24 juni 2016 Aanleiding Bij het Britse referendum over het lidmaatschap van de EU heeft een kleine meerderheid vóór het verlaten van de EU gestemd, waardoor de Brexit een feit gaat worden. Deze uitslag kwam toch nog als een verrassing omdat de voortekenen (polls) een remain voorspelden. Premier Cameron heeft inmiddels zijn vertrek aangekondigd. Aangezien de gebeurtenis direct of indirect invloed heeft op het niveau van de marktrente, de waarde van de bezittingen en/of de dekkingsgraad, wordt deze situatie als financiële crisis aangemerkt. Crisis melding 06:45-07.44 uur mailwisseling Gijs van Dalen met BSG over mogelijke crisissituatie en vervolgens aan bestuur (zie bijlage) Crisisberaad (1) 09:30-09.55 uur kantoor Alex van Schaik Aanwezig: Alex van Schaik (voorzitter) Gijs van Dalen (hoofd pensioenbureau) Wim-Paul Lievense (bestuurslid, lid beleggingscommissie) Petra Smits (wnd secretaris, lid communicatiecommissie) Documentatie: ABTN (hoofdstuk 12) en procedure 700-06 Risicomanagement en 700-07 Crisisplan (zie bijlagen) De overige bestuursleden zijn via mail op de hoogte gebracht van het crisisberaad. 09:35-09:45 uur conference call met BSG (Peter Bajema) Besproken: De impact van de Brexit op de financiële markten en daarmee ook op de financiële situatie van het pensioenfonds zijn erg volatiel. Op het moment van overleg als volgt samengevat: Aandelenkoersen staan op ruim 10% verlies Bankenaandelen verlies circa 25% Swaprente -23 bp (wisselt sterk) De invloed op de dekkingsgraad wordt momenteel geschat op een verlies van circa 8% (aandelen -5% / rente -3%) Wisselkoersen: GBP/EUR: -6%, TPN heeft dit afgedekt, geen directe financiële gevolgen GBP/USD: -8%, conclusie: EUR daalt ook BSG stuurt vandaag nog een update financiële markten via de mail. Het crisisteam is van mening dat er geen reden tot paniek is, maar de situatie wordt wel als ernstig gezien. Volgens de risicomatrix wordt de situatie als een B-risico ingeschat. Peter Bajema denkt dat het niet verstandig is om op dit moment acties in gang te zetten, aangezien de verdere gevolgen nog onbekend (onzeker) zijn. Het team onderschrijft deze mening. We zijn het erover eens dat de huidige situatie niet te vergelijken is met de financiële crisis van 2008. De uitkomsten kunnen echter wederom ver dragende gevolgen hebben. Er zijn zorgen richting de toekomst voor Europa voor wat betreft de economische groei etc op lange termijn. Het is niet duidelijk wat de politieke gevolgen zullen zijn. De onzekerheid (bijvoorbeeld zwakkere Britse Pond) zal waarschijnlijk tot gevolg hebben dat mensen minder gaan besteden, wat weer een nadelig effect kan hebben op de handel. Op dit moment aandelen verkopen zou meer speculatief dan beschermend zijn. Mede op advies van BSG wordt het niet verstandig gezien om vandaag te acteren. Besloten wordt om vanmiddag om 13.00 uur weer met het crisisteam bij elkaar te komen. Alsdan zal besloten worden of het bestuur als geheel bijeen moet komen. 1/5
Taken De taken (procedure 700-07 6.2.4) worden als volgt verdeeld : Crisismanager Alex, tevens woordvoerder Historian Petra Communicatie Alex en Petra Externe contacten Gijs Communicatie Het team vindt het belangrijk dat alle stakeholders (volgens de checklist van procedure 700-07 6.2.5) op de hoogte worden gebracht van het crisisberaad. Hiervoor is de volgende tekst opgesteld: Naar aanleiding van de berichten over de brexit is het bestuur in crisisberaad bijeengekomen en heeft overleg gepleegd met de vermogensbeheerder Blue Sky Groep. Op dit moment wordt de financiële en politieke situatie nauwlettend gevolgd. Het bestuur blijft in nauw contact met de adviseurs gedurende de komende tijd om eventuele noodzakelijke maatregelen te nemen. Het bericht zal zo spoedig mogelijk op de website geplaatst worden en ook op Intranet (Zeeland Refinery) en Wat (TOTAL Nederland). Actie: Petra. De tekst zal verder via de mail aan de stakeholders verzonden worden. Actie: Alex (intern) en Gijs (extern). 09:47 uur Mail ontvangen van BSG met Update financiële markten, polls en commentaar (zie bijlage). Crisisberaad (2) 13:00 13:30 uur kantoor Alex Aanwezig: Alex, Gijs en Petra Tijdens telefonisch contact met Peter Bajema het volgende besproken: De situatie op de financiële markten is niet significant gewijzigd ten op zichte van vanmorgen. Eerst waren er nog tekenen van licht herstel, dat is inmiddels weer teniet gedaan. Peter beschrijft de beursdag als een typische risk off day (verliezen nemen). De indruk bestaat dat speculanten voor de remain nu hun verlies nemen. Het handelsvolume is niet zichtbaar groter, wat erop kan wijzen dat er geen sprake is van paniek. De beleggingsportefeuille van TPN is goed gediversifieerd en de TAA posities zijn neutraal. Het zichtbare schokeffect op de financiële markten geeft aan dat