WERWIJZE SMART THE HAGUE UITWERKING 2016-2018
Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 1.1 Definitie programma Smart The Hague 3 1.2 Lessons Learned 4 1.2.1 Schaalbaarheid en financiering 4 1.2.2 Bewoner centraal 4 1.2.3 Flexibel (samen-)werken 4 1.2.4 Aansluiten bij gebiedsontwikkeling 5 2. Speerpunten Smart The Hague 6 2.1 Aantrekkelijk vestigingsklimaat 6 2.3 Digitalisering en Innovatie 7 2.4 Positionering Smart The Hague 7 2.4.1 Resilient Cities / Cyber Security 7 2.5 Aansluiting op maatschappelijke vraagstukken 9 3. Aanpak 10 3.3 Communicatie 11 3.4 Randvoorwaarden 11 3.4.1 Kaders voor fysieke infrastructuur 11 3.4.2 Kennisuitwisseling 11 3.4.3 Privacy 11 3.4.4 Samenwerking HSD / cybersecurity 11 3.4.5 Urban Living Labs 12 3.4.6 Kansen met Data 12 2
1. Inleiding De gemeente Den Haag heeft in haar coalitieakkoord Vertrouwen op Haagse Kracht 2014-2018 de ambitie uitgesproken invulling te geven aan Smart City Den Haag. Hieruit is de roadmap Smart City Den Haag Samen naar een Slimme Stad ontstaan. 1 In 2015 is op basis van dit document vanuit de Dienst Stedelijke Ontwikkeling, afdeling Economische Zaken, in nadrukkelijke samenwerking met andere diensten, een concern breed programma opgestart: Smart The Hague. Samen met verschillende diensten van de gemeente zijn meerdere projecten gestart. Vanuit het programma is samenwerking gezocht met externe partijen, de founding partners 2, wat is vastgelegd in de Intentieovereenkomst Smart City Den Haag. 3 Mede door de gekozen benadering om gemeentelijke diensten zoveel mogelijk eigenaar te laten zijn van projecten, leidde dit tot veel zichtbaarheid in het landelijke Smart City speelveld. Naast samenwerking met de founding partners en de gemeentelijke diensten werkt het Smart The Hague Programmabureau (hierna: programmabureau) samen met verschillende partijen op (inter- )nationaal niveau. Den Haag is in 2015 toegetreden tot de Nederlandse Strategische Advies Groep Smart Cities (NL-SAGSC) van NEN en is lid geworden van de City Protocol Society en de Global Smart City & Community Coalition, wereldwijde samenwerkingsverbanden tussen steden, bedrijfsleven en kennisinstellingen rondom innovatie binnen steden. Het programma Smart The Hague zoekt daarnaast nadrukkelijk de samenwerking op met andere initiatieven die bestaande grenzen overstijgen. Zo is in 2015 de ontwikkeling van de Roadmap Next Economy (RNE) van start gegaan. De RNE is een investeringsstrategie en een pakket met noodzakelijke projecten waarmee we in de Metropoolregio Rotterdam Den Haag optimaal kunnen inspelen op de wereldwijde economische en technologische ontwikkelingen die onze samenleving en economie drastisch gaan veranderen. In lijn hiermee wordt het Central Innovation District (CID) ontwikkeld, waarbij de inzichten over de Next Economy werkelijkheid worden in het gebied tussen de drie grote stations in Den Haag. Beide programma s sluiten goed aan bij de doelen van Smart The Hague, dus we zien er dan ook nadrukkelijk op toe dat de beide trajecten elkaar versterken. Ook intern zoekt Smart The Hague de verbinding, bijvoorbeeld met flankerend beleid zoals de programma s Impact Economy, ICT in de Stad en De Stad in Transitie. Het is nu tijd om verdere invulling te geven aan Smart The Hague, en de projecten en impact te laten groeien. 1.1 Definitie programma Smart The Hague Met programma Smart The Hague zetten we technologie en innovatie in om maatschappelijke en economische opgaven aan te pakken. Hierbij ligt de nadruk op samenwerking tussen overheid, bewoner, kennisinstellingen en bedrijfsleven (quadruple helix) door middel van co-creatie. Zo wordt het realisatievermogen van de stad om in te springen op de grote transities rondom economie, demografie, technologie en duurzaamheid vergroot. 1 RIS 283897 2 Universiteit Leiden, KPN, TNO, Siemens, Stedin, TU Delft, Haagse Hogeschool. Figuur 1: Quadruple helix 3 RIS 281924 3
