Tussenrapport nalevingsmeting Ro-Ro vervoer in trailers

Datum Tussenrapport nalevingsmeting Ro-Ro vervoer in trailers

Pagina 2 van 30 Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 1.1 Algemeen 3 1.2 Doelstelling 3 1.3 Leeswijzer 4 2 Opzet Thema-inspectie 5 2.1 Fasering 5 2.2 Doelgroep 5 2.3 Steekproef 5 2.4 Periode 6 2.5 Normen 6 3 Uitvoering 7 3.1 Werkwijze 7 3.2 Samenwerking 7 3.2.1 Intern Inspectie Verkeer en Waterstaat 7 3.2.2 Internationaal 8 3.3 Opvolging overtredingen 8 4 Resultaten uitgaande lading Nederland 9 4.1 Analyse van de inspectieresultaten 9 4.2 Overtredingspercentages 12 4.3 Toegepaste Interventies 14 5 Resultaten uitgaande lading Groot-Brittannië 15 5.1 Analyse van de inspectieresultaten 15 5.2 Overtredingspercentages 17 6 Samenwerking andere overheden 19 7 Bevindingen 20 8 Bedrijfsinspecties (fase 2) 22 Bijlage I De Ro-Ro bedrijven thema-inspectie 23 Bijlage II Inspectieformulier 24 Bijlage III Interventiebeleid 26 Bijlage IV Verdeling van de klassen gevaarlijke stoffen tijdens de actie 27 Bijlage V Foto s van verschillende overtredingen 28 Bijlage VI Foto s van onjuiste stuwage 29

Pagina 3 van 30 1 Inleiding 1.1 Algemeen In de afgelopen jaren is er een groot aantal overtredingen vastgesteld in het Ro-Ro vervoer. Ro-Ro vervoer is het transport van wegtrailers die rijdend aan boord van een zeegaande veerboot worden geladen en / of gelost. Trailers met gevaarlijke stoffen worden met name op goederenveren geladen. De controles beperken zich in deze themainspectie tot deze goederenveren Dit vervoer kenmerkt zich door een grote snelheid in het logistieke proces, waardoor de tijd waarop de controle kan plaatsvinden door de reder en/of door de Inspectie beperkt is. Dit terwijl de overgang tussen domein goederenvervoer en domein koopvaardij zorgt voor een verhoging van het transportrisico. Uit inspectiegegevens uit de periode januari 2005 tot en met oktober 2006 blijkt dat het gemiddelde nalevingpercentage bij het vervoer van gevaarlijke stoffen in trailers slechts 37,5% bedroeg. De overtredingen zijn onder andere het ontbreken van etiketten aan de buitenzijde van de trailer en onjuiste stuwage van de gevaarlijke goederen in de trailer. Gezien dit grote aantal overtredingen en de mogelijke risico s die hieraan verbonden zijn is eind 2006 besloten een thema-inspectie uit te voeren op Ro-Ro vervoer. De thema-inspectie Ro-Ro-vervoer in trailers richt zich op het internationale Ro-Ro vervoer in het short-sea traject tussen Groot-Brittannië, België en Nederland. Er is daarom besloten, na overleg met de buitenlandse collega s in Groot-Brittannië en België, de thema-inspectie uit te breiden en gezamenlijk de actie uit te voeren. De gezamenlijkheid bestaat hier uit het delen van informatie en het samen uitvoeren van inspecties. De deelnemers aan deze actie zijn: The Maritime and Coastguard Agency, Groot-Brittannië; De Hazmat van de Federale Overheid, België; Inspectie Verkeer en Waterstaat, TE-Zeevaart, Unit Gevaarlijke Stoffen, Nederland. 1.2 Doelstelling De doelstellingen van de thema-inspectie zijn te definiëren als: Fase 1: 1. Inventariseren van het niveau van naleving in het Ro-Ro vervoer in trailers van gevaarlijke stoffen; 2. Bewustmaking van de branche van de minimale eisen welke aan het vervoer van gevaarlijke stoffen in trailers door de IMDG-Code worden gesteld 3. Bevorderen van de samenwerking tussen de Maritime & Coastguard Agency, Groot-Brittannië, de Hazmat België en de Inspectie Verkeer en Waterstaat.

Pagina 4 van 30 Fase 2: Oorzaken van niet naleven achterhalen en mogelijke correcties aan brengen. Dit wordt in de loop van 2008 uitgevoerd (age 3 e kwartaal 2008) 1.3 Leeswijzer Dit rapport omvat de eerste resultaten van de thema-inspectie en gaat in fase 1 in op de eerste drie punten van de doelstelling die in 1.2 beschreven staat. Punt 4 van de doelstelling wordt in de 2 e fase uitgewerkt. Hoofdstuk 2 van dit rapport beschrijft de opzet en de fasering van de thema-inspectie. Hoofdstuk 3 beschrijft de uitvoering van de thema-inspectie. Hierbij komen aan bod: de werkwijze en de samenwerking van de inspectie met andere overheden. In hoofdstuk 4 en 5 staan de resultaten beschreven van respectievelijk de inspectie van uitgaande trailers in Nederland en Groot- Brittannië. Hoofdstuk 6 de wijze waarop in de praktijk vorm is gegeven aan de samenwerking. Hoofdstuk 7 geeft een samenvatting van de belangrijkste bevindingen en Hoofdstuk 8 gaat op de bedrijfsinspecties die worden uitgevoerd in fase 2.

