Vernieuwing van lokaal bestuur in Enschede Het is positief over de plannen rond de gekozen burgemeester. Effecten van recente wetswijzigingen, waardoor de gemeenteraad meer kaders moet stellen en controleren, en het College van B&W vooral moet besturen, zijn volgens het nog nauwelijks zichtbaar. Dit zijn enkele opvallende uitkomsten van de derde peiling van het over politieke vernieuwing. Via het kunnen inwoners van Enschede gedurende één jaar tien keer hun mening geven over lokale kwesties. Aan het panel doen in totaal 423 inwoners van Enschede mee. Aan deze derde peiling, die plaatsvond tussen 27 november en 7 december, is door 313 panelleden deelgenomen. Via deze nieuwsbrief informeert I&O Research, die de peilingen in opdracht van de gemeente Enschede uitvoert, de panelleden, de gemeente Enschede en de pers over de resultaten van deze derde peiling. De helft van het is van mening dat de gemeente Enschede de burgers redelijk tot goed betrekt bij het uitvoeren van gemeentelijke plannen. De panelleden willen (vaker) meepraten over kwesties in de straat of buurt, over grote projecten, over het voorzieningenniveau en over mogelijke bezuinigingen (pagina 2). Het panel is enthousiast over de plannen rond een gekozen burgemeester. Van dualisering heeft het Enschedepanel nog weinig gemerkt. Ook heeft de helft van het panel nog nooit gehoord van het burgerinitiatief gehoord (pagina 5). Uit een recente telefonische enquête onder Enschedeërs blijkt dat gemeenteraadleden weinig bekend zijn bij inwoners van Enschede. Het panel vindt het belangrijk dat gemeenteraadsleden bekend zijn bij de inwoners van Enschede. Het panel doet suggesties om de bekendheid van gemeenteraadsleden te vergroten (zie pagina 7). Veel panelleden hebben nooit een vergadering van de gemeenteraad bezocht. Zij die wel eens een raadsvergadering bezochten hebben daar een positiever beeld van dan degenen die nooit eerder zo n vergadering bijwoonden (pagina 6). De meeste panelleden hebben in het afgelopen jaar informatie gelezen over plannen van de gemeente bij hen in de wijk, buurt of straat. Het referendum wordt relatief vaak genoemd als een goed middel om invloed uit te oefenen op gemeentelijk beleid (pagina 9). Meer dan de helft van de panelleden vindt dat het college van B&W het meest te zeggen heeft in de Enschedese politiek (pagina 12). In de top tien van instanties waarin het panel het meeste vertrouwen heeft, staan de politie en de burgemeester bovenaan (zie pagina 13). Uitgave: I&O Research Postbus 563 7500 AN Enschede tel. (053) 4825000 Nummer: 2003/3 Opdrachtgever: gemeente Enschede Redactie: Marlies Bongers, Gerben Huijgen, Rob van de Peppel, Marieke Vennik 1
Inspraak en participatie Gemeente betrekt burgers redelijk bij plannen Door burgers de mogelijkheid te geven mee te praten over beslissingen van de gemeente, betrek je ze meer bij de politiek. Dan kan de kloof tussen burger en bestuur verkleinen. Het kan er ook toe leiden dat besluiten van het College en de raad meer weerklank vinden bij inwoners van Enschede. We vroegen de panelleden hoe zij vinden dat de gemeente Enschede burgers in het algemeen bij het uitvoeren van gemeentelijke plannen betrekt (figuur 1). Zo n tien procent van de panelleden is van mening dat de gemeente de burgers (zeer) goed betrekt bij het uitvoeren van gemeentelijke plannen. Het grootste deel (39 procent) vindt dat de gemeente dit redelijk doet. Een derde van de panelleden is van mening dat de gemeente Enschede de burgers (zeer) slecht betrekt bij het uitvoeren van plannen. Figuur 1 Hoe vindt u dat de gemeente Enschede burgers in het algemeen bij het uitvoeren gemeentelijke