De Vereniging voor Credit Management (VVCM) is een organisatie die als doelstelling heeft het ontwikkelen en ondersteunen van Credit Management, het bevorderen van de vakkennis en de toepassing daarvan en het behartigen van de belangen van de beoefenaars, alles in de ruimste zin van het woord. Het bestaansrecht van de VVCM is sedert haar ontstaan in 1990 bevestigd in de vele activiteiten die zij heeft ontplooid en de aanzienlijke groei van het ledenaantal tot bijna 1000 personen sedertdien. De VVCM heeft er in de afgelopen jaren mede voor gezorgd dat het belang van een goed credit management als vanzelfsprekend onderdeel van het bedrijfsbeleid binnen organisaties werd onderkend. De VVCM heeft zowel nationaal als internationaal zeer uiteenlopende contacten, organiseert jaarlijks congressen en bijeenkomsten van uiteenlopende aard, verzorgt educatieve programma s voor haar leden en overige belangstellenden. Ook heeft de VVCM eigen opleidingen ontwikkeld tot Certified Credit Manager en Certified Credit Practitioner, die zeer succesvol mogen worden genoemd. In internationaal verband onderhoudt de VVCM nauwe contacten met de deelnemende landen van de overkoepelende organisatie voor credit management, de FECMA. De VVCM heeft ondermeer een Commissie Haagse Contacten, die van belang zijnde onderwerpen met politici in Nederland bespreekt. Binnen deze commissie is ook het Groenboek over Beslagen op Bankrekeningen behandeld en de leden van de commissie bieden u onderstaand met genoegen de antwoorden op de in het Groenboek gestelde vragen aan. 1
GROENBOEK OVER EEN EFFICIENTERE TENUITVOERLEGGING VAN RECHTERLIJKE BESLISSINGEN IN DE EUROPESE UNIE: BESLAG OP BANKREKENINGEN Vraag 1. Moet er volgens u een communautair instrument worden ingevoerd inzake beslag op bankrekeningen als middel om de invordering van schuldvorderingen in de EU te verbeteren? Zo ja, moet er dan een zelfstandige Europese procedure worden ingesteld of moet de wetgeving van de lidstaten inzake beslag op bankrekeningen worden geharmoniseerd? Een Europees bevel tot het leggen van bankbeslag is een nuttig instrument om de invordering van schuldvorderingen binnen de EU te verbeteren en de wetgeving van de lidstaten inzake beslaglegging op bankrekeningen moet worden geharmoniseerd. Een Europees beslagbevel kan verband hebben met nationale rechtsregels, welke niet direct betrekking hebben op het beslag. Zo kan het bijvoorbeeld zijn dat iemand naar Nederlands recht wel een vordering heeft en naar Italiaans recht niet. Of en in hoeverre iemand dan een vordering heeft, zal dan in een bodemprocedure aan de hand van het nationale recht moeten worden beoordeeld. Voor deze bodemprocedure is de kennis van het betreffende nationale recht vereist. Indien echter in een andere lidstaat beslag moet worden gelegd, zal, indien er sprake zou zijn van harmonisatie, ook kennis vereist zijn van het nationale recht van de lidstaat waar het beslag moet worden gelegd. Dit zal inhouden dat veelal de kennis van een extra adviseur zal moeten worden ingeschakeld, hetgeen een drempel zal opwerpen om het beslag te leggen. Indien echter wordt gekozen voor een verordening, dan is de kennis van deze verordening voldoende om in alle lidstaten het bankbeslag te kunnen leggen. Het uitvaardigen van een verordening biedt daarom op Europees niveau rechtszekerheid en maakt de mogelijkheid tot het leggen van bankbeslag toegankelijker. Vraag 2. Bent u het ermee eens dat een communautair instrument moet worden beperkt tot een conservatoir bevel dat verhindert dat tegoeden op bankrekeningen worden opgevraagd of overgemaakt? De beperking van het communautair instrument, zoals in deze vraagstelling beschreven kent een aantal kernelementen. Welke hieronder zullen worden besproken. Conservatoir 2
