Tips en best practices voor ondersteuning mantelzorgers Maak werk van mantelzorg oktober 13 De ontwikkeling van dit document is tot stand gekomen mede dankzij Instituut Gak Auteur: Stichting Werk&Mantelzorg 1
Tips voor gemeenten om werkende mantelzorgers te ondersteunen Zorg dat het WMO-loket mantelzorgers goed informeert over wet- en regelgeving en ondersteuningsmogelijkheden. Ken ruimhartig hulp bij het huishouden toe aan zorgvragers als een werkende mantelzorger ook al de persoonlijke verzorging en/of toezichttaken op zich heeft genomen. Dit voorkomt overbelasting. Zorg voor voldoende kinderopvang voor werkende mantelzorgers en voor mantelzorgers die deelnemen aan een re-integratietraject. Geef organisaties die mantelzorgers ondersteunen voldoende financiële middelen. Het Steunpunt Mantelzorg kan bijvoorbeeld regeltaken overnemen van werkende mantelzorgers. Geef organisaties voor intensieve vrijwilligerszorg voldoende financiële middelen om zorgvrijwilligers te werven en te ondersteunen. Vrijwilligers kunnen de taak van mantelzorgers verlichten. Stimuleer dat er voldoende professionele organisaties zijn die respijtzorg aanbieden. Wees met het WMO-loket goed bereikbaar voor werkende mantelzorgers. Hanteer bijvoorbeeld openingstijden aan de rand van de dag (bijvoorbeeld van 7.00 tot 19.00 uur) of ga een avond in de week open. Betrek mantelzorgers en hun belangenorganisaties bij beleid dat hen aangaat. Benader werkende mantelzorgers actief, bijvoorbeeld via het steunpunt, werkgevers, thuiszorg, huisarts, apotheek of vrijwilligersorganisaties. Een relatief groot deel van de mantelzorgers heeft behoefte aan ondersteuning, maar maakt er geen gebruik van. Het probleem is niet zozeer dat er onvoldoende ondersteuningsmogelijkheden zijn dan wel dat het lastig is om deze doelgroep te bereiken. Veel mantelzorgers beschouwen zichzelf niet als mantelzorger. Ze zijn veelal in een bepaalde situatie gerold, die ze op dat moment als vanzelfsprekend ervaren. Ze zullen er niet snel aan denken om hulp te vragen. Daarnaast cijferen mantelzorgers zichzelf vaak weg voor de zorgbehoevende en zullen ze niet snel hulp voor zichzelf vragen. Hierdoor kunnen situaties makkelijk escaleren en raken mantelzorgers overbelast. Ga na of op en om de werkplek van werkende mantelzorgers ondersteuning door een steunpunt kan worden geboden. Denk eens aan de introductie van gemaksdiensten (b.v. een boodschappenservice voor werkende mantelzorgers). Flexibele openingstijden van winkels, huisartsen etc. 2
Best-practices van andere gemeenten om werkende mantelzorgers te ondersteunen 1 e lijn betrekken om mantelzorgers in beeld te krijgen en te ondersteunen Betrek de 1 e lijns zorg. Een huisartspraktijk van 2.500 patiënten, telt maar liefst 500 mantelzorgers. 1 op de 5 patiënten in een praktijk is dus mantelzorger. Hoewel mantelzorgondersteuning geen specifieke huisartsgeneeskundige zorg is, kunnen huisartsen en medewerkers door hun vertrouwensfunctie een zinvolle bijdrage leveren in de signalering en preventie van overbelaste mantelzorgers. Met de praktische Toolkit Mantelzorg van de LHV heeft een praktijk middelen in handen om te herkennen wie mantelzorgers zijn, of zij ondersteuning nodig hebben en waar zij deze ondersteuning kunnen vinden. Meer informatie over deze toolkit vindt u hier: http://lhv.artsennet.nl/actueel/nieuws6/nieuwsartikel/nieuw-toolkit-mantelzorgvoor-de-huisartspraktijk.htm Gemeente Noordwijk De gemeente Noordwijk heeft het thema mantelzorger hoog in het vaandel staan. De ondersteuning van mantelzorgers hebben zij dichtbij gehaald (in de gemeente Noordwijk). Om de mantelzorgers en hun vragen in beeld te krijgen, en hierop de dienstverlening af te kunnen stemmen, heeft het Mantelzorgsteunpunt een vragenlijst verzonden. Dit met medewerking van de Intergemeentelijke Sociale Dienst (ISD) en de gemeente Noordwijk. De vragenlijst is verstuurd naar alle personen die een beroep doen op WMO-voorzieningen. Hierbij redeneerden zij vanuit de volgende gedachte: de meeste mantelzorgers zullen partners zijn van cliënten die een beroep doen op een WMO-voorziening. De uitkomsten leverden mooie inzichten op en aanknopingspunten voor de verdere uitwerking van het beleid. