Preek op 13 november 2011 over Richteren 16:23-31 en Marcus 15:24-32 23 De stadsvorsten van de Filistijnen waren verzameld om een groot offer te slachten voor hun god Dagon, voor een vreugde[feest], ze zeiden: Onze god heeft onze vijand Simson in onze hand gegeven! 24 Het volk, ze zagen hem en ze loofden hun god, want, zeiden ze: Onze god heeft onze vijand Simson in onze hand gegeven, de verwoester van ons land, die zóvelen van ons neergestoken heeft. 25 En het gebeurde, toen het hun hart goed ging, dat ze zeiden: Roep Simson, dat hij ons laat lachen! Ze riepen Simson uit het huis van de vastgebondenen, en hij was lachwekkend voor hen. Ze lieten hem tussen de zuilen staan. 26 Simson zei tegen de jongen die hem sterk bij de hand hield: Laat mij uitrusten, laat me de zuilen aanraken waar het huis op gevestigd is, zodat ik er tegenaan kan leunen. 27 Het huis was vol mannen en vrouwen, al de stadsvorsten van de Filistijnen waren daar, en op het dak wel drieduizend man-en-vrouw die zagen hoe Simson uitgelachen werd. 28 Simson riep tot JHWH, hij zei: Mijn heer JHWH! Gedenk mij toch en maak mij toch deze keer nog sterk, God, zodat ik mij op de Filistijnen kan wreken één wraak, voor mijn twee ogen. 29 Simson greep de twee middelste zuilen waar het huis op gevestigd was en hij zette zich ertegen schrap één met zijn rechter- en één met zijn linkerhand. 30 Simson zei: Laat mijn ziel sterven mét de Filistijnen Hij strekte zich met kracht en het huis viel op de vorsten en op al het volk dat erin was. De doden die hij doodde met zijn dood waren er nóg meer dan die hij bij zijn leven had gedood. 31 Zijn broeders en heel het huis van zijn vader, ze daalden af en ze droegen hem, ze deden hem opgaan en ze begroeven hem tussen Tsora en Esjtaol in het graf van zijn vader Manoach ( Rustplaats ). Hij heeft Israël twintig jaar gericht. 1
*** 24 Zij kruisigden hem en verdeelden zijn kleren, door het lot erover te werpen, wat ieder zou krijgen. 25 Het was het derde uur en zij kruisigden hem. 26 Het opschrift met zijn beschuldiging was erboven geschreven: De koning der joden. 27 Met hem kruisigden zij twee rovers, één aan zijn rechter- en één aan zijn linkerkant. 29 En zij die voorbijgingen, lasterden hem, ze schudden hun hoofden: Ha, jij, die de tempel afbreekt en in drie dagen opbouwt 30 red jezelf en kom van het kruis af! 31 En zo spotten ook de overpriesters met de schriftgeleerden: Anderen heeft hij gered, zichzelf kan hij niet redden. 32 De Christus, de koning van Israël, moet nu maar van het kruis afkomen, opdat wij het zien en geloven. Ook die met hem gekruisigd waren, beledigden hem. *** Gemeente, zo eindigt dus de geschiedenis van Simson. Zo heel plotseling. Nog één keer een krachttoer, en dat was het. En wij blijven met eindeloos vraagtekens zitten. Moet dit nu allemaal zo? Is het ergens goed voor? We zien hem daar zo staan, tussen de zuilen van de tempel van die god Dagon. En als je oppervlakkig leest, zou je nog even kunnen denken: een heroïsch einde! Wat een heldhaftig slot! Maar dat is het natuurlijk niet. Het is alleen maar tragisch. Het is toch eigenlijk alleen maar huiveringwekkend wat er gebeurt. En dan: De doden die hij doodde met zijn dood waren er nóg meer dan die hij bij zijn leven had gedood. Vooral dat ene zinnetje, dat grijpt mij zo aan. Ongelofelijk, hoe het er staat: De doden die hij doodde met zijn dood Als poëzie is het prachtig, maar wat er gezégd wordt, is afschuwelijk. Ja, je ziet hem zo