1.2 Lessons Learned Door Smart City initiatieven in de steden Barcelona, Amsterdam, Eindhoven, New York en San Francisco te onderzoeken, is duidelijk geworden wat kritische succesfactoren en valkuilen zijn. Deze lessons learned staan hier beschreven en zijn verder gebruikt om de werkwijze vorm te geven. 1.2.1 Schaalbaarheid en financiering Het initieel financieren van innovatieve projecten en benodigde producten kan tijdelijk bij de gemeente liggen, maar is zelden langdurig een taak van de gemeente. Juist daarom wordt de samenwerking met externe partijen gezocht. Zonder een visie op schaalbaarheid blijft duurzaam en herhaalbaar maatschappelijk nut uit. 4 Een klassieke valkuil bij Smart City-initiatieven is een te sterke nadruk leggen op het testen en ontwikkelen van oplossingen en te weinig op de mate waarin zo n oplossing ook breed kan worden uitgerold in de maatschappij. Dit resulteert in pilots die stoppen zodra (onderzoeks)subsidie of de financiering vanuit de gemeente (en eventueel externe partijen) eindigt en het pilotproject moet worden afgebroken of op de plank verdwijnt. Voor een oplossing die duurzaam is en brede maatschappelijke impact heeft, is schaalbaarheid dan ook noodzakelijk. Het programmabureau maakt dit daarom tot één van haar speerpunten, door bij de start van een project de vragen te stellen: wie heeft hier baat bij en (vooral) wie gaat het straks betalen? Deze afweging vindt integraal plaats, zoals bij de selectie van potentiële oplossingen en in het opzetten van samenwerkingsverbanden. Het is hierbij van belang dat het eigenaarschap over projecten bij de betrokken afdelingen ligt als bron van structurele financiering. 1.2.2 Bewoner centraal Werken met nieuwe technologie brengt het risico met zich mee dat te sterk vanuit (vernieuwend) aanbod wordt geredeneerd en te weinig vanuit de vraag. Dit speelt bijvoorbeeld op het terrein van (zorg-)domotica, waar aanbod gedreven projecten vaak niet voorbij de pilotfase komen. Het belang om bewoners te betrekken bij het vormgeven van Smart City projecten is dan ook groot. Gemeenten moeten daarom een continue dialoog creëren waarbij bewoners op verschillende thema s en in verschillende stadia van projecten mee kunnen denken en participeren. 1.2.3 Flexibel (samen-)werken Het speelveld van Smart City initiatieven is dynamisch, complex en druk. Dynamisch, omdat de technologie zich razendsnel ontwikkelt. Complex, omdat maatschappelijke oplossingen vanuit allerlei disciplines tegelijk worden aangepakt. Druk, omdat er allerlei samenwerkingspartners meedoen, met elk hun eigen belangen. Het risico hiervan is dat een Smart City-initiatief veel tijd verliest met plannen, voorspellen en overzicht krijgen. Het vraagt een flexibele aanpak van het programmabureau, dat snel moet kunnen reageren op nieuwe inzichten. Geen gedetailleerde plannen, maar werken vanuit een reeks leidende uitgangspunten (zoals een focus op schaalbaarheid). Het programmabureau weet ook dat bij de start van een project niet precies te voorspellen is wat het uiteindelijk oplevert. Zij faciliteert daarom een iteratieve werkwijze, waarbij informatie en ervaringen tijdens de uitvoering (zoals bewonersinput) in de oplossing worden betrokken. Het project verandert gaandeweg om de aansluiting op maatschappelijke vraagstukken te houden en het eindresultaat wordt beter. Een tweede risico is dat men de vergaderzalen niet meer uitkomt. Hoe meer partners, hoe meer afstemming en hoe langer de besluitvormingscyclus. In het ergste geval zijn alleen een reeks gespreksverslagen het resultaat van een Smart City-initiatief. Smart The Hague doorbreekt dit door te werken met een minimal viable partnership : een klein team energieke partners die snel 4 Zie: http://theurbantechnologist.com/2016/02/01/why-smart-cities-still-arent-working-for-us-after-20-yearsand-how-we-can-fix-them/ 4
