Afgiftekantoor Ranst 1 Contactblad verschijnt 4 maal per jaar België Belgique P.B. 2520 Ranst 8/4708 Erkenningsnummer P708706 HEEMKUNDIGE KRING DE BRAKKEN OELEGEM 27 ste jaargang nr 1 januari - maart 2008 Verantw. Uitg.: W. Van der Avert Berkenlaan 2 bus 3 2520 Ranst 1
LEVENDE MOLENS 2
ACTUALITEIT Industrie op de Keer voor de zoveelste keer (Walter Van der Avert) Einde november of begin december 2007 hadden de kranten in hun regionale pagina s HET nieuws met grote artikels aangekondigd. De studie over de invloed van het verkeer bij de mogelijke uitbreiding van de nieuwe industriezone op de Oelegemse Keer was erg negatief uitgevallen. Dus dachten we: hoera, geen bijkomende industrie op de Keer! De actiegroepen triomfeerden met recht en reden. Maar natuurlijk wordt er in de aanloop naar de ruimtelijke uitvoeringsplannen voor de bedrijventerreinen van het ENA (Economisch Netwerk Albertkanaal) meer dan één deelstudie uitgevoerd Amper drie dagen later kwam er telefoon van Veerle Verhulst die het buurtactiecomité Red de Keer leidt. Zij had op het internet gelezen dat er een nieuwe studie uitgevoerd was om uit te pluizen wat de haalbaarheid zou zijn van de inplanting van zogenaamde Seveso-bedrijven. En het terrein Wommelgem-de Keer stond op de tweede plaats in die studie, zo vertelde Veerle. We hoorden het in Keulen donderen. Dat konden we op dat moment onmogelijk geloven. Dan kwam Veerle met details boven: op de Oelegemse en Ranstse Keer zou geen bewoning van enige betekenis staan. Bewoning telt pas mee als er minimum vijf huizen bij elkaar staan. En dat is op de Keer praktisch nergens het geval, zelfs al tellen we in totaal meer dan dertig woningen in het bedreigde gebied. Eén magere troost bleef er: De Keer zou enkel geschikt zijn als er iets aan de levensgevaarlijke verkeerssituatie veranderde. Maar dat betekent misschien: een heel nieuw op- en afrittencomplex ter hoogte van de Q8 én een bijkomende parallelsnelweg naast de E313 en de Antwerpse ring. Dus nog meer open ruimte weg? De studie waarnaar wordt verwezen is het Ruimtelijk Veiligheidsrapport van juli 2007. Het is te lezen op de website van het ENA (link: http://www2.vlaanderen.be/ned/sites/ruimtelijk/nrup/planningsproc/plpr_ec/ena/ena.html). Op onze laatste bestuursvergadering half januari maakten enkele bestuursleden ons er attent op dat Wommelgem-De Keer niet het enige ENA-bedrijventerrein in onze buurt is. Zowel de terreinen noordoostelijk van de zwaaikom als zuidelijk van het Albertkanaal komen in aanmerking voor fabrieksinplantingen. En de plannen voor de industriezone op de grens met Massenhoven zijn al ver gevorderd: daar is men al begonnen aan het MER (Milieu-Effectenrapport). Het gebied van de Tappelbeek is voor natuurbehoud erg belangrijk. Dat was al bewezen in 1976 met de vorming van de gewestplannen, waarop grote delen van de vallei van de Tappelbeek ingekleurd zijn als bosgebied, natuurgebied, natuurgebied met wetenschappelijke waarde of natuurreservaat en parkgebied. Een groot gedeelte valt onder de Europese vogel- en habitatrichtlijnen. Op dit ogenblik wordt gewerkt aan een Gewestelijk Ruimtelijk Uitvoeringsplan vallei van de Molenbeek en Tappelbeek, in het kader van het VEN (Vlaams Ecologisch Netwerk). Maar ja, industrie en economie krijgen meestal voorrang op natuur en landbouw. Verder werkt er geen vereniging rond het behoud van de Tappelbeekvallei al is die bijna even belangrijk als de Schijnvallei. Al die plannen jagen ons