plannen betrekt? (in procenten) weet niet 17% zeer goed 3% goed 9% zeer slecht 6% slecht 26% redelijk 39% Panelleden willen vooral betrokken worden bij kwesties in de buurt De panelleden is ook gevraagd over welke onderwerpen men (meer) zou willen meepraten (figuur 2). We lieten het panel kiezen uit zes onderwerpen. Zestig procent wil graag meepraten over kwesties in de eigen straat of buurt. Verder wil bijna de helft ook (meer) betrokken worden bij grote projecten zoals het Van Heekplein. Ook over voorzieningen in Enschede, zoals sportvelden, bibliotheek en zwembaden willen panelleden graag meepraten. Opvallend is verder dat eenderde van de panelleden ook wil meepraten over eventuele bezuinigingen. Ongeveer 20 procent wil over geen enkele van de genoemde aspecten (meer) meepraten. 2
Figuur 2 Over welke thema s zou u (meer) willen meepraten? (in procenten) kwesties in straat of buurt grote projecten, zoals het Van Heekplein voorzieningenniveau bezuinigingen lokatie van bedrijfsterreinen algemene politieke kwesties geen van deze thema's 0 10 20 30 40 50 60 70 80 Politieke vernieuwing Gemeenten hebben het de laatste jaren druk met het invoeren van politieke vernieuwingen. Zo bestaat de mogelijkheid een burgerinitiatief in te dienen bij de gemeenteraad. Daarnaast is in maart 2003 de Wet dualisering gemeentebestuur van kracht geworden. Deze wet heeft gevolgen voor de positie van de gemeenteraad. Ook zijn gemeenten tegenwoordig verplicht om een Rekenkamer in te stellen. Verder woedt op dit moment in de Tweede Kamer een discussie over de gekozen burgemeester. Aan het is gevraagd in hoeverre het op de hoogte is van deze ontwikkelen. Ook is gevraagd wat het panel ervan vindt. Helft panelleden is bekend met burgerinitiatief Een burgerinitiatief is de mogelijkheid dat burgers eigen voorstellen bij de gemeenteraad indienen. Burgerinitiatieven zijn voorstellen die op de agenda van de raad kunnen worden geplaatst. Er vindt vervolgens reguliere besluitvorming in de raad plaats. Gevraagd is of het panel wel eens van het burgerinitiatief heeft gehoord (figuur 3). Bijna de helft van de panelleden (47 procent) heeft wel eens van het burgerinitiatief gehoord. Van degenen die hiermee wel bekend zijn, kan bijna 40 procent zich voorstellen er misschien ooit zelf gebruik van te maken. Een derde van de panelleden die het burgerinitiatief kent, heeft er geen vertrouwen in dat dit tot iets leidt. Ruim een kwart vindt het belangrijk dat het kan, maar heeft er zelf geen behoefte aan. 3
Figuur 3 Weet u dat u een burgerinitiatief bij de gemeenteraad kunt indienen? (in procenten) ja 47% nee 53% Helft panel kent Rekenkamer Gemeenten zijn verplicht om een rekenkamer in te stellen. De rekenkamer onderzoekt de doelmatigheid, doeltreffendheid en rechtmatigheid van het door het gemeentebestuur gevoerde bestuur. Iets meer dan de helft van de panelleden heeft wel eens gehoord van de Rekenkamer van de gemeente Enschede (figuur 4). Het grootste gedeelte hiervan weet echter niet wat zo n Rekenkamer precies doet (55 procent van alle panelleden die wel eens van de Rekenkamer hebben gehoord). Ruim een kwart van de panelleden die de Rekenkamer kennen, vindt het een goede zaak dat deze bestaat. Bijna 20 procent van de panelleden die de Rekenkamer wel kennen, ziet er het nut eigenlijk niet van in. Figuur 4 Heeft u wel eens gehoord van de Rekenkamer van de gemeente Enschede (in procenten) ja 54% nee 46% 4
