Uitgangspuntennotitie Regionale Energiestrategie Hart van Brabant 30 november 2016
AANLEIDING Nederland heeft dit jaar het Klimaatakkoord van Parijs getekend. Samen met 195 andere landen. De euforie van het akkoord moet nu worden vertaald naar het naleven van de akkoorden. En dat is een grote opgave. In vergelijking met andere Europese landen voltrekt de energietransitie in Nederland zich nog te traag. Eerder afgesproken Europese doelstellingen worden met het huidige tempo niet gehaald. Het Nationaal Energieakkoord dat in 2013 werd gesloten is een stap in de goede richting; maar alleen als het in de praktijk wordt gebracht. Niet alleen door de Rijksoverheid zijn energie-gerelateerde akkoorden ondertekend. Ook op provinciaal en regionaal niveau zijn door tal van organisaties afspraken gemaakt over het gebruik van duurzame energie. Noord-Brabant kent de Brabantse Energie Alliantie en de Brabantse Deal Nul op de Meter. En Hart van Brabant manifesteert zich als één van de Energieke Regio s in Nederland. Regio s waarbij koploperbedrijven op het gebied van duurzame energie aangemoedigd worden andere bedrijven te enthousiasmeren en te verleiden hun energiehuishouding te verduurzamen. Daarnaast zijn er in (gemeenten van) onze regio inmiddels vele green deals afgesloten waarbinnen partijen energiebesparing en duurzame energie realiseren en heeft onze regio een eigen Midden- Brabantse Ontwikkelingsmaatschappij voor Energie en Duurzaamheid (MOED). Hart van Brabant herbergt tientallen initiatiefnemers die zich inzetten om het energieverbruik van zichzelf en andere partijen te verminderen en te verduurzamen. Aan lokale energie-initiatieven is allerminst een gebrek. De uitdaging ligt vooral in het verbinden en opschalen van de vaak op zichzelf staande initiatieven alsook als het scheppen van een omgeving waarin steeds weer nieuwe initiatieven ontstaan. De ervaringen bij het ontwikkelen van deze initiatieven vormen de basis voor een verdere uitrol van de Regionale Energiestrategie van Hart van Brabant (afgekort: RES HvB). Deze notitie beschrijft de bouwstenen en uitgangspunten van een regionale energiestrategie die voor ogen heeft de kracht van de regio Hart van Brabant te benutten voor de energietransitie. WERK IN UITVOERING, STRATEGIE IN OPBOUW De strategie start niet bij nul. De insteek is op meerwaarde: wat kan regionaal wél wat lokaal niet (goed) lukt? Bestaande initiatieven en initiatiefnemers worden geïnventariseerd. Knelpunten en oplossingsrichtingen worden geïdentificeerd. Hierbij staan drie belangrijke bouwstenen aan de basis van de strategie: Lokaal uitvoeren wat lokaal kan, regionaal waarvoor een regionale aanpak nodig is. Regionaal opschalen van best-practices (kennisdeling); Regionale afstemming ruimtelijke inpassing bij (grootschalige) initiatieven. Uitgangspuntennotitie Regionale Energiestrategie Hart van Brabant 2
UITGANGSSITUATIE Energieopgave Om de uitdaging met betrekking tot de energietransitie helder in kaart te brengen, is het allereerst van belang om het huidige energievraagstuk te schetsen. Hoeveel energie wordt er verbruikt in Hart van Brabant? Hoeveel wordt hiervan reeds duurzaam opgewekt? En, belangrijker, hoeveel kan er in de toekomst bespaard worden en hoeveel dient er nog duurzaam opgewekt te worden? Cijfers van de Klimaatmonitor van Rijkswaterstaat en de RIVM (2014) tonen aan dat de huidige energiebehoefte van Hart van Brabant 34 PJ bedraagt. Slechts 2,7 procent hiervan wordt duurzaam opgewekt 1. Naar verwachting neemt de consumptie toe tot 37 PJ in 2050. Met forse besparingsmogelijkheden is het mogelijk om de behoefte terug te dringen tot 27 PJ. Investeren in duurzame energieopwekking is noodzakelijk om een energieneutrale samenleving in 2050 te realiseren. In vergelijking met fossiele opwekkingsvormen kent de opwekking van duurzame energie een veel grotere ruimtelijke component. Het ruimtelijk inpassen van een zonneveld of windmolen maar ook het ondergronds inpassen van systemen als warmte-koude-opslag en geothermie zijn uitdagend. De energietransitie is naast een energievraagstuk óók een ruimtelijk vraagstuk. Een vraagstuk dat bij voorkeur op regionaal niveau wordt ingevuld. Ambitie energietransitie In het landelijke Energieakkoord is afgesproken dat Nederland uiterlijk in 2050 energieneutraal dient te zijn. Hoewel dat jaartal nog ver weg lijkt, dient Nederland