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Fred Kok, Senior Beleidsmedewerker WMO (F.Kok@noordwijk.nl of 071-36 60 000). Gemeente Zwolle Mantelzorgers in Zwolle hebben zich verenigd in de Mantelzorg Adviesraad Zwolle. Deze raad wordt gesubsidieerd door de gemeente. De adviesraad bestaat uit (ex)mantelzorgers die de belangen van mantelzorgers behartigt en hun wensen en behoeften onder de aandacht brengt bij onder meer de gemeente, organisaties en zorgaanbieders. De Adviesraad doet dat onder meer door gevraagd en ongevraagd te adviseren over het gemeentelijk beleid, deel te nemen aan de WMO-adviesraad, bijeenkomsten voor mantelzorgers te bezoeken, de dienstverlening en de producten van instellingen voor mantelzorgondersteuning te toetsen en een luisterend oor te bieden aan mantelzorgers. Daarnaast is, in het kader van de communicatiecampagne Mantelzorg doen we samen, door de gemeente Zwolle de Regiegroep mantelzorg in het leven geroepen. Hierin participeren verschillende welzijnsorganisaties. Samen bespreken zij de stand van zaken rondom het thema mantelzorg in de gemeente en benoemen aandachtgebieden. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Erna van Dijk, beleidsadviseur Maatschappelijke Ontwikkeling (GR.van.Dijk@zwolle.nl of 038-4982110). 3
Gemeente Emmen In Emmen werden van 2011 tot 2013 bijeenkomsten georganiseerd in de wijken en dorpen van de gemeente. Huisartsen, fysiotherapeuten, deskundigen GGZ, psychologen eerste lijn, wijkverpleegkundigen en mantelzorgconsulenten kwamen onder de vlag van Kapstok Emmen regelmatig samen om over mantelzorg te praten. Ook de mantelzorgers zelf kwamen aan het woord. De indrukwekkende verhalen maakten aan de professionals in de (gezondheids)zorg en welzijn duidelijk hoe zwaar de taak van een mantelzorger kan zijn. En hoe gemakkelijk een mantelzorger bij hen uit het vizier kan verdwijnen. En dat terwijl er bij die mantelzorgers juist veel behoefte is om hun verhaal kwijt te kunnen. Of dat er behoefte is aan andere hulp, zoals respijtzorg, thema-avonden over de ziekte van de zorgvrager, of hulpinstructies. Doorverwijzing naar instellingen die er voor mantelzorgers bestaan in Emmen, bijvoorbeeld het Steunpunt Mantelzorg, een Contactpunt Mantelzorg, een mantelzorgconsulent in het gebied, Indigo GGZ, Vrijwillige Thuishulp, kan voor deze mantelzorgers juist het verschil maken. Maar mantelzorgers weten vaak niet de juiste kanalen te vinden. Mantelzorgwijzer, verwijskaart en visitekaartjes: de juiste doorverwijzing De mantelzorgwijzer is een uniek Emmens hulpmiddel voor eerstelijnswerkers om de vele informele- en formele ondersteuningsmogelijkheden voor mantelzorgers te kunnen vinden. De fase waarin de zorgvrager (diegene waar de mantelzorger voor zorgt) verkeert, bepaalt welke partijen de juiste ondersteuning kunnen bieden aan de mantelzorger. Het kan bij die fasen van de zorgvrager gaan om thuis met informele zorg, thuis met formele zorg, thuis met dagbehandeling, niet thuis/ opname of ontslag uit de zorg. Met behulp van de mantelzorgwijzer kunnen de eerstelijnswerkers de mantelzorgers in elk van die fasen verwijzen naar de juiste hulp - formeel, of informeel van aard. Mantelzorgers in Emmen gaven aan, dat zij hiermee echt geholpen zouden kunnen worden. De conclusie van bijeenkomsten met eerstelijn (gezondheids)zorg en mantelzorgers: met de juiste bril ziet