Dualisering onopgemerkt In maart 2003 is in gemeenten in Nederland de Wet Dualisering gemeentebestuur ingevoerd. De raad moet nu kaders stellen en het College van B&W controleren. Het College moet besturen. Aan de panelleden is gevraagd of men gemerkt heeft dat er iets veranderd is door die wet (figuur 5). De overgrote meerderheid (96 procent) geeft aan niets van de dualiseringswet te merken. De panelleden die wel verandering merken (vier procent) vinden dat de raad vaker volksvertegenwoordigend optreedt. Figuur 5 Heeft u gemerkt dat er iets is veranderd door de invoering van de Wet Dualisering gemeentebestuur? (in procenten) ja 4% nee, geen verschil 96% Panelleden steunen voorstel gekozen burgemeester Nederland is één van de weinige landen waar burgmeesters worden benoemd en niet worden gekozen. Die benoeming gaat als volgt. De gemeenteraad draagt een kandidaat aan. De provincie is er ook bij betrokken. De formele benoeming vindt uiteindelijk plaats door de rijksoverheid. Momenteel wordt in de Tweede Kamer gesproken over de mogelijkheid om de burgemeester te laten kiezen door de inwoners. Aan de panelleden zijn acht stellingen voorgelegd over dit thema (tabel 1): eerst twee stellingen over het belang van de gekozen burgemeester, daarna vier stellingen over de mogelijke gevolgen van een gekozen burgemeester en ten slotte twee stellingen over mogelijke problemen. De meerderheid van de panelleden vindt het belangrijk dat een burgemeester gekozen kan worden door de burgers. Ruim tweederde van de panelleden is het dan ook oneens met de stelling dat het niet uitmaakt of de burgemeester gekozen of benoemd wordt. De panelleden denken niet dat een gekozen burgemeester beter zal functioneren dan een benoemde burgemeester. 5
De gekozen burgemeester zal volgens de respondenten wel opkomstverhogend werken. Meer mensen zullen gaan stemmen. Ruim vier op de tien panelleden denkt dat door de gekozen burgermeester burgers meer invloed zullen hebben. De helft van het panel vindt niet dat het beter voor de verhoudingen is om de burgemeester te (blijven) benoemen en de gemeenteraadsleden te kiezen. Tabel 1 Stellingen gekozen burgemeester (in procenten). eens oneens weet niet 1. Het is belangrijk dat een burgemeester gekozen kan worden door de burgers 2. Eigenlijk maakt het me weinig uit of de burgemeester wordt gekozen of wordt benoemd 3. Een gekozen burgemeester zal beter functioneren dan een benoemde burgemeester 4. Wanneer er tegelijk met de gemeenteraad ook gekozen kan worden voor een burgemeester, zullen meer mensen gaan stemmen 56 31 14 19 69 12 21 50 29 55 20 25 5. Door de gekozen burgemeester hebben burgers meer invloed 42 37 22 6. Ik zal zeker gaan stemmen als er een burgemeester gekozen moet gaan worden 77 10 12 7. Een gekozen burgemeester kan niet boven de partijen staan. 35 44 21 8. Het is beter voor de verhoudingen als de burgemeester benoemd wordt en alleen de raadsleden worden gekozen 29 50 21 Gemeenteraad Panel vindt onbekendheid gemeenteraadsleden ernstig In deze peiling over de betrokkenheid bij de lokale overheid is een aantal vragen gesteld over de gemeenteraad. Zo vroegen we of panelleden wel eens een raadsvergadering hebben bijgewoond en hoe de bekendheid van gemeenteraadsleden kan worden vergroot en. Uit een recente telefonische enquête onder Enschedeërs komt naar voren dat gemeenteraadsleden nog weinig bekend zijn bij inwoners van Enschede. Aan de panelleden is gevraagd wat ze hiervan vinden (figuur 6). Bijna de helft van de panelleden (44 procent) is van mening dat het een ernstige zaak is dat de gemeenteraadsleden maar weinig bekend zijn onder de bevolking van Enschede. Een iets kleiner deel van het panel is juist van mening dat het helemaal niet zo erg is dat de raadsleden minder bekend zijn: als ze hun werk maar goed doen. Zeventien procent maakt het niet uit en weet niet of dit een probleem is. 6