zo snel mogelijk in actie te komen om dit ambitieuze doel te kunnen bereiken. Om deze stip op de horizon kracht bij te zetten, hanteert de Rijksoverheid de doelstelling om tot 2020 jaarlijks 1,5 procent energie te besparen en in 2020 14 procent van de energie duurzaam op te wekken. Op lokaal niveau is een tweedeling zichtbaar. Diverse partijen in de regio Hart van Brabant hebben hun duurzaamheidsdoelstellingen concreet geformuleerd en reeds vertaald naar een uitvoeringsprogramma. Bij andere partijen staat de energieopgave minder prominent of nog niet op de agenda. De regionale energiestrategie beoogt verdere invulling te geven aan de gezamenlijke ambitie van regio: energieneutraliteit in 2050. Kan deze ambitie scherper en dus uitdagender? Welke stappen gaat de regio ondernemen? En wie pakt de rol? Met de strategie geeft de regio antwoord op bovenstaande vragen. 1 Rijkswaterstaat & Ministerie van I&M, Klimaatmonitor 2016 (cijfers over 2013). Uitgangspuntennotitie Regionale Energiestrategie Hart van Brabant 3
Overzicht uitgangspunten Bij het vormgeven van de energiestrategie worden de volgende tien uitgangpunten gehanteerd: Uitgangspunten Regionale Energiestrategie Hart van Brabant 1. Versnelling van de energietransitie is noodzakelijk: met het huidige tempo worden afspraken en doelstellingen niet gehaald. 2. In Hart van Brabant nemen burgers, bedrijven en andere instanties al het initiatief om energie te besparen, te innoveren en CO2-uitstoot te reduceren. Regionale afstemming tussen de initiatieven is echter beperkt. 3. De energietransitie is van iedereen: de regio is (gezamenlijk) verantwoordelijk voor het realiseren van een energieneutraal Hart van Brabant. 4. De regio is het ideale schaalniveau voor versnelling van de energietransitie. 5. De energietransitie is deels een ruimtelijke opgave en het tempo ervan wordt dan ook voor een deel bepaald (door ontwikkelingen) in het ruimtelijk domein. 6. Energietransitie gaat uit van energiebesparing waar mogelijk, het maximaliseren van duurzame energieopwekking en het vergroten van de bewustwording over energieconsumptie. 7. Draagvlak voor de energietransitie is een vereiste, voor de overgang naar een energieneutrale samenleving zijn oplossingen nodig die door bewoners, gebruikers en medewerkers worden geaccepteerd. 8. Er is een toenemende sense of urgency om werk te maken van de energietransitie, onder meer vanwege klimaatverandering, business kansen en energiezekerheid. 9. De strategie start niet bij nul : vertrekt vanuit bestaande initiatieven, projecten en (uitvoerings)organisaties, gebruikmakend van reeds opgedane ervaringen. 10. Samenwerking tussen Ondernemers, Onderwijs, Overheid en Ondernemende burgers de 4 O s is de basis voor versnelling energietransitie. Uitgangspuntennotitie Regionale Energiestrategie Hart van Brabant 4
Uitvoeringsinstrumenten De energiestrategie in Hart van Brabant krijgt vorm door werk te maken van een uitvoeringsplan. De volgende activiteiten worden ondernomen om de strategie op gang te krijgen: Inventarisatie van het energiepotentieel van HvB De inventarisatie is inmiddels afgerond en beschikbaar in de vorm van een rapport. Dit rapport zal gedurende het hele proces een leidraad zijn. Opbouwen projectportfolio Om energietransitie in gang te zetten is actie nodig. Daarom wordt er een regionale projectportfolio opgesteld en worden kansen tot opschaling geïdentificeerd. Maar het portfolio dient ook ter inspiratie: wat zijn de voorbeelden die regionaal (kunnen) werken? Opgave formulering in Ruimte ateliers In ontwerpateliers stellen we met regionale partners en kennisinstellingen vast wat de opgave is voor Hart van Brabant. Hierbij gaat het om het vaststellen van een gezamenlijk ambitie, maar ook het maken van afspraken voor ruimtelijke inpassing. De strategie wordt niet van bovenaf bedacht, de ontwikkelkracht van mensen in de regio gezamenlijke waardecreatie is net zo belangrijk. Ruimtelijke energiedeals Ruimtelijke energiedeals gaan over omgaan met omgevingsfactoren. Die zijn veelal beschreven in wetgeving, bestemmingsplannen, verordeningen en overige regels. Maar ook omgevingsfactoren als ambities, belangen, emoties en posities van allerlei partijen worden meegenomen. Het is daarom belangrijk om in een zo vroeg mogelijk stadium van een ontwikkelingsproces alle mogelijke partijen in relatie tot bovengenoemde