december 2015 - M.G.A. Ligtvoet-Janssen Tympaan Instituut
I 1 Inhoud Inleiding blz 2 Demografie 2.1 Inwoners 3 2.2 Huishoudens 4 3 4 L Kwetsbare groepen 3.1 Mensen met beperkingen en geïndiceerde zorg 7 3.2 Mantelzorg 9 3.3 Huishoudens in een kwetsbare inkomenssituatie 10 3.4 Uitkeringen en voorzieningen 11 Leefbaarheid 4.1 Veiligheid en criminaliteit 13 4.2 Voorzieningen 13 4.2.1 Woningvoorraad 13 4.2.2 Zorg 14 4.2.3 Jeugd en onderwijs 15 4.2.4 Sport en cultuur 16 4.2.5 Horeca 17 4.2.6 Detailhandel en economie 18 4.2.7 OV-haltes 19 Literatuur
1 Inleiding De regio Holland Rijnland wil vitale en inclusieve buurten, wijken en kernen realiseren waarin verbindingen zijn gelegd tussen cure/care en welzijn. Onder een inclusieve samenleving wordt verstaan een samenleving waarin niemand wordt uitgesloten en iedereen op een gelijkwaardige manier kan meedoen aan het arbeidsproces, vrijwilligerswerk, reguliere activiteiten en gelijkwaardig kan wonen in de wijk. Uitgangspunt hierbij is dat het initiatief niet alleen bij mensen met een beperking wordt gelegd, maar dat alle mensen in de samenleving verantwoordelijk zijn voor het gelijkwaardig meedoen in de wijk. Hiermee worden verschillende effecten beoogd, zoals vergroting van deelname van kwetsbare groepen in de samenleving, afname/doorbreken van vraag- en acceptatieverlegenheid in het algemeen en bij kwetsbare groepen in het bijzonder en versterking van sociale netwerken. Basis voor de realisatie van inclusieve wijken in Holland Rijnland is de Handreiking Werken aan Inclusieve wijken van JSO. Welzijnsorganisaties kunnen een belangrijke rol vervullen in de realisatie van inclusieve wijken. Stichting Welzijn Teylingen bevordert het welzijn en de zelfredzaamheid van alle inwoners van Teylingen. De organisatie doet dit door de voorwaarden te scheppen voor een optimale sociale samenhang, actieve participatie en leefbaarheid. Welzijn Teylingen is er voor alle inwoners van Teylingen en richt zich met name op alle senioren, mantelzorgers en vrijwilligers binnen de gemeente. Doel is het welzijn binnen Teylingen te bevorderen door het geven van informatie, advies en praktische ondersteuning. Samen met bewoners en vrijwilligers werkt Welzijn Teylingen aan levendige dorpen wijken en buurten, waarin mensen elkaar behulpzaam zijn. Welzijn Teylingen heeft in haar beleidsplan 1 vier programma s: 1 toegang tot informatie en advies 2 ontmoeten en meedoen 3 zelfredzaamheid en informele ondersteuning 4 ondersteuning vrijwillige inzet Om goede ondersteuning te kunnen bieden aan vrijwilligersorganisaties hebben JSO en Welzijn Teylingen door middel van een enquête, interviews en verdiepende gesprekken in kaart gebracht hoe de Teylinger vrijwilligersorganisaties hun activiteiten organiseren en hoe zij aan hun doelstellingen werken. Daarbij is ook geïnventariseerd welke ondersteuning de vrijwilligersorganisaties nodig hebben en welke rol Welzijn Teylingen daarin kan en moet hebben. Daarnaast is een analyse van de wijken van Teylingen belangrijk. Deze biedt inzicht in de kwetsbare groepen die relevant zijn voor het werk van de vrijwilligersorganisaties. Deze kwantitatieve wijkscan is uitgevoerd door het Tympaan Instituut. In deze rapportage worden de resultaten van deze wijkscan beschreven. Achtereenvolgens komen aan de orde: demografie (inwoners, huishoudens en inkomen) kwetsbare groepen gebruik van zorg leefbaarheid 1 Meerjarenbeleidsplan 2015-2018 Welzijn Teylingen.