In beginsel dient de regeling uitsluitend te zien op conservatoir beslag. Echter dient in de regeling wel te worden opgenomen hoe dit conservatoir beslag kan worden omgezet naar een executoriaal beslag. Wanneer dit niet kan, dan is het conservatoir beslag een lege huls. Bovendien moet een regeling met betrekking tot het conservatoir beslag zeer goed aansluiten op een communautair instrument met betrekking tot executoriaal beslag. Tegoeden Een bank zal niet altijd alleen tegoeden onder zich hebben. Veelal kan een rekeninghouder een negatief saldo hebben, maar wel nog een besteedbare kredietruimte. Deze kredietruimte moet niet kunnen worden beslagen. Reden waarom het communautair instrument moet worden beperkt tot tegoeden. Bankrekeningen Het beslag dient in het kader van deze regeling beperkt te zijn tot het positieve saldo dat op de bankrekening(en) staat. Vraag 3. Moet een beslagleggingsbevel beschikbaar zijn in elk van de vier fasen die hierboven onder punt 3.1 zijn beschreven dan wel slechts in enkele van die fasen? Het beslagleggingsbevel voor bankrekeningen moet beschikbaar zijn in alle vier de fases zoals deze zijn genoemd. Dit echter wel onder de uitdrukkelijke voorwaarde dat diegene die beslag legt ook verhaal zal dienen te bieden in het geval het beslag onrechtmatig is gelegd. Vraag 4. Wat moet de precieze omvang zijn van de op de schuldeiser rustende verplichting om het gerecht ervan te overtuigen dat hij ten aanzien van de schuldenaar over een schuldvordering beschikt die voldoende is om het geven van een beslagleggingsbevel te rechtvaardigen? De schuldeiser zal ten minste schriftelijk aannemelijk moeten maken dat hij een vorderingsrecht heeft. Wanneer dit aannemelijk moet worden geacht hangt sterk van een casus af. In het belang van de rechtzekerheid en eenheid binnen de EU dienen er wel afspraken te worden gemaakt wanneer de vordering in ieder geval aannemelijk is. Vraag 5. Moet spoedeisendheid een voorwaarde zijn wanneer een beslagleggingsbevel wordt gegeven vóór het verkrijgen van een uitvoerbare titel? Zo ja, hoe dient deze voorwaarde te worden omschreven? De spoedeisendheid om juist op dat moment beslag te leggen dient door de crediteur te worden gesteld. Stellen hiervan dient in beginsel voldoende te zijn, omdat giraal geld, vrij eenvoudig en snel van een rekening kan verdwijnen, hetgeen de spoedeisendheid in beginsel met zich mee brengt. Vraag 6. Moet het gerecht wanneer het een beslagleggingsbevel geeft, de schuldeiser kunnen verplichten een zekerheid te stellen of een bankgarantie te 3
verstrekken? Hoe dient het bedrag van een dergelijke zekerheid/garantie te worden berekend? Een schuldeiser zal in beginsel geen zekerheid behoeven te stellen, alvorens beslag te leggen. Dit zou een onnodige drempel opwerpen om beslag te kunnen leggen. Bovendien zou de garantie moeten zien op schadeloosstelling van de schuldenaar. Aangezien dit laatste geen punt van het commune recht is, kan de omvang van de aansprakelijkheid per lidstaat verschillen. Om die reden kan niet uniform worden vastgesteld wat de mogelijke schade zal zijn. Indien de vordering echter niet eenvoudig is vast te stellen, wordt de kans reëler dat het beslag ten onrechte wordt gelegd. Voor niet eenvoudig vast te stellen vorderingen kan het opwerpen van deze drempel tot het leggen van beslag wellicht zelfs raadzaam zijn. Dit zal voorkomen dat al te