Algemeen deel Staatsexamen havo/vwo Programma van toetsing en afsluiting (vernieuwde profielstructuur)
Inhoudsopgave Algemeen deel staatsexamen havo en vwo *) 3 1. Inleiding. 3 2. Staatsexamens en de vernieuwde tweede fase.. 4 Vakinformatie. 5 3. Examens in het voorbereidend wetenschappelijk onderwijs (v.w.o.). 6 4. Examens in het hoger algemeen voortgezet onderwijs (h.a.v.o.)... 9 5. Praktische opdracht, profielwerkstuk en oriëntatie op studie en beroep.. 12 5.1 Praktische opdracht.. 12 5.2 Profielwerkstuk.. 12 5.3 Oriëntatie op studie en beroep 12 6. Bepalingen betreffende de uitslagregeling, herkansing, vrijstellingen en dergelijke.14 6.1 Vaststelling van de uitslag.. 14 6.2 Slaag/zakregeling..14 6.3 Herkansing. 15 6.4 Diploma en cijferlijst.. 15 6.5 Vrijstellingen en ontheffing voor het behalen van een diploma havo of vwo.. 16 7 Aanvullende bepalingen en opmerkingen. 16 7.1 Centraal examen en college-examen 16 7.2 De wijze waarop de college-examens worden afgenomen 16 7.3 Programma s van toetsing en afsluiting.17 7.4 Bewaren van schriftelijke werkstukken. 17 7.5 Spelling 17 7.6 Gebruik toegestane hulpmiddelen..17 Bijlage 1: Wiskunde. 19 2
Algemeen deel staatsexamen havo en vwo *) 1. Inleiding De staatsexamens havo en vwo worden afgenomen overeenkomstig de voorschriften in het Staatsexamenbesluit v.w.o.-h.a.v.o.-m.a.v.o. 2000, gepubliceerd in het staatsblad nr. 358, juli 2000 aangevuld in Staatsblad 543 23-10-2002, nr. 106 4-3-2003, nr. 140 2-4-2003 en nr. 251 27-4-2006. Kandidaten kunnen een staatsexamen afleggen ter verkrijging van een diploma havo of vwo of van een certificaat voor één of meer van de voor het staatsexamen voorgeschreven vakken. Staatsexamens zijn bestemd voor kandidaten die niet via een school tegelijkertijd deelnemen aan een examen in hetzelfde vak voor dezelfde schoolsoort. De staatsexamens havo en vwo worden afgelegd volgens de examenprogramma s die gelden voor de dagscholen en de dag/avondscholen. In plaats van de schoolexamens komen de collegeexamens. Het College voor Examens kan afwijken van voorschriften met betrekking tot het schoolexamen die om praktische redenen in het staatsexamen niet uitvoerbaar zijn. Deze afwijking vindt op zodanige wijze plaats dat het college-examen zoveel mogelijk gelijkwaardig blijft aan het schoolexamen. Het staatsexamen bestaat uit een centraal (schriftelijk) examen, dat identiek is aan het centraal examen voor de dagscholen en de dag/avondscholen (in mei) en een college-examen dat voornamelijk mondeling wordt afgenomen in de laatste week van juni en de maand juli. Voor de moderne vreemde talen (uitgezonderd Arabisch elementair en Russisch elementair) wordt voor het college-examen ook een schriftelijke toets afgenomen: deze toets wordt afgenomen in de periode van het centraal examen of op een dag daaraan voorafgaand of daarop volgend. Lees niet alleen dit algemene deel, maar lees ook: - de vakinformatie per vak, - opzet, uitvoering en presentatie van een onderzoek, - specificatie van de niveaus voor de vaardigheden bij de examens in de moderne vreemde talen. *) Daar waar geschreven wordt in de mannelijke vorm, wordt tevens het vrouwelijk equivalent bedoeld. 3
2. Staatsexamens en de vernieuwde tweede fase Met ingang van 1 augustus 2007 zijn de profielen in de tweede fase aangepast. In 2010 worden alle staatsexamens afgenomen volgens de examenprogramma s die passen bij deze gewijzigde profielen. De examenprogramma s en de syllabi voor het centraal examen zijn alle te vinden op de site van het College voor Examens www.examenblad.nl. In 2010 wordt er nog staatsexamen afgenomen volgens de vanaf 1996 ingevoerde profielen. Voor havo is 2010 de laatste gelegenheid, voor vwo wordt in 2011 voor het laatst het staatsexamen volgens de oude profielen en de oude examenprogramma s afgenomen. In de havo-overgangsjaar 2010 wordt dus zowel oude als nieuwe havo-staatsexamens aangeboden. In de vwo-overgangsjaren 2010 en 2011 worden