LES 6 VOORZETSELS EN VOEGWOORDEN Kelley lesson VI: 15 Prepositions With Nouns, p. 28 16 The Vav Conjunction, p. 31 Voorzetsels In vergelijking met andere talen heeft het Hebreeuws maar weinig voorzetsels. Enkele voorzetsels worden als prefix (voorvoegsel) aan het zelfstandig naamwoord verbonden, ongeveer zoals bij het lidwoord uit de vorige les, terwijl andere voorzetsels er los van staan. D e in deze les gegeven vertalingen van de voorzetsels geven ongeveer de betekenis aan; ook andere vertalingen zijn mogelijk. Alleen in de context kan de juiste vertaling bepaald worden. Onafhankelijke voorzetsels De meest voorkomende onafhankelijke, of losstaande voorzetsels zijn: la, (tot, naar, bij) ynep.li (voor) l[; (op, boven, omhoog)!mi (uit, vanuit, vanaf) ~[i (met) tx;tä; (onder, in plaats van)!ybe (tussen) yrex]a; (achteraan, achter) d[; (tot, totaan) Voor het voorzetsel!mi geldt een aantal bijzonderheden: 1. Voor een zelfstandig naamwoord met lidwoord wordt!mi meestal in zijn volledige vorm geschreven en verbonden aan het zelfstandig naamwoord met een maqqééf (verbindingsstreepje). #r,a'äh'-!mi (vanuit de aarde) ~AYh;-!mi (vanaf de dag) tyib;äh;-!mi (uit het huis) #[eh'-!mi (van de boom) 2. Voor onbepaalde zelfstandige naamwoorden, dus zonder lidwoord, die niet beginnen met een gutturaal, wordt dit voorzetsel als prefix (voorvoegsel) geschreven in de vorm mi (dus met een dageesj forte in 1 e consonant van het zelfstandig naamwoord). De n van het voorzetsel!mi vervalt in dit geval. tyib;ä +!mi tyib;ämi (vanuit (een) huis) $l,m,ä +!mi $l,m,ämi (vanuit / op last van een koning) ~Ay +!mi ~AYmi (vanaf een dag) Uitzondering: Geplaatst voor een y> (met een bewegende sj e wá) trekt mi samen met de y> tot ymi. De klinker chíreq vormt met de jod de lange klinker chireq-jod (y i). De jod verliest daarmee zijn functie als consonant (hij wordt leesmoeder) en dus ook zijn klinker (sj e wá). hd'why. + mi hd'why>mi hd'whymi (vanuit Juda) ~yil;äv'wry> + mi ~yil;äv'wry>mi ~yil;äv'wrymi (vanuit Jeruzalem) 3. Voor onbepaalde zelfstandige naamwoorden die beginnen met een gutturaal (of r), wordt dit voorzetsel als prefix (voorvoegsel) geschreven in de vorm me. Hier wordt de chíreq ( i) verlengd tot tséree ( e) omdat de gutturaal weigert te verdubbelen (er mag geen punt in). vyai +!mi vyaime (van een man) rh; +!mi rh;me (vanaf een berg) br,x,ä +!mi br,x,äme (van een zwaard) ry[i +!mi ry[ime (vanuit een stad) varo +!mi varome (van een top) CURSUS BIJBELS HEBREEUWS PAGINA 1 VAN 8
Voorzetsel!mi indien -!mi het zelfstandig naamwoord bepaald is (dus voorzien van het lidwoord) mi 1 e consonant geen gutturaal me 1 e consonant een gutturaal Het voorzetsel!mi wordt ook gebruikt om de vergrotende trap aan te duiden. %v,xoåh;-!mi raah' baj (beter (is) het licht dan de duisternis) (beter (is) de ochtend dan de avond) br,[,äh'-!mi rq,boåh; baj Prefix-voorzetsels Er zijn drie voorzetsels die als prefix aan een zelfstandig naamwoord worden verbonden: B. (in, bij, met; te begrijpen als: betrekking hebbend op iets of iemand) K. (zoals, volgens; te begrijpen als: afgeleid van iets of iemand; een vergelijking) l. (tot, naar, bij; te begrijpen als: betrekking hebbend op iets anders of iemand anders) Voor de vocaal (klinker) bij het voorzetsel dat aan een zelfstandig naamwoord wordt gekoppeld, gelden de volgende regels: 1. Wordt het voorzetsel gezet voor een consonant met een volle klinker (dat is een lange of korte klinker), dan verandert er niets. Het voorzetsel wordt dus gevolgd door een bewegende sj e wá. In de Bijbel komen we dit het meeste tegen. ~veb. (in een naam) rb'd'k. (volgens een woord) x;wrb. (door een geest) ~Alv'l. (voor vrede) ba'b. (met een vader)!beb. (met een zoon) Uitzondering: Wanneer het