serieus angst aan: moeten Oelegem, Broechem en Ranst dan tussen Albertkanaal en E34 / E313 één groot industrieterrein worden? Onze heemkundige kring De Brakken wil op de eerste plaats zijn bezorgdheid tonen over die gevaarlijke evolutie. Onze vereniging vraagt met aandrang om meer openheid bij al die studies. Aan de hogere overheid vragen we: houd het gemeentebestuur van Ranst, de milieuraad van Ranst en de bevolking in het algemeen regelmatig op de hoogte van al die studies en plannen. Geef ons op tijd de correcte informatie, geef ons de kans tijdig te reageren, veeg onze bekommernissen en bezwaren niet zomaar onder tafel! 3
Uit ervaring weten we dat een plaatselijke heemkundige kring niet direct ernstig wordt genomen als het over industrie- en zuiver landbouwgebied gaat. Wel krijgen we (soms) gehoor als we wijzen op historische of landschappelijke waarde van een gebied. De historische waarde van de Keer heeft onze vereniging al meer dan eens in de verf gezet. Vijf oude plaatsnamen gaan terug tot de dertiende eeuw. Ginnegem werd al vermeld in 1210 en zou als Gino-inga-haim (huis van de familie van Gino) wijzen op een Frankische nederzetting uit de 5de eeuw n.c. De huidige Ginnegemhoeve met driehoekig binnenplein vinden we nog altijd de mooiste boerderij van de Oelegemse Keer. Kraile of het Kraaienbos van 1210 en Massevere, dat wijst naar de naam van Bouden van Maesvoort die in 1213 zijn gronden schonk aan de Sint-Bernaertsabdij van Hemiksem, vinden we aan de huidige Zwetstraat. De oudste vermelding van De Keer dateert van 1254 en zou wijzen op de vele bochten in de hoofdweg of de oude Keulse straat. De gronden van de hoeve Ter Heide, aan de Keerbaan op de grens Wommelgem, gingen in 1258 naar het Sint-Elisabethgasthuis van Antwerpen. Tot slot willen we er ook op wijzen dat de historische gegevens over de Tappelbeekvallei nóg ouder zijn. De rand van een beekvallei is steeds een potentieel belangrijke archeologische vindplaats. Vanaf de steentijden tot na de middeleeuwen hebben mensen zich bij voorkeur gevestigd op droge(re) plaatsen in de onmiddellijke nabijheid van water. Joke Bungeneers beschreef haar archeologische vondsten uit de steentijd in haar werk Archaelogisch Inventaris Vlaanderen Band VI Joke Bungeneers Oelegem Gent 1986, pagina 147-152. De naam Budincrode, of vroeger Bunningerotha, is een Frankische nederzettingsnaam: het gerooide bos van de familie van Bunno. De oudst gekende tekstvermelding dateert uit 1183: toen schonken de gebroeders van Budincrode de gronden van de Bolkerhoeve aan de abdij van Tongerlo. Wat zijn Seveso-bedrijven? Een Seveso-bedrijf is een bedrijf dat activiteiten ontplooit op het vlak van de behandeling, de productie, het gebruik of de opslag van gevaarlijke stoffen. Ze worden zo genoemd naar het Noord- Italiaanse stadje Seveso, waar in juli 1976 een chemische ramp gebeurde: bij een ongeval in een fabriek werd giftig gas uitgestoten. Er vielen geen dodelijke slachtoffers, maar een groot deel van de bevolking werd ernstig verminkt. Er liggen op dit ogenblik al twee (weliswaar lagedrempel) Sevesobedrijven op de Keer: HKV-Oil, Hoge Keer 1 in Wommelgem en Vecom Metal Treatment, Ter Stratenweg 7 B in Oelegem/Ranst. Foto: De oude Ginnegemhoeve met driehoekig binnenplein ligt zeker in de bedreigde zone. (maart 1976, archief De Brakken) 4