lichtzinnig beslag zal worden gelegd en bovendien dat de beslagen partij ook zelf conservatoir beslag gaat leggen ter zekerstelling van een mogelijke vordering vanwege een onrechtmatig beslag. Vraag 7. Moet de schuldenaar worden gehoord of moet het verzoek aan hem worden betekend vóór het geven van een beslagleggingsbevel? Er dient geen hoorzitting voor de betekening van het beslagleggingsbevel plaats te vinden. Dit onder andere ter voorkoming van het overhevelen van gelden. Het verrassingseffect is een essentieel onderdeel van een conservatoir beslag. Dit geldt in het bijzonder in dit geval waarin het gaat om geldelijke tegoeden, dit is immers enorm vluchtig. Vraag 8. Welke gegevens over de bankrekening(en) moeten minimaal worden verstrekt om een beslagleggingsbevel te kunnen verkrijgen? Om een beslagleggingsbevel te verkrijgen zal ten minste moeten worden aangegeven wie de rekeninghouder is; hierbij valt te denken aan de adresgegevens, geboortedata, etc. Informatie die de houder van de rekening voldoende identificeerbaar maken. Daarnaast zal ook voldoende duidelijk dienen te zijn onder welke bank beslag wordt gelegd. De naam van de bank alsmede diens adresgegevens zijn hiervoor voldoende. 4
Het hebben van een bankrekeningnummer zal niet tot de minimum eisen moeten behoren. Dit zou de mogelijkheid van een succesvolle beslaglegging behoorlijk kunnen beperken. Niet altijd zijn de banknummers bekend, of slechts één of een beperkt aantal. Vraag 9. Bent u het ermee eens dat de gerechten die overeenkomstig de relevante bepalingen van het Gemeenschapsrecht bevoegd zijn om uitspraak te doen over de grond van de zaak en/of de gerechten van de plaats waar de betrokken bankrekening loopt, bevoegd moeten zijn om een beslagleggingsbevel te geven? Moet het gerecht van de woonplaats van de verweerder altijd bevoegd zijn om een beslagleggingsbevel te geven, ook al is het op grond van Verordening (EG) nr. 44/2001 niet bevoegd? Aangezien het beslagleggingsbevel altijd samen dient te vallen met een (nog op te starten) procedure, is het voor de hand liggend om het gerecht wat tevens bevoegd is in de hoofdzaak, bevoegd te verklaren. Om forumshopping op dit punt te voorkomen dient dit gerecht bij uitsluiting van alle andere bevoegd te zijn. Indien vervolgens een procedure bij een ander gerecht wordt opgestart, dan dient de alsdan bevoegde rechter te beoordelen of het beslag terecht is gelegd. Vraag 10. Bent u het ermee eens dat een beslagleggingsbevel moet worden beperkt tot een specifiek bedrag? Zo ja, hoe dient dit bedrag te worden bepaald? Het beslagleggingsbevel dient te worden beperkt tot een specifiek bedrag. Dit bedrag dient te bestaan uit het te vorderen bedrag, te vermeerderen met rente en gerechtskosten. De hoogte van deze kosten zouden, conform het Nederlandse systeem, kunnen worden bepaald door de vordering in hoofdsom inclusief rente, te vermeerderen met 1/3. Indien de ingestelde vordering 30.000 Euro is, kan alsdan een bevel worden afgegeven tot een bedrag van 40.000 Euro. Dit echter wel met een minimum van 3.000 Euro in verband met de kosten van de te voeren procedure. In de praktijk blijkt dat dit goed overeenkomt met de uiteindelijk toegewezen vordering. Wel moet hiervan kunnen worden afgeweken, indien de crediteur gemotiveerd stelt dat in een specifiek geval meer moet worden toegewezen. 5
