad mex-ea@minbuza.nl +52.55.1105.6565 -------------------------------------------------------- Jurgen Bartelink (regional economic envoy) Business Development Pacific Alliance Jurgen.Bartelink@minbuza.nl +51 1 213 9817 Suze Kruisheer Suze.kruisheer@tfhc.nl +31 (0)70 219 9006 27
Midden-Oosten Koeweit Pagina 29 Iran Pagina 28 Saoedie-Arabie Pagina 32 Oman Pagina 30 Verenigde Arabische Emiraten Pagina 33 Qatar Pagina 31 28
Iran Vanaf midden 2015 werden de EU-sancties met betrekking tot Iran afgebouwd en in januari 2016 werd bekend gemaakt dat de economische sancties tegen het land volledig opgeschort worden. Handelsrelaties tussen Iran en de EU worden verwacht op alle vlakken te groeien, evenals Irans eigen economie met een verwachte groei van 5.8% van het BNP in 2016, en tot 6.7% in 2017. Iran is de 18e grootste wereldeconomie en heeft een goed opgeleide bevolking van 80 miljoen inwoners. Toegang tot gezondheidszorg (Universal Health Coverage) en de kwaliteit van ziekenhuiszorg zijn de belangrijkste aspecten die op de korte en middellange termijn verbeterd dienen te worden. Met het verdwijnen van de economische sancties kijkt Iran weer naar Europese kennis en technologie voor het behalen van haar doelstellingen in de gezondheidszorgsector. Nederland en Iran: Product Development Nieuw-Prioriteitsland (Nieuwe) Behoefte vanuit de DLA-achterban. Zal verkennende aandacht krijgen in 2017 die bepalend zal zijn voor toekomstige prioriteitsaanduiding. Health MKB Missie o.l.v. DG Buitenlandse Economische Betrekkeningen van den Berg (10-13 april) 2016 2017 Bezoekprogramma Iran Health (15 18 mei) Ambassade Teheran Aanspreekpunt in Iran Taco Westerhuis Nederlandse Ambassade Teheran Taco.Westerhuis@minbuza.nl +98(0)2123 660 202 Jennifer Schrage jennifer.schrage@tfhc.nl +31 (0)70 219 9005 29
Koeweit Koeweit heeft momenteel 20 grootschalige LSH projecten met een waarde van US$ 12 miljard in de pijplijn, deze projecten zullen resulteren in een fikse toename van 130% van de huidige ziekenhuisbedden. De private sector zal ook de komende jaren een verwachte groei hebben van 1.800 ziekenhuisbedden. Daarnaast is de lokale overheid ook voornemens om de publieke zorgvoorzieningen te vergroten om aan de toenemende vraag te kunnen voldoen, waaronder nieuwe ziekenhuizen en specialistische medisch centra. Nederland en Koeweit: Mobility & Vitality Product Development Nieuw - Prioriteitsland (Nieuwe) Behoefte vanuit de DLA-achterban. Zal verkennende aandacht krijgen in 2017 die bepalend zal zijn voor toekomstige prioriteitsaanduiding. Medische Missie (2-5 mei) Kick-off TFHC Werkroep Midden-Oosten 2011 2012 2014 2016 Holland Stand Kuwait Medica (6-12 april) Holland Stand Kuwait Medica Conference & Exhibition (20-22 maart) 2017 Ambassade Koeweit Aanspreekpunt in Koeweit Fadi Al-Achmed Nederlandse Ambassade Koeweit fadi.al-ahmad@minbuza.nl +965 25 158205 Jennifer Schrage jennifer.schrage@tfhc.nl +31 (0)70 219 9005 30
Oman Binnen de GCC zal tussen 2015 en 2020 de verwachte jaarlijkse bevolkingsgroei van Oman met 3,1% het grootse van de regio zijn. Dankzij de alsmaar groeiende bevolking en toename van de levensverwachting zal de vraag naar medische zorg stijgen. Momenteel worden er meerdere kleine projecten uitgevoerd maar er zijn ook twee grote projecten ieder ter waarde van circa US$ 10 miljard in opbouw. Nederland en Oman: Mobility & Vitality Inkomend bezoek Onderminister Gezondheidszorg Dr. Mohammed bin Seef al Hosni (4 oktober) 2012 2014 Kick-off TFHC Werkroep Midden- Oosten 2017 Product Development Laag - Prioriteitsland In tegenstelling tot het verleden, afnemende behoefte (voor gezamenlijke aanpak) vanuit de DLA-achterban. Zal beperkte/gematigde aandacht hebben/krijgen in 2017. Ambassade Muscat Aanspreekpunt in Oman Marrieke van Oversteeg Nederlandse Ambassade Muscat marrieke-van.oversteeg@minbuza.nl +968 97093426 Jennifer Schrage jennifer.schrage@tfhc.nl +31 (0)70 219 9005 31
