ONDERNEMERS WORDEN...

ONDERNEMERS WORDEN... Een uitgave van IVN

INHOUD Voorwoord 3 Wat is Landschap? 4 Landschap levert op 6 Ambassadeurs van het Landschap zorgt voor nieuwe gasten 8 Ondernemers vertellen 10 Ervaringen van agrariërs 11 Beleving van landschap 12 IVN en landschap 14 Deze uitgave is bedoeld voor agrariërs, recreatie- en horecaondernemers die gevestigd zijn in (de omgeving van) een landschap. De aandacht voor klimaat en milieu onder recreanten neemt toe, waardoor natuur een steeds belangrijkere rol speelt bij het kiezen van een vakantiebestemming of daguitje. Hier kunnen ondernemers in en nabij landschappen de vruchten van plukken. In deze uitgave laat IVN zien hoe het concept Ambassadeurs van het Landschap daaraan bijdraagt. Dit is een uitgave van IVN Consulentschappen Limburg, Brabant en Zeeland.

VOORWOORD Nationale Landschappen zijn de meest gave vormen van typisch Nederlandse landschappen. Ieder landschap vertelt de eigen geschiedenis van de streek, van de Middeleeuwse bakstenen kerken in het Groningse Nationaal Landschap Midden-Humsterland, tot de mergelgroeves in het uiterste zuiden van ons land. Samen vertellen ze het verhaal van het Nederlandse landschap. Het Rijk streeft er onder andere naar deze gebieden te bewaren en toegankelijk te maken, zodat mensen de landschappen kunnen ervaren en ervan kunnen genieten. Daarnaast is het van belang dat de Nationale Landschappen breder bekend worden. De cursus Ambassadeurs van het Landschap is daarvoor een prachtig instrument. Ondernemers leren veel over het gebied én van elkaar. Daar door kunnen ze hun gasten op een betere manier informeren over het landschap en doordat de cursus de ondernemers samenbrengt, worden nieuwe ideeën, initiatieven en arrangementen gecreëerd. Kortom: er wordt inspiratie opgedaan. Zo kunnen de ondernemers helpen het gebied aantrekkelijker te maken voor recreanten. En daar hebben ze zelf ook profijt van. Daarom ondersteunt het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie de IVN-cursus Ambassadeurs van het Landschap. Een vergelijkbare cursus, onder de naam Gastheerschap, draait al enkele jaren in de nationale parken en is een groot succes; inmiddels hebben veel ondernemers in bijna alle parken de cursus met enthousiasme gevolgd. Ik hoop dat de cursus Ambassadeurs van het Landschap net zo n succes zal worden. Op die manier kunnen we de Nationale Landschappen bekender maken, en daar profiteren bezoekers én ondernemers van. ROB VAN BROUWERSHAVEN Directeur Natuur, Landschap en Platteland Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie 2 3

WAT IS LANDSCHAP? Het is eigenlijk onmogelijk om de vraag wat is een landschap? goed te beantwoorden. Dit blijkt wel uit de tientallen definities die er bestaan van het woord landschap. Wat die definities met elkaar gemeen hebben, is dat ze onder het begrip landschap verstaan: dat wat je ziet van een bepaald gebied, zoals dat is ontstaan door een combinatie van menselijke en natuurlijke invloeden. Vrijwel al het landschap in Nederland is gemaakt door mensen. Zo is bijvoorbeeld 60% van het landschap in gebruik voor de landbouw. Ook dorpen, steden en infrastructuur zijn sterk INVLOED VAN LANDSCHAP Recreatie en toerisme worden steeds belangrijker voor de gemiddelde Nederlander. Door de toenemende aandacht voor klimaat en milieu speelt de groene omgeving een steeds grotere rol bij de keuze voor een vakantie of recreatieve activiteit. Een aantal feitjes op een rij: Gemiddeld ondernemen Nederlanders per jaar bijna drie vakanties in eigen land. De natuurvakantie is het meest in trek als men in eigen land op vakantie gaat. 99,3% van alle Nederlanders onderneemt minstens één keer per jaar vrijetijdsactiviteiten buitenshuis. De meest geliefde buitenrecreatieve activiteiten zijn wandelen en fietsen.