Pagina 5 van 30 2 Opzet Thema-inspectie 2.1 Fasering De thema-inspectie bestaat uit twee fasen. Fase 1 omvat inspecties van de trailers met gevaarlijke stoffen op de terminals. Deze fase heeft als doel vast te stellen hoe het met de naleving van de regels ten aanzien van het vervoer van gevaarlijke stoffen over zee is gesteld en is tevens input voor fase 2. De inspecties zijn uitgevoerd zoals beschreven in het plan van aanpak van de themainspectie Ro-Ro vervoer in trailers 2007 en heeft plaatsgevonden in de periode eind februari tot en met begin juni 2007.Fase 2 omvat bedrijfsinspecties. Het doel van deze fase is de oorzaken van de overtredingen te onderzoeken en structureel aan te pakken. Fase 2 vindt in 2008 plaats. 2.2 Doelgroep De doelgroep voor de thema-inspectie zijn de bedrijven die trailers met gevaarlijke stoffen met Ro-Ro schepen vervoeren (zie Bijlage I) tussen Groot-Brittannië en de havens van België en Nederland. De Hazmat en de Inspectie V&W inspecteren de trailers die afvaren richting Groot-Brittannië terwijl de Maritime and Coastguard Agency (MCA) het vervoer richting Nederland en België controleert. De inspecties richten zich alleen op het vervoer in de trailers (inhoud trailer, labeling, verpakkingen, documenten, stuwage en segregatie in de trailer). In de thema-inspectie wordt geen aandacht besteed aan controles op het vervoer van trailers aan boord van de Ro-Ro schepen. De Britse collega s kunnen slechts een beperkt aantal controles uit voeren tijdens de reguliere werkzaamheden als gevolg van een beperkte inspectiecapaciteit wegens het incident van de stranding van de MSC Napoli op de Engelse Zuidkust. Om toch een representatief beeld te krijgen van het Ro-Ro vervoer van gevaarlijke stoffen vanuit Groot-Brittannie neemt de IVW een deel van deze controles op zich door tevens inkomende lading uit Groot-Brittannië te inspecteren. 2.3 Steekproef Ter bepaling van de omvang van de steekproef zijn bij het Gemeentelijk Havenbedrijf Rotterdam en de verschillende terminals de volgende gegevens betreffende het Ro-Ro transport verkregen over de periode van 1 december 2005 tot 1 december 2006: Aantal trailers/tanks laden/lossen, UN-nr s van de gevaarlijke stoffen en Datum laden/lossen. Tabel 2.2.1: Totaal aantal trailers dat geladen en gelost wordt op Ro-Ro-schepen Trailer Aantal Lossen 26993 Laden 32567 Totaal 59560

Pagina 6 van 30 Om een statistisch correct beeld te krijgen van het Ro-Ro vervoer is gewerkt volgens de ISO-Norm 2859 1. Uitgaande van het aantal te laden containers op jaarbasis en de inspectieperiode van 3,5 maand dienen volgens de norm 200 controles plaats te vinden. De steekproef van 200 inspecties wordt evenredig verdeeld over de terminals. Dit is afhankelijk van het aantal trailers dat op jaarbasis wordt geladen, de verdeling staat vermeld in tabel 2.2.2. Tabel 2.2.2: Steekproef per terminal Laden Steekproef P&O NSF 19489 120 Cobelfret Rotterdam 6853 42 DFDS Tor-Lines 1340 8 Stena-Lines 3183 20 Norfolk-lines 533 3 DFSD-Seaways 308 2 Cobelfret Vlissingen 861 5 Totaal 32567 200 Voor de inkomende lading die ten behoeve van Groot Brittanië werd geïnspecteerd is geen verdeling naar terminal als bovenstaand aangehouden maar is at random geïnspecteerd op de diverse terminals 2.4 Periode De controles zijn uitgevoerd in de periode van eind februari tot en met begin juni, gedurende één tot twee dagen per week. De inspecties hebben plaatsgevonden aan de hand van een tijd/plaatsschema waarop de geplande controles werden weergegeven. 2.5 Normen Om een beoordeling te kunnen maken van de urgentie van de kernovertredingen zijn normen vastgesteld die de mate van acceptatie van de gemeten naleving tonen. Deze normen zijn uitsluitend bedoeld om een helder beeld te schetsen ten aanzien van toekomstige prioriteiten. Wat pakken we als eerste aan. We hanteren hierbij de volgende indeling Naleving > 90% goed Voorlopig geen specifieke actie Naleving tussen 70% en 90% matig Extra aandacht in reguliere inspecties Naleving < 70% slecht Thematisch oppakken middels actie 1 'Steekproefmethoden en tabellen voor de controle van eigenschappen van artikelen'.

Pagina 7 van 30 3 Uitvoering 3.1 Werkwijze Per themadag zijn één of meerdere uitgaande schepen geheel geïnspecteerd. Dit houdt in dat de trailers die bestemd zijn voor een schip allemaal geïnspecteerd zijn, voor zover reeds op de terminal aanwezig. Een trailer wordt alleen geladen indien deze voldoet aan de IMDG-Code. Indien een trailer niet aan de voorschriften van de IMDG-Code voldoet, wordt bestuursrechterlijk opgetreden door de operator noodzakelijke correcties te laten uitvoeren en door het opmaken van een beschikking bestuursdwang. De controle van de trailers heeft plaatsgevonden middels een voor de thema-inspectie ontworpen inspectieformulier Hierin staan de verschillende controle items benoemd. (zie Bijlage II). Indien er tijd resteerde is deze besteed aan het inspecteren van inkomende lading om zo eveneens een beeld te kunnen krijgen van de situatie vanuit Groot-Brittannië. Deze trailers zijn gecontroleerd op de IMDG-code en tevens is er gecontroleerd op de vervolgmodaliteiten van de trailer (ADR/ADNR/RID). Indien de trailer niet voldeed aan deze wetgeving werd bestuursrechterlijk opgetreden door het opmaken van een beschikking bestuursdwang en mocht de trailer niet verder vervoerd worden voordat de overtreding ongedaan gemaakt werd. Bedrijven waarvoor meerdere malen een beschikking is opgemaakt worden ten eerste direct aangesproken op herhaling van eerder gemaakte overtredingen en ontvangen wederom een beschikking. Ten tweede zullen deze bedrijven in de 2 e fase van de thema-inspectie worden bezocht voor een bedrijfsinspectie. 3.2 Samenwerking 3.2.1 Intern Inspectie Verkeer en Waterstaat Binnen de Inspectie Verkeer en Waterstaat is onder meer samengewerkt met de TE- Binnenvaart voor ondersteuning in de Zeeuwse havens. De omvang van het Ro-Rovervoer van gevaarlijke stoffen in Zeeland is dermate klein dat de inzet van een inspecteur uit die regio efficiënter was. Een medewerker van TE-Goederenvervoer heeft enkele dagen meegelopen met de actie om een goed beeld van de overtredingen te kunnen krijgen alsmede om de raakvlakken en discrepanties tussen de IMDG-code en het ADR te ervaren zodat deze kennis tijdens de gezamenlijke bedrijfsinspecties aangewend kan worden. Alle relevante gegevens van de inspecties worden ook aan de TE-Goederenvervoer verstrekt zodat deze aangewend kunnen worden tijdens de 2 e fase waarin gezamenlijke bedrijfsinspecties worden uitgevoerd.