Figuur 6 Wat vindt u er van dat gemeenteraadsleden weinig bekend zijn onder de bevolking (in procenten). geen probleem, als ze hun werk maar goed doen 39% een ernstige zaak, het is slecht voor de democratie 44% maakt mij niet uit, ik weet niet of dit een probleem is 17% Persoonlijk i.p.v. partijstandpunt verhoogt bekendheid raadsleden Gevraagd is wat de Enschedese raadsleden zelf kunnen doen om hun bekendheid bij de inwoners van de stad te vergroten (figuur 7). De panelleden konden twee van zeven oplossingen kiezen of zelf een oplossing noemen. Ruim veertig procent vindt dat raadsleden vaker een persoonlijk standpunt moeten innemen en zich minder vaak moeten verschuilen achter het standpunt van de eigen partij. Ook een actieve deelname in organisaties en vaker interviews geven aan journalisten zijn oplossingen die volgens veel panelleden kunnen bijdragen om de bekendheid van raadsleden te vergroten. Figuur 7 Oplossingen voor verhogen bekendheid raadsleden (in procenten). vaker een persoonlijk standpunt innemen actieve en zichtbare deelname in organisaties vaker interviews geven aan journalisten spreekuur in de wijk elk raadslid een eigen website maandelijks politiek cafe in de bibliotheek anders 0 10 20 30 40 50 7
Kwart panelleden heeft ooit een raadsvergadering bijgewoond Aan de panelleden is gevraagd of ze wel eens een vergadering van een gemeenteraad of van een raadscommissie hebben bijgewoond (figuur 8). Ook is hen gevraagd welk beeld ze bij zo n vergadering hebben. Een kwart van het panel heeft ooit wel eens een raadsvergadering in Enschede of in een andere plaats bijgewoond. Ongeveer 5 procent heeft het afgelopen jaar een gemeenteraadsvergadering of een raadscommissie bezocht. Van de panelleden die hebben aangegeven ooit een vergadering te hebben bezocht, is bijna veertig procent van mening dat de vergaderingen erg saai zijn en dat het onduidelijk is wat er wordt besloten (tabel 2). Twintig procent van bezoekers vindt ze juist spannend en belangrijk voor de toekomst van de stad. Van de panelleden die aangeven nog nooit een gemeenteraadsvergadering of een raadscommissie te hebben bijgewoond, heeft meer dan de helft (53 procent) geen idee hoe zo n vergadering verloopt. Een kwart denkt dat de vergadering saai is en dat het onduidelijk is wat er wordt besloten. Figuur 8 Heeft u wel eens een gemeenteraadsvergadering of raadscommissie bijgewoond? ja, dit jaar nog 5% ja, vorig jaar 3% ja, maar niet recent 16% nee, nog nooit 76% Tabel 2 Het imago van raadsvergaderingen, uitgesplitst naar bezoekers en niet-bezoekers (in procenten). ooit vergadering bezocht? ja nee totaal erg saai, lange vergaderingen, onduidelijk wat er wordt besloten 39 25 29 moeilijk te volgen, ingewikkeld 17 8 10 alleen voor fijnproevers, aan mij niet besteed 12 6 7 spannend en belangrijk voor de toekomst van de stad 21 8 11 geen idee 11 53 43 totaal 100 100 100 8
Raadvergadering op TV-Oost goed idee Figuur 9 Raadsvergadering op TV-Oost. Aan de panelleden is gevraagd of ze het een goed idee vinden wanneer een raadsvergadering, net als bijvoorbeeld het vragenuurtje van de Tweede Kamer, live via TV-Oost uitgezonden zou worden (figuur 9). Ruim de helft vindt dit een goed idee en zou er ook naar kijken. Een derde vindt het wel een goed idee, maar zou zelf niet kijken. nee, geen goed idee 9% ja een goed idee, maar ik zou er zelf niet naar kijken 32% ja een goed idee, ik zou er zeker naar kijken 59% Betrokkenheid Tweederde panelleden geïnformeerd over plannen met de buurt De betrokkenheid van inwoners bij hun gemeente kan op verschillende manieren blijken. Daarom zijn in deze peiling zijn