UNIZO KMO-BAROMETER UNIZO-Studiedienst, tel. 02 238 05 31 - fax 02 238 07 94 www.unizo.be Voor resultaten van vroegere edities van de KMO-barometer en andere KMO-statistieken zie: www.unizo.be/statistieken De UNIZO KMO-barometer wordt per kwartaal samengesteld aan de hand van een bevraging bij 700 KMO s die representatief zijn voor de volledige KMO-populatie in Vlaanderen. De KMO-barometer bestaat uit verschillende deelindices. Aan de hand van de verschillende deelindices wordt de algemene KMObarometer voor Vlaanderen berekend. Waarden boven index wijzen op een positief evoluerende conjunctuur, waarden onder index wijzen op een negatief evoluerende conjunctuur. 2008 - Kwartaal 3 - KMO barometer flirt voor tweede kwartaal op rij met de grens van punten - Economische activiteit bij KMO s krimpt ten opzichte van het tweede kwartaal 2008-76,9% van de Vlaamse ondernemers ervaren een negatieve impact op de bedrijfskosten als gevolg van de gestegen inflatie - Rendabiliteit KMO s evolueert voor derde kwartaal op rij negatief De KMO conjunctuur barometer van UNIZO blijft flirten met de grens van punten tijdens het derde kwartaal van 2008. De barometer kent weliswaar een beperkte stijging met 0,2 punten ten opzichte van het vorige kwartaal, maar blijft steken op een laag niveau van,5 punten. De economische knipperlichten staan met andere woorden nog steeds op rood. Van de 10 deelindices waaruit de algemene barometer is samengesteld evolueren er 5 negatief en 5 positief. Eenzelfde aantal indices zit onder de grens van de punten en wijzen dus op negatief evoluerende parameters. De samenvattende index die de huidige toestand meet blijft op exact hetzelfde niveau van het vorige kwartaal met punten. Reeds twee kwartalen op rij zitten we dus aan te leunen bij een krimpende economie. De samenvattende index die te toekomstverwachtingen weergeeft stijgt met 0,6 punten tot 101,7. De Vlaamse ondernemer hoopt duidelijk op beterschap. KMO-Barometer 106 105 103 101 99 KMO BAROMETER Voortschrijdend gemiddelde Waar de algemene index met 0,2 punten stijgt, zakt het voortschrijdend gemiddelde verder 1
weg tot 101,5 punten. Dit is een daling met 0,6 punten ten opzichte van het vorige kwartaal en een daling met 1,5 punten ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar. Het voortschrijdende gemiddelde staat daarmee op het laagste peil sinds juni 2006. Ook uit cijfers van de Nationale Bank blijkt dat het groeiritme van de Belgische economie verder blijft vertragen. Tijdens het tweede kwartaal van 2008 groeide de economie nog slechts met 0,2%. Tijdens het eerste kwartaal van 2008 was dit nog 0,5%. Sinds het eerste kwartaal van 2007 - toen nog met een groei van 3,2% op jaarbasis - is het groeiritme van de economie elk kwartaal afgenomen (zie onderstaande tabel). De Nationale Bank gaat vooralsnog uit van een groei van de economie op jaarbasis in 2008 met 1,6% en in 2009 met 1,5%. Tabel: Veranderingspercentage BBP tov het overeenstemmende kwartaal van het voorgaande jaar, België 2006 2007 2008 II III IV I II III IV I II 2,9% 2,9% 2,8% 3,2% 3,0% 2,8% 2,4% 2,2% 1,9% Bron: Nationale Bank België Het BBP van de eurozone daalde al tijdens het tweede kwartaal van 2008 met 0,2% ten opzichte van het vorige kwartaal. 1 In Duitsland daalde het BBP met 0,5%, in Frankrijk met 0,3%. In Nederland viel de economische groei nagenoeg stil. De dalende economische groei zal een pak ander negatief nieuws met zich meebrengen. Zo is het aantal faillissementen 2 sterk toegenomen. Tijdens de eerste 8 maanden van 2008 werden er 5.191 faillissementen vastgesteld, een stijging met 8,3% ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar. De consumentengevoelige sectoren (kleinhandel, bouwnijverheid en horeca) bleken het meest te lijden onder de toenemende golf van faillissementen. Tot slot kon worden vastgesteld dat de kleinere bedrijven en KMO s een steeds belangrijker aandeel van de faillissementscijfers voor hun rekening nemen. De verklaring