TIJDSCHRIFTJE Uw tijdschrifje digitaal opgestuurd! Reeds 26 jaar stuurt de heemkundige kring een tijdschriftje naar de leden via de post. Vanaf heden bieden wij de mogelijkheid aan om dit digitaal te ontvangen. Indien u uw emailadres doorstuurt zal het nummer 2 van april juni in uw mailbox terechtkomen. U kunt ons hiervoor contacteren op info@debrakken.be. Indien u nog informatie wenst terug te zoeken van oude edities dan kan dit op onze website. www.debrakken.be/downloads.aspx EVEN TERUGBLIKKEN Een laat kerstgeschenk van De Brakken voor Gezellig Oelegem Al enkele jaren lang zorgt de Oelegemse middenstandverenging Gezellig Oelegem voor mooie, sfeervolle verlichting in de dorpskern. De gemeentewerklieden steken hierbij een stevig handje toe. Ook de ploeg die ieder jaar de Kempense kerststal met levende dieren opbouwt en afbreekt verdient hiervoor een grote pluim. De kerstverlichting die ongetwijfeld het meest opviel en het verst te zien was, hing aan de wieken van onze Oelegemse molen. Ook voor onze molenaars was het een hele klus om die verlichting hoog aan de vier wieken aan te brengen en weg te halen. Op de laatste bestuursvergadering van De Brakken besloten de bestuursleden om de rekening voor de elektriciteit niet door te sturen naar de middenstandvereniging, maar om ze zelf te betalen als onze bijdragen voor de kerstsfeer in het dorp. EVEN TERUGBLIKKEN zondag 10 februari: 25 jaar Molenontbijt/MEULENMAAL met mini-expo over molenonderhoud en herstellingen Op de eerste plaats moeten we enkele oud-bestuursleden in dit verhaal vermelden. Walter Helssen had in 1981 het bestuur van De Brakken in contact gebracht met de familie Goossens, toen nog eigenaar van de Stenen Molen van Oelegem. In het begin van 1982 konden wij de molen huren. Initiatiefnemer voor het eerste Molenontbijt op 6 februari 1983 was ex-penningmeester Jan Melis die hierin een middel vond om de huur en het kleine onderhoud van de molen te bekostigen. Vanaf de eerste dag bakte hij spek met eieren in de pan. De eerste secretaris, Marc Kennes, zorgde voor de ongeëvenaarde slag van de molen als aperitief. De omschakeling naar het MEULENMAAL gebeurde einde 1990. Het is onbegonnen werk om op te sommen wie er sindsdien allemaal heeft geholpen bij dit initiatief. Wel willen we de huidige ploeg medewerkers voor hun belangloze inzet danken: Delphine Ceulemans, Jos Ceulemans, Agnes Denckens, Rosanne Hellemont, Jos Noyens, Edward Sels, Tilly Van Acker, Diane Van Rooye en Patrice Van Sande die afwisselt met Danny Huygens en Johan Wouters. Tot ergernis van al die mensen komt Walter Van der Avert regelmatig in de weg lopen. Het resultaat van 25 jaar molenontbijt/meulenmaal kunnen de bezoekers zien op de meelzolder met een MINI-EXPO: ondanks de grote restauratie van 1997-1998 moeten onze molenaars nog regelmatig de handen uit de mouwen steken voor onderhoud en herstellingen. Gelukkig moeten we aan de huidige eigenaar, het gemeentebestuur van Ranst, alleen een symbolische huur betalen. Want de gemeente beseft ook dat al het werk in en rond de molen de gemeentekas veel geld bespaart. 5
Foto: Enkele van de eerste medewerkers in de keuken van de Oelegemse molen op 6 februari 1983: Walter Helssen, Marc Kennes en Jan Melis. De plankjes op de achtergrond doen nu nog dienst. (archief De Brakken) Foto van de molenhelpers van januari 2007. Van links naar rechts Boven: Johan Wouters, Jos Ceulemans, Edward Sels, Jos Noyens en Walter Van der Avert. Onder: Diane Van Rooye, Delphine Ceulemans, Rosanne Hellemont en Tilly Van Acker Niet op de foto, maar even belangrijk: Agnes Denckens, Patrice Van Sande en Danny Huygens 6