diverse vragen over betrokkenheid gesteld (tabel 3). In de eerste plaats is gevraagd op welke wijze de panelleden het afgelopen jaar hebben geprobeerd invloed uit te oefenen op besluiten van de gemeenteraad. Het merendeel van de panelleden heeft informatie gelezen over plannen van de gemeente met de eigen straat, wijk of buurt. Panelleden lezen minder vaak iets over plannen van de gemeente met andere wijken of buurten of met de stad. Bijna tien procent van de panelleden heeft in 2003 een informatiebijeenkomst bijgewoond over de wijk, buurt of straat waarin men woont. Zo n vijf procent heeft een informatiebijeenkomst bijgewoond over plannen met de stad. Tien procent heeft zelf contact gezocht met de gemeenteraad, wijkraad of bewonerorganisatie. Tot slot geeft bijna een kwart aan geen van genoemde mogelijkheden te hebben gebruikt om invloed uit te oefenen op plannen van de gemeente. 9
Tabel 3 Heeft u in de afgelopen 12 maanden wel eens? (percentages) informatie gelezen over plannen van de gemeente bij u in de wijk, buurt of straat? 68 informatie gelezen over plannen van de gemeente in andere wijken van de stad? 51 zelf contact gezocht met iemand van gemeenteraad, wijkraad of bewonersorganisatie? 10 een informatiebijeenkomst bijgewoond over uw wijk, buurt of straat? 9 een andere informatiebijeenkomst bijgewoond over de stad Enschede? 5 geen van bovenstaande mogelijkheden 22 Meeste panelleden lezen of horen soms iets van raadsleden Figuur 10 laat zien dat zestien procent van de panelleden vaak uitspraken leest of hoort van gemeenteraadsleden. Bijna de helft (44 procent) hoort of leest soms iets van de raad. Twintig procent hoort of leest zelden tot nooit uitspraken van raadsleden in Enschede. Figuur 10 Hoe vaak leest of hoort u wel eens uitspraken van gemeenteraadsleden? nooit 7% vaak 16% zelden 33% soms 44% Panelleden: invloed uitoefenen door te stemmen Een belangrijke aanwijzing voor de mate van betrokkenheid bij de lokale overheid is het stemgedrag bij gemeenteraadsvergaderingen (tabel 4). De meerderheid van de panelleden (72 procent) geeft aan meestal te gaan stemmen bij gemeenteraadsverkiezingen en hierdoor invloed uit te oefenen. Zo n twintig procent stemt altijd en woont soms een inspraakavond bij of zijn zelf actief in een politieke partij, belangenorganisatie of buurtcomite. 10
Tabel 4 Hoe betrokken voelt u zich bij de lokale politiek in Enschede (procenten)? geen interesse, ik ga (meestal) ook niet stemmen 8 ik oefen invloed uit door (meestal) te gaan stemmen bij gemeenteraadsverkiezingen 56 ik stem meestal, volg het nieuws en neem zonodig contact op met gemeente of belangenorg. 16 ik stem altijd en bezoek soms ook inspraakavonden of politieke bijeenkomsten 16 ik stem altijd en ben actief in een politieke partij, belangenorganisatie of buurtcomité 4 Het overgrote deel van de panelleden (92 procent) zegt meestal of altijd te stemmen bij gemeenteraadsverkiezingen. Wij vroegen de panelleden ook op welke andere manieren zij invloed willen uitoefenen (figuur 11). Het grootste deel van de panelleden (82 procent) wil in ieder geval invloed hebben door bij verkiezingen te stemmen. Bijna de helft van de respondenten wil daarnaast via een referendum invloed uitoefenen. Ongeveer een kwart zegt zonodig zelf contact op te nemen of deel te nemen aan een schriftelijke raadpleging. Een klein deel van het panel (rond de vijf procent) geeft aan lid te worden van een belangenorganisatie of zich verkiesbaar te stellen voor een politieke partij om invloed uit te kunnen oefenen op gemeentelijk beleid. Figuur 11 Op welke wijze wilt u invloed uitoefenen op gemeentelijk beleid? (in procenten). stemmen bij verkiezingen referendum ik neem zelf zonodig wel contact op deelnemen aan schriftelijke raadpleging bezoek van inspraakavond of hoorzitting lidmaatsch. van belangengr. of wijk- of buurtcomité door kandidaatstelling voor verkiezingen of lidm. partij niet, geen belangstelling anders 0 20 40 60 80 100 11
