3D inmeten BUITENWERKPLAATS 2.2

3D inmeten BUITENWERKPLAATS 2.2 Merel van Burgsteden, Dennis Bruins, Renate van der Meulen Buitenwerkplaats 1 februari 2016

Inhoud Voorwoord... 2 Samenvatting... 3 Inleiding en aanleiding... 5 Onderzoeksmethode... 6 Achtergrondinformatie... 8 Resultaten... 11 Wat is 3D inmeten?... 12 Manieren van inmeten... 16 Voordelen en nadelen ten opzichte van traditioneel inmeten... 19 Hoe bepaal je je inmeetsysteem?... 21 Welke informatie is er nodig?... 21 Wat is de nauwkeurigheid waarmee gemeten moet worden?... 21 Budget... 21 Gebruik... 21 Kopen ten opzichte van huren... 22 3D inmeten en renovatie... 24 Renovatie innovatieboerderij... 24 Scans boerderij... 25 Advies... 26 Conclusie en discussie... 28 Toepassen van resultaten... 30 Informatie bijeenkomst... 30 Bijeenkomst digitaal inmeten... 30 Inmeten van de boerderij... 31 Verder onderzoek... 32 Bronnen... 33 Bijlagen... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 1

Voorwoord Voor u ligt het onderzoeksrapport van de buitenwerkplaats van het project over digitaal inmeten. Als studenten van de Hanze hogeschool hebben wij veel plezier beleefd aan het onderzoeken naar digitaal inmeten. Wij willen daarbij alle betrokkenen bedanken voor hun steun. In bijzonder willen wij natuurlijk de Gebiedscoöperatie Westerkwartier bedanken, dat wij de kans kregen om in dit bedrijf te werken. Daarnaast willen we Joyce Kuiken en Marten Wiersma voor hun deskundige begeleiding bij het onderzoek bedanken. Ook willen wij alle bedrijven bedanken die ons meegeholpen hebben met het verstrekken van informatie omtrent digitaal inmeten en de interviews die wij in deze bedrijven af hebben mogen leggen. Als laatste willen we Alex van Oost bedanken voor het begeleiden en adviseren in dit project. Wij wensen u veel leesplezier toe! Dennis Bruins, Renate van der Meulen en Merel van Burgsteden Groningen, 1 februari 2017 2

Samenvatting Op 21 november zijn wij begonnen met de buitenwerkplaats bij de Gebiedscoöperatie Westerkwartier. Wij zijn met zes studenten van de Hanzehogeschool bij de Gebiedscoöperatie geplaatst, drie van de major ruimtelijke ordening en drie van de major bouwkunde. Wij zijn studenten van de major bouwkunde. Wij hebben er voor gekozen om de projecten groen beton en digitaal inmeten te gaan uitvoeren. We kwamen er al snel achter dat dit in het korte tijdsbestek niet haalbaar is. Voor groen beton leveren we een plan van aanpak en een rapportage aan waar de volgende studenten op verder voort kunnen borduren. Dit verslag gaat over digitaal inmeten. Wij zijn eerst begonnen met het opzoeken van informatie over digitaal inmeten. Wat voor systemen zijn er, wat zijn de voordelen/nadelen hiervan, hoe werken deze systemen en wat voor bedrijven zijn er. Dit deden wij vooral via internet. Wij kwamen erachter dat de drie grootste bedrijven Faro, Leica en Z+F zijn. Daarom hebben wij de bedrijven opgezocht die deze producten verkopen. De bedrijven die wij geïnterviewd hebben zijn PelserHartman, Geometius en Leica. Uit deze interviews hebben we veel informatie kunnen halen. Na deze interviews leek PelserHartman het meest geschikt voor het inmeten van de boerderij in Zuidhorn. Alleen door het korte tijdsbestek is het niet gelukt om PelserHartman van het zuiden naar het noorden te krijgen. Dankzij een tip kwamen wij 3dx3 op het spoor. We hebben contact gezocht met Tsjerk de Zwart, nadat we hem ons project hebben voorgelegd hebben we de volgende stappen besproken. Dit begon met het inmeten van de boerderij. Voor het inmeten is een statische scanner van het merk Faro gebruikt. De boerderij is van binnen en van buiten ingemeten, waarbij buiten ook nog Orthofoto s zijn gemaakt. De scan die toen is gemaakt is voornamelijk voor presentatiedoeleinden, wanneer de boerderij gemodelleerd moet gaan worden zal de boerderij nauwkeuriger ingemeten moeten worden. Ook hebben wij Bouwend Nederland benaderd om erachter te komen hoeveel vraag er is naar digitaal inmeten en hoe groot de markt hiervoor is. Dit is een belangrijke vraag want als er geen belang bij digitaal inmeten is, dan is ons onderzoek ook minder van belang. Deze vraag hebben wij ook gesteld aan de bedrijven die wij geïnterviewd hebben. Hieruit is gebleken dat de vraag naar digitaal inmeten steeds groter wordt, dit om verschillende redenen. In het noorden is er veel schade aangericht door de bodemdaling ter gevolge van de aardbevingen. Hierdoor zijn veel huizen beschadigd en sommigen zelfs niet meer veilig om in te wonen. Om de woningen te verstevigen zijn soms grote constructies nodig die prefab aangeleverd moeten worden. Om ervoor te zorgen dat deze in een keer passen kan de woning digitaal ingemeten worden en dan kunnen de elementen daarin gemodelleerd worden. Hierdoor zie je het element in de werkelijkheid, waardoor deze in het echt in één keer zal passen. Ook kun je nulmetingen maken om de schade te monitoren en wanneer nodig kan je dan ingrijpen. Verder is de belangstelling van woningbouwcoöperaties groot, deze willen graag hun panden verduurzamen maar hebben vaak niet het juiste tekenwerk van de woning beschikbaar. Door digitaal in te meten kunnen ze in een korte periode veel typen woningen inmeten waar later mee getekend of gemodelleerd kan worden. 3

Bouwend Nederland was erg enthousiast over ons project. Ze gaven aan dat wij een web artikel mogen gaan schrijven van 400 a 500 woorden over onze bijeenkomst. Hierdoor kunnen wij veel bedrijven benaderen om ook bij de bijeenkomst aanwezig te zijn. De Gebiedscoöperatie had op dat moment ook contact gehad met Bouwend Nederland Noord. Bouwend Nederland Noord gaf aan dat zij ons willen helpen met de bijeenkomst. De Gebiedscoöperatie had ook al contact gehad met Building en EBG. Dit is het kennis- en innovatiecentrum voor toekomstbestendig bouwen. Zij gaven ook aan dat ze ons willen helpen met het organiseren van de bijeenkomst. Op deze manier kunnen we veel geïnteresseerde bedrijven bereiken en vergroten we ons netwerk. Het is ons helaas niet gelukt om in dit korte tijdsbestek de bijeenkomst voor bedrijven en andere geïnteresseerden te organiseren. Wel gaan wij bij een bijeenkomst in Zuidhorn over de vorderingen van de plannen om een informatieboerderij te bouwen presenteren over ons project digitaal inmeten. Renate en Merel volgen het Honours programma en willen nog graag na de buitenwerkplaats door gaan met het project digitaal inmeten en willen de bijeenkomst die gepland stond nog gaan uitvoeren. 4