zit hem in het feit dat kleine bedrijven moeilijker de gestegen kosten voor grondstoffen, lonen en energie kunnen doorrekenen (zie KMO-barometer kwartaal 2-2008). Daarnaast beschikken KMO s traditioneel over minder uitgesproken financiële buffers en kunnen gestegen kosten minder opgevangen worden door schaalvoordelen in vergelijking met grote bedrijven. Ook de werkloosheidsgraad 3 - de verhouding tussen het aantal werkzoekenden en de beroepsbevolking is gestegen in Vlaanderen. In mei bedroeg de werkloosheidsgraad 5,29%. In augustus 2008 is de werkloosheidsgraad gestegen tot 6,54%. Op zich worden er niet snel scherpe correcties op de arbeidsmarkt verwacht gezien de eerdere krapte op de arbeidsmarkt. Wel zal de groei van het aantal jobs hoogstwaarschijnlijk stilvallen en een stijging van de werkloosheidscijfers met zich meebrengen. Het positieve nieuws komt dit kwartaal van de inflatievooruitzichten, in tegenstelling tot 1 Euroindicators newsrelease, Eurostat. 114/2008. 14 augustus 2008. 2 Persbericht Faillissementen. Graydon, 1 september 2008. 3 Evolutie van de werkloosheid in Vlaanderen. VDAB. Brussel, augustus 2008. 2
de voorbije maanden. Vooral onder invloed van de dalende olieprijzen is de inflatie in augustus 2008 lichtjes gezakt. Het Federaal Planbureau verwacht voor 2008 een gemiddelde jaarinflatie van 4,7%. In 2009 zou de inflatie verder zakken tot 2,7%. De hoge inflatie heeft er via het systeem van de automatische loonindexering toe geleid dat de Belgische lonen vermoedelijk opnieuw sneller zullen stijgen in vergelijking met de stijging van onze belangrijkste buurlanden en handelspartners. Economische activiteit De daling van de index die de economische activiteit meet bij de KMO s is de sterkste terugval van alle deelindices. De deelindex neemt af met 2 punten tot 99,7 punten. Dit betekent dat de Vlaamse KMO in het derde kwartaal van 2008 minder activiteiten had ten opzichte van het vorige kwartaal. Toen zat de index nog boven de punten met 101,7 punten. Op zich is het niet abnormaal dat de economische activiteiten een lichte daling kennen tijdens de vakantiemaanden. Toch is het van maart 2006 geleden dat de deelindex nog onder de punten dook. 24,5% van de Vlaamse ondernemers zegt minder werk te hebben in vergelijking met het vorige kwartaal. Vooral de ondernemingen met minder dan 5 werknemers ervaren een daling van het werkvolume, 27,8% van hen zegt minder werk te hebben. In Vlaams-Brabant vallen de hardste klappen en ervaart 35,20% van de ondernemers een daling in de activiteiten ten opzichte van het vorige kwartaal. Daarna volgt Limburg met 25,3% en Oost-Vlaanderen met 24,2%. In West-Vlaanderen en Antwerpen ervaart 1 op 5 ondernemers een daling van het werkvolume. In de industrie is de daling van de activiteiten het meest uitgesproken. 1 op 3 ondernemers uit de industriële sectoren zegt minder werk te hebben. In de kleinhandel en dienstensector is dit om en beide 26%, in de bouwsector 21%. Economische activiteit 110 108 106 werkvolume actueel werkvolume toekomst 3
De verwachtingen van de ondernemers met betrekking tot hun activiteiten stijgen lichtjes met 0,7 punten tot op een niveau van punten. 28% van de Vlaamse ondernemers verwachten naar de toekomst toe meer werk te hebben in vergelijking met de huidige situatie. In Limburg stijgt dit percentage tot maar liefst 38,8%. West-Vlaanderen is het minst positief met 22,5% van de ondernemers die meer werk verwachten. Hoe kleiner de onderneming hoe negatiever die de toekomst inschat. 16,8% van de ondernemingen met minder dan 5 werknemers verwachten minder werk, 27,3% verwacht meer werk. Van de bedrijven vanaf 5 en met minder dan 50 werknemers zegt 13% minder werk te verwachten en 27,3% meer werk. Bedrijven met meer dan 50 werknemers zien de toekomst met het meeste vertrouwen tegemoet, 13% verwacht minder werk en maar liefst 56,5% verwacht meer werk. Financiële situatie De rendabiliteit van de KMO s blijft op een zeer laag niveau staan. De deelindex stijgt met 0,2 punten tot een niveau van,3 punten maar blijft daarmee duidelijk onder de grens van de punten. De KMO s zien hun financiële situatie met andere woorden verder verslechteren ten opzichte van het vorige kwartaal. 