dus zowel oude als nieuwe vwostaatsexamens aangeboden. Ten aanzien van de centrale examens zullen de staatsexamens de vastgestelde vernieuwingen volledig doorvoeren. Deze vernieuwingen zijn identiek aan die voor de scholen. Dat betekent onder andere dat aan de nieuwe studielasttabellen voldaan moet zijn en dat de vastgestelde vakinhouden voor de centrale examens ook voor de overeenkomstige staatsexamens onverkort geldig zijn. Naast centraal vastgelegde punten zijn er zaken die de overheid niet centraal regelt, maar aan de scholen en aan het College voor Examens overlaat om hierin keuzes te maken. De wetgever heeft aan de scholen een grote vrijheid gegeven in de vormgeving en opzet van het schoolexamen. De overeenkomstige vrijheid is aan het College voor Examens gegeven voor wat betreft vormgeving en opzet van de college-examens. Het College voor Examens staat daarmee in dezelfde procesgang als de reguliere scholen ten aanzien van de te maken keuzes voor de college-examens. De uitkomsten van de keuzes die het College voor Examens voor de college-examens heeft gemaakt, volgen hierna. 4
Algemeen Voor de staatsexamens bestaat voor ieder vak dat in het staatsexamenbesluit is vermeld de mogelijkheid daarin examen af te leggen. Waar in de profielen een keuzemogelijkheid staat (bijvoorbeeld moderne vreemde taal ), heeft de staatsexamenkandidaat de vrijheid zelf een keuze te maken uit de mogelijkheden die het Besluit biedt. Waar in het besluit keuzes aan de reguliere school gegeven worden om al of niet een vakaanbod te doen, is bij de staatsexamens die keuze aan de kandidaat. Het College voor Examens legt geen beperkingen op in de mogelijkheden van te examineren vakken. Er zal bij de staatsexamens geen apart eindcijfer meer gegeven worden voor literatuur. De literatuur zal bij iedere taal zelf meegewogen worden bij de berekening van het cijfer voor de desbetreffende taal. Evenzo wordt geen apart cijfer gegevens voor KCV als een kandidaat ook examen aflegt voor Grieks of Latijn. De vakken waarvoor geen centraal examen bestaat, worden geëxamineerd door middel van een college-examen. In het combinatiecijfer bij het staatsexamen worden uitsluitend betrokken voor havo de cijfers voor het vak maatschappijleer en het profielwerkstuk (zie artikel 6.2). Vakinformatie De informatie per vak zoals die tot dusver jaarlijks op de site van de staatsexamens wordt gepubliceerd geeft gedetailleerde informatie over de vakinhouden die op de examens aan de orde komen. Voor de centrale examens is dit centraal geregeld en te vinden op bijvoorbeeld de officiële site www.examenblad.nl. De volledige informatie over de college-examens wordt door het College voor Examens in de bekende vorm gepubliceerd. Er wordt naar gestreefd deinformatie per augustus voorafgaand aan het examenjaar te publiceren. Vooruitlopend daarop: Voor alle vakken, met uitzondering van de talen, geldt: bij het college-examen worden naast de voorgeschreven minimum leerstof ook de onderdelen getoetst die volgens het examenprogramma in het betreffende examenjaar in het centraal examen getoetst worden. Voor de vakken wiskunde: zie bijlage 1. 5
3. Examens in het voorbereidend wetenschappelijk onderwijs (v.w.o.) Algemene informatie. Het vwo kent vier profielen: Cultuur en maatschappij Economie en maatschappij Natuur en gezondheid Natuur en techniek Elke kandidaat die een diploma wil behalen, moet één of meer van deze profielen kiezen. Bij een atheneum-examen is het mogelijk, in uitzonderingsgevallen, en alleen in de B-profielen, de tweede moderne vreemde taal te vervangen dooreen ander vak. Bij een gymnasium-examen is vervanging van de klassieke taal niet mogelijk. Vereiste studielasturen staatsexamen vwo: gemeenschappelijk deel 1600 verplichte profielvakken 1440/1520 keuze vak verdieping of verbreding ten minste 440 1 keuze examenvak 440 profielwerkstuk 80 totaal 4000/4080 Examenvakken (met studielasturen): Het gemeenschappelijk deel vwo van elk profiel bestaat uit: Nederlandse taal en literatuur 480 Engelse taal en literatuur 400 (atheneum) Franse taal en literatuur, Duitse taal en literatuur, Spaanse taal en literatuur, Russische taal en literatuur, Italiaanse taal en literatuur, Arabische taal en literatuur, Turkse taal en literatuur, Friese taal en cultuur, 480 (gymnasium) Latijnse taal en literatuur of Griekse taal en literatuur, algemene natuurwetenschappen, 120 maatschappijleer. 