lymfoedeem
LYMFOEDEEM Inleiding Deze informatie is bestemd voor patiënten die een borstoperatie hebben ondergaan waarbij eveneens de lymfeklieren uit de oksel zijn verwijderd. Het kan ook zijn, dat u nog geopereerd moet worden, maar dat al duidelijk is dat de lymfeklieren verwijderd zullen worden. Met behulp van deze folder willen wij u informeren over de werking van het lymfestelsel, over wat lymfoedeem is en hoe u lymfoedeem zoveel mogelijk kunt voorkomen. Hebt u vragen of zijn er onduidelijkheden, dan kunt u deze altijd bespreken met de mammacareverpleegkundige of met uw behandelend arts. 2
De functie van het lymfestelsel Het lymfestelsel zorgt voor de verwijdering van allerlei afvalstoffen uit het lichaam. Het bestaat uit lymfeklieren en lymfebanen. De klieren zijn een soort zuiveringstations waar bacteriën, virussen en andere ziekteverwekkers onschadelijk worden gemaakt. Ook worden daar afvalstoffen uit de lymfe gefilterd. De klieren staan in onderling contact met de lymfebanen die voor het vervoer van de lymfe zorgen. Via steeds grotere lymfebanen komt het weefselvocht, de lymfe, uiteindelijk in het bloed terecht. De lymfeklieren bevinden zich op verschillende plaatsen in het lichaam, zoals bijvoorbeeld in de hals, de oksel en de liezen. Hoe ontstaat lymfoedeem De lymfe uit de armen wordt afgevoerd via de lymfeklieren in de oksel. Als de lymfeklieren zijn verwijderd of beschadigd, kan dit de afvoer van het weefselvocht bemoeilijken. Er kan ophoping ontstaan. Deze ophoping wordt lymfoedeem genoemd. Lymfoedeem kan dus ontstaan als gevolg van de behandeling van borstkanker, waarbij ook de lymfeklieren uit de oksel zijn verwijderd of wanneer de lymfeklieren zijn beschadigd door bestraling. De lymfe kan dan minder makkelijk worden afgevoerd. Omdat lymfe zeer eiwitrijk is, blijft er bij verminderde afvoer meer eiwit in het weefsel achter. De toegenomen hoeveelheid eiwit is een goede voedingsbodem voor bacteriën en vergroot de kans op ontsteking. Lymfoedeem kan echter ook ontstaan door uitzaaiingen in de lymfeklieren. Het is daarom altijd belangrijk om na te gaan wat de oorzaak is van het ontstaan van lymfoedeem. Niet iedereen van wie de okselklieren zijn verwijderd krijgt lymfoedeem. De afvoer van lymfe zal voor een deel worden overgenomen door andere lymfebanen en door de bloedbaan. Wel is het belangrijk dat u een aantal voorzorgsmaatregelen in acht neemt om de kans op het ontstaan van lymfoedeem zoveel mogelijk te beperken en dat u beginnend lymfoedeem kunt herkennen. Hoe eerder, in geval van lymfoedeem, met behandeling wordt begonnen, hoe meer effect hiervan kan en mag worden verwacht. 3
Risicofactoren en voorzorgsmaatregelen Er zijn een aantal factoren die de kans op lymfoedeem kunnen vergroten. Met een aantal voorzorgsmaatregelen kunt u lymfoedeem zoveel mogelijk proberen te voorkomen. Infectie Omdat de afweer in uw arm aan de geopereerde zijde verminderd is, loopt u een grotere kans op het ontstaan van een ontsteking in die arm. Probeert u, om de kans op infectie zo klein mogelijk te houden, zoveel mogelijk het ontstaan van wondjes aan die arm te voorkomen. draag bij het werken in de tuin, bij het werken met bijtende stoffen en bij het schoonmaken van bijvoorbeeld rozen handschoenen om u te beschermen. Gebruik bij het ontharen van uw oksel een ontharingscrème of een elektrisch scheerapparaat in plaats van een scheermesje. Probeer beten en krassen van uw huisdier te voorkomen door deze met uw andere hand te aaien. Gebruik een afweermiddel voor insecten. Houd uw huid soepel met een bodylotion; dit om kloofjes te voorkomen. In geval van bloedafname of het inbrengen van een infuus verdient het de voorkeur om dit in de andere arm te laten plaatsvinden. Mocht dit niet mogelijk zijn dan is desinfecteren over het algemeen afdoende om infectie te voorkomen. Mocht er toch een wondje ontstaan, dan spoelt u eerst het vuil er uit onder de lauwwarme kraan en vervolgens desinfecteert u het wondje met bijv. sterilon, chloorhexidine 0,5% of jodiumtictuur 1%. Het is dan ook raadzaam om een van de bovengenoemde producten in huis te hebben. Als het wondje rood ziet en opzwelt, of als u hieraan twijfelt, neemt u contact op met uw huisarts. (bij bestaand lymfoedeem nog dezelfde dag contact opnemen met uw huisarts). U zult eerder met antibiotica worden behandeld dan iemand waarbij geen operatie aan de lymfeklieren is uitgevoerd. 4