De informatie wordt zo veel mogelijk op het niveau van de kernen Sassenheim, Voorhout en Warmond weergegeven waarbij een vergelijking plaatsvindt met heel Teylingen en Holland Rijnland. Bij de kwantitatieve gegevens moet worden opgemerkt dat niet alle gegevens op wijkniveau beschikbaar zijn. In dat geval worden de gegevens voor heel Teylingen weergegeven. 2
2 Demografie In dit hoofdstuk is informatie opgenomen over inwoners en huishoudens. 2.1 Inwoners Op 1 januari 2015 telt Teylingen 35.646 inwoners. Hiervan woont 44% in Sassenheim, 43% in Voorhout en 14% in de kern Warmond. Figuur 1 geeft de verdeling per leeftijdsgroep weer in de verschillende kernen van de gemeente Teylingen, de gemeente Teylingen en Holland Rijnland. Voorhout heeft het grootste percentage jeugdigen binnen de bevolking, Warmond telt verhoudingsgewijs de meeste 65-plussers. Zowel in Sassenheim als in Warmond ligt het percentage 65-plussers hoger dan gemiddeld in heel Teylingen. Het percentage 65-plussers in heel Teylingen is vergelijkbaar met dat van Holland Rijnland. 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Figuur 1 Inwoners naar leeftijdsgroep in Sassenheim, Voorhout, Warmond, Teylingen en Holland Rijnland op 1 januari 2015, in percentages 0-15 jaar 15-25 jaar 25-45 jaar 45-65 jaar 65 jaar of ouder sassenheim voorhout warmond teylingen holland rijnland bron: CBS In onderstaande kaarten wordt de bevolkingsdichtheid voor drie leeftijdscategorieën weergegeven (0-14-jarigen, 15-24-jarigen en 75-plussers). 3
Kaart 1 Dichtheid 0-14-jarigen Kaart 2 Dichtheid 15-24-jarigen bron: Wijkenatlas Tympaan Instituut bron: Wijkenatlas Tympaan Instituut Kaart 3 Dichtheid 75-plussers bron: Wijkenatlas Tympaan Instituut In Teylingen is 5% van de inwoners van niet-westerse allochtone afkomst. Dat is ook in Sassenheim en Warmond het geval, in Voorhout is dat 6%. Gemiddeld heeft in Holland Rijnland 8% van de inwoners een niet-westerse allochtone achtergrond. 2.2 Huishoudens Teylingen telt op 1 januari 2015 14.638 huishoudens, waarvan 46% in Sassenheim, 39% in Voorhout en 15% in Warmond. Verhoudingsgewijs zijn de meeste eenpersoonshuishoudens te vinden in Warmond en ligt dit percentage hoger dan gemiddeld in heel Teylingen. Het 4
percentage eenpersoonshuishoudens in Teylingen is lager dan gemiddeld in Holland Rijnland, maar zijn er verhoudingsgewijs meer meerpersoonshuishoudens met kinderen (figuur 2). Figuur 2 Huishoudens naar type huishouden in Sassenheim, Voorhout, Warmond, Teylingen en Holland Rijnland op 1 januari 2015, in percentages 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% sassenheim voorhout warmond teylingen holland rijnland eenpersoons meerpersoons zonder kinderen meerpersoons met kinderen bron: CBS De gemiddelde huishoudensgrootte in Teylingen is 2,4 personen. De gemiddelde huishoudensgrootte in Sassenheim is 2,3 personen, in Voorhout 2,6 en in Warmond zijn de huishoudens het kleinst, met 2,2 personen gemiddeld. 5
6
3 Kwetsbare groepen Dit hoofdstuk gaat over mensen met een beperking, mensen met een zorgindicatie, huishoudens in een kwetsbare inkomenssituatie, uitkeringsgerechtigden en gebruik van sociale voorzieningen/regelingen. Deze groepen lopen risico op (verder) verlies van zelfredzaamheid en participatie, bijvoorbeeld door gezondheidsproblemen, eenzaamheid of een laag inkomen. 3.1 Mensen met beperkingen en geïndiceerde zorg Figuur 3 geeft weer welk percentage inwoners naar leeftijd te kampen heeft met beperkingen (GGD Hollands Midden 2012). De cijfers zijn niet beschikbaar op wijkniveau. 