Inleiding en aanleiding Dit onderzoek is uitgevoerd naar aanleiding van de opdracht die wij gekregen hebben van de Gebiedscoöperatie. Bij dit project over digitaal inmeten is de Gebiedscoöperatie Westerkwartier de opdrachtgever en wij (Dennis, Renate en Merel) zijn samen met Marten Wiersma de opdrachtnemers. Het project waar wij ons mee bezig gaan houden is gedeeltelijk ontstaan naar aanleiding van de renovatie van de boerderij in Zuidhorn. Van de boerderij in Zuidhorn zijn nog geen nauwkeurige plattegronden en ook nog geen gevelaanzichten. De Gebiedscoöperatie Westerkwartier heeft daarom gekozen om het voorhuis digitaal in te gaan meten. Hiervoor is een algemeen project opgezet met als uiteindelijk doel om de boerderij te gaan inmeten. In het project staat innovatie centraal. De snelle ontwikkeling van het digitaal inmeten is hier een goed voorbeeld van en welke impact dit heeft op de renovatie van monumenten. De onderzoeksvragen die beantwoord zullen worden tijdens dit onderzoek zijn: - Wat bestaat er? - Wat zijn de voordelen/nadelen hiervan? - Wat heb je nodig en wat betekent de digitale wereld voor renovatie? - Welke directe (grootschalige) toepassingen zijn er? - Welk systeem is het meest geschikt voor de innovatieboerderij? - Is het haalbaar om een systeem aan te schaffen? Het doel van dit onderzoek is het kiezen van het juiste inmeetsysteem voor de innovatieboerderij, bedrijven informeren over digitale inmeetsystemen en hoe de digitale inmeetsystemen effectief in gebruik kan worden genomen. 5

Onderzoeksmethode Kwalitatieve methode van data verzameling De methode die gebruikt is bij ons onderzoek is een kwalitatieve methode van dataverzameling. Bij deze dataverzamelingsmethode staat de achtergrond van de onderzochte personen centraal. Wij hebben van de volgende methoden gebruikt gemaakt: - Deskresearch - Replicatieonderzoek - Interviews Deskresearch In het begin van ons onderzoek hebben wij vooral gebruik gemaakt van de methode deskresearch. Wij hebben gebruik gemaakt van gegevens die al door anderen zijn verzameld. Dit hebben wij gedaan door middel van een literatuur onderzoek. Er is gebruik gemaakt van literatuur uit boeken en het internet. Het internet staat helemaal vol met informatie over digitaal inmeten. De boeken hebben wij gebruikt voor het maken van het plan van aanpak en ook hebben wij het boek Wat is onderzoek gebruikt voor de informatie over hoe een onderzoek aangepakt moet worden. Replicatieonderzoek Bij replicatieonderzoek herhaal je een onderzoek dat al eerder is uitgevoerd. Wij zijn op onderzoek uitgegaan of het onderzoek die wij uitvoeren al eerder is uitgevoerd. Dit hebben wij gedaan door naar de Noorderruimte te gaan en te vragen of het al eerder uitgevoerd is en zo niet of er een project dat er op lijkt al is uitgevoerd. Noorderruimte heeft namelijk de beschikking op een groot aantal uitgevoerde onderzoeken. Ook hebben wij op het internet gezocht of er al een dergelijk project bestaat. Dit bleek niet zo te zijn. Interviews Ook is er gebruik gemaakt van diepte- interviews. Dit is een interview waarbij een gesprek plaatsvindt tussen een interviewer en een respondent. Een diepte- interview is erg geschikt om opvattingen en ideeën over een bepaald onderwerp te achterhalen. Deze interviews zijn gehouden met verschillende bedrijven, elk met eigen kennis en expertise. De reden dat er in totaal bij drie bedrijven is geïnterviewd is om een beeld van zo veel mogelijk verschillende aanzichten op het onderwerp te krijgen. De bedrijven die wij geïnterviewd hebben zijn Geometius, Leica en PelserHartman. Deze bedrijven zijn gekozen omdat ieder van deze bedrijven gespecialiseerd zijn in het verkopen van verschillende soorten merken. Tijdens het deskresearch die wij uitgevoerd hebben kwamen wij er namelijk achter dat er drie grote merken bestaan onder de 3d scanners die het meest toegepast worden in de bouwbranche. De drie meest gangbare systemen zijn Leica, Faro en Z+F (Zoller + Fröhlich). Naar aanleiding van deze merken hebben wij verschillende bedrijven in Nederland opgezocht die deze scanners verkopen. Er zijn vele bedrijven in Nederland die gespecialiseerd zijn in één of meerdere van deze merken scanners. Wij denken na het interviewen van deze drie bedrijven genoeg informatie te hebben over de verschillende inmeetsystemen. 6

PelserHartman is namelijk gespecialiseerd in alle drie de grote merken van inmeetsystemen. Leica is, zoals de naam al zegt, gespecialiseerd in Leica en Geometius in Zoller + Fröhlich. Met PelserHartman en Geometius hebben we bij hun bedrijf afgesproken. Door de december drukte was het helaas niet mogelijk voor Leica om ons ontvangen op hun bedrijf. Ze kwamen met een goed alternatief namelijk een onlinemeeting. Bij deze onlinemeeting kunnen wij nader kennis maken en oplossingen doorspreken met behulp van een PowerPoint. Toegepast onderzoek Dit onderzoek is een onderzoek voor de praktijk. Uit ons onderzoek komen conclusies en aanbevelingen naar voren die direct toepasbaar zijn in de praktijk. Door middel van een bijeenkomst waarbij wij een demo laten zien van het digitaal inmeten willen wij bedrijven gaan enthousiasmeren over het digitaal inmeten. 7

Achtergrondinformatie De buitenwerkplaats Het tweede en vierde kwartaal van het tweede studiejaar wordt ingevuld met het zogenoemde ervaringsleren. Het is een vervolg op het theoretisch leren. Wij zijn alle drie bouwkunde studenten. Wij hebben ons dus bezig gehouden met een project wat met de major bouwkunde te maken heeft. De opgedane kennis hebben wij toegepast in een praktijksituatie ook wel de Buitenwerkplaats genoemd. Dit is bij ons de Kenniswerkplaats van de Gebiedscoöperatie Westerkwartier. Onze Buitenwerkplaats is binnen een kenniscentrum. Het doel van de Buitenwerkplaats is om: In een praktijksituatie deel te nemen aan een project en daarvoor, naast het ontwikkelen van major gerelateerde beroepsproducten, jezelf te ontwikkelen. De centrale vraag in deze onderwijseenheid luidt: Hoe kun jij in een praktijksituatie, als aankomend ingenieur werkzaam aan een project, een relevante inhoudelijke, procesmatige en sociale bijdrage leveren aan dat project? Gebiedscoöperatie De Gebiedscoöperatie Westerkwartier is een innovatief mkb (middel- klein bedrijf). Dit houdt in dat het een relatief klein bedrijf is. Gebiedscoöperatie Westerkwartier legt de focus vooral op het gebied Westerkwartier. De Gebiedscoöperatie onderscheidt zich van de vele andere coöperaties doordat deze coöperatie niet rond één branche of één doel is georganiseerd. Ook de samenwerking met het onderwijs is uniek. De Gebiedscoöperatie Westerkwartier verbindt natuurbeheerders, ondernemers, kennisinstellingen, overheden en burgers in de regio. De bedrijven die zich aansluiten bij de Gebiedscoöperatie komen dus niet uit één branche. De Gebiedscoöperatie richt zich op de ontwikkeling van collectieve korte ketens. In die ketens gaat het om energie, voedsel, natuur, waterbeheer, biobased economy, gezondheid, zorg en welzijn. Deze ketens liggen allemaal in de regio van Westerkwartier. De regio is dus het Westerkwartier, maar daarnaast ook het stedelijk veld Groningen. Het gebied van Westerkwartier is een radius van zo n 30 tot 40 km rond de stad Groningen. Kenniswerkplaats Er moeten vaak veel vragen worden beantwoord om tot de juiste ondernemingsplannen en businesscases te komen. De Gebiedscoöperatie heeft hiervoor een Kenniswerkplaats ingericht waar regionale kennisvragen verzameld en onderzocht worden door docenten, experts en studenten. In februari 2015 is de Kenniswerkplaats in Noordhorn geopend. Daar zijn wij nu regelmatig aan het werk. De locatie in Noordhorn is van tijdelijke aard, want uiteindelijk wil de Gebiedscoöperatie Westerkwartier verhuizen naar een oude boerderij in Zuidhorn en hier een innovatieboerderij van maken. De boerderij wordt via werk- leer- trajecten gerestaureerd. De Kenniswerkplaats is een regionaal netwerk van: - Regionale partijen: overheden, non- profit organisaties, ondernemers en bewoners - Onderwijs: vmbo, mbo, hbo en wo De Kenniswerkplaats zoekt naar creatieve oplossingen voor vraagstukken in de regio. Het doel van deze oplossingen is het vernieuwen en het duurzaam ontwikkelen van de regio. 8