Vraag 11. Bent u van mening dat banken moeten worden vergoed voor de uitvoering van een beslagleggingsbevel? Zo ja, moet het bedrag van deze vergoeding dan worden begrensd? Moet de schuldeiser de bank vooraf vergoeden of moet de vergoeding in mindering worden gebracht van het creditsaldo op de in beslag genomen bankrekening? De banken dienen te worden vergoed. De bank heeft er in beginsel part noch deel aan dat een schuldeiser overgaat tot beslaglegging. Wel dient hiervoor een maximum vergoeding te worden vastgesteld om te voorkomen dat explosieve kosten worden opgevoerd, bovendien kan in dit maximum ook de publieke taak van een bank worden verdisconteerd. Een kostendekkend tarief zal hier dan ook volstaan. De daadwerkelijk door de bank te maken kosten zullen bovendien gering zijn. Een dergelijk maximum leidt bovendien tot eenheid binnen de verschillende lidstaten en levert daarnaast een stukje rechtszekerheid. In beginsel dienen deze kosten ten laste van het (positieve) saldo van de schuldenaar te worden gebracht. Vraag 12. Indien een beslagleggingsbevel betrekking heeft op meerdere rekeningen, hoe moet het in beslag te nemen bedrag dan worden verdeeld over deze rekeningen? De VVCM veronderstelt dat hier wordt gedoeld op meerdere rekeningen bij één en dezelfde bankinstelling. Vanuit die veronderstelling is de meest praktische benadering wenselijk en dient het beslag zich toe te spitsen op de rekening met het hoogste (credit)saldo. Uiteraard dient het de crediteur vrij te staan om in één beslagleggingsbevel te verzoeken om beslagen onder verschillende bankinstellingen. Vraag 13. Hoe moet de inbeslagneming van gezamenlijke rekeningen en derdenrekeningen worden geregeld? Gezamenlijke rekeningen dienen zondermeer in beslag te kunnen worden genomen. Derdenrekeningen daarentegen zijn met een speciaal doel in het leven geroepen en zouden vanwege dit doel dan ook niet voor beslag vatbaar moeten kunnen zijn. 6
Vraag 14. Moet de vraag of bepaalde bedragen niet voor beslag vatbaar zijn ambtshalve aan de orde worden gesteld wanneer een beslagleggingsbevel wordt gegeven/uitgevoerd of staat het aan de schuldenaar om op deze grond verzet aan te tekenen? Hoe en door wie moet worden berekend welk bedrag niet voor beslag vatbaar is en op welke basis? Er dient niet ambtshalve voor de toepassing van een beslagvrije voet te worden gekozen. Het is aan de schuldenaar om verzet aan te tekenen bij de (enig bevoegde) rechter. Daarbij zal door de rechter aan de hand van de door de schuldenaar aangereikte bewijsmiddelen, omstandigheden en nationale wetgeving moeten worden getoetst of een beslagvrije voet dient te worden toegepast. Vraag 15. Bent u het ermee eens dat voor beslagleggingsbevelen de exequaturprocedure moet worden opgeheven? Naar de mening van de VVCM dient de exequaturprocedure los te staan van de (afgifte van) beslagleggingsbevelen. Vraag 16. Hoe moet een beslagleggingsbevel worden verzonden van het uitvaardigende gerecht naar de bank waar de rekening loopt? Binnen welke termijn moet de bank een beslagleggingsbevel uitvoeren? Wat moet het effect zijn op lopende transacties? Snelheid is van groot belang, naast een goede waarborg rondom alle juridische aspecten die meespelen bij beslagen in het algemeen, bankbeslagen in het bijzonder. Vanwege het vluchtige karakter van bankrekeningen is het noodzakelijk een onafhankelijke persoon/instantie tussen de betrokken partijen te plaatsen. De gerechtsdeurwaarder is hiervoor de meest aangewezen persoon. Na verzending van het beslagleggingsbevel van de rechtbank aan de gerechtsdeurwaarder dient deze onverwijld na de nodige juridische handelingen te hebben verricht over te gaan tot elektronische verzending van het beslagstuk aan de bank. Vanaf het moment van ontvangst van dit bevel door de bank dient de bank onmiddellijk alle banktegoeden en rekeningen te blokkeren en kunnen lopende transacties niet meer voor uitbetaling in aanmerking komen. Het tijdstip van de ontvangst van het bevel is hiervoor bepalend. 7