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Figuur 3 ervaren gezondheid matig of slecht Lichamelijke en psychische gezondheid van 19-64-jarigen en 65-plussers in Teylingen en Holland Rijnland in 2012 1, in percentages belemmerd door aandoeningen een of meer functiebeperkingen matig of hoog risico angst/depressie matig of ernstig eenzaam 19-64-jarigen teylingen 65-plussers teylingen 19-64-jarigen holland rijnland 65-plussers holland rijnland 1 Betreft de GGD-subregio Zuid-Holland Noord (exclusief de voormalige gemeente Boskoop). bron: GGD Hollands Midden Fysieke klachten komen het meest voor bij personen ouder dan 65 jaar. Ook eenzaamheid komt onder ouderen vaker voor, terwijl het risico op angst of depressie juist in de jongere leeftijdsgroep groter is. Op 1 januari 2015 hadden 605 personen in Telylingen een indicatie voor intramurale AWBZzorg 2, 645 voor extramurale AWBZ-zorg. In tabel 1 is het aantal intramurale indicaties per cliëntgroep weergegeven per kern en voor de hele gemeente. Figuur 2 geeft dit weer voor de extramurale indicaties. 2 Thans vervangen door de Wet langdurige zorg. 7
Tabel 1 Intramurale indicaties per cliëntgroep in Sassenheim, Voorhout, Warmond en Teylingen op 1 januari 2015 (absoluut en in percentages) cliëntgroep sassenheim voorhout warmond teylingen somatische zorg 0-64 jaar somatische zorg 65-74 jaar somatische zorg 75+ psychogeriatrische zorg 65+ psychiatrische zorg 18+ verstandelijk gehandicaptenzorg 0-17 jaar verstandelijk gehandicaptenzorg 18+ zintuiglijk gehandicaptenzorg lichamelijk gehandicaptenzorg 1 absoluut % absoluut % absoluut % absoluut % 5 0 X 0 5 5 15 0 X 0 X 0 X 0 5 0 65 25 40 20 40 30 145 25 60 25 80 35 60 45 200 35 20 5 20 10 5 5 45 10 5 0 5 0 X 0 10 25 70 30 60 25 10 10 140 25 X 0 X 0 X 0 X 0 25 10 10 5 5 5 40 5 totaal 1 250 100 215 100 125 100 600 100 Vanwege afronding wijken de totale af van de som van de afzonderlijke aantallen. bron: CIZ 8
Tabel 2 Extramurale indicaties per cliëntgroep in Sassenheim, Voorhout, Warmond en Teylingen op 1 januari 2015 (absoluut en in percentages) cliëntgroep sassenheim voorhout warmond teylingen somatische zorg 0-64 jaar somatische zorg 65-74 jaar somatische zorg 75+ psychogeriatrische zorg 65+ psychiatrische zorg 18+ verstandelijk gehandicaptenzorg 0-17 jaar verstandelijk gehandicaptenzorg 18+ zintuiglijk gehandicaptenzorg lichamelijk gehandicaptenzorg absoluut % absoluut % absoluut % absoluut % 25 10 10 5 5 5 45 5 20 5 15 5 10 10 45 5 135 45 105 45 50 45 290 45 30 10 15 5 5 5 50 5 30 10 25 10 20 20 75 10 10 5 15 5 X 5 30 5 45 15 15 5 5 5 65 10 X 0 X 0 X 0 X 0 20 5 20 10 X 5 45 5 totaal 1 315 100 220 100 95 100 645 100 1 Vanwege afronding wijken de totale af van de som van de afzonderlijke aantallen. bron: CIZ 2015 3.2 Mantelzorg Mantelzorgers spelen een belangrijke rol in de ondersteuning van kwetsbare groepen. Tegelijkertijd zijn mantelzorgers zelf ook kwetsbaar omdat ze het gevaar lopen overbelast te raken. Uit tabel 3 blijkt dat gemiddeld genomen het geven en ontvangen van mantelzorg in Teylingen vergelijkbaar is met heel Holland Rijnland. Er zijn in Teylingen verhoudingsgewijs meer mantelzorgers in de leeftijd van 65-74 jaar, maar minder mantelzorgers van 75 jaar en ouder in vergelijking met Holland Rijnland. 9
