WaterWerkplaats Bodem Sessieleiding: Sander Groenen Lonneke Schilte Organisatie: Fabiënne van Grunsven Illustrator: Kees Ariëns Deelnemers: Maarten van Schijndel Minke Lagerwerf Frans Versteden Toon van der Heijden Maarten Clement Gerrit Coppens Geert Thyssen Jan Theuws P. Oomen Mark van Iersel Piet Rombouts Frans van Oorschot Wil Meulenbroeks Martin van der Heijden John van Kasteren De heer van den Borne Imagro Waterschap De Dommel Imagro Visualiser Waterschap De Dommel Waterschap De Dommel ZLTO Agrarisch ondernemer Bosgroep Zuid-Nederland ANV Kempenland Provincie Noord-Brabant Soiltech Rombouts Agroecologie Betrokken inwoner ZLTO-afdeling Reusel-De Mierden ZLTO-afdeling Boxtel-Liempde Agrarisch ondernemer
1. Verbeteren van de bodemstructuur Hoe kunnen we de bodemstructuur verbeteren, zodat té droog/nat geen probleem meer is in de toekomst? Maatwerk op (perceels)niveau met oplossingen voor bodemstructuur per beïnvloedingsgebieden. De eerste stappen hiervoor zijn een algemene inventarisatie naar gebiedsmaatwerk door o.a. het opstellen van een draaiboek met verantwoordelijkheden. We werken hierin toe naar een micro-ecosysteem. Wie gaan dit doen: grondgebruikers / grondeigenaren.
2. Verhogen van het Organisch Stof gehalte Hoe kunnen we het OS-gehalte in de bodem verhogen? Een coöperatie van boeren, bedrijven en overheid oprichten voor de bekostiging van de verhoging van humus in de bodem. De maatschappij draagt bij aan de kosten hiervoor, via de coöperatie. Waarbij kennisdeling binnen deze coöperatie van groot belang is. Dit is een stap naar het oplossen van het klimaatprobleem (Hoe verhogen we het OS-gehalte?), welke moet leiden tot een minder kwetsbare bodem; minder overlast/tekort en een verbetering van de kwaliteit ervan. Boeren, bedrijven, overheid én burgers profiteren hiervan. Het is vernieuwend, omdat er een koppeling wordt gemaakt tussen klimaatopgave NL en de uitdagingen van het waterschap en de landbouw. Partners hierin, zijn: - Provincie - Waterschap(pen) - Het rijk - KvK - Gemeenten - Grote retailers - Milieu organisaties - Onderzoeksinstellingen - Onderwijs De eerste stappen zijn het maken van een haalbaarheidsanalyse waarin de kosten en baten zichtbaar worden.
Oprichting Coöperatie Humusopbouw Aanleiding Bodemdegradatie is een van de grootste bedreigingen van de landbouw en onze voedselvoorziening. Dit moet een halt toegeroepen worden. Maar de boer van nu kijkt niet naar de langere termijn. Ook in pachtcontracten wordt er niet naar de factor bodemkwaliteit en het behoud er van gekeken, verbetering van die bodemkwaliteit is dus al zeker niet te verwachten. Humus zit gemiddeld op 1,5 á 2,5%. Bij dergelijke humuspercentrages ga je zeer inefficiënt met water en voedingsstoffen om en is de grond zeer kwetsbaar voor droogte en vernatting, maar ook voor ziekten en plagen, waardoor pesticiden nodig zijn. Boven 4,5% humus in de grond is nitraat uitspoeling nagenoeg niet meer mogelijk. De efficiëntie van N wordt dus verhoogd naar nagenoeg 100%. De bodem bevat dan meer biodiversiteit, waardoor deze minder kwetsbaar is voor ziekten en plagen. Een verhoging van het percentage humus in de bodem vergroot de sponswerking van de bodem. Bij een verhoging van 1% kan deze 50 m 3 ofwel 50.000 liter meer water bufferen. Dit zorgt voor minder opbrengstverlies als gevolg van (tijdelijke droogtestress), minder beregeningskosten, minder verdroging van natuurgebieden, een betere waterbuffer voor piekneerslag, minder erosie, minder verzuipen van het gewas (misoogsten). 1% humusopbouw legt bovendien 40 ton CO 2 vast in de bodem. Opbouw van 1% meer humus kan in 7-10 jaar tijd plaatsvinden. Doel Boeren bewuster maken van het effect van meer humus. Hiermee de landbouw verduurzamen vanuit meerdere invalshoeken (nutriënten, pesticiden, voedselveiligheid, klimaat bestendigheid, meerwaarde van ecosysteemdienst waterbuffer verbeteren). En tegelijkertijd klimaatverandering tegengaan. Schoner grondwater, waardoor drinkwater goedkoop blijft. Opzet Boeren die meedoen, kunnen een extraatje verdienen van zo n 150,- per ha per jaar als zij goed werken aan humusopbouw in de bodem ( 30,- per ton CO 2 fixatie). Dit geld komt uit de coöperatie. De coöperatie heeft dit geld verkregen van bedrijven die hun CO 2 -uitstoot afkopen aan de coöperatie ( 45,- per ton CO 2 -uitstoot). De vraag is of boeren in beweging komen voor deze 150,- (bedrag is gebaseerd op een vergelijkbaar initiatief uit Oostenrijk). Het inbrengen van provinciale en gemeentelijke gronden kan een vliegende start betekenen. Ook het meedoen van partijen als retail (bv Jumbo) en levensmiddelen concerns die hun leveranciers (boeren) kunnen motiveren om hier in mee te doen. Gewassen geteeld op percelen die gecertificeerd zijn door de coöperatie mogen hun humuslogo voeren bij het vermarkten van deze producten. Wat heb je nodig van overheden? a) Een financiële ondersteuning om de haalbaarheid van de coöperatie te onderzoeken en mogelijk een tweede financiële ondersteuning om de coöperatie op te starten. b) Ondersteuning met kennis bij het opzetten van de coöperatie en mogelijk participatie van de overheid in de coöperatie.