staan daar tussen die zuilen. Nog één keer een daad van immense kracht. Maar wel heel anders dan wat hij hiervoor gedaan heeft. Er is iets gebeurd in de tussentijd. Er is iets veranderd. Eerder was Simson toch vooral gewoon een krachtpatser. Eén die met zijn blote handen een leeuw verscheurde. Eén die 300 vossen met brandende staarten het koren in joeg. Eén die met een ezelskaak er op los sloeg. Maar nu wordt ineens die grote tragiek zichtbaar. Eerder was hij sterk en stónd hij er nu staat hij daar in een volkomen afhankelijkheid. Hier wordt hij weliswaar opnieuw sterk. Maar nu is het de kracht van de wanhoop. En toen ik er zo mee bezig was, moest ik ineens denken aan dat beeld van Ossip Zadkine, dat in Rotterdam staat. Het heet De verwoeste stad, en is in 1953 neergezet, als een herinnering, een gedenkteken van het bombardement in mei 1940. Het spannende vind ik, dat in dit beeld precies die twee dingen samen komen: kracht en wanhoop. Je ziet een enorm sterke figuur (die benen, die armen!), maar wel met een gat in zijn romp, in het hart geraakt. En heel die kracht wordt ingezet om wanhoop uit te drukken. De armen naar de hemel opgeheven. Is het een afweergebaar tegen de bommen die er vallen, of is het juist een schreeuw naar de hemel, om hulp? Ik zie er ergens Simson in, die dubbelheid: van kracht, en van wanhoop, de roep om hulp II 2
En dit is het einde. Hier houdt het op. En wij blijven met vragen zitten. En gemeente, dé vraag is uiteindelijk: waar is Simsons God in dit verhaal? Waar is de God van Israël aan het werk? Waar wordt iets zichtbaar van zijn handelen, van zijn spreken, van zijn bemoeienis met zijn mensen? Wil hij al dat geweld, heeft hij dat op het oog? Dat wordt niet met zoveel woorden gezegd. Maar ja, Simson is wel de man Gods. Dus hoe zit dat? Welke rol speelt God in dit verhaal? En tussen twee haakjes: als we die vraag zo stellen, dan zit daar áchter natuurlijk de vraag van ons eigen leven. En onze eigen wereld. Als we die vraag zo stellen, dan zitten we meteen in ons eigen bestaan, en kijken we om ons heen en stellen we precies diezelfde vragen. Die vragen zijn natuurlijk geen theorie. Het is niet alleen maar interessant om eens wat over teksten na te denken Nee, we zitten midden in ons eigen bestaan. Met die vragen zit je midden in je eigen leven. Hoe is deze God met mij bezig? De dingen die in mijn bestaan gebeuren is de God van de Bijbel daarin ergens te herkennen? En op die vragen krijgen we dus geen antwoord. Niet! Geen antwoord! Je zou zeggen: je bent met die vragen, met die ongelofelijk diepe vragen, bij de Bijbel wel aan het goede adres. En dan ga je lezen, en dan blijkt dat dus maar nauwelijks zo te zijn! Dan krijg je dus geen antwoorden. Althans, geen gemakkelijke antwoorden, geen pasklare antwoorden. Waar is God, hoe is God aan het werk? De Bijbel vertelt een verhaal dat daar over gaat. Maar de Bijbel is dus kennelijk geen antwoorden-boek. De Bijbel biedt ons geen hapklare brokken, die we tot ons kunnen nemen en nou, dat weten we dan ook weer. III De Filistijnen weten precies waar ze aan toe zijn! Die hebben het helder: Onze god heeft onze vijand in onze hand gegeven! Dat is geen vraag, maar een uitgemaakte zaak. Het is eigenlijk een lied, als je het goed beluistert. De stadsvorsten, de leiders van het volk zingen eerst het refrein. En vervolgens zingt het volk het na: Onze god heeft onze vijand in onze hand gegeven! En je hoort dat heel nadrukkelijke: onze onze