Tabel 3 Mantelzorg ontvangen en geven naar leeftijdsgroep in Teylingen en Holland Rijnland in 2012 in percentages teylingen holland rijnland mantelzorg ontvangen 1 9 10 mantelzorg ontvangen 1, 65-74-jarigen 3 3 mantelzorg ontvangen 1 ; 75-94-jarigen 16 19 mantelzorger (> 8 uur of > 3 maanden) 11 12 mantelzorger (> 8 uur of > 3 maanden); 65-74-jarigen 16 10 mantelzorger (> 8 uur of > 3 maanden); 75-94-jarigen 4 9 1 Op het moment van invullen van de GGD-gezondheidsenquête. bron: Gezondheidsatlas GGD Hollands Midden, 2012 3.3 Huishoudens in een kwetsbare inkomenssituatie Het gemiddeld inkomen per inkomensontvanger in Teylingen bedraagt 36.000,00. In Sassenheim ligt het inkomen met 34.200,00 gemiddeld per inkomensontvanger lager dan dat gemiddelde. Het gemiddelde inkomen per inkomensontvanger in de kernen Voorhout en Warmond ligt boven dat gemiddelde (respectievelijk 37.100,00 en 38.7000,00 per inwoner; CBS 2013). Sassenheim en Warmond hebben een hoger percentage lage inkomens (besteedbaar inkomen tot maximaal 25.100,00) dan gemiddeld in heel Teylingen. Warmond heeft het hoogste percentage huishoudens met lage koopkracht en het hoogste percentage huishoudens met een inkomen op of rond het sociaal minimum (figuur 4). Figuur 4 Huishoudens naar inkomenssituatie in Sassenheim, Voorhout, Warmond en Teylingen in 2013, in percentages 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% sassenheim voorhout warmond teylingen laag inkomen hoog inkomen lage koopkracht onder of rond sociaal minimum bron: CBS 10
3.4 Uitkeringen en voorzieningen Het aantal arbeidsongeschiktheidsuitkeringen (AO-uitkeringen) per 31 december 2014 in Teylingen is met 1.040 aanzienlijk hoger dan het aantal bijstandsuitkeringen (260) en WW-uitkeringen (720). Dit is ook in de afzonderlijke kernen het geval. Warmond heeft het grootste aandeel uitkeringsgerechtigden (figuur 5). Figuur 5 Aantal uitkeringen AWB/WWB per 1.000 huishoudens en uitkeringen AO en WW per 1.000 inwoners (15-64 jaar) in 2014 55 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 sassenheim voorhout warmond teylingen wwb ao ww bron: CBS Uit tabel 4 blijkt dat de huishoudens in Teylingen net zo vaak als gemiddeld in Holland Rijnland gebruikmaken van minimaal een regeling op het gebied van welzijn en zorg, arbeidsparticipatie, onderwijs, inkomensondersteuning en jeugdzorgregelingen (49%), maar dat dit iets lager is dan gemiddeld in Zuid-Holland waar 52% van de huishoudens gebruikmaakt van minimaal een regeling. Wat betreft het gebruik van 3 of meer regelingen zijn er geen opvallende verschillen 3. In Warmond is het aandeel huishoudens dat gebruikmaakt van regelingen verhoudingsgewijs het grootst. 3 Hierbij moet worden opgemerkt dat de algemene tegemoetkoming chronisch zieken en gehandicapten Wtcg en de regeling Compensatie eigen risico per 1 januari 2014 zijn afgeschaft. De gemeente kan in plaats daarvan financiële ondersteuning bieden in het kader van de Wmo. Hierdoor maken waarschijnlijk minder huishoudens gebruik van minimaal 1 of minimaal 3 regelingen. 11
Tabel 4 Huishoudens met minimaal 1 en minimaal 3 regelingen Sassenheim, Voorhout, Warmond, Teylingen en Zuid-Holland in 2012, in percentages minimaal 1 regeling 3 of meer regelingen sassenheim 50% 16% voorhout 47% 14% warmond 53% 19% teylingen 49% 16% holland rijnland 48% 16% zuid-holland 52% 17% bron: Stapelingsmonitor 12
4 Leefbaarheid Dit hoofdstuk gaat in op een aantal aspecten van leefbaarheid: veiligheid en criminaliteit en de aanwezigheid van voorzieningen. De cijfers zijn niet beschikbaar op wijkniveau. 