Pagina 8 van 30 Daarnaast is een projectinspecteur van de TCO Unit Gevaarlijke Stoffen meegelopen met één van de inspecteurs om inzicht te krijgen in het Ro-Ro-vervoer. Deze projectinspecteur heeft tevens assistentie verleend bij de opzet van dit rapport. 3.2.2 Internationaal De actie werd samen met collega s uit Groot-Brittannië en België uitgevoerd. Daartoe is voorafgaand aan de start over de te volgen werkwijze en de uitvoering een bespreking gehouden te Calais. Na het eindrapport wordt een lijst beschikbaar gesteld aan de Britse, Belgische en Duitse collega s waarin bedrijven staan genoemd die meerdere malen niet voldeden aan de wetgeving. Daarbij worden de buitenlandse collega s verzocht middels bedrijfsbezoeken een bijdrage te leveren in het vergroten van de naleving op de IMDG-code. 3.3 Opvolging overtredingen Ten aanzien van het interventiebeleid is bij deze thema inspectie gekozen voor bestuursrechtelijke interventies, waaronder waarschuwingen en toepassing bestuursdwang. Er is hiervoor gekozen omdat de doorlooptijd van trailers in het Ro-Ro vervoer klein is. Er zijn veel vervoersbewegingen in een korte tijd. Strafrecht is in een dergelijk geval tijdrovend en minder efficiënt. Bij de vaststelling van een overtreding is de vervoerder steeds aangesproken om deze te corrigeren. Door middel van een waarschuwingsbrief of een beschikking bestuursdwang, afhankelijk van de aard van de overtreding, is dit bevestigd. Als basis voor het interventiebeleid op de aangetroffen overtredingen is uitgegaan van de werkwijze van de Prisma-controles 2. Indien dezelfde vervoerder binnen een periode van twee weken na vaststelling van de eerste overtreding, welke door een waarschuwing was afgedaan, wederom in de herhaling verviel van een lichte overtreding, werd een beschikking opgesteld. Het overzicht van de interventie per overtreding staat in bijlage III. 2 risicogestuurd toezicht i.s.m de douane

Pagina 9 van 30 4 Resultaten uitgaande lading Nederland 4.1 Analyse van de inspectieresultaten Uit het managementinformatiesysteem BIC is informatie gehaald omtrent de reguliere controles op het uitgaande Ro-Ro-vervoer in de periode januari 2005 tot en met oktober 2006. Deze informatie is gebruikt om het aantal en de soort overtredingen in deze periode in kaart te brengen. In deze periode zijn 136 uitgaande trailers geïnspecteerd, bij 85 trailers zijn één of meer overtredingen geconstateerd. Het geconstateerde nalevingpercentage bedroeg 37,5%. Tijdens de thema-inspectie zijn in totaal 212 controles uitgevoerd. Op alle terminals zijn minimaal het aantal controles uitgevoerd, zoals is vastgesteld in de steekproef omvang. Één controle is een volledige inspectie van een trailer met gevaarlijke stoffen, zowel aan de binnenzijde als aan de buitenzijde. Tabel 4.2: Aantal uitgevoerde controle per terminal Terminal Aantal controles P&O-North Sea Ferries 120 Cobelfret (Rotterdam) 43 DFDS TOR-Line 10 Stena Line 24 Norfolkline 8 Seaways 2 Cobelfret (Vlissingen) 5 Totaal 212 Tijdens de 212 controles zijn op 120 trailers 272 overtredingen geconstateerd. Gemiddeld zijn dit 2,3 overtredingen per trailer. Het nalevingpercentage voor het transport richting Groot-Brittannië bedraagt daarmee 43%. De controleitems zijn ingedeeld in groepen (kernbepalingen). De naleving ten aanzien van deze groepen is hieronder per groep weergegeven Kenmerking en etikettering van de trailer Grote etiketten en kenmerken en tekens moeten op de buitenoppervlakten van een laadeenheid zijn aangebracht bij wijze van waarschuwing dat de inhoud van de eenheid uit gevaarlijke goederen bestaat en gevaar oplevert, tenzij de etiketten of kenmerken duidelijk zichtbaar zijn vanaf de buitenkant van de laadeenheid.

Pagina 10 van 30 SOLAS Ch VII Deel A reg.3 IMDG Code Hfdst 5.3 - Etiketten aan vier zijden - UN nummer aan vier zijden (indien > 4000 kg mass) - MP kenmerken aan vier zijden - LQ kenmerken aan vier zijden - Niet terzake dienende kenmerking dient vóór het laden van de laadeenheid te zijn verwijderd Aantal Niet in Naleving Naleving inspecties orde 2005-2006 2007 212 65 58% 76% Stuwage van gevaarlijke stoffen in de trailer Verpakte gevaarlijke stoffen en alle andere verpakte goederen die zich in dezelfde laadeenheid bevinden, moeten hecht worden gestuwd en voldoende vastgezet voor de reis. Wanneer gevaarlijke stoffen slechts een deel van de lading van een laadeenheid vormt moet deze bij voorkeur zodanig worden geladen dat deze toegankelijk is (dichtbij de deuren) SOLAS Ch VII Deel A reg.3 IMDG Code Hfdst 7.1.4 en 7.5.2 - Deugdelijke stuwage van gevaarlijke goederen en andere niet gevaarlijke goederen - Gevaarlijke goederen bij voorkeur toegankelijk bereikbaar (bv. Nabij deuren) - Deugdelijke wijze vastzetten van MP-colli - Stuwage van 6.1 stoffen (PG I en II) of klasse 2.3 niet 1 dezelfde laadeenheid met voedingsmiddelen Aantal Niet in Naleving Naleving inspecties orde 2005-2006 2007 212 65 60% 58% Lekkage van gevaarlijke stoffen in trailers Gevaarlijke stoffen moeten worden verpakt in verpakkingen van goede kwaliteit, die sterk genoeg zijn om de schokken en belastingen die normalerwijze tijdens het vervoer, de overslag tussen laadeenheden en in opslagplaatsen, worden ondervonden, te doorstaan. Daarnaast moeten de gevaarlijke goederen zodanig worden vastgezet in de laadeenheid dat schade aan verpakkingen met gevaarlijke stoffen wordt voorkomen. SOLAS Ch VII Deel A reg.3 IMDG Code Hfdst 7.1.4 en 7.5.2 Aantal inspecties Niet in orde Naleving 2005-2006 Naleving 2007 - Lekkage van gevaarlijke stoffen 212 4 99% 98%