onze! Zie je, de Filistijnen zitten niet met die vraag: Hoe handelt toch God in ons midden? Nee, wie of wat of waar God is, dat is geen enkele vraag. God, dat is degene die overwinning geeft. Dat is degene die aan de kant van de winnaars staat, die succes garandeert. Simson daarentegen verderop in het verhaal bidt Simson tot God. Of nee, dat staat er nu juist niet! Hij roept tot J-H-W-H. Adonaj, de Naam. Hoe moet ik het zeggen? Die vier letters, die het geheim van Israël zijn. In zijn gebed gebruikt Simson wel ook het woord God, maar hij begint met die vier letters. Allereerst neemt hij die vier letters op zijn lippen. De Naam van de God van Israël, die we eigenlijk niet kunnen uitspreken. In onze Nederlandse vertalingen geven we die Naam meestal weer met de HEER, maar dat is ook maar een verlegenheidsoplossing. Dat is ook maar omdat we het eigenlijk niet zo goed weten. Vier letters, die de Naam van de God van Israël weergeven. Vier letters, die een geheim aanduiden. (En dat is dus ook de reden, dat ik in de bijbeltekst die vier letters maar laat staan. Zodat we er als het ware iedere keer weer over struikelen.) Die vier letters: in het boek Exodus wordt verteld wat ze betekenen. Aan Mozes wordt dat verteld: IK- ZAL-ZIJN. IK-ZAL-MET-JE-ZIJN. Ik ben er voor je. Ik ga met jou door dik en dun. Ik ben betrouwbaar voor je. IK-ZAL-MET-JE-ZIJN. Dat betekenen die vier letters. Dat betekent die Naam. Zo is de God van Israël. De Filistijnen hebben het over God. Gemakkelijk, zonder vragen. Hup, God, geen probleem. En wij ook! Denk ik. Misschien praten wij ook wel te gemakkelijk over God, in ons geloofsleven, en in de kerk. Misschien nemen wij dat woord wel wat te gemakkelijk in de mond. En dan zeggen we: God doet dit, en God wil dat, enzovoort. Dat is dan allemaal heel vanzelfsprekend. Maar de Bijbel zet daar een reusachtig vraagteken bij, bij die vanzelfsprekendheid. Over wie heb je het eigenlijk als je God zegt? Wie bedoel je dan eigenlijk? Is dat degene die jou succes geeft? Is dat degene die er voor de winnaars is? Onze god heeft onze vijand in onze hand gegeven? 3
Waar wij het graag (en misschien maar al té graag) over God hebben daar is de Bijbel met dat woord heel voorzichtig. De Bijbel spreekt van een geheim. Vier onuitsprekelijke letters. Een Bevrijder voor Israël, een vreemde Stem in ons midden. Een God die ánders is. Hij is er voor je, dat is zijn belofte. Maar je kunt hem niet grijpen, hem niet aanwijzen of in je zak steken. Hij is er voor je, dat is zijn belofte. Maar jouw vragen blijven open. IV En als je dan gaat lezen, als je dan zijn verhaal hoort, dan blijkt hij veel meer een God te zijn van verliezers. God, die zich verbergt in de diepte. Die zich verbergt aan een kruis. Ja, die zich verbergt in een gekruisigde. Daar is hij. In die vernederde mens Jezus. En dat zeg ik nou wel, maar opnieuw met een groot vraagteken in mijn gezicht. Ik kan dat verder ook niet uitleggen. Ik heb geen idee, hoe. Dat is natuurlijk nog steeds geen antwoord op onze vragen. Maar zo is hij, zo wordt tenminste zijn grote verhaal verteld. Hij is die zich verbergt in de ondergang. Hij is daar waar mensen uitgejouwd worden, bespot, uitgelachen. Ja, dat uitlachen! We hoorden die twee fragmenten zo naast elkaar vanochtend. Dat is wel een heel opmerkelijke overeenkomst tussen het verhaal van Simson en het verhaal van Jezus! Allebei worden ze bespot, gehoond. Kijk hem nou! Tjongejonge, dat is hem nou hoor, de mens waar zoveel