4.1 Veiligheid en criminaliteit Tabel 5 laat zien dat vermogensdelicten de meest voorkomende misdrijven zijn. Met uitzondering van delicten openbare orde en vernielingen geldt dat het aantal geregistreerde misdrijven per 100 inwoners in Teylingen lager ligt dan in Holland Rijnland. Ook in vergelijking met andere matig stedelijke gemeenten in Zuid-Holland worden in Teylingen verhoudingsgewijs minder delicten gepleegd, vooral wat betreft verkeersdelicten. Tabel 5 Aantal geregistreerde misdrijven in Teylingen en Holland Rijnland in 2014, absoluut en per 100 inwoners teylingen holland rijnland abs per 100 abs per 100 vermogensdelicten 795 2,2 14.895 2,7 geweldsdelicten en seksuele misdrijven 100 0,3 2.515 0,5 delicten openbare orde en vernielingen 200 0,6 3.320 0,6 verkeersdelicten 160 0,4 3.530 0,6 bron: CBS Ook op andere verkeersveiligheidaspecten scoort Teylingen relatief goed. In 2013 waren er per 1.000 inwoners 4,9 verkeersongevallen in Teylingen, terwijl dat er in de hele COROPregio Leiden en Bollenstreek 5,6 waren en in heel Zuid-Holland 5,5 per 1.000 inwoners. Het aantal verkeersslachtoffers (personen met letsel na een ongeval) bedroeg in Teylingen in 2013 4,5 per 10.000 inwoners. In de hele COROP-regio Leiden en Bollenstreek was dat 5,1 en in heel Zuid-Holland 7,9 per 10.000 inwoners (bron: waarstaatjegemeente.nl/dsv). 4.2 Voorzieningen 4.2.1 Woningvoorraad In totaal zijn er in Teylingen bijna 14.700 woningen, waarvan ongeveer driekwart een eengezinswoning betreft en tweederde van het totaal aantal woningen een koopwoning is. In Voorhout zijn verhoudingsgewijs de meeste koopwoningen (tabel 6). 13
Tabel 6 Woningvoorraad in Sassenheim, Voorhout, Warmond en Teylingen in 2014 sassenheim voorhout warmond teylingen woningvoorraad aantal 6.686 5.843 2.158 14.687 eengezinswoningen % 70 86 71 76 meergezinswoningen % 30 14 29 24 koopwoningen % 60 71 55 64 huurwoningen totaal % 40 28 40 1 35 1 Het percentage huur- en koopwoningen in Warmond telt niet op tot 100% omdat van een klein percentage woningen de eigendomsvorm onbekend is. bron: CBS 4.2.2 Zorg In alle kernen is per categorie zorgvoorziening (apotheek, fysiotherapeut, huisarts, verpleeg- of verzorgingshuis) minimaal één voorziening aanwezig. Sommige voorzieningen zijn op de kaart niet goed zichtbaar, omdat deze samenvallen met andere voorzieningen (bijvoorbeeld een huisarts en een apotheek in Warmond die op hetzelfde adres gevestigd zijn). Kaart 4 Zorgvoorzieningen bron: Wijkenatlas Tympaan Instituut 2015 14
4.2.3 Jeugd en onderwijs In alle kernen zijn voorzieningen voor basisonderwijs aanwezig, evenals kinderopvang en peuterspeelzalen (locaties vallen vaak samen, waardoor ze op de kaart niet zichtbaar zijn). In Sassenheim is er voortgezet onderwijs te vinden voor vmbo, havo en vwo, in Voorhout is er een locatie voor vmbo. Er is in Sassenheim speciaal onderwijs, maar dit is specifiek bestemd voor de jongeren die verblijven in forensisch centrum Teylingereind. Kaart 5 Jeugd en onderwijs bron: Wijkenatlas Tympaan Instituut 2015 15
4.2.4 Sport en cultuur In alle kernen zijn sportvoorzieningen, een bilbiotheek en mogelijkheden voor cultuuronderwijs beschikbaar. Kaart 6 Sport en cultuur bron: Wijkenatlas Tympaan Instituut 2015 16
4.2.5 Horeca In alle kernen zijn cafés, cafetaria s en restaurants te vinden. Kaart 7 Horecavoorzieningen bron: Wijkenatlas Tympaan Instituut 2015 17
4.2.6 Detailhandel en economie In alle kernen zijn er supermarkten en andere winkels voor dagelijkse boodschappen beschikbaar. Bankkantoren zijn er in Sassenheim en Voorhout, maar niet in Warmond. Kaart 8 Detailhandel en economie bron: Wijkenatlas Tympaan Instituut 2015 18
4.2.7 OV-haltes In de bebouwde kom zijn OV-haltes aanwezig. Kaart 9 OV-haltes bron: Wijkenatlas Tympaan Instituut 2015 19
L Literatuur Schriftelijke documentatie Kamminga M. Handreiking werken aan inclusieve wijken. Meedoen in de wijk, beleid en praktijk. Gouda: JSO, 2014. Websites cbs.nl ciz.nl ggdmh.nl/gezondheidsatlas databankzh.nl/wijkenatlas Centraal Bureau voor de Statistiek Centrum Indicatiestelling Zorg GGD Hollands Midden Tympaan Instituut