120 Profieldelen (met studielasturen): Profiel natuur en techniek wiskunde B 600 natuurkunde 480 scheikunde 440 één van de volgende profielkeuzevakken: - natuur, leven en technologie 440 - informatica 440 - biologie 480 - wiskunde D 440 Profiel natuur en gezondheid wiskunde A (mag vervangen worden door wiskunde B) 520 6
scheikunde 440 biologie 480 één van de volgende profielkeuzevakken: - natuur, leven en technologie 440 - aardrijkskunde 440 - natuurkunde 480 Profiel economie en maatschappij economie 480 wiskunde A (mag vervangen worden door wiskunde B) 520 geschiedenis 440 één van de volgende profielkeuzevakken: - management en organisatie 440 - aardrijkskunde 440 - maatschappijwetenschappen 440 - Franse taal en literatuur, Duitse taal en literatuur, Spaanse taal en literatuur, Russische taal en literatuur, Italiaanse taal en literatuur, Arabische taal en literatuur, Turkse taal en literatuur, Friese taal en cultuur 480 Profiel cultuur en maatschappij wiskunde C (mag vervangen worden door wiskunde A 480 of wiskunde B) geschiedenis 480 één van de volgende profielkeuzevakken: - kunst (beeldende vormgeving), kunst (muziek), kunst (drama), kunst (dans), muziek, tekenen, handvaardigheid of textiele vormgeving: 480 - filosofie 480 - Franse taal en literatuur, Duitse taal en literatuur, Spaanse taal en literatuur, Russische taal en literatuur, Italiaanse taal en literatuur, Arabische taal en literatuur, Turkse taal en literatuur, Friese taal en cultuur 480 Latijnse taal en literatuur of Griekse taal en literatuur *) 600 één van de volgende profielkeuzevakken: - aardrijkskunde 440 - maatschappijwetenschappen 440 - economie 480 *) Als u een volledig pakket doet met Latijn of Grieks, is het vak Klassieke Culturele Vorming (160 uur) verplicht. Hiermee wordt tevens voldaan aan de eisen die gesteld worden voor het behalen van een gymnasiumdiploma. Keuze-examenvak voor vwo (met studielasturen): U kunt kiezen uit: de vakken die zijn vermeld bij de profieldelen met een minimale studielast van 440 uur en die nog niet als examenvak zijn opgenomen in het gekozen profiel, waarbij 7
- van de vakken wiskunde A, wiskunde B en wiskunde C slechts één deel kan uitmaken van het profiel en dat wiskunde D uitsluitend kan worden gekozen, indien ook wiskundeb deel uitmaakt van het profiel; - kunst (beeldende vormgeving) niet gekozen kan worden in combinatie met tekenen, handvaardigheid of textiele vormgeving en kunst (muziek) niet gekozen kan worden in combinatie met muziek; - van de vakken tekenen, handvaardigheid en textiele vormgeving er slechts één deel kan uitmaken van het profiel; Spaanse taal en literatuur (elementair): 480 Russische taal en literatuur (elementair): 480 Italiaanse taal en literatuur (elementair): 480 Arabische taal en literatuur (elementair): 480 Turkse taal en literatuur (elementair): 480 voorzover de betreffende taal geen deel uitmaakt van het profiel. Opmerkingen: Er kan ontheffing worden aangevraagd voor een tweede moderne vreemde taal (naast het verplichte vak Engelse taal en literatuur) in de volgende gevallen: a. u heeft een stoornis die specifiek betrekking heeft op taal of een zintuiglijke stoornis die effect heeft op taal; b. u heeft een andere moedertaal dan de Nederlandse taal of de Friese taal; Het verzoek tot ontheffing dient schriftelijk te worden aangevraagd. Het College voor Examens beslist over het verlenen van de ontheffing (zie art 26e lid 4). Indien er sprake is van een stoornis, als genoemd onder a, dient het verzoek voorzien te zijn van een deskundigenverklaring opgesteld door een ter zake deskundige psycholoog of orthopedagoog. Als u ontheffing krijgt voor de tweede moderne vreemde taal, dient in plaats van deze taal een extra vak gekozen te worden uit de vakken die vermeld zijn bij de profieldelen. Het vak moet een studielast hebben van tenminste 440 uur. De kandidaten kunnen in meer vakken een examen afleggen, dan in de vakken die tenminste een staatsexamen vormen. Voor de examenprogramma's wordt verwezen naar www.examenblad.nl. 8