Pagina 11 van 30 Segregatie van gevaarlijke stoffen in de trailer Gevaarlijke stoffen die van elkaar gescheiden moeten worden gehouden, mogen niet in dezelfde laadeenheid worden vervoerd. Met uitzondering van gevaarlijke stoffen die van elkaar op veilige afstand gehouden moeten worden, welke met toestemming van de bevoegde autoriteit in dezelfde laadeenheid mogen worden vervoerd. In dergelijke gevallen moet een gelijkwaardig veiligheidsniveau worden gehanteerd. SOLAS Ch VII Deel A reg.3 IMDG Code Hfdst 7.2.2.3 - Verschillende stoffen in één oplegger toegestaan Aantal Niet in Naleving Naleving inspecties orde 2005-2006 2007 212 5 94% 98% Verpakkingen met gevaarlijke stoffen Gevaarlijke stoffen kunnen vervoerd worden in verpakkingen zoals aangegeven in kolom 8 van de lijst van gevaarlijke stoffen en omschreven in de verpakkingsinstructies. Daarbij moet de verpakking kenmerking en etikettering bevatten zodat vast staat welke stof de verpakking bevat SOLAS Ch VII Deel A reg.3 IMDG Code Hfdst 4.1.3 / 4.1.4 IMDG Code Hfdst 5.1 / 5.2 - Elke collo met gevaarlijke goederen conform eisen 5.2 - Juiste vervoersnaam aangebracht - UN-nummer aangebracht - IBC met inhoud van > 450 l. aan 2 tegenoverliggende gemerkt - MP-etiket aangebracht - Gevaarsetiket aangebracht conform kolom 3 en 4 Aantal Niet in Naleving Naleving inspecties orde 2005-2006 2007 212 57 89% 73% Documentatie behorende bij het vervoer van gevaarlijke stoffen De afzender die gevaarlijke stoffen voor vervoer aanbiedt, moet de gevaarlijke stoffen op een vervoerdocument omschrijven en aanvullende informatie en documentatie verschaffen zoals in de IMDG Code staat omschreven.

Pagina 12 van 30 SOLAS Ch VII Deel A reg.4 IMDG Code Hfdst 5.4 - Dangerous Goods Declaration aanwezig en compleet - UN nummer - Proper Shipping Name - Klasse - Packing Group - Aanvulling Proper Shipping Name - Aanvullende info vermeldt in 5.4.1.5 - CPC getekend Aantal Niet in Naleving Naleving inspecties orde 2005-2006 2007 212 25 93% 88% Overige overtredingen t.a.v. het vervoer van gevaarlijke stoffen in trailers Buiten de regels die in de bovengenoemde hoofdgroepen vallen zijn er meer IMDG regels van toepassing op het vervoer van gevaarlijke stoffen met roro trailers. Een voorbeeld hiervan is de classificatie van gevaarlijke stoffen of het gebruik van gekeurde verpakkingen. De overtredingen tegen dergelijke regels zijn in deze rubriek samengebracht. SOLAS Ch VII Deel A reg.3 IMDG Code Hfdst 1 t/m 7 Aantal inspecties Niet in orde Naleving 2005-2006 Naleving 2007 - Overige regels 212 28 96% 87% 4.2 Overtredingspercentages Om een goed inzicht te krijgen in de relatieve overtredingpercentages zijn in de onderstaande weergave respectievelijk voor de reguliere controle in 2005 en 2006 (fig.4.2.1) en voor de controle in de thema inspectie van 2007 (fig.4.2.2) neergezet. Figuur 4.2.1 uitgaande lading percentage overtredingen '05-'06 5% 9% stuwage 42% 1% lekkage 6% 3% buitenzijde trailer segregatie verpakkingen documentatie 34% overig

Pagina 13 van 30 Figuur 4.2.2 uitgaande lading overtredingen 2007 10% buitenzijde trailer 9% 24% stuwage lekkage segregatie verpakkingen 21% documentatie 2% 32% overig 2% De meeste overtredingen zijn geconstateerd met betrekking tot de stuwage in de trailer, met name het vastzetten van de lading in de trailers (32%), de kenmerking met gevaarlijke stoffen labels van de buitenzijde van de trailer (24%) en de kenmerking en etikettering van de verpakkingen met gevaarlijke stoffen (21%). Foto s van de diverse overtredingen staan vermeld in bijlage V (overige overtredingen) en bijlage VI (stuwage). Tabel 4.4: Soort Overtreding Uitgaande overtredingen uit regulier inspecties (2005-2006) versus themainspectie (2007) Percentage overtredingen reguliere inspecties (2005-2006) Percentage overtredingen Thema-inspectie (2007) Buitenzijde trailer 43 24 Stuwage 34 32 Lekkage 1 2 Segregatie 5 2 Colli 9 21 Document 6 9 Overig 3 10 Totaal 100% 100% Opvallend is dat tijdens de thema-inspectie procentueel meer overtredingen werden geconstateerd op colli, dan bij de reguliere inspecties, namelijk 21% in de themainspectie en 9% tijdens de reguliere inspecties. Tevens werden er procentueel minder overtredingen geconstateerd aan de buitenzijde van de trailer, namelijk 24% bij de thema-inspectie tegen 43% bij de reguliere inspecties. Een verklaring hiervoor ligt in het feit dat in de thema inspectie een aantal controle items zijn toegevoegd die bij reguliere inspecties niet altijd worden meegenomen. In de toekomst zullen reguliere inspecties ook van deze controle items worden voorzien. Tijdens de actie is er bij iedere overtreding contact gezocht met de vervoerder waarbij uitleg werd gegeven over de aard van de overtreding en welke maatregelen nodig