College B& W is baas in lokale politiek Wij vroegen het panel welke instantie de meeste invloed heeft in de gemeentepolitiek in Enschede (figuur 12). Ruim de helft van de panelleden is van mening dat het College van B&W de baas is in Enschede. Ongeveer 20 Figuur 12 Wie is volgens u de baas in de lokale politiek? (in procenten). procent vindt dat de gemeenteraad het voor het zeggen heeft. Iets kleiner is de groep die vindt dat de ambtenaren feitelijk de macht hebben. Bijna niemand in het panel vindt dat burgers, de media of belangenorganisaties de macht in handen hebben. het college van B&W de gemeenteraad de ambtenaren de burgers de media de actieve burgers en hun organisaties anders 0 10 20 30 40 50 60 Panelleden voelen zich vooral verbonden met stad Enschede De panelleden is ook gevraagd waarmee men zich het meest verbonden voelt (figuur 13). Hierbij konden de respondenten kiezen uit verschillende invalshoeken: van de eigen straat tot en met het oosten van Nederland. Eenderde van de panelleden voelt zich het meest verbonden met de stad Enschede. Een vijfde geeft aan zich het meest verbonden te voelen met de wijk waarin men woont. Ongeveer tien procent voelt zich het meest verbonden met de gemeente Enschede, de regio Twente of het oosten van Nederland. Onze conclusie is dat ruim driekwart zich verbonden voelt met de gemeente Enschede of een deel hiervan. Een kwart voelt zich eerder betrokken met de regio, de provincie of het landsdeel. 12
Figuur 13 Waarmee voelt u zich het meest verbonden? (in procenten) met mijn eigen straat met de wijk waarin ik woon met het stadsdeel met de stad Enschede met de gemeente Enschede met de regio Twente met de provincie Overijssel met het oosten van Nederland 0 10 20 30 40 Panelleden hebben het meeste vertrouwen in de politie Tot slot is gevraagd naar het vertrouwen van panelleden in tien bekende openbare instanties, zoals de overheid (het College van B&W, de burgemeester, de politieke partijen), kerken, politie, de media en de vakbonden (tabel 5). Op nummer 1 staat de politie (83 procent). Op de plaatsen twee tot en met vier staat de burgemeester, de gemeenteraad en het College van B&W. Daarna komt de regionale pers (63 procent) en de politieke partijen (60 procent). Op plaats zeven staan de vakbonden (59 procent). Op acht de wijk- en buurt comités (57 procent). De negende plaats is voor de ambtenaren (54 procent). Op de laatste plaats in deze top tien staan de kerken (40 procent). Tabel 5 Vertrouwen in instanties (percentages) veel of een beetje vertrouwen weinig of geen vertrouwen weet niet politie 83 16 1 burgemeester 74 22 4 gemeenteraad 70 25 5 college van B & W 69 24 7 regionale pers 63 35 2 politieke partijen 60 38 2 vakbonden 59 35 6 wijk- of buurtcomité 57 30 13 ambtenaren 54 42 4 kerken 40 51 9 13
Overzicht derde peiling Tabel 6 Overzichtstabel derde peiling. peilingnummer 3 week 48 en 49 onderwerp vernieuwing van lokaal bestuur aantal verstuurde e-mails 426 respons volledig ingevuld 309 afgebroken 4 Tabel 7 Beoordeling vragenlijst derde peiling. vindt lengte vragenlijst precies goed 91% vindt manier van enquête invullen precies goed 75% ondervond technische problemen 7% Tabel 8 Leeftijdsverdeling deelnemers (percentages) deelnemers panel Enschede tot 29 jaar 28 40 30-49 jaar 47 29 50 en ouder 25 31 totaal 100 100 14