4. Examens in het hoger algemeen voortgezet onderwijs (h.a.v.o.) Algemene informatie. Het havo kent vier profielen: Cultuur en maatschappij Economie en maatschappij Natuur en gezondheid Natuur en techniek Elke kandidaat die een diploma wil behalen, moet één van deze profielen kiezen. Vereiste studielasturen staatsexamen havo: gemeenschappelijk deel 880 verplichte profielvakken 720/1080 keuzevak verdieping of verbreding 320/640 1 keuze examenvak 320 profielwerkstuk 80 Totaal 2640/2680 Examenvakken (met studielasturen): Het gemeenschappelijk deel havo van elk profiel bestaat uit: Nederlandse taal en literatuur 400 Engelse taal en literatuur 360 maatschappijleer 120 lichamelijke opvoeding (geen staatsexamenvak) culturele kunstzinnige vorming (geen staatsexamenvak) Profieldelen (met studielast): Profiel natuur en techniek wiskunde B 360 natuurkunde 400 scheikunde 320 één van de volgende profielkeuzevakken: - natuur, leven en technologie 320 - informatica 320 - biologie 400 - wiskunde D 320 Profiel natuur en gezondheid wiskunde A (mag u vervangen door wiskunde B) 320 scheikunde 320 biologie 400 één van de volgende profielkeuzevakken: - natuur, leven en technologie 320 - aardrijkskunde 320 - natuurkunde 400 9
Profiel economie en maatschappij economie 400 wiskunde A (mag vervangen worden door wiskunde B) 320 geschiedenis 320 één van de volgende profielkeuzevakken - management en organisatie 320 - aardrijkskunde 320 - maatschappijwetenschappen 320 - Franse taal en literatuur, Duitse taal en literatuur, Spaanse taal en literatuur, Russische taal en literatuur, Italiaanse taal en literatuur, Arabische taal en literatuur, Turkse taal en literatuur, of Friese taal en cultuur 400 Profiel cultuur en maatschappij geschiedenis 320 Franse taal en literatuur, Duitse taal en literatuur, Spaanse taal en literatuur, Russische taal en literatuur, Italiaanse taal en literatuur, Arabische taal en literatuur, Turkse taal en literatuur, of Friese taal en cultuur 400 een van de volgende profielkeuzevakken: - kunst (beeldende vormgeving), kunst (muziek), kunst (drama), kunst (dans), muziek, tekenen, handvaardigheid of textiele vormgeving 320 - filosofie 320 - Franse taal en literatuur, Duitse taal en literatuur, Spaanse taal en literatuur, Russische taal en literatuur, Italiaanse taal en literatuur, Arabische taal en literatuur, Turkse taal en literatuur of Friese taal en cultuur 400 een van de volgende maatschappelijke profielkeuzevakken: - aardrijkskunde 320 - maatschappijwetenschappen 320 - economie 400 Keuze-examenvak voor havo (met studielasturen): U kunt kiezen uit: de vakken die zijn vermeld bij de profieldelen en die nog niet als examenvak zijn opgenomen in het gekozen profiel, waarbij - van de vakken wiskunde A en wiskunde B er slechts één deel kan uitmaken van het profiel en dat wiskunde D uitsluitend kan worden gekozen indien ook wiskunde B deel uitmaakt van het profiel, - kunst (beeldende vormgeving) niet gekozen kan worden in combinatie met tekenen, handvaardigheid of textiele vormgeving, dat kunst (muziek) niet gekozen kan worden in combinatie met muziek, - van de vakken tekenen, handvaardigheid en textiele vormgeving er slechts één deel kan uitmaken van het profiel - Spaanse taal en literatuur (elementair) 320 - Russische taal en literatuur (elementair) 320 - Italiaanse taal en literatuur (elementair) 320 10