een eerste resultaat wil boeken. Dit resultaat gebruiken zij om andere partners te inspireren om aan te haken. 1.2.4 Aansluiten bij gebiedsontwikkelingen Veel Smart City oplossingen vragen ingrepen in het fysieke domein, zoals lantaarnpalen, netwerkvoorzieningen of sensoren. De fysieke omgeving is vaak beperkend in de implementatie van Smart City toepassingen in dit domein. Het openleggen van de grond is prijzig en onprettig voor bewoners. Daarom is het logisch om aan te sluiten bij (bestaande) gebiedsontwikkelingen, zoals het Central Innovation District. Zo worden veel verschillende activiteiten samengebracht, we maken werk met werk. Een extra voordeel voor omwonenden is dat de grond maar één keer open hoeft. 5
2. Speerpunten Smart The Hague Transities op het gebied van demografie, economie, klimaat én technologie stellen steden voor ingrijpende vraagstukken. Deze vraagstukken komen terug in alle opgaven voor de stad. Daarom onderscheidt het programma Smart The Hague zes thema s, waarin concernbrede vraagstukken terugkomen. Deze thema s zijn Economy, People, Governance, Mobility, Environment en Living (economie, bevolking, bestuur, mobiliteit, klimaat en leefbaarheid). 5 Met het programma Smart The Hague spelen we in op deze veranderingen op de verschillende thema s en geven we richting aan deze veranderingen binnen de gemeente. Figuur 2 geeft de thema s van Smart The Hague weer. Centraal staat het vestigingsklimaat en de leefbaarheid. Daaromheen staan de zes pijlers (thema s) die verschillende delen van een stad smart maken. In dit hoofdstuk worden de speerpunten voor Smart The Hague uiteengezet. Figuur 2: Thema Smart The Hague 2.1 Aantrekkelijk vestigingsklimaat Het is een belangrijke opgave voor de gemeente om ook in 2040 aantrekkelijk te zijn voor bewoners, bedrijven en bezoekers. Dit wordt samengevat onder de term vestigingsklimaat en leefbaarheid, het centrale thema in de werkwijze van Smart The Hague. Met het krimpen van het Rijk is er zand in de traditionele banenmotor van de stad gekomen. Daarnaast verandert de Haagse economie van een traditionele dienstensector naar kenniseconomie. De stad wordt daarmee uitgedaagd om bedrijven en talentvolle bewoners aan te trekken. Een goed innovatieklimaat is hiervoor uiteraard een vereiste. Verder is toerisme, een sector die zich continu moet vernieuwen en verbeteren om aantrekkelijk te blijven voor bezoekers, van groot belang voor de economie van de stad. Ten slotte zorgt de vergrijzing ervoor dat er andere eisen worden gesteld aan de infrastructuur en voorzieningen van Den Haag om een prettig leefklimaat voor alle bewoners te houden. 2.2 De bewoner centraal De belangrijkste partner voor Smart The Hague om haar doelstellingen te bereiken, zijn de bewoners van Den Haag. Dit valt onder de pijler smart people. Smart The Hague wordt bevolkt door Smart Citizens (slimme bewoners). We investeren in menselijk kapitaal (human capital) in Den Haag. We onderscheiden drie soorten Smart Citizens. De eerste is de (eind-)gebruiker, degene bij wie de voordelen van Smart The Hague landen en die daar ook mee om kan gaan. Zo kunnen mensen met beperkte digitale vaardigheden gratis een training Mediawijsheid volgen in 5 In navolging van de thema s gebruikt in Europees onderzoek: Giffinger et al. (2007). Smart Cities: Ranking of European Medium-Sized Cities: Centre of Regional Science, Vienna University of Technology. 6