de eerstelijnswerker ook de mantelzorger achter de cliënt en verwijst hen door naar de juiste hulp, met hulp van de Mantelzorgwijzer. Hij of zij gebruikt daarbij ook de verwijskaart, zodat de overdracht beter kan verlopen. Tenslotte krijgt de mantelzorger van de eerstelijnswerker een visitekaartje met contactgegevens en QR codes (website toegang vanaf mobiel) voor een snelle verwijzing van de mantelzorger naar zorgloket Emmen en steunpunt van de welzijnsinstelling Sedna. Gemeente Amersfoort In 2007 stonden bij het mantelzorgsteunpunt van de gemeente Amersfoort - dat vier jaar daarvoor was opgericht - 250 mantelzorgers geregistreerd. Dit zouden er volgens de statistieken die uit SCP-onderzoek naar voren kwamen zo n 13.000 zouden moeten, waarvan er volgens diezelfde cijfers 1500 tot 2000 overbelast zouden moeten zijn. De Amersfoorters bedachten een list. In een publiekscampagne moesten niet de mantelzorgers zelf worden aangesproken, maar professionals en vrijwilligers die met hen in contact stonden, de zogeheten intermediairs. Met de campagne In de watten richtte de voorlichting zich op zorg- en welzijnsinstellingen, maar ook op kerken en moskeeën, en zelfs bridgeverenigingen werden benaderd. Uit deze campagne, die een jaar duurde, is het Netwerk Mantelzorg Amersfoort voortgekomen. Veertig organisaties die met mantelzorgers te maken hebben, van thuiszorginstellingen en ziekenhuizen tot belangenorganisaties voor ouderen en van GGZ-instellingen tot kerkelijke centra, komen onder auspiciën van mantelzorgsteunpunt Ravelijn geregeld bij elkaar om informatie uit te wisselen. Dat werkt heel goed. 4
Goede voorbeelden van regionale samenwerking Regionale samenwerking Door de keuzes die gemeenten moeten maken ten gevolge van diverse decentralisaties, kan de druk op mantelzorgers toenemen. Bezuinigingen versterken dit proces. Dat vraagt om kwalitatief goede ondersteuning; laagdrempelig, gericht op de vraag en uitgaand van de eigen kracht. Daarom gaan gemeenten op zoek naar nieuwe aanpakken en samenwerkingsverbanden. Dit vraagt overigens wel lef van gemeenten. Afscheid nemen van het vertrouwde is niet makkelijk en geeft onzekerheid over de toekomst. De voorbeelden tonen echter aan dat het mogelijk is nieuwe keuzes te maken die ook nog winst opleveren voor de (werkende) mantelzorger. Het gaat dan om regionale samenwerking rondom mantelzorg. Drie slimme en vernieuwende voorbeelden: Voorbeeld 1: Zorgruil in Enschede Een inwoner uit Enschede kwam met het idee: via een website zorg ruilen. Het idee viel in goede aarde en zo is www.wehelpen.nl ontstaan. Wehelpen is nu een landelijke coöperatie die een digitale infrastructuur biedt voor gemeenten, vrijwilligersorganisaties, burgerinitiatieven en zorgorganisaties die een eigen diensten- en zorgruilsysteem willen opzetten. Voorbeeld 2: Persoonsvolgende financiering in Huizen De gemeente Huizen is gestart met persoonsvolgende financiering. Dit houdt in dat mantelzorgers die ondersteuning nodig hebben geen gebruik hoeven te maken van een standaard aanbod, maar zelf kunnen kiezen voor ondersteuning die het beste aansluit bij hun wens. Zo bepaalt de vraag van de mantelzorgers in Huizen het aanbod en dus ook de financiering van aanbieders Voorbeeld 3: Noord-Holland regelt het nu samen De gemeenten Beverwijk, Castricum, Heemskerk, Uitgeest en Velsen hebben gezamenlijk een nieuwe regionale ondersteuningsstructuur voor mantelzorg opgezet. Uit onderzoek onder mantelzorgers bleek namelijk dat er behoefte was aan meer lokale mantelzorgondersteuning. Er is een regionale werkgroep opgezet en lokale samenwerkingsverbanden ingericht. De uitgebreide beschrijving van de goede voorbeelden, filmpjes en factsheets vindt u hier: http://www.movisie.nl/artikel/mantelzorgondersteuning-gemeente-verleg-jegrenzen. 5