Qatar De gezondheidszorgmarkt in Qatar is de snelst groeiende in de GCC regio. De kwaliteit van de aangeboden zorg in Qatar is sterk verbeterd in de laatste jaren, hierdoor is het beter dan de meeste landen in de regio. De zorgsector is een prioriteit van de overheid. Het land had de hoogste zorguitgaven per hoofd ten opzichte van de andere GCC landen. Qatar staat op nummer 4 op het gebied van obesitas. Hierdoor kampen zij met veel aan obesitas gerelateerde ziektebeelden zoals Diabetes. Nederland en Qatar: 2010 Public Health Mobility & Vitality Product Development Inkomend Bezoek Ministerie van Gezondheidszorg en Medische organisaties (7-10 november) 2015 Hoog-Prioriteitsland Veel behoefte vanuit de DLA-achterban. In 2017 zal er veel aandacht naar Qatar uitgaan in het kader van de geïdentificeerde kansen. 2017 Ondertekening van PIB TFHC Goes Middle East (december) (mei) Ambassade Doha Aanspreekpunt in Qatar Roeland Kollen Nederlandse Ambassade Doha roeland.kollen@minbuza.nl +974 44.95.47.09 Jennifer Schrage jennifer.schrage@tfhc.nl +31 (0)70 219 9005 32
Saoedi-Arabië Saoedi-Arabië is grootste gezondheidszorgmarkt in de GCC en heeft een van de meest ontwikkelde en technologisch gevorderde zorgsectoren in het Midden Oosten met moderne apparatuur en voorzieningen. Saoedi-Arabië wil de economie moderniseren en diversifiëren: vandaar de grote investeringen in gezondheidszorg (budget afgelopen vijf jaar verdubbeld, nu US$ 28 miljard). Tientallen nieuwe ziekenhuizen worden de komende jaren gebouwd en opgeleverd, maar met alleen een ziekenhuis is men er nog niet. Er is grote behoefte aan medische apparatuur, het opleiden van specialisten en verplegend personeel. Ook is er grote vraag naar kennis als hospital management en zaken als infectiepreventie en natuurlijk top-end research. Nederland en Saoedi-Arabië: Public Health Mobility & Vitality Product Development Hoog-Prioriteitsland Veel behoefte vanuit de DLA-achterban. In 2017 zal er veel aandacht naar Saoedi-Arabië uitgaan in het kader van de geïdentificeerde kansen. Inkomend Bezoek Ministerie van Gezondheid en Medische partijen (11 14 oktober) op Saudi Health, Riyad (16 18 mei) 2009 2015 2016 2017 Ondertekening van PIB TFHC Goes Middle East (December) Healthcare Missie (najaar) Ambassade Riyadh Aanspreekpunt in Saoedi-Arabië Yamen Albassatina Nederlandse Ambassade Riyadh yamen.albassatina@minbuza.nl +966 11 44 22 321 Jennifer Schrage jennifer.schrage@tfhc.nl +31 (0)70 219 9005 33
Verenigde Arabische Emiraten De VAE is één van snelst groeiende zorgmarkten in het Midden- Oosten. Zo heeft de zorgmarkt sinds 2015 een verwachte gemiddelde jaarlijkse groei van 12,7% en komt deze in 2020 naar verwachting uit op een omvang van US$ 19,5 miljard. De regering van de VAE heeft als ambitie om een gezondheidszorg van wereldklasse te ontwikkelen. Nederland en de VAE: Mobility & Vitality Arab Health, Dubai (25-28 januari) Arab Health, Dubai (27-30 januari) 2010 2011 2014 Arab Health, Dubai (24-27 januari) Interactieve bijeenkomst TFHC Midden-Oosten (17 juni Product Development Farma- & Biomedische Oplossingen Hoog-Prioriteitsland Veel behoefte vanuit de DLA-achterban. In 2017 zal er veel aandacht naar de VAE uitgaan in het kader van de geïdentificeerde kansen. Ondertekening van PIB TFHC Goes Middle East (December) 2015 2016 Arab Health, Dubai (26-29 januari) Arab Health, Dubai (25-28 januari) (april) 2017 Ambassade Abu Dhabi Consulaat Dubai Aanspreekpunt in VAE Lotte Schippers Nederlandse Consulaat Dubai Lotte.Schippers@minbuza.nl +971 4 440 7602 -------------------------------------------------------- Lucille Merks Nederlandse Ambassade Abu Dhabi lucille.merks@minbuza.nl +971 2 695 8013 Jennifer Schrage jennifer.schrage@tfhc.nl +31 (0)70 219 9005 34