29,3% van de ondernemers verklaart dat de rendabiliteit een negatieve tendens vertoont. In Vlaams-Brabant stijgt dit percentage tot 37,5%. Zowel de impact van de koopkrachtdaling op de verkoopscijfers als deze van de hoge inflatie op de bedrijfskosten valt niet te onderschatten. Bijna de helft van de ondernemers verklaart dat de koopkrachtdaling een negatieve invloed heeft op de verkoopscijfers. 31,3% van de ondernemers ervaart een beperkte daling, 16,1% van de ondernemers ervaart een sterke daling van de verkoopscijfers. % Impact daling koopkracht op verkoopscijfers en hoge inflatie op bedrijfskosten 90% 23,1% 80% 70% 52,5% 60% 50% 38,5% 40% 30% 31,3% 20% 38,4% 10% 0% 16,1% Impact van daling koopkracht op verkoopscijfers Impact van hoge inflatie op bedrijfskosten Sterk negatief negatief Neutraal 4
De impact van de hoge inflatie op de bedrijfskosten is nog hoger. Drie kwart van de ondernemers ervaart een negatieve evolutie van de bedrijfskosten als gevolg van de hoge inflatie. 38,4% van de ondernemers zegt een beperkte negatieve impact te ervaren, 38,5% zegt een sterke negatieve impact te ondervinden. Dat het voor veel KMO s niet eenvoudig is om het hoofd boven water te houden bleek eerder al uit de recordcijfers van het aantal faillissementen. Tijdens de eerste 8 maanden van 2008 gingen maar liefst 5.191 bedrijven over de kop. 4 Daarbij werd spijtig genoeg vastgesteld dat het meer dan ooit de kleinere bedrijven en KMO s zijn die de statistieken inzake jobverlies door faillissement spijzen. 86% van de jobs die verloren gingen door een faillissement waren voor rekening van bedrijven die elk minder dan 50 personen tewerk stelden. Financiële situatie 112 110 108 106 96 financiële situatie actueel financiële situatie toekomst De toekomstige verwachtingen met betrekking tot rendabiliteit blijven op een laag niveau met 101,5 punten. Ondanks de stijging met 1,8 punten ten opzichte van het vorige kwartaal blijft de deelindex dus op een laag niveau staat omwille van de daling met niet minder dan 10 punten tijdens het vorige kwartaal. 21,4% van de Vlaamse ondernemers verwachten dat de rendabiliteit negatief zal blijven evolueren. Dit is een lichte verbetering met het vorige kwartaal toen nog meer ondernemers een negatieve evolutie verwachtten (26,8%). 22,7% verwacht een verbetering van de rendabiliteit. Daarmee blijft het cijfer op ongeveer dezelfde hoogte als het tweede kwartaal, toen het cijfer halveerde ten opzichte van het eerste kwartaal van 2008. In Vlaams-Brabant zijn de ondernemers het meest negatief gestemd, 1 op 3 ondernemers verwacht dat de rendabiliteit zal verslechteren. In Antwerpen is men het meest positief. Daar verwacht 15,6% slechtere resultaten, een kwart van de ondernemers verwacht er betere resultaten. 4 Persbericht Faillissementen. Graydon, 1 september 2008. 5
Tewerkstelling De deelindex tewerkstelling kent een daling met 0,1 punten tijdens het tweede kwartaal van 2008. De index strandt op een niveau van,3 punten en blijft dus net boven de grens van de punten. Hoewel de tewerkstelling dus niet sterk toeneemt, daalt deze ook niet meteen. Met de krapte op de arbeidsmarkt nog vers in het geheugen lijkt het er op dat de meeste bedrijven niet snel geneigd zullen zijn om personeel af te danken en er integendeel alles aan zullen doen om hun personeel zo lang mogelijk te behouden, ondanks de economisch verslechterde omstandigheden. Naar de toekomst toe denkt 15,3% van de ondernemers meer mensen tewerk te stellen. Tijdens het vorige kwartaal verklaarden nog 21,9% van de ondernemers meer mensen aan te werven in de toekomst. De deelindex die de toekomstige tewerkstelling weergeeft zakt met 0,6 punten tot op een niveau van 101,6 punten. Tewerkstelling 105 103 101 99 personeel actueel personeel toekomst Problematische betalingen en concurrentie Het aantal problematische betalingen neemt verder toe tijdens het derde kwartaal van 2008. de deelindex zakt verder met 0,3 punten tot 96,9 punten. 