- Arabische taal en literatuur (elementair) 320 - Turkse taal en literatuur (elementair): 320 voorzover de betreffende taal geen deel uitmaakt van het profiel. algemene natuurwetenschappen 120 Opmerkingen De kandidaten kunnen in meer vakken een examen afleggen, dan in de vakken die tenminste een staatsexamen vormen. Voor de examenprogramma's wordt verwezen naar www.examenblad.nl. 11
5. Praktische opdracht, profielwerkstuk en oriëntatie op studie en beroep 5.1 Praktische opdracht Voor het vak maatschappijleer uit het gemeenschappelijk deel dient de kandidaat een praktische opdracht te maken. Tijdens de afname van het college-examen maatschappijleer wordt door de kandidaat over het onderzoek een presentatie gegeven en worden vragen over het onderzoek gesteld. Vóór 1 mei van het examenjaar De praktische opdracht voor maatschappijleer dient vóór 1 mei van het betreffende examenjaar in tweevoud te worden opgestuurd naar de afdeling staatsexamens vwo-havo-vmbo van de Informatie Beheer Groep, Postbus 30158, 9700 LK Groningen. Als u bij de presentatie van de praktische opdracht gebruik maakt van een poster dient u zelf mee te brengen naar het examen. Een poster die met de praktische opdracht wordt meegestuurd, kan niet worden verwerkt en wordt vernietigd. Lees voor meer informatie hierover de vakinformatie maatschappijleer. Van werkstukken die Examendiensten ontvangt, krijgt de kandidaat binnen drie weken een ontvangstbevestiging. Als de kandidaat na drie weken nog geen ontvangstbevestiging heeft ontvangen, moet hij/zij contact opnemen met Examendiensten. De kandidaat is er zelf verantwoordelijk voor dat de werkstukken voldoen aan de formeel gestelde eisen. Als de kandidaat voor maatschappijleer in het geheel geen werkstuk instuurt, krijgt hij schriftelijk bericht dat hij voor dat vak niet wordt opgeroepen voor het mondeling examen. Als de kandidaat na het insturen van het werkstuk nog wijzigingen of aanvullingen aanbrengt, dient hij het gewijzigde werkstuk van het zelfstandig bestudeerde onderwerp in drievoud mee brengen naar het examen. De kandidaat wordt dan geëxamineerd over het aangepaste werkstuk. Zonder een gewijzigd werkstuk wordt de kandidaat geëxamineerd en beoordeeld aan de hand van het werkstuk dat hij vóór 1 mei heeft ingestuurd 5.2 Profielwerkstuk Kandidaten die een volledig examen havo of vwo willen afleggen, moeten een profielwerkstuk inleveren en presenteren. Hiervoor moet zelfstandig een onderzoeksopdracht worden uitgevoerd. Het doorlopend proces moet worden gedocumenteerd (onderwerpskeuze, vraagstelling, verrichte werkzaamheden, geraadpleegde hulpbronnen en dergelijke). Het profielwerkstuk, inclusief presentatie, is een werkstuk waarin op geïntegreerde wijze kennis, inzicht en vaardigheden aan de orde komen, die van betekenis zijn voor het desbetreffende profiel. De kandidaat is er zelf verantwoordelijk voor dat het profielwerkstuk voldoet aan de daaraan gestelde eisen. 5.3 Oriëntatie op studie en beroep Gelijktijdig met het inleveren van het profielwerkstuk dient de kandidaat in tweevoud een verslag in te leveren over zijn oriëntatie op studie en beroep. De kandidaat dient na te gaan in welke van de vervolgopleidingen - die met dit profiel mogelijk zijn - hij is geïnteresseerd. De kandidaat dient bij voorkeur deel te nemen aan een excursie (bijvoorbeeld een bezoek aan bedrijven en instellingen) die in verband staat met het door hem/haar gewenste opleiding en 12
beroep. De kandidaat dient zich tevens te informeren naar toekomstperspectieven van beroepen waarvoor hij in verband met dit profiel belangstelling heeft. Tijdens de bespreking van het profielwerkstuk (na de presentatie) worden vragen gesteld over Oriëntatie op studie en beroep. Voor Oriëntatie op studie en beroep wordt geen apart cijfer gegeven. Dit is verwerkt in het cijfer voor het profielwerkstuk. Voor de eisen die gesteld worden aan het profielwerkstuk en aan het verslag Oriëntatie op studie en beroep: zie vakinformatie Profielwerkstuk en beoordelingsformulier havo vwo 2010. 13