Studentenprojecten zijn hier een belangrijk onderdeel van. De Kenniswerkplaats is dus eigenlijk een innovatieplek, een onderzoekscentrum en tegelijkertijd ook nog een werkatelier voor studenten, docenten, onderzoeker, ondernemers, ambtenaren en burgers. Alle partijen samen bouwen een lerend netwerk. Al deze partijen werken aan vraagstukken van de regio. De innovatie boerderij In Zuidhorn staat een 17 e - eeuws vervallen boerderij aan de Rijksstraatweg. In september 2014 ontstond het idee om deze boerderij te gaan verbouwen tot het nieuwe hoofdkwartier van de Gebiedscoöperatie Westerkwartier, wat ook wel de innovatieboerderij wordt genoemd. Het innovatief karakter komt voort uit de unieke samenwerkingsvorm van de Gebiedscoöperatie. Dit is namelijk een samenwerking van alle betrokken partijen uit het onderwijs, onderzoek, bedrijfsleven, maatschappelijk leven en de overheid samen. Maar waarom komt de innovatieve boerderij nou eigenlijk in Zuidhorn te staan? De boerderij staat in de woonwijk Oostergast nabij het stationsgebied in Zuidhorn. Je kunt de locatie wel een A- locatie noemen want het is makkelijk te bereiken van uit de Stad en de regio, ligt dichtbij de kennisinstellingen en ligt centraal in het stedelijk gebied Zuidwest Groningen. De Innovatieboerderij is een goede ontmoetingsplek voor bezoekers, studenten en docenten. De innovatieboerderij zal fungeren als living en learning lab voor cross overs met partijen uit onderwijs en onderzoek, bedrijfsleven, maatschappelijke organisaties, inwoners en overheden. De Kenniswerkplaats dient hier nu voor. Waardecreatie De waardecreatie is erg van belang voor de Gebiedscoöperatie. De coöperatie is de ondernemers vaak voor. Het idee van de Gebiedscoöperatie is dat de waarde niet alleen in geld zit maar ook in de maatschappij. Dit is een verschil met de oude economie. De visie van de Gebiedscoöperatie is het stimuleren van de regionale economie op een duurzame wijze. De Gebiedscoöperatie houdt dan ook bij ondernemersactiviteiten rekening met de drie dimensies people, planet en profit: - People: De mensen in de regio staan centraal. In plaats van dat grote bedrijven die door het land heen verspreid zijn de opdrachten binnenhalen, en dan bedrijven uit de buurt inhuren om het werk te gaan doen, waarbij ze 10 tot 15% meepakken is onnodig. Door samenwerking kunnen ook kleine bedrijven concurreren met de grote bedrijven en blijft het werk in de regio. - Planet: Duurzame ontwikkeling staat centraal in de coöperatie. Er wordt constant onderzoek gedaan naar nieuwe technieken waarbij de ontlasting van het milieu het middelpunt is. - Profit: De Gebiedscoöperatie creëert waarde voor alle partijen, iedereen krijgt waar hij recht op heeft. Vooral de kleine, lokale bedrijven die moeite hebben met het concurreren met de grote bedrijven profiteren van de samenwerkingen die de Gebiedscoöperatie opzet. Verder wordt er maatschappelijke waarde gecreëerd, dit kan in de vorm van mensen langer in hun eigen huis laten wonen. Of mensen de mogelijkheid geven om dingen te doen die ze anders niet meer zouden kunnen. De Gebiedscoöperatie is in een zekere zin een coöperatie en een bedrijf zonder winstoogmerk. Maar om de instantie overeind te houden en onafhankelijk onderzoek te doen zal er wel een verdienmodel in de organisatie moeten zijn. 9

Op dit moment is de Gebiedscoöperatie afhankelijk van subsidies en hun leden. Hierdoor kunnen onderzoeken worden opgezet, wanneer dit onderzoek gebruikt kan worden wordt hier ook inkomsten mee verdient. Bij de Gebiedscoöperatie moet je investeren. In het begin moet je tijd en energie in de coöperatie steken waarbij het eigen belang hierin kan voldoen doordat je een groter netwerk hebt opgebouwd wat je in je eigen bedrijf goed uit kan komen. Wanneer er een financier voor een project is kunnen de uren die je erin steekt uitbetaald worden. Er zijn een paar functies in de Gebiedscoöperatie waar jaarcontracten voor zijn. Dit aangezien er zelf geen waarde kan worden gehaald door het werken bij de Gebiedscoöperatie. Opdrachtgever Bij dit project over digitaal inmeten is de Gebiedscoöperatie Westerkwartier de opdrachtgever en wij (Dennis, Renate en Merel) zijn samen met Marten Wiersma de opdrachtnemers. De coöperatie komt met een vraagstuk en de aannemerij die deel uit maakt van het Westerkwartier zal door middel van ons onderzoek antwoord geven op het vraagstuk dat het Westerkwartier gegeven heeft. Het project Het project waar wij ons mee bezig gaan houden is gedeeltelijk ontstaan naar aanleiding van de renovatie van de boerderij in Zuidhorn. Van de boerderij in Zuidhorn zijn nog geen nauwkeurige plattegronden en ook nog geen gevelaanzichten. Daarom heeft de Gebiedscoöperatie Westerkwartier gekozen om het voorhuis digitaal in te gaan meten. Wij gaan in dit verslag onderzoeken wat de beste methodes van digitaal inmeten zijn, hoeveel vraag er in het algemeen is naar digitaal inmeten en ook andere bouwbedrijven overtuigen om gebruik te gaan maken van digitaal inmeten. Als wij tot een goed inmeetsysteem komen dan zal dit digitale inmeetsysteem ook voor andere bouwprojecten gebruikt worden. Stakeholders De directe belanghebbenden van het eindresultaat van dit project is de Gebiedscoöperatie Westerkwartier, aannemer Marten Wiersma en mochten wij ook andere bedrijven overhalen om te kiezen voor digitaal inmeten dan zijn deze partijen ook belanghebbenden voor het eindresultaat van dit project. Dit zijn de indirecte belanghebbenden. Ook de partij waarvan wij het digitale inmeetsysteem van gaan gebruiken zal belang hebben bij het eindresultaat van het digitaal inmeten, ook dit bedrijf is een indirecte belanghebbende. 10