de Brexit toch nog onverwacht is. Dit heeft duidelijk korte termijn gevolgen. Omdat de markten nu erg volatiel zijn, adviseert Peter op dit moment geen acties. De mogelijke gevolgen voor de lange termijn zullen de komende tijd uitgebreid geanalyseerd worden aan de hand van verschillende scenario s. Besloten wordt om maandag 27 juni om 10.00 uur een telefonische bestuursvergadering (gehele bestuur) te organiseren met BSG en de adviseur Haitse Hoos en Sasja Keijmel (indien beschikbaar). Verder besproken: - het verslag en dossiervorming - alle afgesproken acties zijn uitgevoerd Nieuwe acties: Direct een mail aan overige bestuursleden over status (Petra) Organiseren conference call op 27-6 (Alex) Mail aan bestuur met verslag (Petra) 2/5
27 juni 2016 Crisisberaad (3) 10.00-10:35 uur telefonisch overleg Aanwezig op ZR: Alex van Schaik, Raoul Boonman, Wim-Paul Lievense, Bert Smits, Gijs van Dalen, Petra Smits Telefonisch: Derk van Dorsten, Martine Hordijk, Jan Riedijk, Peter Bajema, Haitse Hoos Er zijn geen openstaande actiepunten. De actuele situatie wordt besproken. Zowel de aandelenbeurzen als de rente zijn licht gedaald. In Great Brittain is er sprake van politieke onrust en verwarring. Bepaalde groeperingen laten hun verzet horen en het lijkt erop dat het Brexit-kamp ook niet op deze uitkomst had gerekend. Zal deze situatie de EU juist sterker maken of is het een begin van de ontmanteling, hoe onwaarschijnlijk dat ook klinkt. Het is wel duidelijk dat deze onrust nog jarenlang gevolgen zal hebben. Er is uitgebreid gesproken over kansen pakken of vermogen beschermen. Het bestuur vindt het nemen van meer risico s op dit moment niet wenselijk aangezien de dekkingsgraad vrij laag is en we te maken hebben met een herstelplan. BSG ziet ook bij andere pensioenfondsen niet veel beweging omdat er veel onzekerheid is. Nu alsnog het vermogen verzekeren tegen bepaalde risico s is geen optie (te duur en onzeker). Het bestuur heeft tijdens de laatste brainstormvergadering op 19 mei nog uitgebreid gesproken over de voor- en nadelen ervan. Peter adviseert het bestuur om de komende tijd verschillende lange termijn scenario s te bekijken (Europa zwakker/sterker etc.) met de daarbij mogelijke acties. Door alle onzekerheden is BSG momenteel tactisch neutraal gepositioneerd. Haitse is van mening dat de lage rentes nu zeker nog wat langer laag zullen blijven. Naar verwachting zal de ECB het opkoopprogramma verlengen als de economische groei achter blijft. Door alle onderzekerheden ziet ook hij geen strategische mogelijkheden voor het pensioenfonds om in te spelen op de huidige situatie. Verhoging van de afdekking van het renterisico is om dezelfde redenen als vorig jaar geen optie voor het bestuur. Verder is er gesproken over mogelijke uitbreiding van de vastgoedportefeuille. Dit zijn echter zaken voor de lange termijn. Afspraken/acties: Voor de korte termijn kan en wil het bestuur geen maatregelen nemen gezien de positie van het fonds en de volatiliteit van de financiële markten. Binnenkort zal het bestuur verschillende scenario s bespreken met mogelijke acties voor de langere termijn. De grens van de kritische dekkingsgraad (85,5%) is nog niet bereikt. Over een week (op 5 juli) wordt de nominale dekkingsgraad van eind juni opnieuw vastgesteld. Als deze dichtbij de kritische dekkingsgraad ligt, zal het crisisteam opnieuw overleg hebben over de situatie en eventuele maatregelen. Mocht verder overleg niet nodig zijn, dan zal de crisissituatie als afgesloten worden beschouwd. De communicatie richting de stakeholders (incl. deelnemers) zal op dezelfde wijze plaatsvinden. 3/5
5 juli 2016 Vervolg Woensdag 6 juli Vrijdag 7 juli De dekkingsgraad per 30 juni 2016 is nog niet bekend. Na mailcontact tussen bestuursleden besloten nog even te wachten op de officiële berekening. De dekkingsgraad per 30 juni 2016 is berekend op 97,8% (eind mei 99,3%). Hiermee is de nominale dekkingsgraad niet vlakbij de kritische dekkingsgraad van 85,5% gekomen. De markten zijn nog steeds erg volatiel. Het bestuur heeft besloten dat er op korte termijn geen acties nodig zijn. Het crisisteam is echter nog niet opgeheven. Tot slot Woensdag 18 juli Het bestuur is van mening dat er geen sprake meer is van een crisissituatie (besluit via mail). De dekkingsgraad is berekende en komt niet in de buurt van de kritische dekkingsgraad. De beurzen zijn weer grotendeels hersteld. Actiepunten gericht op de lange termijn staan nog wel open, maar die kunnen afgehandeld worden vanuit een normale situatie. De zorgen om de lage rentestand blijven wel actueel, maar ook daarvoor hoeft de crisissituatie niet aangehouden te worden. Gereageerd via de mail: Wim-Paul, Bert, Alex, Derk, Petra, Martine, Haitse. + + + + + 4/5
Lijst van bijlagen (gemeenschappelijke schijf: bestuurswerkmap) 5/5