6. Bepalingen betreffende de uitslagregeling, herkansing, vrijstellingen en dergelijke 6.1 Vaststelling van de uitslag De uitslag wordt door het College voor Examens vastgesteld op grond van (voor zover van toepassing): één of meer door het College voor Examens uitgereikte cijferlijsten; één cijferlijst van een school voor voortgezet onderwijs; één of meer cijferlijsten van instellingen voor educatie en beroepsonderwijs; door het College voor Examens verleende vrijstellingsbewijzen. Vakken met een eindcijfer vier of 5 mogen bij de uitslag worden betrokken, mits voldaan wordt aan de uitslagregeling. De uitslagregeling geldt ook als de examens voor bepaalde vakken in verschillende jaren zijn afgenomen. De hierboven bedoelde cijferlijsten en vrijstellingsbewijzen worden uitsluitend bij de vaststelling van de uitslag betrokken, indien na het jaar van het verrichten van de onderwijs- of examenprestatie waarop de cijferlijst of de vrijstelling berust, nog geen 10 jaren zijn verstreken. Indien dat nodig is om de kandidaat te laten slagen voor het staatsexamen, betrekt het College voor Examens een of meer eindcijfers van de vakken niet bij de bepaling van de definitieve uitslag. De overgebleven vakken dienen een staatsexamen te vormen. De uitslag voor het staatsexamen luidt geslaagd of afgewezen. 6.2 Slaag/zakregeling De kandidaat die staatsexamen v.w.o. of h.a.v.o. heeft afgelegd, is geslaagd indien a. hij 1. voor al zijn vakken waarvoor een eindcijfer is vastgesteld, als eindcijfer 6 of meer heeft behaald, of 2. voor één van zijn vakken waarvoor een eindcijfer is vastgesteld, als eindcijfer 5 en voor de overige vakken waarvoor een eindcijfer is vastgesteld, als eindcijfer 6 of meer heeft behaald, of 3. voor één van zijn vakken waarvoor een eindcijfer is vastgesteld, als eindcijfer 4 en voor de overige vakken waarvoor een eindcijfer is vastgesteld, als eindcijfer 6 of meer heeft behaald, en het gemiddelde van de eindcijfers tenminste 6,0 bedraagt, of 4. voor twee van zijn vakken waarvoor een eindcijfer is vastgesteld, als eindcijfer 5 heeft behaald dan wel voor één van de vakken waarvoor een eindcijfer is vastgesteld als eindcijfer 4 en voor één van deze vakken als eindcijfer 5 heeft behaald, en voor de overige vakken waarvoor een eindcijfer is vastgesteld, als eindcijfer 6 of meer heeft behaald, en het gemiddelde van de eindcijfers tenminste 6,0 bedraagt, en b. geen van de eindcijfers van onderdelen, genoemd in het vijfde lid, lager is dan 4. Bij de uitslagbepaling wordt het gemiddelde van de eindcijfers van de volgende vakken aangemerkt als het eindcijfer van één vak (het zgn. combinatievak): - vwo: profielwerkstuk, maatschappijleer, algemene natuurwetenschappen; - havo: profielwerkstuk, maatschappijleer. Indien de volgende vakken in het examenpakket van de kandidaat voorkomen, worden de eindcijfers hiervan eveneens betrokken in het combinatiecijfer: 14
- vwo: literatuur, levensbeschouwelijk vormingsonderwijs, klassiek culturele vorming, - havo: literatuur, levensbeschouwelijk vormingsonderwijs, algemene natuurwetenschappen. 6.3 Herkansing Staatsexamenkandidaten mogen voor één vak het college-examen en voor één vak het centraal examen in hetzelfde examenjaar - opnieuw doen, mits zij daardoor alsnog kunnen slagen voor het staatsexamen. Dit kan hetzelfde vak zijn, dat kunnen ook verschillende vakken zijn. Een herkansing is alleen toegestaan voor kandidaten, die in één jaar een volledig examen afleggen en voor kandidaten die in het betreffende examenjaar hun examen afronden (dus een diploma zouden kunnen behalen). Herkansing voor één vak van het centraal examen Dit herkansing is mogelijk tijdens het 3 e tijdvak of in bijzondere gevallen eventueel tijdens het 4 e tijdvak. Bij een herkansing van het centraal examen kan het College voor Examens besluiten om dit examen mondeling af te nemen. Herkansing voor één vak van het college-examen Als een kandidaat bij een herkansing opnieuw deelneemt aan een college-examen in een vak, betreft dit door het College voor Examens vast te stellen onderdelen van het examenprogramma voor dat vak. Het hoogste cijfer telt Het hoogste cijfer van de cijfers (deelcijfers) behaald bij het herkansing en bij het eerder afgelegde college-examen respectievelijk centraal examen geldt als definitief cijfer voor het college-examen respectievelijk centraal examen. Herkansing van deelexamens Herkansing voor deelexamens is niet mogelijk. 