c) Indien 150,- per ha per jaar te weinig is om boeren in beweging te brengen, mogelijk een aanvulling van dat bedrag tot een bedrag waarop dit wel lukt. d) Inbreng van provinciale en gemeentelijke landbouwpercelen. Ook de aangekochte gronden die bestemd zijn om natuur te worden, maar nu mogelijk bio landbouw of agroforestry zullen gaan worden. e) Motivering door de provincie en waterschappen richting boeren en bedrijven om mee te doen. f) Ondersteuning van de jaarlijkse Humusdagen die georganiseerd worden om kennisuitwisseling over dit onderwerp plaats te laten vinden. Dagen waarop ook de best presterende boeren in de schijnwerpers worden gezet.
3. Innovaties en kringloopdenken Hoe kunnen we beter samenwerken, om maaisel en andere organische stof in het gebied te houden? We moeten op lokaal niveau denken. Hiervoor is een goede samenwerking tussen de lokale ondernemers, bewoners, overheid en gebiedsbeheerder nodig de gebiedscoöperatie. Het gebiedsgericht maatwerk zelf in beheer bij boeren (van een klein gebied). De gebiedsbeheerder meer (beslissings-)bevoegdheid en verantwoordelijkheid. Samen moeten we ervoor pleiten om alle organische stof in een gebied lokaal toe te passen t.b.v. de bodemstructuur en het organisch stofgehalte. Volgende stap: bewustwording. Al het zwerfvuil eruit (bewuste burger). Zo kunnen we een verdere verschraling van de bodem voorkomen. Partners hierin zijn o.a. wetgevers (afstandsnormen, afvalstof, mestwetgeving), de percelen van overheden waar maaisel wordt omgezet. Meer aandacht voor een optimale waterlossing. Wanneer het te nat is en je moet het land op, krijg je verslemping. Dit belemmert de kieming van zaden door luchtgebrek. Veel gewassen zijn niet sterk genoeg om door de verslempte laag heen te groeien. Een grond die te lang nat is, is heel moeilijk bewerkbaar. Door putten te verlagen en een klimaat-gestuurd maaibeleid (door derden) kan dit worden verminderd.
4. Passend verbouwen Hoe kunnen we ervoor zorgen dat de juiste (landbouw)functie op de juiste plek voorkomt? Bodem sturend voor beleid Van controlesysteem (sturend) naar adaptief systeem (volgend). Functie volgt de bodem en het waterpeil. Dit kan door te reguleren (R.O) en te belonen (waterdiensten duurzaamheid prestaties). Kans: natuurinclusieve landbouw! Welk probleem lost het op? - Veel dure kunstwerkmaatregelen worden overbodig - Minder (nat)schade claims - Minder milieubelasting (KRW)
Wie wordt er blij van? In eerste instantie de natuur/landschap- en waterorganisaties. Later ook de boeren én de maatschappij! Wie gaat het doen? We doen het samen! We moeten boeren stimuleren en belonen voor (maatschappelijke) waterdiensten. Dus we hebben ook een maatschappelijk verdienmodel nodig. Partners bij realisatie - Waterschap(pen) - Agrarische Natuurverenigingen - Provincie - Boeren - ZLTO - Natuur organisatie (TBO s) Het is haalbaar, want het is een robuuste (duurzame) maatregel die op lange termijn veel goedkoper is voor de maatschappij Building with nature. We moeten nú beginnen, dan kunnen we er zeker 2-3 generaties van profiteren. De eerste stappen Het maken van risico-/gebruikskaarten op basis van bodem/waterkaarten en dit breed communiceren. - Bodempaspoort - Bodemlabel (vergelijkbaar met energielabel voor gebouwen) - Implementatie van de omgevingsvisie De maakbaarheid wordt (deels) losgelaten. Het is een oude gewoonte (toen er nog ruimte genoeg was).
Foto s
Gouden tips Geert Thijssen Onderzoek de mogelijkheid voor stapeling van regelingen. - Blauwe diensten / Ondernemend Natuurnetwerk / Stika etc. Maak het aantrekkelijk voor de ondernemer! O.S. invoer CO 2 -credits (als maatschappelijke dienst middels coöperatie) Respecteer het natuurlijke waterregime. - Middel: reguleer R.O. (omgevingsvisie) - Belonen van boeren maatschappelijke diensten duurzaamheidsprestaties Gerrit Coppens (ANV) Interne schotjes bij waterschap verwijderen - Stika diensten (blauwe) komen niet van de grond omdat andere waterschapsafdelingen Stika in de weg zitten. Maarten Clement (Bosgroep Zuid-Nederland) Breed overstromingsprofiel als grasland houden, waar beweid kan worden en in een deel kan overstromen. Géén akkerbouw in de knelpuntgebieden. Frans van Oorschot Het vaststellen en in stand houden van een drooglegging voor alle gebieden. In alle waterlopen stuwen aanbrengen voor een gefaseerde water afvoer + vasthouden. Het weglaten van alle meanders, dit is verspilling. Mark van Iersel (Soil Tech / Compost) Ondersteun en stimuleer de opzet van een coöperatie t.b.v. humus-opbouw en stimuleer de participatie van bedrijven binnen deze coöperatie. integrale oplossing.