beeldbepalend. Zo heeft ieder landschap eigen kenmerken die aantrekkelijk zijn voor inwoners en bezoekers. Het landschap van Nederland Nederland is maar liefst twintig Nationale Landschappen en twintig nationale parken rijk. Nationale Landschappen zijn landschappen die internationaal uniek of zeldzaam zijn. Bovendien bevatten ze elk een buitengewone combinatie van cultuurhistorische en natuurlijke elementen en zijn ze kenmerkend voor de manier waarop ons landschap is ontstaan. De Nationale Landschappen onderscheiden zich door de specifieke samenhang tussen de verschillende onderdelen van het landschap, zoals natuur, reliëf, grondgebruik en bebouwing. Nationale Landschappen en nationale parken Bij Nationale Landschappen ligt het accent op het behoud en de ontwikkeling van veel meer dan alleen natuur, zoals bij nationale parken het geval is. Want ook grondgebruik (agrarisch, recreatief) en bebouwing (zoals dorpsgezichten en forten) tellen in een Nationaal Landschap mee. In Nationale Landschappen wordt gewerkt, gewoond en gerecreëerd. Om de leefbaarheid te behouden wordt geïnvesteerd in sociaaleconomische ontwikkelingen waarbij bijzondere kwaliteiten van het gebied worden behouden of versterkt. 4 5

LANDSCHAP LEVERT OP Natuur en landschap hebben een enorme meerwaarde voor de econo mie, gezondheid en welzijn van men sen. Ongeveer 40% van de toeristischerecreatieve-sector is zelfs direct afhankelijk van de natuurlijke omgevingskwaliteit. Dit beaamt ook Josèt Vermeer, eigenaresse van biologisch kleinfruitbedrijf en pluktuin Sprankenhof te Udenhout: Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen en het gebied direct daaromheen trekt veel gasten. Sprankenhof ligt daar middenin en veel van die gasten komen daarom ook naar ons bedrijf. Grenzend aan het natuurgebied, maken we met onze bedrijfs voering zoveel mogelijk gebruik van die natuur. De natuur is wat dat betreft een grote inspiratiebron: ze brengt ons veel bestuivers en natuurlijke bestrijders van ziekten en plagen. AAN HET WOORD Josèt Vermeer, eigenaresse Sprankenhof, Udenhout www.sprankenhof.com Rieky Boetselaers, eigenaresse minicamping De Smal, Nieuw-Bergen www.camping-desmal.nl Streekidentiteit Als een landschap een sterk imago heeft, worden de natuurwaarden van het gebied versterkt en ontstaat er een groter draagvlak. Hierdoor ontstaat een balans tussen economische activiteiten en de ecologische omgeving. Rieky Boetselaers is samen met haar man eigenaar van minicamping De Smal in Nieuw-Bergen. Haar camping ligt aan de rand van Nationaal Park De Maasduinen, en ze organiseert allerlei activiteiten voor haar gasten in de natuur. Mensen bezoeken mijn camping vooral vanwege de natuur in de omgeving. Zij komen hier om te fietsen of te wandelen en ik spring hier op in door zelf ook wandeltochten te organiseren. Dankzij de informatie die ik gekregen heb via Ambassadeurs van het Landschap en mijn natuurzakagenda kan ik mijn gasten een heleboel vertellen over deze prachtige omgeving.

AAN HET WOORD Wisselwerking Een ondernemer is van onschatbare waarde voor het landschap. De ondernemer vangt de gasten op en zorgt mede voor de publiciteit van het landschap. Maar de ondernemer zelf kan ook niet zonder het landschap. Er is een wisselwerking tussen recreatie en landschap. Het is dan ook belangrijk dat hier een goed evenwicht is; bij een mooi landschap hoort kwalitatief goede gastronomie, aldus John Halmans, directeur van Gulpener Bierbrouwerij BV. Naast het verzorgen van een goede gastronomie zijn er nog veel meer manieren voor een ondernemer om actief te zijn binnen het landschap. Ruud Bessems, voorzitter van Stichting Zuid-Limburgse Heuvelland Hotels: John Halmans, directeur Gulpener Bierbrouwerij www.gulpener.nl Ruud Bessems, voorzitter van Stichting Zuid-Limburgse Heuvelland Hotels www.heuvellandhotels.nl Door voor verschillende groepen ook verschillende activiteiten aan te bieden, van rustige natuurwandelingen tot sportieve activiteiten zoals Nordic Walking, lever je als ondernemer een bijdrage aan de kennismaking met het landschap. Zo staat het beleven van het landschap voorop. Josèt Vermeer 6 7