Resultaten 11

WAT IS 3D INMETEN? De tijd van het meten met een duimstok en meetlint is afgelopen, het kan veel makkelijker. De technieken op het gebied van digitaal inmeten zijn steeds geavanceerder. Het is niet alleen sneller, het is ook veel nauwkeuriger en minder arbeidsintensief. Daarnaast kunnen onverhoopte problemen voorkomen worden. Door digitaal in te meten zorg je voor een nauwkeurige en vooral een complete dataset van de woning. De woning wordt tot in de details ingemeten en je hoeft niet onverhoopt terug te keren naar de woning om iets te meten wat je de eerste keer gemist hebt. Ook is het geval, dat wanneer je handmatig inmeet, dat je dit op één hoogte doet, bij digitaal inmeten scan je 360 graden zodat je de breedtes tussen twee objecten op elke hoogte kan meten. Zo kun je zien wanneer iets uit het lood staat of wanneer iets is doorgezakt, wat belangrijke informatie is voor het uitwerken van het nieuwe ontwerp. Pointclouds Bij digitaal inmeten wordt gebruik gemaakt van een lasersysteem. De om zijn as ronddraaiende scanner zendt een laserstraal uit, deze weerkaatst en wordt weer opgevangen door de scanner. Zo n lasersysteem meet duizenden tot miljoenen punten, en maakt hiervan een zogenaamde pointcloud. Van deze pointclouds worden erg precieze modellen gemaakt. De naam pointcloud, oftewel een puntenwolk, zegt het al, een wolk van alle gemeten punten. Al deze punten hebben een bepaalde afstand van de laser, de x,y en z coördinaat van elk punt ten opzichte van de laser wordt opgeslagen. Op deze manier krijgt de 3D puntenwolk precies dezelfde vorm als het gebouw of kunstwerk. De pointclouds kunnen ook gebruikt worden om de omgeving snel in kaart te brengen, dit gebeurt met een mobiele scanner. De scanner wordt dan verplaatst doormiddel van een persoon of voertuig. Op dit gebied wordt steeds meer ontwikkeld. Vooral op het gebied van plaatsbepaling worden steeds nieuwe technieken ontwikkeld. Het voordeel van deze manier van het in kaart brengen van de omgeving is dat het erg snel is. Doordat de omgeving goed in kaart is gebracht, kunnen zij hun ideeën hierin verwerken. Ze kunnen door het 3D model zien hoe hun object in de omgeving past zonder veel tijd te spenderen aan het uitwerken van de omgeving. Dit is handig voor het ontwerp, de bepaling van het materiaal en een goede presentatie zorgt ervoor dat belanghebbenden een goed beeld krijgen van wat er gerealiseerd gaat worden. De verwerking van de pointclouds hangt af van het eindresultaat, dit kan een opgeruimde puntenwolk, een animatie, een 2D plan of 3D model zijn. Het aanbod van software voor het verwerken, visualiseren, animeren, bewerken, bevragen en modeleren van de pointclouds is erg ruim. Er zijn zowel standalone producten als plug- ins op wijdverspreide CAD- of modelleerpakketten te vinden. 12

Orthofoto s Door middel van zogenaamde Orthofoto s krijgt elk punt in de pointcloud zijn eigen kleur, waardoor het op een 3D foto lijkt, maar niet het perspectiefprobleem heeft van een gewone foto. Als niet gebruik gemaakt wordt van Orthofoto s, krijgen de pointclouds vaak kleuren of grijstinten op basis van bijvoorbeeld reflectie of tijd. Deze kleuren zorgen voor meer perspectief, zo kan er worden gezien waar de schaduwen vallen. Dankzij de Orthofoto s kunnen de verschillende materialen in een gebouw onderscheiden worden. Met de toevoeging van kleur wordt dit erg gemakkelijk. Details kunnen uit de pointcloud direct gebruikt worden, vooral architectonische details. BIM- model Er kan tegen de pointclouds aan gemodelleerd worden om een accuraat model te krijgen. BIM staat voor Building Information Model, dit betekend dat in elke fase van de bouw, van ontwerp tot onderhoud en zelfs de sloopt, het model van belang kan zijn. In een BIM- model wordt niet alleen een model gemaakt, aan elk element wordt informatie gekoppeld zoals materiaal, kleur, hoeveelheid enzovoort, waardoor alle partijen precies weten waar ze mee werken. In een BIM- model kunnen alle betrokken partijen werken. Hierdoor zal er nooit meer met oud tekenwerk aan de slag gegaan worden. Ook wordt snel overzichtelijk of alles van de verschillende partijen niet door elkaar heenlopen. Vaak komen ze hier op de bouw pas achter, waardoor eerst een nieuw plan moet worden gemaakt, en daarna er pas aan verder gewerkt kan worden. Door het gebruik van een BIM- model zien ze dit al in de werkvoorbereidingsfase en kunnen onverhoopte kosten voorkomen worden. Software Vaak wordt bij het 3D scannen gedacht dat er een scan wordt gemaakt, en dat de programma s deze automatisch kunnen vertalen naar tekeningen of BIM- model. Dit is tot op het heden zeker niet waar. Voor het omzetten van een pointcloud naar 2D of 3D tekeningen zijn diverse programma s beschikbaar. Soms zijn er zelf meerdere nodig om tot goede tekeningen te moeten komen. De keuze tussen deze programma s is enorm en elke fabrikant heeft plus- en minpunten. Daarnaast zijn er ook veel raakvlakken waardoor het vergelijken van verschillende pakketten goed mogelijk maakt. Om met de programma s te kunnen werken moet er veel kennis opgedaan worden, er zijn veel cursussen beschikbaar en ook hier geldt oefening baad kunst. Om de vaardigheden die zijn opgedaan tijdens de cursussen te blijven beheersen zal je wekelijks met de programma s moeten werken. Voordat je kan beginnen met modelleren moet de pointcloud worden ingeladen in een tekenprogramma. Soms kan dit direct maar er zijn ook programma s waar je een tussenprogramma nodig bent om de pointcloud om te zetten naar het goede format. 13

Wanneer er met een 3D scanner ingemeten wordt maakt deze vanaf verschillende standplaatsen een pointcloud, om een volledig model te krijgen moeten deze tegen over elkaar gepositioneerd worden. Dit wordt ook wel registreren genoemd. Voorbeelden van deze programma s zijn Cyclone of LaserControl. Je kan er voor kiezen om de pointclouds aan elkaar te koppelen of deze individueel te laten, zo kan je verschillende pointclouds aan/uit zetten om op een bepaald gedeelte van de tekening te concentreren, tevens zorgt dit voor een lichtere tekening waardoor er sneller gewerkt kan worden. Wanneer de pointcloud gepositioneerd is en overbodige data eruit gefilterd is kan deze worden omgezet naar het format waar het tekenprogramma mee werkt zodat deze kan worden ingeladen. Per project kan de pointcloud voor veel verschillende doelen worden ingezet. De pointcloud kan worden gebruik als onderlegger voor het maken van plattegronden of doorsnedes om de indeling van het project goed in beeld te kunnen krijgen, hier kan tot op de millimeter in gemeten worden en maatvoering in aan worden gebracht. Ook kan de pointcloud worden gebruikt om tegen aan te modelleren. Hierdoor kan het gehele project in een 3D BIM- model worden gezet waar alle partijen in kunnen werken, zolang ze over de juiste software beschikken. Doordat alle partijen in hetzelfde BIM- model kunnen werken zal er nooit meer in oude tekeningen gewerkt worden waardoor de faalkosten omlaag gaan. Tevens kunnen er clash- controles uitgevoerd worden om ervoor te zorgen dat alles past en verschillende objecten niet door elkaar heen lopen. Maar ook na de bouw van het project kunnen pointclouds gebruikt worden. Dit ter controle of het gemaakte werk overeen komst met het model of de tekeningen die van te voren gemaakt zijn. Ook is het mogelijk om de schade van de aardbevingsproblematiek goed in kaart te brengen. Later kunnen dan nieuwe scans gemaakt worden om te kijken of de schade toeneemt of niet en hier kan dan op worden ingespeeld. Wanneer dit wel het geval is kan de woning ingemeten worden en kunnen op de millimeter precies prefab elementen gemaakt worden om de woning te verstevigen. Programma s die goed kunnen werken met pointclouds zijn onder andere REVIT, AutoCAD, ArchiCAD en SketchUp. De lijst met programma s die met pointclouds kunnen werken is veel groter, maar veel programma s hebben nog veel beperkingen met het werken met grote projecten of de functionaliteit licht aanzienlijk lager. De programma s die wij gaan uitwerken zijn tevens de meest gebruikte programma s die je in het werkveld tegenkomt. REVIT is een bouwkundig tekenprogramma uitgegeven door Autodesk. Een pointcloud gedraagt zich als een model in REVIT. De pointcloud ziet eruit als een 3D model waarin plattegronden, aanzichten en doorsnedes gemaakt kunnen worden. Doormiddel van verschillende tools in REVIT kun je secties van het model isoleren en bewerken. Deze secties kunnen onder andere worden gespiegeld, verplaatst en verwijderd worden. Door deze functies is het navigeren door het model eenvoudig en overzichtelijk. Om een pointcloud in te laden in REVIT is niet meer het programma Recap 360 nodig, aangezien REVIT meerdere formats kan inladen (PCG, ZFS, PTS, PTX, ZFS etc.). Wanneer deze pointcloudfiles in REVIT worden ingeladen wordt dit automatisch omgezet naar een RCS en een RCP format. REVIT kan prima overweg met grote projecten tot c.a. 40 a 50 GB. Hoewel een pointcloud nooit in een keer kan worden omgezet naar een BIM- model zijn er wel ontwikkelingen die de eerste stap nemen om het maken van een model te automatiseren. Onder andere wanden, ramen en leidingen kunnen worden herkend. 14