de openbare bibliotheek zodat ze leren omgaan en functioneren in een maatschappij waarin digitale communicatie de standaard is geworden. Daarnaast kunnen Smart Citizens initiatief nemen om publieke meerwaarde te creëren (zoals het zelf doen van milieumetingen). Hierbij ondersteunt Smart The Hague hen, om zo de Haagse kracht optimaal te benutten. In de Innovatie-Stadslabs worden bijvoorbeeld op wijkniveau door lectoren, studenten, ambtenaren, bewoners en bedrijven samen op experimentele wijze nieuwe oplossingen ontworpen voor maatschappelijke problemen in de wijk. Ten slotte zijn Smart Citizens een aanwinst voor de stad door hun bijdrage aan de economie. Door te investeren in Smart Citizens verstevigen we het Human Capital in de stad, een onmisbare factor in de kenniseconomie. 2.3 Digitalisering en Innovatie Digitalisering dringt door tot in de haarvaten van onze samenleving. Slim gebruik van ICT, social media en data is in vrijwel iedere organisatie van strategisch belang geworden. Het is met name deze digitalisering die een grote impact heeft op Den Haag. Verregaande digitalisering draagt bij aan efficiëntere bedrijfsprocessen die de concurrentiepositie van Den Haag t.o.v. van andere steden versterkt. Dit kan op termijn juist tot nieuwe bedrijvigheid en banen leiden. 6 Anderzijds is er onzekerheid over het verlies van banen. Deze zorgen zijn niet nieuw. Er zijn altijd al zorgen geweest over de impact van automatisering / digitalisering van de maatschappij op de werkgelegenheid. Sinds de eerste industriële revolutie kunnen we vaststellen dat door technologische vooruitgang inderdaad banen verdwijnen in oude sectoren, maar hier nieuwe banen in nieuwe sectoren voor terugkomen. De Sociaal Economische Raad stelt in haar publicatie 7 van september 2016 dan ook, dat niet iedereen als vanzelf profiteert van de nieuwe kansen. Omscholing, passende wet- en regelgeving en afspraken tussen sociale partners kunnen helpen om veranderingen in goede banen te leiden. 2.4 Positionering Smart The Hague De kernboodschap van Smart The Hague sluit aan bij de branding van de stad: Den Haag, internationale stad van vrede en recht, is constant in ontwikkeling. De bijzondere status van de stad trekt veel regeringsleiders, kennisinstellingen, maatschappelijke organisaties, bedrijven en studenten aan. Overheid, bedrijfsleven en kennisinstellingen werken hier met elkaar samen, delen hun kennis en ontwikkelen nieuwe ideeën. Door krachten te bundelen komen we tot slimme oplossingen en innovaties die de stad beter maken. Het programma Smart The Hague koppelt technologie en innoverende initiatieven aan elkaar. Met Smart The Hague worden ICT, data en nieuwe technologie ingezet om problemen op te lossen en het leven in de stad te verbeteren. Van elkaar leren en samen innoveren. Zo is Den Haag klaar voor de toekomst. Veel steden zeggen een Smart City te zijn. Maar wat onderscheidt onze Smart City dan ten opzichte van de andere steden? Voor het programma Smart The Hague zijn dat deze thema s: 2.4.1 Resilient Cities / Cyber Security In Den Haag werken iedere dag tienduizenden mensen aan een veiligere en rechtvaardigere wereld. Allereerst is Den Haag het kloppend hart van het grootste veiligheidscluster van Europa: The Hague Security Delta. Hier werken ruim 13.000 mensen in zo'n 400 organisaties met elkaar samen om de veiligheid in de wereld te vergroten, met name op het gebied van cybersecurity. 6 Rathenau Instituut (2015): Werken aan de robotsamenleving. Juni 2015 [online]: https://www.rathenau.nl/nl/publicatie/werken-aan-de-robotsamenleving 7 Sociaal Economische Raad (2016): Mens en technologie: samen aan het werk. September 2016 [online]:https://www.ser.nl/nl/~/media/db_deeladviezen/2010_2019/2016/mens-technologie/menstechnologie-publieksversie.ashx 7