AMBASSADEURS VAN HET LANDSCHAP ZORGT VOOR NIEUWE GASTEN De cursus Ambassadeurs van het Landschap is niet alleen waardevol voor de ondernemers en hun gasten, maar ook voor de natuurgebieden waar de cursussen gehouden worden. Zo bevordert het onder andere de publiciteit. De cursus zorgt ervoor dat meer mensen de boodschap van het gebied vertellen. Op deze manier kun je meer mensen mobiliseren om de boodschap bij de eindgebruiker te krijgen. Zo ontstaat er dus een veel groter bereik via ondernemers, legt Carla Smits, projectleidster van stichting Promotie Noord-Limburg uit. Waardering Bas de Jong, sectormanager Toerisme, Recreatie, Sport en Cultuur van Koninklijke Horeca Nederland gaat hier nog verder op in: Uit verhalen van ondernemers die al deelgenomen hebben aan de cursus kwam naar voren dat de accommodatie en het personeel meer gewaardeerd wordt als ze veel over de omgeving kunnen vertellen. Hierdoor ontstaat mond-tot-mondreclame die daadwerkelijk tot nieuwe gasten leidt. OPZET VAN DE CURSUS Deze cursus bestaat uit een viertal bijeenkomsten waarbij een ondernemer of medewerker informatie krijgt over de bijzondere waarden van een streek. Daarnaast bouwen de cursisten een netwerk op, om na de cursus nieuwe en bredere arrangementen aan te bieden. Tijdens de bijeenkomsten wordt er onder andere aandacht besteed aan ontstaansgeschiedenis, cultuurhistorie, bijzondere locaties, toeristische recreatieve mogelijkheden en typische flora en fauna van het gebied. Als de ondernemer de cursus met succes heeft afgerond ontvangt hij/zij een gevelbordje en een certificaat van Ambassadeurs van het Landschap.

AAN HET WOORD Foto: Anja Verbers Carla Smits, projectleidster Stichting Promotie Noord-Limburg Bas de Jong, sectormanager Toerisme, Recreatie, Sport en Cultuur Koninklijke Horeca Nederland Bertus van der Tuuk, strategisch adviseur Toerisme, Recreatie en Leisure Grontmij Maar ondernemers kunnen zelf ook gratis reclame leveren voor de natuurgebieden: Ondernemers beseffen te weinig wat het natuurgebied om hun heen kan betekenen. Ze zijn vaak in een mooie omgeving actief, maar ze realiseren zich niet dat dit veel meer als unique selling point gebruikt kan worden, aldus Bas de Jong. Samen sta je sterk Ook de samenwerking van ondernemers versterkt de publiciteit. Bertus van der Tuuk, strategisch adviseur Toerisme, Recreatie en Leisure bij Grontmij, heeft uit eigen ervaring bemerkt dat er vaak weinig contact is tussen ondernemers in een regio. Uit de reacties blijkt dat ondernemers elkaar beter leren kennen door de cursus. Ondernemers krijgen zo samen veel meer kennis van het DNA van het gebied en kunnen dat beter vertellen. Ook Carla Smits be nadrukt dat zoiets niet vanzelf gaat. Dankzij Ambassadeurs van het Land schap worden er verschillende arrangementen opgezet, waardoor het gebied bekender en aantrekkelijker wordt voor recreanten. 8 9