Dit zal dan nog geen BIM- elementen zijn aangezien de laser niet kan zien uit welk materiaal het gescande bestaat. Dit zal zelf nog gemodelleerd moeten worden. AutoCAD is tevens een bouwkundig tekenprogramma van Autodesk. Veel mensen zien AutoCAD als een 2D tekenprogramma. Maar AutoCAD is zeker een 3D tekenprogramma wat tevens met pointclouds kan werken. Om een pointcloud in AutoCAD te kunnen laten moet deze eerst omgezet worden in Recap 360. Dit programma kan de verschillende pointclouds registreren en later omzetten naar een naar RCS en RCP format. Dit zijn de enigste formaten die AutoCAD kan inladen. AutoCAD heeft ongeveer de zelfde functies als REVIT, maar het programma werkt minder gemakkelijk aangezien de pointcloud niet wordt gekoppeld aan het 3D- model. Wanneer in het project een nieuwe snede wordt gemaakt zal de pointcloud niet meegaan waardoor het navigeren tussen het model en de pointcloud moeilijk verloopt. Vanaf ArchiCAD 19 kan worden gewerkt met pointclouds. Aangezien ArchiCAD naast het gebruik van 64bit multi- processing ook predictive background processing kent, zal de responstijd van grote aanzichten en doorsneden afnemen waardoor het werken met dit programma soepel zal verlopen. ArchiCAD ondersteund het E57 bestandformaat en de kleurinformatie die hierbij hoort. ArchiCAD heeft nagenoeg dezelfde snij- en snapfuncties die REVIT ook hanteert waardoor snel doorsnedes en plattegronden van de pointcloud gemaakt kunnen worden. Een kleine tegenvaller van ArchiCAD is de grootte van de pointcloud waarmee je kan werken, vergeleken met AutoCAD (100 GB) en REVIT (40GB) kan ArchiCAD bestanden van circa 3GB draaien. Ook in SketchUp kan je gebruik maken van de pointclouds om een model te maken. Vereisten hierbij zijn dat je minimaal SketchUp Pro 2015 en de extensie Trimble Scan Explorer. Hierbij kan alleen de data van Trimble scanners worden ingeladen. Het werken met dit programma is zeer eenvoudig door de tools die gebruikt worden om punten en lijnen om te zetten naar 3D vlakken. Door gebruik te maken van de Undet plugin kunnen ook andere pointcloudfiles worden ingeladen in SketchUp waardoor meerdere type scanners gebruikt kunnen worden. 15

MANIEREN VAN INMETEN Er zijn veel verschillende manieren om een woning in te meten en uit te tekenen. Dit hangt af van het gewenste product. Het gewenste product bepaalt ook de methode en de kosten. Het bepalen van het eindproduct is dus noodzakelijk om iets te kunnen zeggen over de meetmethode en de kosten voor het inmeten en het uittekenen. Over het algemeen heb je vier generieke opties binnen het inmeten. Als eerste is het handmatige inmeten. Binnen het digitaal inmeten, of laserscanning, zijn er drie opties. Ten eerste zijn er Total stations. Ten tweede zijn er statische scanners, deze staan op een statief op een centrale plaats om te scannen en moeten handmatig worden verplaatst als je scan compleet is. De derde optie is een dynamische scanner, waar door middel van beweging data word opgenomen. Deze scanners zijn mobiel, ze worden door personen gedragen of aan een voertuig verbonden. Handmatig inmeten Al jaren worden de gebouwen ingemeten met de hand. Dit gebeurt meestal met een meetlint en duimstok. Bij deze manier van inmeten zitten de hoogste kosten in de manuren. Als je een gebouw tot in detail digitaal wilt krijgen, kost dit erg veel moeite. Daarnaast hebben oude gebouwen vaak afwijkingen, waardoor er op verschillende hoogtes, verschillende afmetingen zijn. Daardoor is het moeilijk om een gebouw precies zoals het in werkelijkheid is na te bouwen in een computermodel. Met de groeiende behoefte naar passief en energieneutraal bouwen, is die precisie wel nodig. Handmatig inmeten kan echter veel preciezer met kleine investeringen. Zo zijn er al kleine handscanners voor minder dan 100. Deze scanners hebben de grootte van een navigatie en meten een afstand en hoek met een nauwkeurigheid op de millimeter. Op deze manier kan er makkelijk een plattegrond gemaakt worden. Deze scanners zijn minder geschikt voor het maken van nauwkeurige 3D modellen, omdat ze alleen afstanden meten en bijvoorbeeld niet details in een muur of gevel. Total station Een Total station (Tachymeter) is een combinatie van een afstandsmeter en een theodoliet. Een Total station meet de horizontale richting, de verticale hoek en de schuine afstand. De Total station kan worden gebruiken in de wegenbouw, landmeetkunde en de bouw. Een Total station kan gebruikt worden voor gevelmetingen, wegmetingen, afstandmetingen en voor het digitaal uitzetten van coördinaten. Total stations zijn minder geschikt voor gebruik bij verbouwingen. Total stations zijn veel preciezer en minder gevoelig voor menselijke fouten. Ze verlagen hierdoor de faalkosten en tegelijkertijd wordt de productie verhoogd. 16