Samenwerking binnen en tussen sectoren levert nieuwe kennis en innovatieve producten op. Daarnaast heeft Den Haag op het gebied van kustverdediging ervaring opgedaan met innovatieve en duurzame technieken. De zandmotor voor de kust van Kijkduin is daar het meest sprekende voorbeeld van. Met de toetreding tot het 100 Resilient Cities netwerk van de Rockefeller Foundation is Den Haag vervolgens uitstekend gepositioneerd om andere steden in de wereld te helpen op het gebied van de beveiliging van digitale systemen en kustverdediging. Dit past goed bij de ontwikkeling dat steden steeds belangrijker worden voor het aandragen van oplossingen voor de problemen van deze tijd, zoals klimaatverandering, het vluchtelingenvraagstuk en internationaal terrorisme. 2.4.2 Buitenruimte Den Haag groeit en bloeit. Al jaren wordt hard gewerkt om de stad mooier, veiliger en beter bereikbaar te maken. Hiertoe wordt fors geïnvesteerd in de ontwikkeling en beheer van de buitenruimte. De opkomst van nieuwe technologie heeft ook weerslag op de inrichting van de buitenruimte en verandert daarmee ook het beheer. Nu al zijn steeds meer laadpalen voor elektrische voertuigen zichtbaar en concepten als Smart Highways doen hun intrede. Straks doen robots of drones de inspecties bij tunnels, riolen en verlichting of onder water. Op de achtergrond is goed beheer van data daarbij van groot belang; om te sturen op storingen maar ook om inwoners inzicht te geven in de kwaliteit van de gemeentelijke dienstverlening en hun leefomgeving. De opgave is om deze nieuwe technologische ontwikkelingen bij te houden en toe te passen bij het beheer. De uitdagingen én kansen die hieruit voortkomen worden integraal opgepakt vanuit het programma Buitenruimte. 2.4.3 ICT/Telecomsector Den Haag is een compacte stad met een prettige, open sfeer. Overheid, bedrijfsleven en kennisinstellingen zitten letterlijk op steenworp afstand van elkaar. Dit zorgt voor korte lijnen onderling. Veel toonaangevende organisaties kiezen dan ook bewust voor Den Haag. Want hier kan je invloed uitoefenen, je netwerk vergroten, unieke samenwerkingen aangaan en het verschil maken in de wereld. De economische clusters Energy, Finance & Legal en ICT & Telecom zijn in Den Haag sterk vertegenwoordigd. Je vindt er dan ook de (hoofd)kantoren van multinationals als Shell, Total, Siemens, Huawei, KPN, T-Mobile, Aegon, ING en Nationale Nederlanden. Logisch dat LoRa (Low Power Wide Area Networks), een energiezuinige netwerktechnologie, het eerst live ging in deze regio (Rotterdam en Den Haag). Het biedt de stad de mogelijkheid om op grote schaal sensortechnologie in te zetten in de openbare ruimte. Denk bijvoorbeeld aan slimme straatverlichting, het meten van waterniveaus of bezettingsgraad van parkeerplekken. 2.4.4 Strand Den Haag is de enige grote Nederlandse stad aan zee. Op een steenworp afstand van de historische binnenstad vind je maar liefst elf kilometer strand, met als bekendste trekpleister Scheveningen. De badplaats wordt de komende jaren nóg aantrekkelijker voor ondernemers, bewoners en bezoekers door het meerjarig investeringsprogramma De Kust Gezond. Binnen dit programma wordt Scheveningen straat voor straat aantrekkelijker gemaakt. De start wordt gemaakt met de plekken waar de meeste bezoekers komen, zoals de noordelijke boulevard en de Gevers Deynootweg. De eerste investeringen zijn al zichtbaar op en rond het Palaceplein en het Seinpostduin. Een slimme combinatie is gemaakt: de benodigde slimme infrastructuur voor smart city toepassingen, wordt tegelijkertijd aangebracht tijdens de inrichting van De Kust Gezond, waardoor een gezichtsbepalend gebied van Den Haag op efficiënte wijze wordt voorzien van een toekomst vaste infrastructuur die ook smart city toepassingen binnen het gebied mogelijk maakt. Zo kunnen smart city concepten worden ingezet om maatschappelijke thema s als bereikbaarheid, veiligheid en economische groei te realiseren. Deze voorzieningen bieden ook ruimte om in een living lab samen met bewoners, ondernemers en kennisinstellingen 8