Pagina 14 van 30 waren om de overtreding op te heffen. Een aantal bedrijven lieten gedurende de actie een verbetering zien in het vervoer van gevaarlijke stoffen waardoor het aantal overtredingen daalde voor die bedrijven. Uit het transportcircuit is vernomen dat door de vele controles op het vervoer van gevaarlijke stoffen in Nederland en België sommige transporteurs via een andere route de gevaarlijke stoffen vervoeren, met name via Frankrijk (Duinkerken). Deze geluiden bevestigden het beeld dat enkele transporteurs die op regelmatige basis gevaarlijke stoffen vervoerden via Nederland gedurende de thema-inspecties niet meer werden gesignaleerd op de Nederlandse terminals. 4.3 Toegepaste Interventies In totaal zijn er tijdens de thema-inspectie bij 21 overtredingen waarschuwingen gegeven en bij 99 overtredingen is een beschikking bestuursdwang opgemaakt. Dit heeft gevolgen gehad voor het vervolg van de thema inspectie. Er is in 15 gevallen bezwaar gemaakt tegen de toegepaste bestuursdwang. Twee zaken kwamen hieruit duidelijk naar voren: 1. Het is voor de onder toezichtstaande (verlader, expediteur, agent, operator, etc) onduidelijk wie aangesproken moet worden op welke overtreding. De IVW spreekt bij geconstateerde overtredingen de partij aan die direct invloed heeft op het transport. Vaak is dit niet de verlader maar degene die het transport regelt. Deze partij heeft hierop meerdere bezwaren tegen de toegepaste bestuursdwang ingediend. Deze zaken zijn tot een hoorzitting gekomen waarbij door TBE Juridische Zaken is vastgesteld dat de IVW bestuursrechtelijk meerdere personen kan aanspreken voor de overtreding. Tevens wordt daarbij geconcludeerd dat de wetgeving hierin onvoldoende duidelijk is. 2. Het op de juiste wijze vastzetten van lading is enkele malen aangevochten omdat onvoldoende duidelijk was op grond waarvan een stuwage werd afgekeurd. Er zijn richtlijnen (EU Richtlijn, IMDG Code, etc.) ten aanzien van het vastzetten van lading die alleen met voldoende kennis kunnen worden toegepast. De genoemde bezwaarprocedures hebben een aanzienlijk tijdsbeslag genomen in de zin van inzet en voorbereiding voor hoorzittingen. Een bijkomend effect van deze bezwaren is de aandacht die de TBE Juridische Zaken schenkt en heeft geschonken aan het gebruik van bestuursdwang als interventie. Naar aanleiding hiervan is een start gemaakt met het beschrijven van het interventiebeleid en de werkwijze bij het toezicht op het vervoer van gevaarlijke stoffen.

Pagina 15 van 30 5 Resultaten uitgaande lading Groot-Brittannië De Britse collega s hebben tot nu toe nog geen inspectieresultaten kunnen aanleveren als gevolg van een beperkte inspectiecapaciteit. Om toch een representatief beeld te krijgen van het Ro-Ro-vervoer van gevaarlijke stoffen vanuit Groot-Brittannie neemt de IVW een deel van deze controles op zich door tevens inkomende lading uit Groot- Brittannië te inspecteren. De resultaten zijn opgenomen in 6.2 5.1 Analyse van de inspectieresultaten Uit het managementinformatiesysteem BIC is informatie gehaald omtrent de reguliere controles op het inkomende Ro-Ro-vervoer in de periode januari 2005 tot en met oktober 2006. Deze informatie is gebruikt om het aantal en de soort overtredingen in deze periode in kaart te brengen. In deze periode zijn 159 inkomende trailers geïnspecteerd waarvan er 88 trailers onjuistheden bevatten, het nalevingpercentage bedroeg 55%. In de thema-inspectie van 2007 zijn in totaal 88 controles uitgevoerd op trailers met gevaarlijke stoffen inkomend vanuit Groot-Brittannië. Één controle is een volledige inspectie van een trailer met gevaarlijke stoffen, zowel binnenzijde als buitenzijde. De controles zijn op dezelfde terminals uitgevoerd als bij de uitgaande trailers. Het aantal gecontroleerde trailers per terminal staat aangegeven in tabel 5.1 Tabel 5.1: Aantal controles per terminal Terminal Aantal Controles P&O-North Sea Ferries 42 Cobelfret (Rotterdam) 23 DFDS TOR-Line 3 Stena Line 2 Norfolkline 18 Totaal 88 Bij de 88 inspecties zijn 67 trailers met in totaal 114 overtredingen aangetroffen. Gemiddeld is dit 1.7 overtredingen per trailer met overtredingen. Het nalevingpercentage voor het transport afkomstig uit Groot-Brittannië bedraagt 76%. De controle items zijn ingedeeld in groepen (kernbepalingen). De naleving ten aanzien van deze groepen is hieronder per groep weergegeven. De beschrijving van het wettelijk kader is echter weggelaten. Deze is na te lezen in hfdst 4.1.

Pagina 16 van 30 Kenmerking en etikettering van de trailer SOLAS Ch VII Deel A reg.3 Aantal IMDG Code Hfdst 5.3 inspecties - Etiketten aan vier zijden - UN nummer aan vier zijden (indien > 4000 kg mass) - MP kenmerken aan vier zijden - LQ kenmerken aan vier zijden - Niet terzake dienende kenmerking dient vóór het laden van de laadeenheid te zijn verwijderd Niet in orde Naleving 2005-2006 Naleving 2007 88 28 79% 68% Stuwage van gevaarlijke stoffen in de trailer SOLAS Ch VII Deel A reg.3 IMDG Code Hfdst 7.1.4 en 7.5.2 - Deugdelijke stuwage van gevaarlijke goederen en andere niet gevaarlijke goederen - Gevaarlijke goederen bij voorkeur toegankelijk bereikbaar (bv. Nabij deuren) - Deugdelijke wijze vastzetten van MP-colli - Stuwage van 6.1 stoffen (PG I en II) of klasse 2.3 niet 1 dezelfde laadeenheid met voedingsmiddelen Aantal inspecties Niet in orde Naleving 2005-2006 Naleving 2007 88 43 74% 51% Lekkage van gevaarlijke stoffen in trailers SOLAS Ch VII Deel A reg.3 IMDG Code Hfdst 7.1.4 en 7.5.2 Aantal inspecties Niet in orde Naleving 2005-2006 Naleving 2007 - Lekkage van gevaarlijke stoffen 88 6 99% 93% Segregatie van gevaarlijke stoffen in de trailer SOLAS Ch VII Deel A reg.3 IMDG Code Hfdst 7.2.2.3 - Verschillende stoffen in één oplegger toegestaan Aantal inspecties Niet in orde Naleving 2005-2006 Naleving 2007 88 0 99% 100%