Statische Scanners De meest bekende scanners zijn de statische scanners. Er zijn verschillende soorten, die zowel voor bouw als verbouw gebruikt kunnen worden. De naam statische scanner zegt het al, de scanner maakt vanuit één punt metingen. Doordat de scanner op één punt staat zijn de scans erg nauwkeurig, nauwkeuriger dan de dynamische scanners. Dus om een zo precies mogelijk resultaat te krijgen, zijn de statische scanners het beste. Voor kleine ruimtes zijn statische scanners minder geschikt, omdat er dan erg veel scans moeten worden gemaakt. Ook hebben statische scanners een minimale afstand van 1 meter nodig om goed te kunnen scannen. Op het gebied van verbouwen worden steeds nieuwe systemen ontwikkeld, steeds preciezer en sneller. Deze scanners worden echter op een veel kleinere schaal gebruikt en zijn door hun schaarsheid veel duurder. Het aanschaffen van zo n 3D lasersysteem is een grote investering. De systemen zijn gemaakt om tot op een paar millimeter nauwkeurig een 3D model te kunnen maken. Het systeem zelf maakt nog niet een 3D model, maar een pointcloud, met de pointcloud kan het model gemakkelijk door een expert worden gemaakt. De tijd die nodig is voor het inmeten zit nu niet meer in het inmeten zelf, maar in het verwerken van de meetgegevens. Omdat statische scanners verschillende scans vanuit vaste punten maken, moeten de verschillende pointclouds aan elkaar verbonden worden om tot één model te kunnen komen. Dit noemen we cloud- matching. De meest geavanceerde apparaten hebben een systeem die bijhoudt waar en hoe veel het apparaat wordt verplaatst, cloud- matching gaat dan automatisch. Cloud matching kan ook automatisch gaan doordat er punten zijn die twee keer zijn gescand. Zo kan het systeem bijvoorbeeld een muur herkennen als in een ruimte twee scans zijn gemaakt. Er word dan automatisch één pointcloud van gemaakt. In dit systeem kunnen nog wel afwijkingen voor komen, maar het bespaart wel veel tijd voor de expert. Dynamische scanners Bij dynamische scanners wordt de scanner bewogen. Dit kan door een persoon of een voertuig zijn. Dynamische scanners hebben voor en nadelen, deze verschillen per scanner. Binnen de term dynamische scanners vallen erg veel verschillende systemen, hieronder worden een aantal opties gegeven. Mobiele handscanners Mobiele handscanners zijn scanners die worden gedragen door een persoon. Ze zijn licht van gewicht en gemakkelijk in gebruik. Om de verplaatsing van het apparaat te bepalen maken ze gebruik van MEM of GPS voor positie bepaling. MEM heeft een preciezere plaatsbepaling van GPS, maar heeft daarentegen wel last van drift. Drift betekend dat de scanner denkt dat het in beweging is als het een lange tijd stil staat. Daarnaast heeft MEM objecten nodig om beweging te registreren, en heeft daarom moeite met grote ruimtes en lange gangen. Het nadeel van dynamische scanners is dat ze vaak pointclouds van een minder goede kwaliteit leveren. 17

Het voordeel van deze scanners is dat je gemakkelijk in een korte tijd veel kleine ruimtes kunt scannen, en omdat de persoon door de ruimte beweegt heb je minder last van blinde vlekken (gaten in de pointcloud). Er zijn ook versies van het systeem waarbij het apparaat in een rugzak zit. Er word simpelweg mee door het gebouw gelopen en de scan is compleet. Mobile mapping Mobile mapping is een techniek waarbij een voertuig uitgerust met camera s en scanners geografische informatie verzamelt. Mobile mapping werd wereldberoemd dankzij Google Streetview, waar 360º foto s worden gemaakt. Met mobile mapping worden niet alleen 360º foto s gemaakt, maar ook 3D pointclouds van de omgeving. Mobile mapping is niet voor het inmeten van gebouwen, maar voor het in kaart brengen van de omgeving. Drones Voor het in kaart brengen van grote gevels en de omgeving van een gebouw wordt ook gebruik gemaakt van drones. De scanner wordt dan aan de drone verbonden. Het werken met drones is erg moeilijk, omdat de besturing van het apparaat erg moeilijk onder de knie te krijgen is. Daarnaast zitten er veel regels aan het vliegen van een drone. Het is daarom dat er niet veel gebruik van gemaakt word. (Voor meer informatie, zie bijlagen: Artikel Scannen Met Drones. 18

VOORDELEN EN NADELEN TEN OPZICHTE VAN TRADITIONEEL INMETEN De voordelen van digitaal inmeten zijn: Het is foutloos Met een 3D scanner meet je de werkelijkheid. Het alles wat je meet wordt in x, y en z coördinaten opgeslagen en weergeven. Hierdoor heb je de exacte maatvoering van het totale gebouw in een model staan, inclusief de afwijkingen die niet op een tekening worden weergegeven. Wanneer er genoeg scans worden gemaakt heb je het gehele gebouw in beeld. Hierdoor voorkom je interpretatiefouten in de maatoverdracht tussen meten en modelleren/tekenen. Inmeten gaat sneller Door gebruik te maken van een scanner gaat het inmeten op de locatie vele malen sneller. Vooral de maatvoering van complexe vormen gaat een stuk makkelijker met een scanner tegen over het traditionele inmeten. Ook heb je het voordeel dat alle gescande data in de softwareprogramma s geladen kunnen worden, hierdoor hoef je niet alles wat je gemeten hebt handmatig in de computer in te voeren. Onderlegger voor 2D en 3D tekenwerk De pointcloud die verkregen is vanuit de scans kan rechtstreeks als onderlegger gebruikt worden in vele tekenprogramma s zoals bijvoorbeeld AutoCAD, REVIT en SketchUp. De pointcloud is een 3D model. Deze pointcloud kan zowel voor 2D als 3D tekenwerk gebruikt worden. Aangezien je vanuit de pointclouds een 3d model in de computer kunt verkrijgen kan je op elk gewenste locatie direct doorsnedes of plattegronden maken. Meer grip op complexere vormen Door 3D in te gaan meten krijg je meer grip op complexere vormen. Het kost veel moeite om ronde vormen en dergelijke op een goede manier handmatig in te meten. Op deze manier kom je er ook snel achter of iets uit lood staat. De nadelen van digitaal inmeten zijn: Blinde Vlekken Een laser kan niet door een voorwerp heen schijnen. Objecten in een ruimte zullen daardoor zorgen voor blinde vlekken. In deze blinde vlekken worden geen punten gemeten. Een blinde vlek is een gat in de pointcloud. Dit gebeurt ook als het materiaal van een object zeer reflecterend is. Zoals de buitenkant van een auto of een waarschuwingspion. Lege ruimtes werken daarom het beste. De donkere vlekken zijn gaten in de scan, Met een mobiele scanner heb je minder last van deze veroorzaakt door de verschillende objecten blinde vlekken, omdat je door een ruimte of omgeving beweegt en omdat je op deze manier eigenlijk vanaf meerdere punten scant. 19

Kosten De 3d laserscanners zijn erg prijzig. Het is daarom erg lastig om voor een klein bedrijf een laserscanner aan te schaffen. Laserscanners gaan ook niet voor altijd mee. De laserscanners zullen na een aantal jaren gaan verouderen en dan zou er weer een nieuwe aangeschaft moeten worden. Hierop zou de oplossing zijn om gezamenlijk met een aantal bedrijven een laserscanner aan te schaffen. De prijs van verschillende apparaten verandert van 5000.- tot 80000.- of zelfs meer. De prijs hangt af van de schaarste van het apparaat en de functie die het heeft. Neem nou bijvoorbeeld de mobiele scanner. Je zou verwachten dat een mobiele scanner goedkoper is dan een statische scanner. Dit is niet zo. De waarde van een instrument is niet meer te meten in materiaal. De waarde wordt nu bepaald in het volume wat het meet en hoe goed het systeem is. Tegenwoordig hebben de kosten van de scanners te maken met de type scanner en hoeveel er van deze scanners al zijn gemaakt. Scanners die heel erg duur zijn, zoals een scanner die explosie veilig is, kost heel veel geld omdat er niet veel van deze scanners gemaakt worden. Geen één scanner kan alles goed inmeten De mogelijkheden van 3D scannen zijn ongelofelijk breed, dit zorgt ervoor dat er niet één scanner is die op alle toepassingen gebruikt kan worden, hiermee moet rekening worden gehouden bij de aanschaf van een scanner. Voordat je een scanner aanschaft moet je goed in beeld hebben welke producten je hier mee wil gaan maken, welke projecten je aan gaat nemen en hoeveel van die projecten er zijn om mee te kunnen werken. Voor grootschalige toepassingen zoals het inmeten van gebieden of binnensteden kun je niet gebruik maken van een handscanner, maar voor het inmeten van kleine ruimtes is een dure statische scanner vaak overbodig en werken minder goed dan de handscanner. Verwerken van de scandata Het verwerken van de scandata vereist expertise. De programma s die je gebruikt om de scandata om te zetten naar tekeningen of modellen zijn moeilijk om te leren. Er zijn natuurlijk cursussen die je hierbij op gang helpen maar hier zit vaak een hoog prijskaartje aan aangezien de vraag hier naar nog minimaal is. Daarnaast moet je veel met de data blijven werken om je kennisniveau op pijl te houden. De programma s waarmee je werkt zien de potentie van het digitaal inmeten en komen voortdurend met nieuwe innovaties op het gebied van dataverwerking. Om de nieuwste technieken bij te houden moet je jezelf hiervan goed op de hoogte houden en waar nodig hier een cursus in volgen. Ook de aanschaf van de programma s zijn prijzig wanneer je dit alleen aan moet schaffen voor het werken met een scanner. Dit kan eigenlijk alleen uit wanneer je deze programma s ook voor andere doeleinden kan gebruiken, of fulltime met de scanner aan de slag wilt gaan. 20