voorzetsel vóór een lettergreep met hoofdklemtoon wordt gezet in een zelfstandig naamwoord, wordt de klinker bij het voorzetsel vaak een qámets ( '). Dat geldt in het bijzonder voor zelfstandige naamwoorden van één lettergreep met een klinker van de a-klasse. d[; + l. d[;l. d[;l' (tot eeuwigheid) ~yim;ä + l. ~yim;äl. ~yim;äl' (naar water) 2. Voor een consonant met een bewegende sj e wá krijgt het voorzetsel een chíreq ( i) omdat er niet twee bewegende sj e wá's naast elkaar mogen staan. Voorbeeld: tyrib. + K. tyrib.k. tyrib.ki (volgens een verbond) Merk op dat de de dageesj forte in de eerste consonant van het zelfstandig naamwoord (de punt in de B) door de prefix verdwijnt en dat de sj e wá stil wordt; de uitspraak verandert daardoor dus van b e ríét naar kivríét. Deze veranderingen zijn te verklaren door naar de lettergrepen te kijken. Willen we het zelfstandig naamwoord tyrib. met het voorzetsel K., dus tyrib.k., in lettergrepen verdelen, dan lukt dat niet: a. We tellen in het woord tyrib.k. één volle klinker, de y i, en dus bestaat dit woord maar uit één lettergreep. b. Dat betekent dat die lettergreep zou beginnen met twéé halve klinkers, en dat mag niet. Een lettergreep mag hooguit één halve klinker bevatten (die aan het CURSUS BIJBELS HEBREEUWS PAGINA 2 VAN 8
begin van de lettergreep staat). Dit is dus volgens de indeling in lettergrepen geen juist woord. c. Dat is opgelost 1 door het voorzetsel een korte klinker te geven: Ki. Maar omdat dit een open lettergreep met een korte klinker is, moet er nog iets gebeuren, want een open lettergreep met korte klinker (zonder klemtoon) is niet toegestaan. d. Aan deze eerste lettergreep wordt ook de B. van het zelfstandig naamwoord toegevoegd, zodat we als eerste lettergreep B.Ki krijgen. e. Omdat de sj e wá in B.Ki aan het einde van de lettergreep staat, is deze stil (hij was bewegend, dus hoorbaar). f. De tweede lettergreep van het woord is tyri. Dit kan niet tyrib. zijn, want de sj e wá is stil. De B. hoort dus echt alleen bij de eerste lettergreep. De B verdubbelt niet en de punt erin is dus geen dageesj forte. Maar omdat de B nu aan het einde van een lettergreep staat, kan de punt erin ook geen dageesj lene zijn (zie de regels in les 3). Dan is er maar één mogelijkheid: de punt kan er niet meer staan. De B wordt dus een b en de uitspraak verandert van b naar v. Meer voorbeelden: yrip. + l. yrip.l. yrip.li (voor fruit) ~yrib'd. + B. ~yrib'd.b. ~yrib'd.bi (met woorden) Uitzondering: Wanneer de eerste consonant van het zelfstandig naamwoord een y> is (met een bewegende sj e wá), zijn er ook andere veranderingen nodig. Zoals hierboven al gezegd, krijgt het voorzetsel een chíreq ( i) in plaats van zijn bewegende sj e wá. Maar deze chíreq vormt met de jod de lange klinker chireq-jod (y i). De jod verliest daarmee zijn functie als consonant (het wordt een leesmoeder) en dus ook zijn klinker, de sj e wá. ~yil;(v'wry. + B. ~yil;(v'wry>b. ~yil;(v'wrybi (in Jeruzalem) hd'why. + B. hd'why>b. hd'whybi (in Juda) 3. Wanneer de eerste consonant van het zelfstandig naamwoord een samengestelde sj e wá als klinker heeft, krijgt het voorzetsel een korte klinker die met de samengestelde sj e wá overeenkomt. Deze korte klinker krijgt een méttek. Dus......begint het zelfstandig naamwoord met: Dan krijgt het voorzetsel: \ (chateef-qámets) '( (qámets-chatóéf) / (chateef-s e kóól),( (s e kóól) ] (chateef-páttach) ;( (páttach) rv,a] + K. rv,a]k. rv,a]k;( (zoals) tm,a/ + B. tm,a/b. tm,a/b,( (in waarheid) ylix\ + l. ylix\l. ylix\l'( (voor ziekte) Ook deze veranderingen zijn deels te begrijpen door naar de lettergrepen te kijken. Wanneer we het woord rv,a]k. uit het voorbeeld hierboven willen verdelen in lettergrepen, zien we al snel dat er een probleem is. Het woord heeft namelijk maar één volle klinker, de, (s e kóól), en dus één lettergreep. Die ene lettergreep bevat naast de volle klinker twéé halve klinkers en dat mag niet. Hier is de oplossing om de eerste halve klinker - die onder het voorzetsel - te verlengen 1 Uiteraard is dit niet een oplossing voor een probleem, maar is dit ontstaan als gevolg van de historische ontwikkeling van de uitspraak. Anders zou net zo goed een andere oplossing gekozen kunnen worden. CURSUS BIJBELS HEBREEUWS PAGINA 3 VAN 8