van verwacht werd. Daar hangt hij nou, aan een kruis, en hij kan zichzelf niet redden. Daar staat hij nou, de grote sterke held, blind en machteloos. Lachwekkende figuur! Lieve gemeente, en dan te bedenken dat de God van Israël, die vreemde Bevrijdergod dat die juist daar is. Dat die juist de kant kiest van de bespottelijke, lachwekkende figuren. Dat is volgens mij iets waar je in je gedachten nooit mee klaar bent. Iets waar je steeds weer opnieuw aan herinnerd moet worden: deze God is geen god van de macht. Geen god in de hoogte, maar God in de diepte. Geen god van het succes, niet de god van de winnaars, maar God in de zwakheid. Die je enkel leert kennen als je naar dat kruis kijkt. God in de ondergang. En zo roept Simson hem aan: Gedenk mij, juist nu! Wees juist nu niet ver. Een roep die wij ergens allemaal kennen, van momenten in ons leven, denk ik. Zo horen we Simson roepen: Vergeet mij niet, juist nu, gedenk mij. V En dan zien we dus even later Simson hoe hij zich schrap zet tegen de zuilen. Hoe hij de fundamenten omverduwt van die grote, sterke god van de overwinnaars. Die spierballengod van de Filistijnen gaat eraan. Die spierballengod, die wij misschien zelf ook wel aanbidden aan alle kanten. Omdat wij zelf ook maar al te vaak gefascineerd zijn door kracht, macht, winnen Die god delft hier het onderspit. Maar dat maakt tegelijkertijd het verhaal niet gemakkelijker. Het blijft net zo akelig, net zo huiveringwekkend. Dat het nu zo moet eindigen! Dat het nu zo moet aflopen, zo midden in de puinhopen Nu ja, dat is toch nog niet helemaal het laatste. Het allerlaatste, dat is namelijk: dat daar ineens die broers zijn. Dát is het einde: plotseling deze kleine, ontroerende scène. Het is maar één zin, maar je ziet tegelijk zo veel gebeuren: zijn broeders en heel het huis van zijn vader, ze daalden af. Ze droegen hem. En ze deden hem ópgaan. Ze begroeven hem in het graf van zijn vader, Manoach ( Rustplaats ) Plotseling, midden tussen de puinhopen, is daar ineens een daad van menselijkheid, van broederschap. Is daar ineens zo n intiem, zorgzaam gebeuren. Broeders die hun broer op de schouders nemen. En dan doen ze hem ópgaan! Dat ene woord is veelzeggend. Want in de bijbelse teksten daal je af als je Israël uit gaat, en ga je óp als je naar Israël toe gaat. En die woorden hebben een diepe betekenis. Als je afdaalt, Israël uit, dan betekent dat ook dat je wegraakt van je bestemming, dat je ergens terechtkomt waar je niet wezen moet. Maar als je ópgaat, dan kom je thuis, dan ben je waar je hóórt. 4
En dat is natuurlijk ongelofelijk: dat Simson midden in de ondergang, midden in de dood, toch nog op zijn bestemming komt. Dat er midden in de áfgang plotseling een ópgang is. Zijn begrafenis is een opgang! Ongelofelijk prachtig hoe het verteld wordt. Simson mag opgaan naar het veelbelovende land. Hij wordt opgehaald door zijn broeders. Zijn broers dragen hem! Van de week zei iemand bij het meelezen de prachtige zin (die heeft de rest van de week zo door mijn hoofd gezongen): dat je gedragen wordt, hoe je je ook gedragen hebt. Die is om in je oren te knopen. Ja, plotseling is daar die kleine daad van menselijkheid. En misschien ligt daarin wel het nieuwe begin. Misschien ligt daarin de kiem van de vrede, die de God van Israël op het oog heeft. Als mensen elkaar als broers dragen; als mensen elkaar in het klein een weldaad doen dat moet het begin zijn. Dat moet het nieuwe begin zijn. Lof zij u, Christus! 5