Overbelasting Het is goed om in beweging te blijven; lichte werkzaamheden en sport bevorderen de afvoer van lymfe. De spierbewegingen in de arm bevorderen de afvoer van lymfe. Indien u echter merkt, dat een bepaalde inspanning een zwelling van uw arm of hand veroorzaakt, dient u de belasting van de arm of hand te verminderen. Zwaar werk (tillen, sjouwen), langdurige inspanningen en steeds herhaalde bewegingen waarbij rek op de arm plaatsvindt, kunt u beter proberen te vermijden. HET IS BELANGRIJK OM UW ACTIVITEITEN OP TE BOUWEN EN UW GRENZEN HIERIN TE LEREN KENNEN. Hebt u uw arm te veel belast, leg uw arm dan op een kussen om de lymfe wat makkelijker te kunnen laten afvoeren. Probeer het werken met de computer over de dag te verdelen; probeer pauzes in te bouwen en maak voor zover mogelijk bij voorkeur gebruik van de functietoetsen in plaats van de muis. Verdeel uw boodschappen in twee tassen in plaats van in één tas of maak eventueel gebruik van een boodschappenkarretje. Probeer uw huishoudelijke taken zoals ramen zemen en stofzuigen over de week te verdelen in plaats van alle ramen op één dag te zemen. Dit geldt bijvoorbeeld ook voor strijken; het is beter om twee keer een half uur te strijken in plaats van één uur achter elkaar. Probeer het sjouwen van zware spullen, zoals het verplaatsen van meubels zoveel mogelijk aan anderen over te laten. Als u een sport beoefent, waarbij u uw arm intensief gebruikt zoals tennis of golf, adviseren wij u dit weer geleidelijk op te bouwen en uw grenzen hierin te leren kennen. Dit geldt ook voor hobby s zoals breien en haken. 5
Stuwing Door het knellen van strakke kleding, maar ook ten gevolge van sieraden (ring of horloge) kan de afvoer van lymfe bemoeilijkt worden. Op die manier ontstaat stuwing. Vermijd strakke kleding of sieraden; Het meten van bloeddruk bij voorkeur aan uw andere arm; Zorg voor een goed passende steunende beha. U kunt hierover advies vragen aan uw mammacareverpleegkundige. Extreme warmte Door warmte stroomt er veel bloed naar het weefsel. Als de afvoer niet goed is, kan de opeenhoping van lymfe toenemen. Bijvoorbeeld door de sauna of de zonnebank, maar ook door hete baden of heet sop, kan lymfoedeem verergeren. Dit wil niet zeggen dat u de zonnebank of sauna niet meer mag bezoeken. Probeer dit echter op te bouwen en ook hierin uw grenzen te leren kennen. Herkennen Lymfoedeem geeft meestal als eerste de klacht dat uw arm wat dikker is dan u gewend bent. U merkt dat bijvoorbeeld aan het knellen van uw ring of horloge en u voelt dat uw kleding daar wat strakker zit. Het kan gepaard gaan met het gevoel van het zwaarder worden van uw arm. Een gevoel van moeheid. Soms ontstaat er pijn in de vorm van een tintelend gevoel. 6
Controle De arts maar ook de mammacareverpleegkundige zullen u regelmatig vragen of u klachten heeft met betrekking tot de armfunctie, als u op de polikliniek voor controle komt. Tevens zal tijdens deze controles de omvang van de beide armen worden bekeken. Ervaart u klachten of heeft u twijfels hierover dan is het goed om dit bespreekbaar te maken. U hoeft hier niet mee te wachten tot een bezoek aan de polikliniek. U kunt dan contact opnemen met de mammacareverpleegkundige tijdens het spreekuur. Nogmaals: hoe eerder in geval van lymfoedeem met een behandeling wordt begonnen, hoe meer effect hiervan kan worden verwacht. In geval van lymfoedeem kan eventueel een behandeling door een fysiotherapeut of een huidtherapeut worden ingezet. Deze behandeling kan bestaan uit massage, al dan niet met behulp van speciale apparatuur, uit het aanmeten van een kous of het inzwachtelen van de arm. Een combinatie van verschillende behandelingen is ook mogelijk. De therapeuten die deze behandelingen uitvoeren zijn therapeuten die een speciale opleiding hebben gevolgd om lymfoedeem te kunnen behandelen. Mocht u voor behandeling in aanmerking komen dan adviseren wij om bij uw verzekering na te gaan in hoeverre deze behandeling wordt vergoed. Stichting werkgroep lymfoedeem Mocht u meer willen weten over lymfoedeem, dan kunt u ook terecht bij Stichting Werkgroep Lymfoedeem Iepenlaan 5, 8441 BT Heerenveen Tel. 0513-624979 Website www.lymfoedeem.nl Bereikbaarheid Mammapolikliniek Iedere dinsdag, woensdag en vrijdag tussen 9 en 11 uur Tel. 0115-688132 7
115417.05.04