tot een korte klinker. Omdat deze korte klinker dan in een open lettergreep staat, moet deze een (bij)klemtoon krijgen, de méttek. Uitzondering: Soms krijgt het voorzetsel dat voor a/ wordt gezet een tséree ( e) als klinker en vervalt de chateef-s e kóól. ~yhiloa/ + l. ~yhiloa/l, ~yhiloale (voor God) rmoa/ + l. rmoa/l, rmoale (tot het zeggen: zeggende) Prefix voorzetsel indien B. K. l. 1 e consonant wordt gevolgd door volle klinker B' K' l' voor een lettergreep met hoofdklemtoon (uitzondering) Bi Ki li 1 e consonant wordt gevolgd door een sj e wá (behalve voor y>) ybi yki yli 1 e consonant is y> (de sj e wá onder de y vervalt) B(' K(' l(' 1 e consonant wordt gevolgd door een halve klinker, namelijk de \, B(, K(, l(, de / of de B(; K(; l(; ]. Prefix-voorzetsel vóór het lidwoord Voor een zelfstandig naamwoord kan ook een lidwoord én een voorzetsel worden gezet. Net als in het Nederlands is de volgorde: eerst het voorzetsel, dan het lidwoord en tenslotte het zelfstandig naamwoord. Maar... Wanneer een prefix-voorzetsel vóór het lidwoord (h gevolgd door een klinker) moet worden gezet, dan wordt de h van het lidwoord vervangen door de consonant van het voorzetsel. - vyai (een man) vyail. (voor een man) vyaih' (de man) vyail' (voor de man) - tyrib. (een verbond) tyrib.ki (volgens een verbond) tyrib.h; (het verbond) tyrib.k; (volgens het verbond) - lk'yhe (een tempel) lk'yheb. (in een tempel) lk'yheh; (de tempel) lk'yheb; (in de tempel) CURSUS BIJBELS HEBREEUWS PAGINA 4 VAN 8
Voegwoorden Het Hebreeuws kent verschillende voegwoorden woorden die twee zinsdelen met elkaar verbinden. Het belangrijkste voegwoord is w. en kan worden vertaald met onder andere en, maar, ook, zelfs, te weten, en wel. Dit voegwoord staat niet op zichzelf maar wordt als prefix (voorvoegsel) verbonden aan het erop volgende woord. Het lijkt daarmee erg op de hiervoor behandelde prefix-voorzetsels. Omdat dit voegwoord zoveel voorkomt, heeft het een naam gekregen: de waaw-copulativum. Daarnaast kent het Hebreeuws ook losstaande, onafhankelijke voegwoorden. Onafhankelijke voegwoorden De meest voorkomende onafhankelijke, of losstaande voegwoorden zijn: ~G: (ook) @a; (ook, zelfs) Aa (of) rv,a] (dat, toen, omdat) ~ai (indien) Wl (indien)![;y): (omdat) yki (want, immers, omdat, dat) Soms worden twee voegwoorden tegelijk gebruikt of wordt een voegwoord met een ander woord gecombineerd om twee zinsdelen met elkaar te verbinden. Zo'n samenstelling he eft dan z'n eigen betekenis. Enkele samenstellingen zijn: ~ai yki (maar) yki ~G: (hoewel) rv,a] yrex]a; (nadat) rv,a] d[; (totdat) yki d[; (totdat) rv,a]![;y): (omdat) yki![;y): (omdat) rv,a]k(; (zoals) Waaw-copulativum Bij het prefix-voegwoord w., de waaw-copulativum, wordt net als bij de prefix-voorzetsels de klinker onder het prefix bepaald door de eerste consonant van het woord waaraan het wordt geplakt. De volgende regels gelden voor de schrijfwijze van de waaw-copulativum: 1. Gewoonlijk wordt het voegwoord geschreven als w.. Dat geldt als de eerste consonant van het woord waaraan het voegwoord als prefix wordt toegevoegd een consonant met een volle klinker is, behalve als deze consonant een b, m of p is. #r,a'äh'w> (en de aarde) %v,xoåw> (en