samen te werken aan innovatie, ondernemerschap en duurzaamheid, om te zorgen dat Scheveningen een aantrekkelijk vestigingsklimaat behoudt. Met de investeringen in het kader van De Kust Gezond en Smart City wordt Scheveningen de meest innovatie badplaats van Europa. 2.5 Aansluiting op maatschappelijke vraagstukken Onderstaande figuur geeft weer hoe de Werkwijze Smart The Hague zich verhoudt tot de belangrijkste agenda s van Den Haag. Figuur 3: Samenhang doelen, thema s en diensten, o.b.v. coalitiekakkoord Bij opgaven in het bestaande areaal dient innovatie ook vanuit maatschappelijke meerwaarde te worden benaderd. Dit betekent dat in voorkomende gevallen, nieuwe oplossingen, werkwijzen en investeringen nodig zijn, in plaats van alleen het oude/bestaande vervangen. Een voorbeeld hiervan is Openbare Verlichting, dat door innovaties naast de verlichtingsfunctie zich heeft doorontwikkeld tot een Smart City hub waarmee met inzet van sensoren de veiligheid, verkeersdoorstroming, beleving van de openbare ruimte en mobiele connectiviteit in een stad verbeterd wordt. 9
3. Aanpak 3.1 Faciliteren projecten Het belangrijkste instrument waarmee Smart The Hague haar doelstellingen bereikt, is het faciliteren van projecten. Zo leggen we de verbinding tussen gemeentelijke diensten, sturen we op de samenwerking met de quadruple helix en denken we mee over marktverkenning, inkoop en de aansluiting op standaarden. Waar nodig leveren we cofinanciering in de initiatiefase. Ontkokering, innovatie en hergebruik staan centraal. Naast het begeleiden van lopende projecten heeft het programmabureau de taak nieuwe projecten aan te jagen. Projecten worden geselecteerd op basis van criteria die zien op bijdrage en haalbaarheid. Bijdrage: - Maatschappelijke bijdrage aan minimaal één van de Smart City thema s: daarmee is het project in lijn met gemeentelijk beleid; - Economische bijdrage: aantoonbare bijdrage aan concurrentiepositie en vestigingsklimaat van de stad; - Innovatie: inzet van nieuwe technologie, data en/of ict om economische en maatschappelijke bijdrage op een innovatieve wijze te behalen; - Samenwerking in quadruple helix: binnen het project werken stakeholders uit de quadruple helix in gedeelde verantwoordelijkheid samen en - Integrale benadering: cross-overs naar andere sectoren worden gestimuleerd. Haalbaarheid: - Er is een ervaren maatschappelijke noodzaak (urgentie) en er zijn stakeholders die bereid zijn energie in het project te steken (eigenaarschap van betrokken partijen); - Schaalbaarheid: het project biedt mogelijkheid tot opschaling in de stad en naar andere steden en - Technische/commerciële haalbaarheid: de technologie leent zich voor gebruik in het project en het is aannemelijk dat er stakeholders zijn die nu en in de toekomst de inzet van de technologie financieren (bijv. marktpartijen). Geselecteerde projecten worden toegevoegd aan het projectportfolio. Bij de samenstelling van het projectportfolio wordt rekening gehouden met de werkwijze van het programma en verdeling over de verschillende thema s, zodat Smart The Hague langs verschillende thema s ontwikkeld wordt. 