Socio-demografisch profiel (SDP) en de impact van de vergrijzing op de lokale besturen

Socio-demografisch profiel (SDP) en de impact van de vergrijzing op de lokale besturen Anne-Leen Erauw Belfius Research Trefdag sociaal 26 april 2016 Antwerpen 1

Socio-demografisch profiel (SDP) SDP? 1/ Waarom en wat? 2/ Demografische prognoses België 3/ Demografische prognoses Vlaanderen 4/ Lokaal aan de slag met het SDP 2

Waarom lokaal Socio-demografisch profiel? Expertise van Belfius in de lokale sector Diensten op maat van de sector Beleidsondersteunend Link met de lokale financiën Impact van vergrijzing? 4

Wat is het lokaal Socio-demografisch profiel? Algemene filosofie SDP: Individueel analyse-instrument per bestuur OCMW & gemeente Zo veel mogelijk facetten van de demografie weergeven en wat er sociaal-economisch mee samenhangt Presentatie van de cijfers en trends door Belfius Public Banker Terugkoppeling / evaluatie van het beleid door het bestuur 5

Waarom lokaal Socio-demografisch profiel? Belang van demografie Besturen is vooruitkijken Bevolking = strategische variabele voor lokale overheden Lokale beleid afstemmen op demografische evolutie Electorale basis zal beïnvloed worden door het vergrijzingseffect Succesbarometer van het gevoerde beleid Bepalend criterium voor financiering en interne organisatie (aantal schepenen, verloning) 6

Wat is het lokaal Socio-demografisch profiel? Algemene filosofie SDP: Benchmark: geeft positie vd gemeente aan de hand van relatieve cijfers Gemeente Cluster Typologie gemeenten Belfius Provincie Gewest 7

Wat is het lokaal Socio-demografisch profiel? Gemeentelijke statistieken uit officiële gegevensbronnen : 8 FOD Economie (be.stat) demografie (leeftijdsstructuur, bevolkingsevolutie) inkomens van de bevolking bodembestemming, vastgoedprijzen, Kruispuntbank van de Sociale Zekerheid actieve en niet-actieve bevolking Rijksdienst voor Pensioenen aantal gepensioneerden, pensioenbedragen Planbureau & Studiedienst Vlaamse Regering bevolkingsprojecties 2060 (resp. 2025) Vlaamse Agentschappen Zorg / Onderwijs / Kruispuntbank van de Ondernemingen

Socio-demografisch profiel (SDP) volgens thema s Gemeente - OCMW Demografische dynamiek Health Care / Silver Evolutie Levensstandaard SDP en thema s Youth Care Diversity Smart / Leefmilieu Economische activiteit 9 9

Demografische prognoses voor België voor 2060 Demografische evolutie Hogere levensverwachting, lagere vruchtbaarheid, internationale immigratie 11,2 miljoen +16,2% 13 miljoen 40 000 inwoners erbij elk jaar 2015 2060 Bron: Federaal Planbureau 11

Demografische evolutie in België 2005-2015 Demografische transitiefase ingezet Lager geboortecijfer en hogere levensverwachting 12 Bevolking per leeftijd >100 Jaar 2015 96 Jaar 2005 92 88 84 80 76 72 68 64 60 56 52 48 44 40 36 32 28 24 20 16 12 8 4 <1 0 50.000 100.000 150.000 200.000

Demografische evolutie in België 2005-2015 13 Vaststellingen: Vergrijzingstrend Verjonging Vergrijzing= Bevolking van 65 jaar en ouder / jongeren minder dan 15 jaar potentieel actieve bevolking Verhouding volgens leeftijdsgroepen Definities volgens internationale standaarden (OESO) >100 96 92 88 84 80 76 72 68 64 60 56 52 48 44 40 36 32 28 24 20 16 12 8 4 <1 80 jaar en ouder 65-79 jaar 0 50.000 100.000 150.000 200.000 Jaar 2015 Jaar 2005 40-64 jaar 15-39 jaar Minder dan 15 jaar

Demografische evolutie in België 2005-2015 Vaststellingen: Vergrijzingstrend Verhouding volgens leeftijdsgroepen 14 Vergrijzing= Bevolking van 65 jaar en ouder / jongeren minder dan 15 jaar Bij een normale piramide: ratio <100% Met de vergrijzing van de bevolking wordt de ratio 100% of meer >100 96 92 88 84 80 76 72 68 64 60 56 52 48 44 40 36 32 28 24 20 16 12 8 4 <1 80 jaar en ouder 65-79 jaar 0 50.000 100.000 150.000 200.000 Jaar 2015 Jaar 2005 40-64 jaar 15-39 jaar Minder dan 15 jaar