6.4 Diploma en cijferlijst Aan de voor een examen havo of vwo geslaagde kandidaat wordt een diploma uitgereikt. Bij het diploma wordt een cijferlijst uitgereikt met daarop vermeld: - de vakken waarin hij is geëxamineerd; - de vakken waarvoor een vrijstelling is verleend; uitzondering hierop: vrijstellingen die zijn verleend voor het vwo op basis van het havo-diploma (maatschappijleer en algemene natuurwetenschappen) worden niet op de cijferlijst vermeld; - de vakken waarvoor ontheffing is verleend; - de cijfers voor het college-examen en het centraal examen en het eindcijfer per vak; - de titel van het profielwerkstuk en het vak of de vakken waarop het profielwerkstuk betrekking heeft; - de uitslag: geslaagd. Aan een kandidaat die heeft deelgenomen aan een examen havo of vwo en daarvoor niet is geslaagd wordt een cijferlijst uitgereikt met daarop vermeld: - de vakken waarin hij is geëxamineerd; - de cijfers voor het college-examen, het centraal examen en het eindcijfer per vak; 15
- de titel van het profielwerkstuk en het vak of de vakken waarop het profielwerkstuk betrekking heeft; - de uitslag: afgewezen. Aan een kandidaat die heeft deelgenomen aan een deelexamen havo of vwo wordt een certificaat uitgereikt voor het vak of de vakken waarvoor een eindcijfer 6 of meer is behaald. Op het certificaat en/of cijferlijst staan van de betreffende vakken vermeld: - de cijfers voor het college-examen, het centraal examen en het eindcijfer per vak; - eventueel (indien van toepassing) de titel van het profielwerkstuk en het vak of de vakken waarop het profielwerkstuk betrekking heeft; Als een examen in een vak bestaat uit een college-examen en een centraal examen dienen deze in hetzelfde examenjaar te worden afgelegd om een certificaat voor dit vak of deelvak te kunnen verkrijgen (zie art 53 tweede lid) 6.5 Vrijstellingen en ontheffing voor het behalen van een diploma havo of vwo Op basis van een eerder afgelegd examen voor dezelfde of een hogere vorm van onderwijs heeft een kandidaat vrijstelling van rechtswege. De kandidaat die examen vwo aflegt en die in het bezit is van het diploma havo vernieuwde profielstructuur is vrijgesteld van het afleggen van een examen in de volgende vakken van het gemeenschappelijk deel: algemene natuurwetenschappen, geschiedenis en maatschappijleer. Op basis van een diploma of getuigschrift, niet zijnde een diploma of certificaat vwo, havo. vmbo, mavo, kan een kandidaat een verzoek om vrijstelling voor een vak of meer vakken indienen. Vrijstelling op basis van certificaten en cijferlijsten vwo, havo, mavo en vmbo is geregeld in de vrijstellingsregeling. Een verzoek om vrijstelling voor een vak dient vóór 1 januari van het jaar waarin men examen wil afleggen, te worden ingediend. Als het College voor Examens positief beslist, wordt aan de kandidaat een Bewijs van vrijstelling` uitgereikt. 7 Aanvullende bepalingen en opmerkingen 7.1 Centraal examen en college-examen Voor de meeste vakken bestaat het examen uit een centraal examen en een college-examen. In de programma s voor toetsing en afsluiting per vak (de vakinformatie) wordt dit beschreven. Lees die zorgvuldig door. Het centraal examen bestaat voor alle vakken uit een schriftelijk examen. De afname van de college-examens wordt in de volgende paragraaf beschreven. 7.2 De wijze waarop de college-examens worden afgenomen Een college-examen kan bestaan uit: - een mondeling examen van 25 of 40 minuten; - eventueel tevens een schriftelijke toets van 120 minuten; - soms een praktijkexamen in plaats van een mondeling examen; Zie de vakinformatie.. 16