3.2 Samenwerking De verbinding van interne medewerkers past bij de integrale aanpak die Smart The Hague voorstaat. Veel initiatieven vinden plaats binnen meerdere kokers van gemeentelijke diensten en worden ingevuld door meerdere partijen. Het programmabureau faciliteert zogenaamde cross-overs tussen verschillende afdelingen, waardoor de afdelingen elkaar kunnen versterken. Vervolgens legt het programmabureau de verbinding over de grenzen van de gemeentelijke organisatie heen, in de quadruple helix. Een project wordt dan vanuit meerdere disciplines, organisatieculturen en belangen benaderd. Dit levert sterkere projecten en kennisdeling op, met een grotere kans om een echte en duurzame impact te hebben op onze maatschappij. Dit voelen de mensen in het project en zij lezen over hun successen in de krant. Voor de diensten betekent dit inhoudelijk en sociaal sterkere medewerkers, projecten op het voorfront van de technologische ontwikkeling en vooral een grotere maatschappelijke effectiviteit. Naast samenwerking met verschillende afdelingen op projectniveau wordt ook op programmaniveau samengewerkt. Een belangrijke samenwerkingspartner van programma Smart The Hague is het CIO-office van de gemeente Den Haag. Bij hen ligt de belangrijke taak om een goede ICT-infrastructuur te realiseren, die als basis dient voor de Smart The Hague activiteiten. Andere 10
belangrijke programma s met raakvlakken zijn Impact Economy, ICT in de Stad, Resilient Cities, Duurzaamheid & Energie en Stad in Transitie. 3.3 Communicatie Voor bewoners, bedrijven, gemeentelijke diensten en kennisinstellingen is het van belang dat de ambities, de plannen, de projecten en de vorderingen van Smart The Hague bekend zijn. Daarom investeren we nadrukkelijk in communicatie. Hiervoor is een strategisch communicatieplan 2016-2018 en een communicatieframe opgesteld. De strategie richt zich op het vindbaar en zichtbaar maken van (de projecten van) het programma Smart The Hague via een mix van online en offline media-instrumenten als website, sociale media en het (mede) organiseren van evenementen. Hierbij benadrukken we de eerder beschreven positionering van Smart The Hague die Den Haag onderscheidt ten opzichte van andere steden met een Smart City programma. Voor Smart The Hague zijn dat: Resilient Cities /Cyber Security, Government City, ICT/Telecom en Strand. 3.4 Randvoorwaarden Onder randvoorwaarden verstaan we thema s en kaders die noodzakelijk zijn voor het realiseren van Smart The Hague projecten. De inzet van het programmabureau zal per randvoorwaarde verschillen van meedenker tot aanjager en zelfs trekker. Die laatste rol wordt slechts ingevuld als er sprake is van een onderwerp dat door de staande organisatie niet (kan) worden opgepakt. 3.4.1 Kaders voor fysieke infrastructuur In Den Haag komt er meer en meer technologie in de openbare ruimte. Veel van de slimme toepassingen vragen verder om connectiviteit en stroomvoorziening. Een belangrijk aspect is de beveiliging en verbinding van technologieën. Dit vraagt om afstemming en kaders. Voor beide geldt dat het moeilijk is om die voorafgaand aan de projecten op te zetten, omdat niet duidelijk is hoe innovatie en technologie zich ontwikkelt. Daarom kiest het Smart The Hague programmabureau ervoor om deze kaders al doende en in samenwerking met betrokken diensten en in overleg met andere steden te ontwikkelen. Hierbij nemen we het voortouw waar het uniek Haagse thema s betreft, zoals privacy en security. Voor het overige sluiten we aan bij bestaande standaardisatie-initiatieven. 3.4.2 Kennisuitwisseling Smart The Hague maakt onderdeel uit van een wereldwijde ontwikkeling om steden slimmer en leefbaarder te maken. Daarom zetten we in op samenwerking met andere (internationale) steden en participeren we in verschillende nationale en internationale overlegorganen. 8 Deze kennis gebruiken we om de doelstellingen van Smart The Hague verder te brengen en te leren van goede voorbeelden. 