HOE BEPAAL JE JE INMEETSYSTEEM? Het bepalen van je inmeetsysteem hangt af van een aantal factoren namelijk: Welke informatie is er nodig? Het doel van de meting moet duidelijk zijn om het inmeetsysteem te bepalen. Voor het inmeten van Civiele Kunstwerken zijn er andere systemen dan voor bijvoorbeeld het inmeten van een woonhuis. Het is belangrijk om te weten welke informatie er uit de meting moet worden gehaald. Voor elk doel is er een andere laser beschikbaar. Wat is de nauwkeurigheid waarmee gemeten moet worden? Voor verschillende projecten kan de nauwkeurigheid verschillen, dit verschilt van halve meters tot minder dan één millimeter. Dit hangt af van het project. Voor het ene project moet heel nauwkeurige gemeten worden. De nauwkeurigheid is belangrijk om een inmeetsysteem te bepalen, dit aspect wordt vaak vergeten. In sommige gevallen hoef je niet zo nauwkeurig te meten. Bijvoorbeeld bij het meten van hoe groot ruimtes zijn of hoe hoog iets is, of als er iets in een bepaalde ruimte past hoeven de meetgegevens minder nauwkeurig te zijn. Maar als er bijvoorbeeld een stalen balk in een woning in het aardbevingsgebied moet worden geplaatst zijn er veel preciezere gegevens nodig. Budget De aanschafprijs van een scanner ligt tussen de 5000,- tot 800.000,- of zelfs meer. Het prijsverschil van de scanners ligt hem voornamelijk in de nauwkeurigheid op grote en kleine afstanden. Maar na de aanschaf van een scanner ben je er nog niet. Om de data van de scanner te kunnen gebruiken moet er nog software worden aangeschaft. Wanneer de scanner is aangeschaft moet je ook rekening houden met onderhoud, kalibratie en verzekeringen. Gebruik Naast de aanschaf en het onderhoud van een scanner, moet je de data die de scanner leest ook nog kunnen verwerken naar 2D of 3D tekeningen. Hiervoor heb je een programma nodig dat goed met pointclouds kan werken. Veel gebruikte programma s hiervoor zijn REVIT, ArchiCAD en AutoCAD. De licenties voor deze programma s liggen rond de 2000,-. Om met deze programma s goed te kunnen werken zal je ook een cursus moeten volgen. 21

KOPEN TEN OPZICHTE VAN HUREN Als er nagedacht wordt over het kopen van een scanner moet er van te voren nagedacht worden over waar de scanner voor nodig is en hoe vaak de scanner daarvoor gebruikt zal worden. Er zijn namelijk veel soorten scanners: er zijn huis- tuin- keuken scanners en er is de high- end markt. Er zijn scanners met slechte externe camera s en scanners met goede interne HDR- camera s. Er zijn scanners die tot op de micron nauwkeurig scannen en er zijn scanners die op 6.000 meter afstand nog steeds zeer goede meetresultaten maken (echter dan wel met enkele centimeters afwijking). Er zijn phase-, pulse-, WDF- en witlicht- scanners. Er zijn scanners waarbij de datakwaliteit regelbaar is waardoor ook complexe materialen en kleuren toch zichtbaar zijn op de scan. Laserscanner zijn duur, er zijn scanners van 5.000,- en van 350.000,-.. Het is dus niet handig om hierin fouten te maken. Het is te adviseren om vooraf veel te onderzoeken. Niet alleen op hardware, maar ook op software gebied. Van te voren moet er dus goed naar gedacht worden over de volgende aspecten wat betreft het kopen van een digitale scanner: - Je moet er genoeg werk voor hebben - Wat zijn de ontwikkelingen in te toekomst in jouw sector. - Een scanner is een specialistisch en kostbaar instrument. Je koopt een apparaat als je dit altijd in huis wilt hebben. Maar je moet ook letten op bijkomende zaken. De kalibratie, de onderhoud, aanschaf van accessoires, onderhoudscontracten, verzekeren en aanschaffen van software om pointclouds te registeren. Er moet dus niet alleen gekeken worden naar de aanschafprijs. De investering kan zo 100.000 euro zijn. En de terugkomende jaarlijkse kosten liggen rond de 15.000 euro. Hier houden veel mensen geen rekening mee. - Verschillende projecten en verschillende omstandigheden vragen om verschillende scanners. Het is belangrijk om genoeg projecten van dezelfde soort hebben, als je één scanner wilt kopen. - De techniek rondom scanners en de software ontwikkelt zich steeds door, dit kan ook zorgen voor problemen. Een scanner kan plotseling veel minder waard worden door de lancering van een nieuw type scanner. Er zou hierdoor overwogen kunnen worden om slimme samenwerkingsverbanden op te richten. Zodat je samen met andere bedrijven een laser kunt gaan gebruiken. Een scanner huren is dus in de meeste gevallen slimmer dan kopen, maar waarom? Bij huren kun je eerst goed de techniek testen, voordat je een grote investering doet. High- end 3D scanner kunnen duur zijn, de techniek ontwikkelt snel hierdoor kan de apparatuur dus snel verouderen en het is een complexe techniek met een steile leercurve. 22

Er zijn ook bedrijven die een partnership starten, zoals PelserHartman. Partnerships heeft grote voordelen voor beide partijen. Als partner heb je alle kennis, de verschillende 3D- laserscanners en andere meetapparatuur ter beschikking. Maar er zijn nog meer voordelen: - De organisatie van het bedrijf is - door een partnership - en blijf sneller up- to- date met de laatste werkmethodieken, apparatuur en software en is daardoor direct concurrerend. - Door een partnership hoeft het bedrijf zelf minder te investeren in innovatie, tijd en opleiding van personeel op relevante vakgebieden. Dit zijn vaak vergeten kosten bovenop de aanschaf van apparatuur en software. 23

3D INMETEN EN RENOVATIE Op het gebied van renovatie is het erg handig om digitaal in te gaan meten. Dit is vooral handig bij gebouwen die al heel erg oud zijn. Deze gebouwen hebben vaak afwijkingen en deze afwijkingen zijn goed in te meten met een digitale scanner. Bij afwijkingen kan je denken aan verzakking, muren die niet loodrecht op elkaar staan enzovoort. Ook is het tekenwerk van oude panden vaak niet in orde, of er is zelfs helemaal geen tekenwerk meer. Ook op het gebied van aardbevingen is het digitaal inmeten een uitvinding. Er zijn onlangs nog ruim 1450 woningen digitaal ingemeten in het aardbevingsgebied. De gebouwen staan in de kern van het aardbevingsgebieden. Het gaat hierbij om 1100 woningen en 400 andere gebouwen in t Zand, Appingedam, Loppersum, Overschild en Ten Post. Deze woningen zijn ingemeten omdat deze woningen versterkt moeten worden. Het uitgangspunt is dat alle woningen in het aardbevingsgebied net zo veilig moeten zijn als de woningen in de rest van Nederland. In de regio waar veel bodemdaling is, moet versterking aangebracht worden in de huizen. Dit kan door middel van stalen balken en deze moeten in een keer passen. Door gebruik te maken van digitaal inmeten kunnen deze balken tot op de millimeter ingepast worden in het model wat garandeert dat deze ook in de woning zullen gaan passen. Renovatie innovatieboerderij De Innovatieboerderij is ook zo n renovatieproject. Er zijn geen tekeningen van het oude voorhuis, en er is veel aan verbouwd. Het hele voorhuis moet daarom opnieuw ingemeten worden. De boerderij ligt niet in het aardbevingsgebied, maar wel in de buurt. Daarnaast is het de bedoeling dat de boerderij duurzaam wordt opgebouwd, dit zou betekenen dat alles erg goed en precies moet worden geïsoleerd. De situatie van de innovatieboerderij is dus een goed voorbeeld van een project waarbij digitaal inmeten ideaal is. 24