22,5% van de ondernemers zegt meer last te ondervinden van laattijdige betalingen. Ondernemers in Vlaams-Brabant, Oost-Vlaanderen en Antwerpen hebben het meest last van problematische betalingen met respectievelijk 26,1%, 25,5% en 24,6%. In West- Vlaanderen en Limburg liggen deze percentages iets lager met respectievelijk 18,20% en 19,4%. De laatste keer dat de deelindex boven de grens van de punten kwam dateert van het derde kwartaal van 2006. 6
Problematische betalingen en concurrentie 108 106 96 94 92 90 88 problematische betalingen concurrentiegevoel Het concurrentiegevoel evolueert licht positief en staat nu op 96,9 punten, een stijging met 0,6 punten ten opzichte van het vorige kwartaal. 23,1% van de ondernemers zegt meer concurrentiedruk te ervaren in vergelijking met het vorige kwartaal. Daarmee zit het cijfer weer ongeveer op het niveau van het eerste kwartaal van 2008 toen 22,8% van de ondernemers aangaf meer concurrentie te ervaren ten opzichte van het vierde kwartaal van 2007. Tijdens het vorige kwartaal verklaarde nog 1 ondernemer op 3 meer concurrentie te ondervinden. De deelindex noteerde voor het laatst boven de grens van de punten tijdens het derde kwartaal van 2006. Tevredenheid over de economie en de eigen onderneming De tevredenheid over de algemene economische toestand stijgt met 1,8 punten ten opzichte van het vorige kwartaal. De deelindex komt op een niveau van 97,8 punten te staan, nog steeds onder de grens van de punten dus. 120 Algemene tevredenheid over de economie en de eigen onderneming 115 110 105 95 90 tevredenheid economie tevredenheid eigen 7
45,6% van de ondernemers zijn ontevreden over de huidige toestand van de economie. Dit is iets beter dan het vorige kwartaal toen de helft van de ondernemers niet tevreden waren over de toestand van de economie, maar nog steeds beduidend slechter in vergelijking met het eerste kwartaal van 2008 toen 27,3% van de ondernemers ontevreden waren. In Limburg vinden we de meeste ontevreden ondernemers (48,5%). De meeste tevreden ondernemers vinden we in Oost-Vlaanderen (35,10%). Bijna driekwart (73,9%) van de ondernemers is tevreden over de gang van zaken in de eigen onderneming. De deelindex zakt met 0,1 punt tot 109,8 punten. Barometer per sector en provincie De diensten & vrije beroepen en de bouwsector kennen een daling van de deelindex met 0,7 punten tot een niveau van,4 punten. De bouwsector zakt met 0,5 punten tot,3 punten. De industrie en groothandel kennen een stijging van de index met 0,8 punten tot een niveau van,5 punten. De distributiesector maakt de grootste sprong met 1,4 punten tot een niveau van,7 punten. Alle sectoren zitten dus opnieuw boven de grens van de punten. Tijdens het vorige kwartaal zaten zowel de industrie & groothandel, als de distributiesector onder de grens van de punten. Alle 4 de sectoren blijven wel duidelijk in de gevarenzone. KMO barometer per sector Bouw Diensten en vrije beroepen Industrie en groothandel Distributie 99 101 kwartaal 2 kwartaal 3 West-Vlaanderen, Antwerpen en vooral Limburg presteren beter in vergelijking met het vorige kwartaal. Limburg presteert het best met 101,3 punten en blijft daarmee het verst van een krimpende KMO-economie. West-Vlaanderen en Antwerpen stranden op een niveau van,5 en,9 punten. Ook Oost-Vlaanderen blijft te dicht bij de grens van de punten met,1. Vlaams-Brabant is de enige provincie die onder de grens van de punten duikt en dus te kampen heeft met een krimpende KMO-economie. De provincie kent ook meteen de grootste daling van de index met 1,6 punten tot een niveau van 99,1 punten. 8
KMO barometer per provincie Vlaams Brabant Oost Vlaanderen West Vlaanderen Antwerpen Limburg 99 99 101 101 kwartaal 2 kwartaal 3 9