Demografische evolutie in België 2005-2015 Vaststellingen: Vergrijzing intensiever Verhouding volgens leeftijdsgroepen 15 Intensiteit vd vergrijzing= Bevolking van 80 jaar en ouder / ouderen 65-79 jaar Indicator voor hogere lasten als gevolg van het verlies aan zelfredzaamheid >100 96 92 88 84 80 76 72 68 64 60 56 52 48 44 40 36 32 28 24 20 16 12 8 4 <1 80 jaar en ouder 65-79 jaar 0 50.000 100.000 150.000 200.000 Jaar 2015 Jaar 2005

Demografische evolutie in België 2005-2015 Vaststellingen: Vergrijzingstrend Verhouding volgens leeftijdsgroepen Indicator van de economische druk vb: op de sociale zekerheid 16 Afhankelijkheid = Bevolking van 65 jaar en ouder + jongeren minder dan 15 jaar tov de actieve leeftijd potentieel actieve bevolking >100 96 92 88 84 80 76 72 68 64 60 56 52 48 44 40 36 32 28 24 20 16 12 8 4 <1 80 jaar en ouder 65-79 jaar 0 50.000 100.000 150.000 200.000 Jaar 2015 Jaar 2005 40-64 jaar 15-39 jaar Minder dan 15 jaar

Demografische evolutie in België Vaststelling toekomst in twee fasen: 1) Vergrijzingstrend tussen 2015-2030: babyboomers verlaten de arbeidsmarkt Financiering pensioenen komt onder druk 2) Vergrijzing wordt intensiever vanaf 2035 Aantal 80-plussers verdubbelt Zullen met ongeveer 1,2 miljoen zo n 9 % uitmaken vd Belgische bevolking 17

Demografische evolutie in Vlaanderen 2005-2015 Leeftijdspiramide wordt langzaamaan breder aan de top 95 jaar en meer 2015 90-94 jaar 85-89 jaar 80-84 jaar 75-79 jaar 70-74 jaar 65-69 jaar 60-64 jaar 55-59 jaar 50-54 jaar 45-49 jaar 40-44 jaar 35-39 jaar 30-34 jaar 25-29 jaar 20-24 jaar 15-19 jaar 10-14 jaar 5-9 jaar Minder dan 5 jaar 2005 19 0 100.000 200.000 300.000 400.000 500.000

Demografische evolutie in Vlaanderen 2015-2025 Leeftijdspiramide wordt langzaamaan breder aan de top 95 jaar en meer 2025 90-94 jaar 85-89 jaar 80-84 jaar 75-79 jaar 70-74 jaar 65-69 jaar 60-64 jaar 55-59 jaar 50-54 jaar 45-49 jaar 40-44 jaar 35-39 jaar 30-34 jaar 25-29 jaar 20-24 jaar 15-19 jaar 10-14 jaar 5-9 jaar Minder dan 5 jaar 2015 20 0 100.000 200.000 300.000 400.000 500.000

Demografische evolutie in Vlaanderen 2025-2035 Leeftijdspiramide wordt langzaamaan breder aan de top 95 jaar en meer 90-94 jaar 85-89 jaar 80-84 jaar 75-79 jaar 70-74 jaar 65-69 jaar 60-64 jaar 55-59 jaar 50-54 jaar 45-49 jaar 40-44 jaar 35-39 jaar 30-34 jaar 25-29 jaar 20-24 jaar 15-19 jaar 10-14 jaar 5-9 jaar Minder dan 5 jaar 2035 2025 21 0 100.000 200.000 300.000 400.000 500.000

Demografische evolutie in Vlaanderen 2035-2045 Leeftijdspiramide wordt langzaamaan breder aan de top 95 jaar en meer 90-94 jaar 85-89 jaar 80-84 jaar 75-79 jaar 70-74 jaar 65-69 jaar 60-64 jaar 55-59 jaar 50-54 jaar 45-49 jaar 40-44 jaar 35-39 jaar 30-34 jaar 25-29 jaar 20-24 jaar 15-19 jaar 10-14 jaar 5-9 jaar Minder dan 5 jaar 2045 2035 22 0 100.000 200.000 300.000 400.000 500.000

Demografische prognoses per regio Fundamentele trend van vergrijzing Verschil in vergrijzingsritme per regio: Vlaanderen veroudert sneller Evolutie van de vergrijzingscoëfficient Vlaanderen Wallonië Brussel Vlaanderen: 87,7 % Wallonië: 72,0 % Brussel: 51,2 % 2015 Bron: Berekeningen Belfius op basis van prognoses Federaal Planbureau 23

Maatschappelijke gevolgen van deze vergrijzingstrend Maatschappelijke verandering met vele facetten Beleid en collectieve solidariteitsmechanismen Verhouding actieve versus niet-actieve leeftijd wijzigt Volume-impact voor medische sector & zorgsector => Smart Care Woningen Meer vraag naar eenpersoonswooneenheden Comfortabel en nabij wonen Veiligheid en toegankelijkheid Sociale cohesie Transport Voorziet overheid in formele opvang en solidariteitsmechanismen? Biedt ook tal van nieuwe mogelijkheden! In functie van behoeften 24