ERVARINGEN VAN AGRARIËRS Harry Kager, beleidsmedewerker LTO Nederland: De invloed van agrariërs in het landschap is allesbepalend. Zo zie je in Laag Holland bijvoorbeeld de poldermijzen, de verkavelingsstructuur die is ontstaan doordat boeren sloten groeven, terwijl in Zuid-Limburg de kavels vroeger gescheiden werden door middel van heggen en hagen. Agrariërs hadden en hebben dus een belangrijke rol in het landschap en biodiversiteit. Tegenwoordig spelen ze ook een beduidende rol in recreatie, maar richting de recreant zijn ze hier veel te bescheiden over. Dit kan beter; zij kunnen het gebied veel beter verkopen en zij kunnen ook hun eigen rol daarin uitleggen. Ambassadeurs van het Landschap helpt boeren hiermee door een goede ondersteuning en bruikbare materialen aan te bieden. En, niet te vergeten, het prachtige certificaat natuurlijk. AAN HET WOORD Harry Kager, beleidsmedewerker LTO Nederland Ambassadeur van Nationaal Landschap Zuid-Limburg Onderneming: VVV Zuid-Limburg Naam cursist: Sven Kools Bovenstaande heeft met goed gevolg de cursus Ambassadeur van Nationaal Landschap Zuid-Limburg doorlopen, met de volgende onderdelen: Kennis van de recreatieve en toeristische mogelijkheden van het gebied Kennis van de kernkwaliteiten van het gebied Kennis van de historie en cultuur- en natuurwaarden van het gebied Kennis van de organisatie van het Nationaal Landschap en het stelsel van Nationale Landschappen Valkenburg, februari 2011 Projectleider Ambassadeurs van het Landschap Rijk Leven in Nationaal Landschap Zuid-Limburg Provincie Limburg Thea Jetten Mede mogelijk gemaakt door:

AAN HET WOORD Hendrik Pots, eigenaar restaurant Perron 3, Tynaarlo www.perron3.nl Jacqueline van Mill, eigenaar van rondvaartschip De Onrust www.ms-onrust.nl ONDERNEMERS VERTELLEN Gasten waarderen het wanneer personeel veel en boeiende informatie over de omgeving vertelt. Verschillende gastheren hebben hier van hun eigen gasten ook terugkoppeling op gehad, zoals Hendrik Pots, eigenaar van restaurant Perron 3 in Tynaarlo: Helaas zijn veel mensen nog niet bekend met de cursus Ambassadeurs van het Landschap, maar als ik het toelicht, geven ze aan dat ze het een goed initiatief vinden. Ik vind het belangrijk om bewust met mijn ambassadeursrol om te gaan. Ik benader gasten zodat ik ze informatie kan geven en deel veel folders uit van bijvoorbeeld Nationaal Park De Drentsche Aa. Daarnaast zijn alle biefstukken die ik serveer alleen van Drents weidevlees. Jacqueline van Mill is Ambassadeur in Nationaal Park Oosterschelde. Ze is eigenaresse van rondvaartschip De Onrust, waarmee ze onder andere natuurtochten op de Oosterschelde uitvoert. Zij heeft veel positieve reacties gekregen. Hoe meer je weet, hoe meer je ook te melden hebt. Dankzij het programma voel ik me nu ook zekerder om extra informatie te geven aan gasten. De gasten merken dit en reageren hier erg goed op. 10 11

BELEVING VAN LANDSCHAP De natuurvakantie is het meest populair onder Nederlanders die in eigen land op vakantie gaan. Om dit als ondernemer optimaal te benutten is het van belang dat je weet wat het gebied juist zo uniek maakt. Volgens Gert-Jan Hospers, docent economische geografie aan de Universiteit Twente en bijzonder hoogleraar city-en regiomarketing aan de Radboud Universiteit Nijmegen, is hier maar één manier voor: Ga op reis in je eigen regio. Het is belangrijk dat je als bezoeker of toerist naar je eigen AAN HET WOORD Gert-Jan Hospers gebied kijkt, want een toerist kan hele andere dingen uniek vinden dan wat je zelf uniek vindt. Betrokkenheid Naast het aantrekken van toeristen en recreanten is het ook belangrijk dat die toeristen en recreanten betrokken raken bij het landschap. Maar hoe doe je dit? Gert-Jan Hospers: Mensen raken pas betrokken wanneer je hun emotie raakt. Dit doe je door zintuigen te prikkelen. Zo kun je bijvoorbeeld stadsmensen uitnodigen op het platteland. Wanneer je hen iets laat maken of proeven, zullen ze dat veel langer onthouden dan wanneer je alleen maar wat vertelt. Het is belangrijk dat de bezoekers zich kunnen verplaatsen in de wereld die ze bezoeken.