Vraag 17. Bent u het ermee eens dat de banken de uitvoerende instantie na de ontvangst van een beslagleggingsbevel moeten meedelen of en in welke mate een beslagleggingsbevel ertoe heeft geleid dat er gelden zijn geblokkeerd waarmee de schuldenaar de schuldeiser kan betalen? Ja, er dient inderdaad door de banken te worden verklaard of en in welke mate het beslag kleeft. Bij voorkeur dient een korte termijn te worden vastgesteld (bijv. één week) waarbinnen duidelijk wordt of het beslag doel treft. Vraag 18. Wanneer en door wie moet de schuldenaar formeel worden meegedeeld dat een beslagleggingsbevel is gegeven en uitgevoerd? De schuldenaar moet niet vooraf worden geïnformeerd over de afgifte van een bevel. Zie ook vraag 7. De schuldenaar dient eerst ná de voltooide beslaglegging te worden geïnformeerd, bij voorkeur binnen één week nadien. Omwille van de belangen van de betrokken partijen is het noodzakelijk dit te laten geschieden door een (juridisch onafhankelijke) persoon / instantie, staande tussen de schuldeiser en de schuldenaar in. Het ligt voor de hand aan te nemen dat ook hierin een taak voor de gerechtsdeurwaarder is weggelegd. In ieder geval kunnen zowel de rechtbank als de bankinstelling hierin geen taak hebben. De rechtbank kan immers niet inschatten wanneer het beslag daadwerkelijk is gelegd, terwijl de bank vanuit haar relatie met de schuldenaar geen onafhankelijke positie kan innemen. Vraag 19. Moet een beslagleggingsbevel herroepbaar zijn of automatisch vervallen wanneer de schuldeiser de hoofdvordering niet instelt binnen een specifieke termijn? Naar onze mening dient het bevel automatisch te vervallen indien de hoofdvordering niet wordt ingesteld. Vraag 20. Op welke gronden en in welke mate moet de schuldenaar het recht hebben een beslagleggingsbevel aan te vechten? Welk gerecht moet bevoegd zijn om het verzet van de schuldenaar tegen een beslagleggingsbevel te behandelen? De schuldenaar moet zondermeer het recht hebben om het bevel aan te vechten op nader door hem aan te reiken gronden. De rechter die het beslagleggingsbevel heeft afgegeven is bij uitsluiting bevoegd om van het verzet kennis te nemen. 8
Vraag 21. Moet de aansprakelijkheid van de schuldeiser wanneer een beslagleggingsbevel ongegrond blijkt te zijn op Europees niveau worden geharmoniseerd en, zo ja, hoe? Ja. De rechter die het bevel heeft afgegeven en zich over de hoofdzaak dient te buigen c.q. heeft gebogen, dient aansprakelijkheid vast te stellen indien er sprake is van een ongegrond gelegd beslag. Vraag 22. Moet de rangorde tussen meerdere schuldeisers op Europees niveau worden geregeld? Zo ja, welk beginsel moet dan worden toegepast? Gezien de verschillende wettelijke stelsels lijkt de meest pragmatische oplossing de rangorde door nationale wetgeving te laten regelen. Vraag 23. Hoe moet een beslagleggingsbevel worden omgezet in een executoire maatregel wanneer de schuldeiser een beschikking heeft verkregen die uitvoerbaar is in de lidstaat waar de rekening loopt? De VVCM is van mening dat er geen belemmerende en vertragende regelingen dienen te worden opgeworpen nadat een (toewijzende) beschikking is verkregen. Die beschikking zou in uitvoerbare vorm moeten worden afgegeven en nadat deze beschikking kenbaar is gemaakt aan de bank, zou dit zondermeer moeten leiden tot uitbetaling van de gelden die in eerdere instantie zijn beslagen. 9