factoren te inventariseren. Vanuit een dergelijke inventarisatie kan een Ruimtelijke energiedeal uiteindelijk de weg naar het ontwikkelingsproces plaveien. We vergeten de andere opgaven naast het ruimtelijke aspect niet. Denk hierbij aan besparing, waarvoor de Green Deal Energieneutrale Woningen een voorbeeld is naast het instrument ruimtelijke deal. Communicatieplan Gedurende alle stappen wordt met de Stuurgroep overlegd over de te nemen stappen en te voeren acties. Tevens wordt een website gelanceerd waarop relevante documentatie en overige data is terug te vinden voor deelnemers en geïnteresseerden. We staan in nauw contact met burgers en gemeenteraden om een zo breed mogelijk draagvlak en commitment te creëren. Uitvoeringsplan De strategie gaat vergezeld van een uitvoeringsplan voor de eerste 4 à 5 jaar. Daarnaast wordt de samenwerking opgericht voor uitvoering op basis van de strategie. Uitgangspuntennotitie Regionale Energiestrategie Hart van Brabant 5
Bijlage: Situatieschets Onderstaande schets geeft een beeld van hoe in Midden Brabant wordt gewerkt aan de energietransitie: Afbeelding: Huidige situatie initiëren energieprojecten Hart van Brabant Wat opvalt is allereerst de rijkdom aan initiatieven. Daarnaast wordt uit de schets ook duidelijk dat de nadruk in Hart van Brabant ligt op concrete projecten: uitvoering wint het van strategie. De Regionale Energiestrategie kan meerwaarde creëren door strategisch verbinding te leggen op regionaal niveau: Afbeelding: Beoogde situatie initiëren energieprojecten Hart van Brabant Uitgangspuntennotitie Regionale Energiestrategie Hart van Brabant 6
De strategie zorgt voor regionale samenwerking op de energietransitie en stimuleert initiatiefnemers, waar gewenst via MOED, in het aanjagen van concrete projecten. De uitvoeringsstructuur is LEAN en maakt waar mogelijk gebruik van bestaande structuren. Onderstaande afbeelding geeft de energietransitie die Midden-Brabant voor ogen heeft gesimplificeerd weer. Met de strategie worden stappen gezet om te komen tot regionale afstemming over initiatieven, waarbij lokale initiatieven waar mogelijk worden gestimuleerd en opgeschaald. Om uiteindelijk regionale energieneutraliteit te bereiken in 2050. Afbeelding: Energietransitie in Midden-Brabant Uitgangspuntennotitie Regionale Energiestrategie Hart van Brabant 7
Bijlage: Belanghebbenden Energieneutraliteit is veel meer een stip op de horizon, een ideaal, dan een meetbaar doel. Het wordt al werkende weg bereikt door samen te werken, door gemeenschappelijk en tussen partijen te werken aan wat van waarde is. Onderstaande lijst geeft een overzicht van mogelijk relevante partijen, de belanghebbenden. Het betreft relevante organisaties en instellingen die gevestigd zijn in Hart van Brabant en invloed hebben op de regionale energieprestatie. Gaandeweg het proces zullen meer partijen in beeld komen die mogelijk betrokken worden bij de strategie. Attero AVANS Hogeschool Beekse Bergen BOM Berkel-Enschot Energie Coöperatie BrabantKennis Brabants landschap Brabantse Milieufederatie BZW Casade CDER Coca-Cola Nederland De Efteling Desso DEC Oisterwijk Duurzaam Riel Goirle ECLoZ Eneco Energie De Blaak Energie Dongen Energie Gilze-Rijen Energiecoop. Langstraat Energiecoop. Udenhout Energiefabriek 013 Energieke Regio Enexis Enpuls Essent Festival Mundial FD Architecten Fontys Hogescholen Fujifilm Europe Gemeente Dongen Gemeente Gilze en Rijen Gemeente Goirle Gemeente Heusden Gemeente Hilvarenbeek Gemeente Loon op Zand Gemeente Oisterwijk Gemeente Tilburg Gemeente Waalwijk Hart van Brabant Helicon MBO Hilverstroom Hoppenbrouwers Hydreco IFF Landgoed De Utrecht Landgoed Gorp & Roovert Laurentius Leystromen Midpoint Brabant Milieudefensie Ministerie van I&M Ministerie van Defensie MOED Natuurmonumenten NHTV OMWB PON Provincie Noord-Brabant Qredits Rabobank Hart van Brabant Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed Rijksvastgoeddienst Rijkswaterstaat ROC Tilburg Spinderwind Staatsbosbeheer Stichting KIEN Stichting Reeshofwarmte Stichting Waalwijk CO2 vrij Streeknetwerk Vitaal Leisure Landschap Sweco TBV Wonen TELOS TenneT Tesla Thermaflex Tilburg University TIWOS Van Puijenbroek Textiel Versteijnen Logistics Waterschap Brabantse Delta VNG Waterschap De Dommel Wonen Breburg Woonveste ZLTO Uitgangspuntennotitie Regionale Energiestrategie Hart van Brabant 8