Demografische ontwikkelingen op lokaal niveau Demografie op lokaal niveau Analyse toont aan dat daar de afwijkingen het grootst zijn Verschillen in vergrijzingscoëfficient Gem eenten Socio-econom ische clusters Arrondissem enten Provincies Gew esten 2015 Minimum 52,6 % Min. Wde (gem) 36,9% Vlaanderen: Nationaal 87,7 % gemiddelde Wallonië: 72,0 % 101,1% Brussel: 51,2 % Max. w aarde Max. w aarde Maximum 273 % Max. Wde (gem) 255,7% 26

Demografische ontwikkelingen op lokaal niveau Demografie op lokaal niveau Analyse toont aan dat daar de afwijkingen het grootst zijn Vergrijzingscoëfficient Verschilt sterk per gemeente 2015 27

Demografische ontwikkelingen op lokaal niveau Specifiek voor demografie op lokaal vlak Migratie-effecten spelen grote rol Natuurlijk saldo : geboorten - overlijdens Migratiesaldo : vestiging vertrek (uit / naar binnenland of van / naar buitenland) Componenten van de natuurlijke evolutie (geboorten / sterftes) leunen aan bij de structurele langetermijntendensen (levensverwachting, model van huishoudens,..) Terwijl migraties veeleer conjuncturele fenomenen zijn maar ook samenhangen met de leeftijd o SDP Economische activiteit meten via bodembestemming, woningenbestand, vastgoedprijzen, pendelstromen, bedrijven SDP 28

Demografische ontwikkelingen op lokaal niveau Specifiek voor demografie op lokaal vlak De intensiteit van de migratie varieert met de leeftijd Emancipatorische migratie (18-25 jaar) Migratie verbonden met gezinsuitbreiding (30-40) Migratie bij pensionering (60-65-70) Migratie verbonden met het verlies aan zelfredzaamheid (75-85) Omwenteling van de leeftijdsstructuur binnen sommige gemeenten SDP SDP meet grootte van de huishoudens, gender & diversiteit, bevolkingsstructuur, leeftijdsstructuur, gemiddelde leeftijd, migratiecomponenten, schoolgaande jeugd, kinderopvang, actieve bevolking, bedrijven en zelfstandigen 29

Demografische ontwikkelingen op lokaal niveau Leeftijdsstructuur verschilt sterk (2015) 90-94 jaar 80-84 jaar 70-74 jaar 60-64 jaar 50-54 jaar 40-44 jaar 30-34 jaar 20-24 jaar 10-14 jaar Minder dan 5 jaar 90-94 jaar 80-84 jaar 70-74 jaar 60-64 jaar 50-54 jaar 40-44 jaar 30-34 jaar 20-24 jaar 10-14 jaar Minder dan 5 jaar Residentiële rand (V11) -20.000-10.000 0 10.000 20.000 Kleine landbouwgemeenten (V9) -20.000-10.000 0 10.000 20.000 Man Vrouw Man Vrouw Kustgemeenten (V16) -15.000-10.000-5.000 0 5.000 10.000 15.000-100.000-50.000 0 50.000 100.000 90-94 jaar 80-84 jaar 70-74 jaar 60-64 jaar 50-54 jaar 40-44 jaar 30-34 jaar 20-24 jaar 10-14 jaar Minder dan 5 jaar Grote en regionale steden (V15) 90-94 jaar 80-84 jaar 70-74 jaar 60-64 jaar 50-54 jaar 40-44 jaar 30-34 jaar 20-24 jaar 10-14 jaar Minder dan 5 jaar 30

Demografische ontwikkelingen op lokaal niveau Impact voor de lokale besturen Beleid voeren voor de verschillende doelgroepen in de bevolking Effect via de inkomensbasis Aanvullende personenbelasting ( inkomen vermindert bij pensionering) Onroerende voorheffing op woningen en bedrijfsgebouwen o SDP Verhouding actieve / niet-actieve bevolking, gezinsinkomens en pensioenen, verhoogde tussenkomst in medische zorg (RVV en OMNIO-statuut) 31

Demografische ontwikkelingen op lokaal niveau Impact voor de lokale besturen Effect via de uitgaven voor sociaal beleid & aanverwante facetten Aanbod van diensten Investeringen voor de toekomst ( Smart City -concept) SDP o Kwaliteit leefmilieu, bestaande aanbod van diensten voor ouderen en jongeren, infrastructuur Uitdaging: Evenwicht houden tussen een aangepaste openbare dienstverlening en het noodzakelijke financiële evenwicht 32

Wat is het lokaal Socio-demografisch profiel? Structuur van de analyse: Demografische structuur en samenstelling Indicatoren niveau van vergrijzing van de bevolking Demografische prognoses (2025) Socio-economische indicatoren die samenhangen met vergrijzing, vergroening, verkleuring enz. Aanbod van diensten en infrastructuur voor ouderen & jongeren 33