AAN HET WOORD Gaston Remmers, Bureau Buitenkans www.bureaubuitenkans.nl Binnenwereld Hoe iemand een landschap beleeft is natuurlijk subjectief, en hangt ook af van de emoties die we hebben. Gaston Remmers van Bureau Buitenkans is procesarchitect, wat inhoudt dat hij gebiedsontwikkelingsprocessen ontwerpt en begeleidt. Daarbij is de binnenwereld van mensen, hun bezieling en emoties, het uitgangspunt voor zijn werk. Het landschap heeft niet alleen invloed op ons welzijn, ons welzijn heeft ook invloed op het landschap. Onze beleving van landschap van vandaag kan totaal verschillend zijn dan die van gisteren, omdat onze binnenwereld, en daarmee onze emoties, de ene dag anders is dan de andere. Iemand die elke dag door een gebied naar zijn werk fietst, kent het effect: het landschap lijkt niet elke dag hetzelfde, ondanks dat de route gelijk is, de sloot op dezelfde plek stroomt en ook de populieren er nog steeds op dezelfde plaatsen langs staan. Met dit gegeven in het achterhoofd is een bezoeker niet langer slechts een consument met beïnvloedbare stemmingen, maar is jouw emotioneel vermogen als gastheer en -vrouw mede verantwoordelijk voor hoe jij de bezoeker ziet en dus ontvangt. 12 13

IVN EN LANDSCHAP Met het programma Ambassadeurs van het Landschap draagt IVN bij aan de versterking van het landschap en de economische ontwikkeling van het gebied. Aan dit succesvolle programma hebben inmiddels 410 bedrijven deelgenomen met 607 deelnemers. De reacties van de cursisten zijn positief en na afronding nemen zij met een brede glimlach en vol trots het certificaat in ontvangst. Welke ondernemer wil zijn gasten nu niet fêteren op al die mooie extra s van het prachtige Nederlandse landschap? Samenwerken Het programma sluit aan bij een duidelijke behoefte van (agrarisch) recreatief ondernemers. Daarom zet IVN in op het continueren van Ambassadeurs van het Landschap en het versterken van het concept door het programma uit te breiden. Vanuit onze rol als productontwikkelaar, kennismakelaar en netwerkorganisatie werken we nauw samen met landelijke partners als Koninklijke Horeca Nederland, RECRON en LTO Nederland en diverse regionale partners zoals terreinbeheerders

en agrarische natuurverenigingen. Uiteraard staan we ook open voor samenwerkingsverbanden met andere, nieuwe partners. Op die manier draagt IVN bij aan de ontwikkeling van kennis netwerken en partnerships in en rondom landschappen. Meer informatie Wij putten uit een prachtige collectie mooie ervaringen en beschikken over sprekende voorbeelden vanuit het hele land. Heeft u belangstelling voor Ambassadeurs van het Landschap en wilt u meer weten, neem dan contact op met het IVN Consulentschap in uw provincie of IVN Nederland. JELLE DE JONG Algemeen Directeur IVN COBY ADEMA Directeur IVN Regio Midden Coby Adema Jelle de Jong IVN Mensen meer kennis bijbrengen over natuur, milieu en landschap. Hen bewust maken van de eigen leefomgeving. De betrokkenheid bij een duurzame samenleving vergroten. Dat zijn thema s waar IVN op allerlei manieren aan bijdraagt. In landschap is IVN actief als initiator, regisseur en coördinator van vele landschapsprojecten. En dat altijd samen met partners. Denk hierbij aan regiobranding, opleiden van landschapsgidsen en het verzorgen van educatie en voorlichting in nationale parken. 14 15

Mede mogelijk gemaakt door: IVN Nederland Ine van Huet, programmaleider T (0475) 38 64 60 E i.van.huet@ivn.nl I www.ivn.nl (via deze website kunt u ook doorklikken naar de websites van de IVN Consulentschappen) IVN is een landelijke organisatie die mensen betrekt bij natuur, milieu en landschap. De organisatie bestaat uit een vereniging van 18.000 leden en een stichting met ruim 130 beroepskrachten. Deze beroepskrachten werken bij het landelijke bureau in Amsterdam en bij elf provinciale consulentschappen. Auteurs: Eindredactie: IVN, 2011 Ine van Huet Zehra Leferink Marieke Wingens Judith van de Bergh