duisternis) %v,xoål;w> (en tot de duisternis) 2. Voor de consonanten b, m of p, die worden gearticuleerd met de lip, en voor alle consonanten met een bewegende sj e wá met uitzondering van y>, wordt het voegwoord geschreven als W (sjóéreq). (Als ezelsbruggetje voor het onthouden van de consonanten b, m en p kun je er het betekenisloze woord @m;wb (boemaf) van maken.) hb'qen>w (en vrouwelijk) tyrib.w (en een verbond)!ybew (en tussen) yrip.w (en fruit)!miw (en vanuit) De volgende regels voor het voegwoord zijn eerder ook genoemd t.a.v. de prefix-voorzetsels. 3. Voor y> (met een bewegende sj e wá) trekt de w> samen met de y> tot ywi. ~yil;(v'wry. + w> ~yil;(v'wry>w> ~yil;(v'wrywi (en Jeruzalem) hd'why. + w> hd'why>w> hd'whywi (en Juda) yhiy> + w> yhiy>w> yhiywi (en laat er zijn) 4. Wanneer de eerste consonant van het woord waaraan het voegwoord als prefix wordt toegevoegd een samengestelde sj e wá als klinker heeft, neemt het voorzetsel de met de samengestelde sj e wá corresponderende korte klinker over. Deze korte klinker krijgt dan een méttek. CURSUS BIJBELS HEBREEUWS PAGINA 5 VAN 8
ynia] + w> ynia]w> ynia]w:) (en ik) ylix\ + w> ylix\w> ylix\w") (en ziekte) tm,a/ + w> tm,a/w> tm,a/w<) (en waarheid) 5. Wanneer het voegwoord voor een lettergreep met hoofdklemtoon wordt gezet of voor een woord met maar één lettergreep, wordt de klinker bij het voegwoord vaak een qámets. We komen dat vaak tegen bij twee woorden van dezelfde klasse, vrijwel altijd zelfstandig naamwoorden. De op deze manier gevormde w" geeft dan een hechte relatie tussen beide aan. [r'w" baj (goed en kwaad, Genesis 2:9) Whboåw" Whtoå (woest en ledig, Genesis 1:2) fm,r,äw" hm'heb. (vee en kruipend gedierte, Genesis 1:24) Waawcopulativum w> indien 1 e consonant wordt gevolgd door volle klinker (behalve als 1 e consonant is b, m, p boemaf of als 1 e consonant wordt gevolgd door sj e wá) W 1e consonant is b, m, p boemaf of wordt gevolgd door een sj e wá (behalve voor y>) ywi 1 e consonant is y> (de sj e wá onder de y vervalt) w)" 1 e consonant wordt gevolgd door een halve klinker, namelijk de \, w)< de / of de w): ]. w" voor een lettergreep met hoofdklemtoon (uitzondering) Uitzondering Een uitzondering vormen de woorden ~yhiloa/ (God, goden) en yn"doa] (Heer, mijn heer). Volgens de hiervoor genoemde regel 4 bij het voegwoord zouden deze woorden mét voegwoord worden: ~yhiloa/w)< en yn"doa]w):. In deze twee gevallen verliest de a echter zijn functie als consonant. Hij wordt een leesmoeder en verliest daarom zijn vocaal. Voor ~yhiloa/ geldt vervolgens dezelfde uitzondering als bij de prefix-voorzetsels, namelijk dat het voegwoord voor a/ de vorm we krijgt: ~yhiloawe. Voor yn"doa] is het resultaat anders: yn"doaw):. Dus: ~yhiloa/ + w. ~yhiloa/w)< ~yhiloawe yn"doa] + w. yn"doa]w): yn"doaw): Dezelfde uitzondering geldt als er één van de voorzetsels B., K. of l. voor deze woorden wordt gezet. Zo worden ze met het voorzetsel l. ervoor: ~yhiloale en yn"doal(;. CURSUS BIJBELS HEBREEUWS PAGINA 6 VAN 8
Opgaven bij les 6 1. Voeg het voorzetsel l. toe aan de volgende woorden, eerst zonder lidwoord, vervolgens met lidwoord. Vertaal de twee vormen van het woord. Voorbeeld:!Be + l.!bel. (tot een zoon)!be + h;!beh; + l.!bel; (tot de zoon) Gebruik zonodig de Alfabetische woordenlijst Hebreeuws om de vertaling van de Hebreeuwse woorden op te zoeken. 2. Voeg het voorzetsel!mi toe aan de volgende woorden en vertaal. Voorbeeld: tyib;ä +!mi tyib;ämi (vanuit een huis) 3. Voorzie de volgende woord(samenstelling)en van het voegwoord en vertaal. Voorbeeld: ~veb. ~veb.w (en in een naam) CURSUS BIJBELS HEBREEUWS PAGINA 7 VAN 8
4. Vertaal de volgende tekstgedeelten. 5. Vertaal de volgende passages. CURSUS BIJBELS HEBREEUWS PAGINA 8 VAN 8