Pagina 17 van 30 Verpakkingen met gevaarlijke stoffen SOLAS Ch VII Deel A reg.3 IMDG Code Hfdst 4.1.3 / 4.1.4 IMDG Code Hfdst 5.1 / 5.2 - Elke collo met gevaarlijke goederen conform eisen 5.2 - Juiste vervoersnaam aangebracht - UN-nummer aangebracht - IBC met inhoud van > 450 l. aan 2 tegenoverliggende gemerkt - MP-etiket aangebracht - Gevaarsetiket aangebracht conform kolom 3 en 4 Aantal Niet in Naleving Naleving inspecties orde 2005-2006 2007 88 22 95% 75% Documentatie behorende bij het vervoer van gevaarlijke stoffen SOLAS Ch VII Deel A reg.4 IMDG Code Hfdst 5.4 Aantal Niet in - Dangerous Goods Declaration aanwezig en compleet - UN nummer - Proper Shipping Name - Klasse - Packing Group - Aanvulling Proper Shipping Name - Aanvullende info vermeldt in 5.4.1.5 - CPC getekend inspecties orde Naleving 2005-2006 Naleving 2007 88 5 96% 94% Overige overtredingen t.a.v. het vervoer van gevaarlijke stoffen in trailers SOLAS Ch VII Deel A reg.3 IMDG Code Hfdst 1 t/m 7 Aantal Niet in Naleving inspecties orde 2005-2006 Naleving 2007 - Overige regels 88 11 94% 88% Overtredingspercentages Om een goed inzicht te krijgen in de relatieve overtredingpercentages zijn in de onderstaande weergave respectievelijk voor de reguliere controle in 2005 en 2006 (fig.5.2.1) en voor de controle in de thema inspectie van 2007 (fig.5.2.2) neergezet.

Pagina 18 van 30 Figuur 5.2.1 inkomende lading percentage overtredingen '05-'06 6% 8% 1% 1% 11% 41% 32% buitenzijde trailer stuwage lekkage segregatie verpakkingen documentatie overig Figuur 5.2.2 inkomende lading overtredingen 2007 19% 0% 5% 4% 25% stuwage 9% buitenzijde trailer lekkage segregatie verpakkingen 38% documentatie overig Ook hier is net als bij de uitgaande trailers een belangrijke toename te zien in het percentage overtredingen bij de colli, respectievelijk 8% tijdens de thema-inspectie en 19% tijdens de reguliere inspecties. Een verklaring hiervoor ligt in het feit dat in de thema inspectie een aantal controle items zijn toegevoegd die bij reguliere inspecties niet altijd worden meegenomen. Tabel 5.2: Soort Overtreding Uitgaande overtredingen uit regulier inspecties (2005-2006) versus themainspectie (2007) Percentage overtredingen reguliere inspecties (2005-2006) Percentage overtredingen Thema-inspectie (2007) Buitenzijde trailer 32 25 Stuwage 41 38 Lekkage 1 5 Segregatie 1 0 Colli 8 19 Document 6 4 Overig 11 9 Totaal 100% 100%

Pagina 19 van 30 6 Samenwerking andere overheden Militaire Korps Controleurs Gevaarlijke Stoffen (MKCGS) De Amerikaanse strijdkrachten transporteren vanuit de depots in Duitsland en Nederland goederen via de Norfolkline naar Groot-Brittannie. De trailers bevatten regelmatig gevaarlijke stoffen in gelimiteerde hoeveelheden. Voor inspectie zijn deze trailers moeilijk toegankelijk omdat ze grondig zijn afgesloten. Daarnaast is IVW niet het bevoegde gezag om de inspectie uit te voeren. Hiervoor zijn de collega s van het Militaire Korps Controleurs Gevaarlijke Stoffen (MKCGS) van de Koninklijke marechaussee de bevoegde instantie. De trailers zijn na telefonisch contact met en toestemming van de Amerikaanse Ambassade en de collega s van het MKCGS geïnspecteerd. Hierbij zijn geen onregelmatigheden aangetroffen. In overleg is besloten om in de 2 e fase van de thema-inspectie een bezoek te brengen aan één van deze depots om gezamenlijk met het MKCGS zendingen te inspecteren op de geldende wet- en regelgeving. Milieudienst Tijdens de thema-inspectie en reguliere inspecties worden trailers geïnspecteerd maar een trailer wordt alleen geladen of vrijgegeven voor verder vervoer indien deze respectievelijk voldoet aan de IMDG-Code/ADR/ADNR/RID. De overtredingen moeten worden verholpen voordat verder vervoer wordt toegestaan. De overtredingen worden op de terminal verholpen en in de meeste gevallen levert dit zolang de lading in de trailer blijft geen problemen op met de milieudienst. In sommige gevallen is het noodzakelijk dat de lading de trailer verlaat omdat deze bijvoorbeeld in onjuiste verpakkingen zit of dat de lading gesegregeerd moet worden niet in één unit samengeladen mag worden. De milieuvergunning van de terminals staat niet toe dat er dergelijke handelingen met de gevaarlijke stoffen worden verricht op de terminal. Hierin ligt de tegenstrijdigheid van de verschillende wetgevingen. Volgens de vervoerswetgeving mag iets niet vervoerd worden en volgens de milieuwetgeving mogen er geen handelingen worden verricht met diezelfde goederen maar moet dit op een andere geschikte locatie gebeuren die daarvoor vergunning heeft. Inrichtingen hebben geen vergunning voor laden en lossen uit voertuigen. Bij alle terminals ook de containerterminals moeten alle ompak activiteiten op basis van een plan van aanpak en apart goedkeuring van DCMR gebeuren. Maritime & Coastguard Agency Groot-Brittannië en de Hazmat België Door de actie is de samenwerking tussen de verschillende diensten gegroeid en zijn de contacten verbeterd. Tevens is aan de buitenlandse collega s onder andere een lijst verstrekt met bedrijven welke meerdere malen niet voldeden aan de wetgeving met daarbij het verzoek of de buitenlandse collega s kunnen bijdragen aan het vergroten van de naleving op de IMDG-code bij deze bedrijven. Van beide zijde is de intentie uitgesproken om ook in andere thema inspecties gezamenlijk op te trekken. Helaas hebben de beide buitenlandse diensten niet de mogelijkheid gehad mee te werken aan de actie door zelf inspecties uit te voeren. Er is wel informatie uitgewisseld.