Voor de meeste vakken bestaat het college-examen uit een mondeling examen. Het wordt na de periode van het centraal examen afgenomen (eind juni of in de maand juli voor de v.s.o.- kandidaten, voor de overige kandidaten in de maand juli). Bij de volgende vakken wordt naast een mondeling examen ook een schriftelijke toets van 120 minuten afgenomen: HAVO: Nederlands, Duits, Engels, Frans, Fries, Arabisch, Italiaans, Italiaans elementair, Russisch, Spaans, Spaans elementair, Turks en Turks elementair (dit betreft het onderdeel schrijfvaardigheid), informatica, natuur, leven en techologie en algemene natuurwetenschappen; VWO: Nederlands, Duits, Engels, Frans, Fries, Arabisch, Italiaans, Italiaans elementair, Russisch, Spaans, Spaans elementair, Turks en Turks elementair), informatica, natuur, leven en technologie en algemene natuurwetenschappen. De schriftelijke toets van het college-examen wordt afgenomen in de periode van het centraal examen tijdens dagdelen, waarop de betreffende kandidaat geen centraal examen in een vak behoeft af te leggen of op een dag voorafgaand of volgend op deze periode. Praktijkexamens De examens tekenen, handvaardigheid en muziek hebben een onderdeel, waarbij de praktische vaardigheden worden getoetst. Voor de afname van het praktijkexamen is één gehele dag (ca 6 uur, exclusief pauze) of een gedeelte daarvan (bij muziek) nodig. 7.3 Programma s van toetsing en afsluiting Per vak wordt in een programma van toetsing en afsluiting (vakinformatie) onder andere vermeld welke onderdelen van het examenprogramma in het college-examen worden getoetst en op welke wijze. 7.4 Bewaren van schriftelijke werkstukken Het schriftelijk werk van de kandidaten en de ingeleverde werkstukken worden gedurende ten minste zes maanden na afloop van het examen bewaard. Een kandidaat die voor een vak examen (een centraal examen of een college-examen) aflegt kan omtrent zijn werk gedurende genoemde periode van zes maanden inlichtingen inwinnen bij de voorzitter. Als een examen wordt afgelegd met opgaven, die na het examen niet meer geheim zijn, kan een kandidaat vragen om zijn werk te mogen inzien. 7.5 Spelling Bij het centraal examen en het schriftelijk deel van het college-examen geldt de officiële spelling van de Nederlandse taal. De spelling van het Nederlands wordt alleen beoordeeld op onderdelen van het centraal examen en het schriftelijk deel van het college-examen Nederlands (alle schooltypen en leerwegen). 7.6 Gebruik toegestane hulpmiddelen Bij de schriftelijke examens in de moderne vreemde talen is het gebruik van een woordenboek Moderne vreemde talen - Nederlands en Nederlands - Moderne vreemde talen toegestaan. Bij alle schriftelijke examens is een verklarend Nederlands woordenboek toegestaan. 17
Bij de voorbereiding voor het college-examen is het gebruik van een zelf meegebracht woordenboeken, BINAS-boek (5 e druk), atlas (52 e of 53 e druk) en, indien het gebruik bij dat vak is toegestaan, een grafische rekenmachine toegestaan (zie vakinformatie). 18
Bijlage 1: Wiskunde De eventuele wiskundecomponent bij NLT. Het vak NLT is opgebouwd uit diverse modules. Een wiskundemodule kan deel uitmaken van het college-examen NLT (bijvoorbeeld Dynamische modellen, Cryptografie ). Tijdens de examinering bij NLT zal ook een wiskunde-examinator ingeschakeld zijn. Wiskunde D: collegemodel of samenwerkingsmodel. Voor Wiskunde D bestaat bij de staatsexamens geen mogelijkheid om delen van dit vak vorm te geven in een samenwerkingsmodel (in samenwerking met vervolgopleidingen), daar de wijze waarop een samenwerkingsmodel wordt vormgegeven zich aan de beoordeling van het College voor Examens onttrekt. De omgang met keuzeonderwerpen. Bij verschillende soorten wiskunde is sprake van keuzeonderwerpen. Deze onderwerpen staan vermeld in de vakinformatie. 19