Noord-Amerika (& Verenigde Staten) Consulaat San Francisco Consulaat Chicago Innovatie Attaché Boston* Consulaat New York Ambassade Washington, DC NBSO Houston Consulaat Miami Verenigde Staten Pagina 34, 35 *Andere Innovatie Attaches in de VS houden kantoor in de Ambassade en Consulaten. Aanspreekpunt in Verenigde Staten Regine Aalders Nederlandse Ambassade Washington D.C. regine.aalders@minbuza.nl +1 202 274 2731 Mieke Flierhuis Mieke.flierhuis@tfhc.nl +31 (0)70 219 9009 35
Verenigde Staten De Verenigde Staten (VS) is qua productie, medische markt en biotech clusters in o.a. Boston en San Francisco de grootste ter wereld. Veel (middel)grote Nederlandse LSH bedrijven zijn reeds actief en/of gevestigd in de VS. Daarnaast is de VS gastheer van diverse belangrijkste healthcare beurzen ter wereld (zie tijdskolom rechts). In de VS is de beschikbaarheid van risicokapitaal en de bereidheid om in technologie te investeren groter dan in Nederland. Met enige regelmaat sluiten Nederlandse biotech bedrijven deals met grote buitenlandse farmaceutische bedrijven. Zodoende is de jaarlijkse BIO International Convention aangemerkt als strategisch evenement voor de Topsector LSH. De VS, met name Washington, is de thuisbasis van de belangrijkste internationale financieringsinstituten, zoals de Wereldbank, VN-organisaties, IFC, IDB en USAID. De VS biedt vele en diverse kansen per staat en per LSH deelgebied. Om deze reden zet de Nederlandse Topsector LSH structureel in op de VS en werkt zij toe naar een gedegen LSH-VS agenda en contactpunt/kennisbaak in NL hieromtrent. De diverse belangen en behoeften worden hierin meegenomen, zodat zoveel mogelijk kruisbestuivingen en synergiën ontstaan. Nederland en de VS: Public Health Mobility & Vitality Farma- & Biomedische Oplossingen Hoog-Prioriteitsland Veel behoefte vanuit de DLA-achterban. In 2017 zal er veel aandacht naar de VS uitgaan in het kader van de geïdentificeerde kansen. Healthcare Missie naar New York (11 16 april) BIO Intl. Conv. (27 30 juni) BIO Intl. Conv. Chicago (3-5 mei) o.l.v. Koningspaar & Minister Schippers (1 5 juni) 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 & Seminar BIO International Convention, Chicago (3 5 mei) BIO Intl. Conv. (18 21 juni) Conferentie Kansen in de VS (6 feb) BIO Intl. Conv. (15-18 juni) BIO Intl. Conv. (6-9 juni) Project Manager Internationaal VS (1 2017 december) BIO International Convention, San Diego (19-22 juni) AdvaMed (25-27 september) Missie naar HIMSS 2017 (19-23 februari) Healthcare Missie naar Texas (Q3) Aanspreekpunt in Verenigde Staten Regine Aalders Nederlandse Ambassade Washington D.C. regine.aalders@minbuza.nl +1 202 274 2731 Mieke Flierhuis Mieke.flierhuis@tfhc.nl +31 (0)70 219 9009 36
Publicatie Door: Dutch LSH Alliance - samenwerkingsverband van LSH branches: Vereniging Innovatieve Geneesmiddelen, Medtech Partners, Nefemed, FME, HollandBIO, FHI, TFHC, en HHT. Datum: ** December 2016 Contact: Peter Post Annemiek Verkamman Algemeen Manager TFHC Directeur 37 HollandBIO Tel.: 079 3531 253 Tel.: 070 3534 850 Mail: ppo@tfhc.nl Mail: annemiek.verkamman@hollandbio.nl