Pagina 20 van 30 7 Bevindingen In de eerste fase van de thema-inspecties is de aard en de mate van voorkomen van overtredingen vastgesteld en tevens bepaald welke bedrijven nog de nodige verdere aandacht behoeven in de vorm van bedrijfsinspecties Er zijn met name controles uitgevoerd op uitgaande trailers maar ook, ten behoeve van de UK, op inkomende trailers. Uitkomende trailers Het beeld dat bij de aanvang van de thema-inspectie bestond over het grote aantal overtredingen in deze branche werd door de resultaten van de actie bevestigd. Het overtredingspercentage voor het transport richting Groot-Brittannië bedraagt 57%. Het merendeel van de overtredingen bestaat uit: Onjuiste stuwage (32%); Kenmerking en labeling buitenzijde trailer (24%); Onjuiste verpakkingen of kenmerking en labeling van de verpakkingen (21%). Volgens het vooraf vastgestelde interventiebeleid (bijlage III) zijn de verschillende trailers geïnspecteerd op onvolkomenheden. Gedurende de 212 controles zijn in totaal 272 overtredingen vastgesteld bij 120 trailers. In 21 van de gevallen betrof het een lichte overtreding waarvoor een waarschuwing werd gegeven en in 99 van de gevallen werd een beschikking bestuursdwang opgemaakt. Inkomende trailers Tijdens de thema-inspectie zijn 88 inkomende trailers geïnspecteerd waarbij in 67 trailers 102 overtredingen zijn geconstateerd. Het geconstateerde overtredingspercentage is 76%. Het merendeel van de overtredingen betreft onjuiste stuwage (38%), onjuiste kenmerking en labeling buitenzijde trailer (25%) en onjuiste verpakkingen of kenmerking en labeling van de verpakkingen (19%). Gedurende de actie werd duidelijk dat het grootste probleem in het Ro-Ro-vervoer de stuwage van de gevaarlijke lading in de trailers is. Bij uitgaande lading betreft het 42% van de trailers terwijl het voor inkomende lading 49% bedraagt. Het niet goed vastzetten van de lading kan tijdens het transport en het lossen voor de nodige problemen zorgen, bijvoorbeeld beschadigingen aan verpakkingen, lekkages en letsel tijdens het lossen.

Pagina 21 van 30 Interventies Er is in 15 van de 99 gevallen bezwaar gemaakt tegen de toegepaste bestuursdwang. Twee zaken kwamen hieruit duidelijk naar voren: 1. Het is voor de onder toezichtstaande (verlader, expediteur, agent, operator, etc) onduidelijk wie aangesproken moet worden op welke overtreding. De IVW spreekt bij geconstateerde overtredingen de partij aan die direct invloed heeft op het transport. Vaak is dit niet de verlader maar degene die het transport regelt. In hoorzittingen is vastgesteld dat de IVW bestuursrechtelijk meerdere personen kan aanspreken voor de overtreding. Tevens wordt daarbij geconcludeerd dat de wetgeving hierin onvoldoende duidelijk is. 2. Het op de juiste wijze vastzetten van lading is enkele malen aangevochten omdat onvoldoende duidelijk was op grond waarvan een stuwage werd afgekeurd. Er zijn richtlijnen (EU Richtlijn, IMDG Code, etc.) ten aanzien van het vastzetten van lading die alleen met voldoende kennis kunnen worden toegepast.

Pagina 22 van 30 8 Bedrijfsinspecties (fase 2) Het vervolg van de thema-inspectie (fase 2) zal plaatsvinden in de vorm van bedrijfsinspecties. Door na de thema-inspectie bedrijfsinspecties uit te voeren bij de bedrijven die tijdens de actie meerdere overtredingen hebben begaan zal door middel van controle van het bedrijfsproces op het gebied van gevaarlijke stoffen en voorlichting, worden getracht de bedrijfsvoering dusdanig te verbeteren dat het overtredingspercentage in de toekomst daalt. Vanuit privacy overwegingen is besloten in deze rapportage geen gegevens over deze bedrijven op te nemen. Tijdens deze inspecties zal in samenwerking met de Toezichteenheid Goederenvervoer het bedrijf worden doorgelicht. De reden voor deze gezamenlijke actie zijn de raakvlakken tussen het ADR en de IMDG-Code in het RoRo transport. Op deze wijze kan het bedrijf volledig geïnformeerd worden voor de gehele vervoersketen waardoor de naleving voor beide wetgevingen zal verbeteren. Tijdens de thema-inspectie is een medewerker van Toezichteenheid Goederenvervoer enkele dagen meegelopen. Het doel hiervan is tweeledig. Enerzijds om bij Toezichteenheid Goederenvervoer een goed beeld te krijgen van de overtredingen. Anderzijds om de raakvlakken en discrepanties tussen de IMDG-code en de ADR te ervaren. Deze opgedane kennis wordt tijdens de bedrijfsinspectie gebruikt. Voor deze bedrijfsinspecties wordt nog een apart plan van aanpak opgesteld.

Pagina 23 van 30 Bijlage I De Ro-Ro bedrijven thema-inspectie De volgende bedrijven zijn geselecteerd voor Nederlandse inspectie: - P&O North Sea Ferries, Rotterdam-Europoort; - Cobelfret, Rotterdam-Botlek; - Stena Line, Hoek-van-Holland; - DFDS Tor-Line, Rotterdam-Maasvlakte; - Norfolkline, Vlaardingen; - DFDS Seaways, IJmuiden; - Cobelfret, Vlissingen. De volgende bedrijven zijn geselecteerd voor de Belgische inspectie: - Dart Line, Zeebrugge; - Cobelfret Ferries, Zeebrugge; - P&O Ferries, Zeebrugge; - Superfast Ferries, Zeebrugge; - DFDS Tor line, Zeebrugge; - Finnlines, Zeebrugge; - Trans Europa Ferries, Oostende; - Ferryways, Oostende. De Britse collega s zullen afhankelijk van de reguliere controles verschillende Ro-Ro terminals worden bezoeken en inspecteren. Er zijn geen specifieke bedrijven geselecteerd.