3.4.3 Privacy Als internationale stad van vrede en recht hechten we veel waarde aan veiligheid voor alle betrokkenen bij Smart The Hague, in het bijzonder de bewoners. Het CIO-office borgt de privacy op basis van wettelijke kaders. Tegelijkertijd vraagt innovatie de ruimte om te experimenteren, dat kan niet zonder grenzen op te zoeken. Voor Smart The Hague geldt dan ook dat we verkennen wat maatschappelijk gezien acceptabel is, om daarmee input te geven voor de kaders van het CIO-office. Indien wetgeving niet toereikend is, worden dilemma s voorgelegd aan de gemeenteraad. 3.4.4 Samenwerking HSD / cybersecurity Het is van groot belang dat Smart The Hague ook safe en secure is, met name op het gebied van cybersecurity. Hierin staat de samenwerking met The Hague Security Delta (HSD) centraal. 8 Digitale Steden Agenda, Agenda Stad en de NEN (in de Nederlandse Strategisch Advies Groep Smart Cities, NL- SAGSC) Global Smart City & Communities Coalition (Wereldwijd), City Protocol Society (Europees). 11
Cybersecurity krijgt nadrukkelijk aandacht bij de start van een project en bij de beoordeling van de schaalbaarheid van initiatieven door de stad. 3.4.5 Urban Living Labs De verschillende Smart City projecten moeten ergens in de stad landen. Met living labs organiseert Smart The Hague lokale proeftuinen waar verschillende Smart City oplossingen geïmplementeerd kunnen worden. Bij de ontwikkeling van living labs wordt zoveel mogelijk aangesloten bij gebiedsontwikkeling. Bij succesvolle implementatie in de living labs kan een project opgeschaald worden en breder over de stad worden uitgerold. Er is bijvoorbeeld een Smart City catalogus ontwikkeld voor de herinrichting van het Beatrixkwartier met toepassingen die het gebied aantrekkelijker, veiliger en duurzamer maken. 3.4.6 Kansen met Data Eén van de belangrijkste kansen die voortkomt uit de voortschrijdende digitalisering, is de enorme toename van nieuwe, toegankelijke en betaalbare data. Voor Smart The Hague is het daarom belangrijk om als gemeente hiermee te leren werken en bovenal te innoveren. Smart The Hague richt zich met name op de uitwisseling van data met externe partijen en goed gebruik van data uit Internet of Things-toepassingen. 3.5 Financiering Het budget voor uitvoering van het programma Smart The Hague bedraagt 2,4 Mio voor de periode 2014-2018 en wordt gefinancierd uit het Fonds Economische Structuurversterking (hierna: FES). Hiervan is ultimo 2016 circa 1,2 Mio gerealiseerd. De verwachting is dat in 2017 en 2018 het restant van 1,2 Mio wordt gerealiseerd. Hierbij is een onderscheid te maken tussen de vaste kosten van het programmabureau en cofinanciering van projecten. Vaste kosten voor het programmabureau (communicatie & fte s) worden nu gefinancierd uit het FES. Om in 2017 en verder meer slagkracht te hebben wordt dit uitgebreid met (gedetacheerde) formatie uit de verschillende gemeentelijke diensten. De nadruk bij projectfinanciering ligt op het faciliteren van opstartactiviteiten van projecten (bv. een haalbaarheidsonderzoek of marktverkenning) en bij de financiering van pilotprojecten. Dit vindt plaats op basis van cofinanciering uit het smart city projectenbudget (dat eveneens uit het FES wordt gefinancierd) en uit reguliere beleidsbudgetten van de betreffende gemeentelijke diensten. Elke cofinanciering dient apart te worden aangevraagd en wordt beoordeeld op de impact van het betreffende project op het realiseren van de programma doelstellingen. Naast gemeentelijke budgetten wordt bij de projectfinanciering ook uitdrukkelijk gekeken naar externe financieringsbronnen. Hiertoe faciliteert het programmabureau de inzet van alternatieve vormen van (co-)financiering als concessies, PPS-constructies en (Europese) subsidies. 12