Projectonderwijs in het hbo
projectonderwijs in het hbo De docent als projectontwikkelaar en projectbegeleider Maria van Holten en Rietje van Vliet (red.) Met bijdragen van Jos de Kleijn en Pieter Mostert Bohn Stafleu Van Loghum Houten 2009
2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. isbn 978 90 313 6206 6 nur 841 Vormgeving omslag en binnenwerk: Bottenheft, Marijenkampen Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus 246 3990 GA Houten www.bsl.nl
Inhoud Voorwoord 7 1 projectonderwijs als concept 9 Oriëntatie op de beroepspraktijk 11 Krachtige leeromgeving 12 De drie mijlpalen van onderwijsprojecten 14 Onderwijsprojecten en praktijkklussen 15 Docentrollen 17 2 van praktijkvraag naar onderwijsproject 23 Opdrachtgevers en hun praktijkvragen 26 Projectontwikkelaars en hun onderwijsproject 31 Eisen aan het beroepsproduct 34 Is de opdracht voor studenten te doen? 38 Flankerend onderwijs 41 3 het vooronderzoek 45 Kennis aansturen 48 Typen onderzoeksopdrachten 49 Wel of geen hulp? 54 4 het plan van aanpak 59 Doel 62 De onderdelen 66 Feedback op het plan van aanpak 68 Het kan ook anders 71 5 de begeleidingsstructuur 75 Kick-off bijeenkomst 78
De wekelijkse vergaderstructuur 80 Leren samenwerken 84 Irritaties in de groep 87 Is de begeleiding voor docenten te doen? 88 6 kwaliteitsborging 93 Validatie 96 Reviews 98 Planning validaties en reviews 100 7 beoordeling 105 Beoordelen aan de hand van de Dublindescriptoren 108 Wat wordt er beoordeeld? 110 Stappen in de beoordeling 111 Het eindcijfer 117 Is de beoordeling voor docenten te doen? 119 8 de projecthandleiding 121 Algemene projecthandleiding 124 Projecthandleiding voor studenten 128 Docentenhandleiding 130 Tips voor het schrijven van handleidingen 131 bijlagen 135 Bijlage I Aanbevolen literatuur 137 Bijlage II Vragen voor een zinvolle teamdiscussie over projectonderwijs 139 Bijlage III Projectequalizer 143 Bijlage IV Checklist voor de projectontwikkelaar 145 Bijlage V Checklist voor afspraken met een externe opdrachtgever 147
Voorwoord De Hogeschool Rotterdam investeert op dit moment in praktijkgericht leren in nauwe samenwerking met het beroepenveld. Dit vertaalt zich in onderwijsprojecten waarin studenten aan opgaven uit de praktijk werken. Op zichzelf is projectonderwijs in het hbo niet nieuw; al langer werken studenten in groepen aan beroepsgerichte projectopdrachten. Echter, vaak waren deze opdrachten geconstrueerd, door de docent bedacht. Meer en meer wordt gangbaar om met echte opgaven uit de praktijk te werken. Dit is minder eenvoudig dan het lijkt. Praktijkvragen leiden niet automatisch tot goede onderwijsprojecten. Soms zijn die praktijkvragen zo enkelvoudig, dat het leereffect nihil is; soms zijn ze zo complex, dat studenten erin vastlopen. De praktijkopdrachten moeten daarom eerst bewerkt worden. Ook leidt de samenwerking met externe opdrachtgevers tot nieuwe vragen en een andere, ingewikkelder rol van de projectbegeleider. Veel gehoorde kritiek op projectonderwijs is verder dat studenten met deze onderwijsvorm zo weinig kennis opdoen. Deze knelpunten vormden voor ons voldoende aanleiding om best practices uit de Hogeschool Rotterdam samen te brengen, te analyseren en in een boek te presenteren. Het is geen boek geworden over projectmatig werken, noch over projectmanagement. Het is wel een boek met voorbeelden en handreikingen om projecten vanaf het eerste contact met de opdrachtgever tot en met de oplevering en beoordeling van het eind - product te optimaliseren. De tekst richt zich op hbo-docenten die projecten ontwikkelen en begeleiden. Daarom spreken we in dit boek van projectontwikkelaars en projectbegeleiders. Onderwerpen die aan de orde komen, zijn onder meer: samenwerking met het beroepenveld en lectoraten, kwaliteitsborging, begeleidings- en beoordelingsvraagstukken en de mijlpalen in het project. Er wordt extra aandacht gegeven aan hoe kennisverwerving binnen onderwijsprojecten aan te sturen. Dit boek is gerealiseerd met steun van het Platform Bèta Techniek in het kader van het Sprint-programma (stimuleringspremie innovatie techniek). Met dit programma wil het ministerie van oc&w instellingen voor hoger onderwijs stimuleren het technisch onderwijs te innoveren. Veel medewerkers van de Hogeschool Rotterdam hebben een bijdrage aan het boek geleverd door ons te voorzien van uitgebreide voorbeelden van projecten, beoordelingsmodellen, processchema s, projecthandleidingen en dergelijke. Bij de uitwerking van enkele thema s hebben we advies gevraagd aan de externe onderwijsadviseurs Jos de 7
voorwoord Kleijn en Pieter Mostert. Met hun ideeën over projectontwikkeling en projectbegeleiding hebben zij een belangrijk aandeel gehad in de totstandkoming van dit boek. Verder kwam de ondersteuning van Sandra Storm en Marieke Kloek, onderwijsadviseurs van de Hogeschool Rotterdam. Onderwijsmanagers Ron Weerheijm en Willy Leferink hebben hun ervaringen en die van hun docenten met projectonderwijs uitgebreid toegelicht, waardoor duidelijk werd wat precies de knelpunten zijn waar projectontwikkelaars en projectbegeleiders tegenaan lopen. Onderwijsadviseur Mariska Wit ten slotte heeft de tekst minutieus doorgelezen en van kritisch commentaar voorzien. Deze collega s zijn we veel dank verschuldigd. Mochten we ondanks hun wijze adviezen toch gekozen hebben voor een eigen koers, dan zijn we daar zelf voor verantwoordelijk. maria van holten en rietje van vliet (redactie) Rotterdam, juli 2009 8