Pagina 24 van 30 Bijlage II Inspectieformulier Inspectie Verkeer en Waterstaat Toezichteenheid Zeevaart Unit Inspectie gevaarlijke stoffen Checklist RO-RO Inspectie Datum: Tijdstip: Code inspecteur: Algemene informatie Inspectielokatie Nummer oplegger Land van herkomst Afzender (n.a.w-gegevens) Vervoerder/ bookingsagent / belader (n.a.w-gegevens) Ontvanger (n.a.w-gegevens) Transportroute / Buitenzijde Oplegger - Etiketten aan vier zijden - UN nummer aan vier zijden (indien > 4000 kg mass) - MP kenmerken aan vier zijden - LQ kenmerken aan vier zijden - Niet terzake dienende kenmerking dient vóór het laden van de laadeenheid te zijn verwijderd JA/NEE (5.3.1.1.4.1 onder 1) JA/NEE/NVT (5.3.2.1.1 onder 2) JA/NEE/NVT (5.3.2.3) JA/NEE/NVT (5.3.2.4) JA/NEE/NVT (5.3.1.1.1.3) Bijkomend gevaar Stofgegevens UNnummer Gevarenklasse P.G.- group Soort verpakking

Pagina 25 van 30 Samenlading/ Segregatie - Verschillende stoffen in één oplegger toegestaan Stuwage - Deugdelijke wijze vastzetten van MP-colli - Stuwage van 6.1 stoffen (PG I en II) of klasse 2.3 niet 1 dezelfde laadeenheid met voedingsmiddelen - Is er sprake van lekkage - Deugdelijke stuwage van gevaarlijke goederen en andere niet gevaarlijke goederen - Gevaarlijke goederen bij voorkeur toegankelijk bereikbaar (bv. Nabij deuren) Colli - Elke collo met gevaarlijke goederen conform eisen 5.2 - Juiste vervoersnaam aangebracht - UN-nummer aangebracht - IBC met inhoud van > 450 l. aan 2 tegenoverliggende gemerkt - MP-etiket aangebracht - Gevaarsetiket aangebracht conform kolom 3 en 4 Documenten Dangerous Goods Declaration compleet - UN nummer - Proper Shipping Name - Klasse - Packing Group - Aanvulling Proper Shipping Name - Aanvullende info vermeldt in 5.4.1.5 - CPC getekend JA/NEE/NVT (7.2.2.3) JA/NEE/NVT (7.1.4.1) JA/NEE/NVT (7.1.5.1) JA/NEE/NVT (7.5.2.1) JA/NEE/NVT (7.5.2.2) JA/NEE/NVT (7.5.2.3) JA/NEE/NVT (5.1.6.1) JA/NEE/NVT (5.2.1.1) JA/NEE/NVT (5.2.1.1) JA/NEE/NVT (5.2.1.4) JA/NEE/NVT (5.2.1.6.1) JA/NEE/NVT (5.2.2.1.2) JA/NEE (5.4.1.4.1 onder 1) JA/NEE (5.4.1.4.1 onder 2) JA/NEE (5.4.1.4.1 onder 3) JA/NEE (5.4.1.4.1 onder 4) JA/NEE/NVT (5.4.1.4.3) JA/NEE/NVT (5.4.1.5) JA/NEE/NVT (5.4.2) Zegels Oud zegel Nieuw zegel Opmerkingen/ Maatregelen: PV: JA/NEE

Pagina 26 van 30 Bijlage III Interventiebeleid Overtreding Referentienummer Waarschuwing/bestuursdwang Trailer buitenzijde Etiketten aan vier zijden 5.3.1.1.4.1 (1) Waarschuwing UN-nummer aan vier zijden 5.3.2.1.1 (2) Waarschuwing MP kenmerking aan vier zijden 5.3.2.3 Waarschuwing LQ kenmerking aan vier zijden 5.3.2.4 Waarschuwing Niet ter zake dienende kermerking verwijderd 5.3.1.1.1.3 Waarschuwing Samenlading/Segregatie Verschillende stoffen in één trailer toegestaan 7.2.2.3 bestuursdwang Stuwage Deugdelijke wijze vastzetten MP colli 7.1.4.1 bestuursdwang Stuwage van 6.1/2.3 en levensmiddelen 7.1.5.1 bestuursdwang Lekkage 7.5.2.1 bestuursdwang Deugdelijke stuwage gevaarlijke stoffen en overige 7.5.2.2 bestuursdwang Gevaarlijke goederen bij voorkeur toegankelijk 7.5.2.3 bestuursdwang Colli Collo gevaarlijke stoffen conform eisen 5.2 5.1.6.1 bestuursdwang Juiste vervoersnaam aangebracht 5.2.1.1 bestuursdwang UN-nummer aangebracht 5.2.1.1 bestuursdwang IBC inhoud > 450l 2 zijden gekenmerkt 5.2.1.4 bestuursdwang MP-etiket aangebracht 5.2.1.6.1 bestuursdwang Gevaarsetiket aangebracht 5.2.2.1.2 bestuursdwang Documenten UN-nummer 5.4.1.4.1 (1) Waarschuwing Vervoersnaam 5.4.1.4.1 (2) Waarschuwing Klasse 5.4.1.4.1 (3) Waarschuwing Verpakkingsgroep 5.4.1.4.1 (4) Waarschuwing Technische naam 5.4.1.4.3 Waarschuwing Aanvullende informatie 5.4.1.5 Waarschuwing Getekende CPC 5.4.2 Waarschuwing

Pagina 27 van 30 Bijlage IV Verdeling van de klassen gevaarlijke stoffen tijdens de actie Klasse NL naar GB GB naar NL 1 7 0 2 15 0 2.1 6 4 2.2 7 0 2.3 3 0 3 98 54 4.1 5 3 4.2 5 0 4.3 1 0 5.1 13 4 5.2 0 0 6.1 19 9 8 77 31 9 69 19

Pagina 28 van 30 Bijlage V Foto s van verschillende overtredingen onjuist etiketteren van de trailer Ontbreken klasse 4.2 etiket op de verpakking onjuist etiketteren van de trailer Verpakkingen met gevaarlijk stoffen los in kooi Restproduct in trailer

Pagina 29 van 30 Bijlage VI Foto s van onjuiste stuwage Spanbanden zitten los om de lading heen Spanbanden zijn kapot gegaan gedurende de reis Drums liggen los in de trailer of zijn met tape vastgezet Verpakking met gevaarlijke stoffen ligt los naast de spanbanden Cilinder met gevaarlijk gas los op pallet in de trailer

Pagina 30 van 30 Colofon Uitgever IVW TEZ unit IGS Datum Contactpersoon Eric van Hees Doorkiesnummer 4495 Fax Uitvoerders Marieke Weemhof-Steeneken Sjoerd Tuinstra René Rausch Opmaak Natascha Dofferhoff