SCANS BOERDERIJ Als de scans compleet zijn gemaakt kunnen de pointclouds voor verschillende doeleinden gebruikt worden. Een voorbeeld daarvan zijn de gevels. In het geval van de Innovatieboerderij zijn voor de buitenzijde Orthofoto s gemaakt. Dit geeft een zo realistisch mogelijk beeld van de gevels. Daarnaast kunnen met Orthofoto s goed beschadigingen in de gevel gevonden worden, door een combinatie van kleurverschil en reliëf in de scan. De afbeeldingen hiernaast zijn onderdelen van de pointbcloud. Deze vormen een onderlegger voor het maken van een 3D model. In de voorgevel zijn duidelijk schaduwen van de nabijgelegen bomen te zien. Dit komt doordat de zon aan deze kant van het gebouw scheen en de bomen dicht bij het gebouw staan. Daarnaast is de linkerkant lichter, ook dit komt door de lichtinval. De scan aan de linkerkant is op een ander moment gemaakt dan de rechter scan. Scans worden op hoeken van gebouwen gemaakt. Voorgevel Op deze manier krijg je meerdere muren op één scan en kunnen de scans makkelijker aan elkaar gekoppeld worden. De afstand van de scanner heeft ook invloed op de scans. Hoe verder de scan af staat, hoe hoger de resolutie moet worden ingesteld en hoe langer de scans duren. Echter, als de scanner te dichtbij staat, Westgevel kunnen vaak delen van het dak niet gescand worden. De afbeelding hiernaast is een bovenaanzicht van de scans die binnen zijn gemaakt. Deze scans zijn in zwart- wit gescant. Deze zijn sneller. Op de afbeelding zijn beide verdiepingen en de voorwerpen in de ruimtes te zien. Van alle afbeeldingen zijn grotere versies te vinden in de bijlagen, samen met een overzicht van scans en plattegronden op A2 formaat. (Naam bijlage: Scans) Daarnaast is er een video gemaakt over het inmeten van de boerderij, met animaties en foto s. De QR- code hiernaast leidt naar deze video. 25

ADVIES Tijdens de interviews met de bedrijven hebben ze ook een advies gegeven wat voor inmeetsysteem het beste bij de innovatie boerderij past. Geometius Volgens dhr. Bik van Geometius is de mobiele handscanner het beste toepasbaar bij het inmeten van het voorhuis. Zijn argument hiervoor is dat met de mobiele scanner veel blinde vlekken gemakkelijk op te meten zijn omdat met de mobiele handscanner wordt rondgelopen. Omdat de mobiele scanner makkelijk verplaatst kan worden is deze geschikt voor het meten in kleine ruimtes. Het nadeel is wel dat de mobiele handscanner minder nauwkeurig is in vergelijking met een statische scanner. Huizen en boerderijen kunnen prima opgemeten worden met een mobiele handmeter. Alleen als het heel nauwkeurig moet dan wordt de handscanner niet gebruikt. Dhr. Bik was erg enthousiast over het inmeten van de boerderij en het hele concept. Het advies van dhr. Bik wat betreft kopen of huren is om goed van tevoren na te denken over het kopen of huren van de laserscanner. Bij het meeste apparatuur is na 10 maanden huren de koopprijs betaald. De investering is er dan uit. Hierbij worden ook de kosten van onderhoud berekend. Je moet wel afwegingen maken of het apparatuur redelijk permanent werk heeft. In Nederland heerst een cultuur dat men alles wil kopen. In Engeland wordt al veel gehuurd. Wij moeten ons daar vanaf zetten. Als je een scanner aanschaft moet je een cursus gaan volgen. Een gemiddelde software cursus is 2 a 3 dagen. Als de scanner 2x per maand wordt gebruikt dan leer je het snel af. Dan wordt het gebruik van een scanner al erg lastig. Iemand binnen het bedrijf moet veel met laserscanners bezig zijn om goed resultaat te behalen. Je moet er veel mee bezig zijn om het goed onder de knie te krijgen. PelserHartman Het advies dat Dhr. Pelser van PelserHartman gaf is dat de boerderij in eerste instantie niet ingemeten hoeft te worden. Dat is overbodig. Het is een te klein gebouw. Als de schuur er nog had gestaan dan was het logischer geweest om het gebouw in te gaan meten. Toen wij vertelden door middel van een bijeenkomst andere bedrijven willen gaan enthousiasmeren over het digitaal inmeten begreep hij het beter. Dhr. Pelser had ook nog advies voor de demo: - Het gaat niet om het onderwerp, maar het verhaal er omheen. - Je kunt een terugslag maken naar aardbevingen. - - Voorbeelden geven uit het gebied. Werking van een apparaat laten zien, bedrijven krijgen een beeld van hoe het gaat. Dhr. Pelser was het niet eens met Dhr. Bik. Hij vertelde dat bij een scanner het belangrijkste uitgangspunt is dat hij stil staat, Rob Bik Jeroen Pelser omdat de objecten er omheen ook stil staan. Dit is dus niet het geval bij een mobiele handscan. De kleine handscanners hebben een kleine IMU, dit is om de verplaatsing te 26

bepalen. Deze is echter niet veel beter dan de IMU in je telefoon. De echte high- end IMU s, die ook in vliegtuigen zitten, zijn nog te groot, de technologie is daar nog niet goed genoeg voor ontwikkeld. Voor kleine plattegronden, voor bijvoorbeeld facility werk, is een kleine IMU echter voldoende, omdat de metingen daarvoor niet op de millimeter nauwkeurig hoeft. Dit is wel weer overeenkomstig met dhr. Bik. Dhr. Bik gaf namelijk aan dat dat het digitaal inmeten van een woning minder nauwkeurig hoeft. Dhr. Pelser was wat meer terughoudend dan dhr. Bik. Mede omdat hij voor het inmeten van de woning vanuit Den Bosch helemaal naar Zuidhorn moet. Het advies wat betreft kopen of huren van een laserscanner is van PelserHartman ook dat huren in ons geval beter is. Er moet echt permanent werk voor de laserscanner zijn om er goed resultaat uit te halen. PelserHartman raadt een samenwerkingsverband erg aan of een Partnership met PelserHartman. 3d3x Tsjerk de Zwart van 3dx3 design gaf ook het advies om voor de boerderij en voor gebouwen in het algemeen een statische scanner te gaan gebruiken. De statische scanners zijn over het algemeen nauwkeuriger. Ze meten meer punten. Alleen voor de kleine ruimtes in woningen bijvoorbeeld de wc of een inbouwkast wordt wel een mobiele handscanner aangeraden. Een statische scanner meet pas echt goed als een muur op één meter afstand staat van de statische scanner. Dit is dus niet het geval bij zo n kleine ruimte. Maar alsnog kunnen bij een statische scanner hier goede resultaten uit gehaald worden. Tsjerk zijn advies wat betreft kopen of huren is dat je veel werk voor een scanner moet hebben wil je hier goed resultaat uit willen halen. Tsjerk de Zwart gebruikt zijn scanner wekelijks. Tsjerk de Zwart 27