UIT ONS VERLEDEN Schitterend geslepen laat mensen hun diamantverhaal vertellen Het diamantverleden van Oelegem en van de Antwerpse Kempen vrijdag 07 maart 2008 om 20 uur in de Stenen Molen Kerkhoflei Oelegem (Gratis toegang) Schitterend geslepen wil het diamantair erfgoed van de Kempen in kaart brengen, registreren en ontsluiten voor een breed publiek. Het project besteedt in de eerste plaats aandacht aan de mondelinge verhalen over het steentje. De typische ambachtelijke en vaak illegale thuisnijverheid liet immers relatief weinig materiële sporen na. Een en ander is dringend, want het unieke Kempense diamant-verhaal dreigt samen met de laatste getuigen te verdwijnen! In 2008 zal projectcoördinator Jeroen Janssens, samen met een aantal vrijwilligers, door de regio trekken om mensen hun diamantverhaal te laten vertellen. Op die manier wil Schitterend geslepen het streekgeheugen over de Kempense diamantnijverheid en handel vastleggen en bewaren voor het nageslacht. Naast de registratie van de interviews wordt in het voorjaar van 2008 in een tiental gemeenten een vertelavond of vertelnamiddag georganiseerd, zodat het publiek al even kan proeven van de Kempense diamantverhalen. In elke gemeente vertellen enkele lokale getuigen met passie over hun ervaringen in de diamantsector. Oelegem start als eerste op vrijdag 07 maart in de Stenen Molen, Kerkhoflei 1, om 20 uur. Na een inleiding door projectcoördinator Jeroen Janssens, toont één van de beste Oelegemse zagers (op het gebied van diamant, natuurlijk), Walter Van Houdt, een video waarin hij de eerste diamant uit een nieuwe Canadese diamantmijn verzaagt volgens het model van een wereldberoemde juwelenontwerper. Verder wil hij nog zorgen voor een mini-expo met oud zagersmaterieel en vertelt hij hoe een bloeiende diamantindustrie langzaam maar zeker afgleed naar een bikkelharde slavenjob. Na de pauze hopen we andere diamantbewerkers van Oelegem aan het woord te laten. Voorlopig zegde François De Graef zijn medewerking toe. Wij vermoeden dat er een boeiende discussie kan volgen, want Oelegem heeft nog tientallen oud-diamantbewerkers. Als zij allemaal hun verhaal willen doen, hun anekdotes vertellen of hun oude foto s tonen moeten we misschien nog een tweede vertelavond (of namiddag) plannen. Oproep Met interessante verhalen over het steentje kan u steeds terecht bij projectcoördinator Jeroen Janssens op het gemeentehuis van Nijlen. Ook oude films, foto s, speciale voorwerpen, documenten en archieven zijn welkom. Wilt u meewerken? Schitterend! Contact: Jeroen Janssens Kerkstraat 4 2560 Nijlen 03/410 0209 03/481 70 48 (fax) - e-mail: schitterendgeslepen@nijlen.be Oelegemse ex-diamantbewerkers die hun verhaal willen brengen in de Stenen Molen op 07 maart 2008 kunnen contact opnemen met Walter Van der Avert, 03/475 94 26. Oude Oelegemnaren beweren regelmatig dat praktisch ieder huis hier een slijperij had. Als dat waar is, dan moeten er veel illegale bedrijfjes bestaan hebben. Voor Oelegem beschikken we tot hier toe over de adressen van acht diamantslijperijen en één zagerij, plus de namen van ongeveer tachtig voormalige diamantbewerkers. Ook mensen die in t zwart werkten, moeten volgens de organisatoren geen schrik hebben om ook hun verhaal te brengen. Die feiten zijn nu al lang verjaard. Ze kunnen nu alleen nog het algemene beeld van de diamantnijverheid in de Kempen vervolledigen. 7
HEEMKUNDIGE SPROKKELS 27 ste jaargang - nr.1: januari maart 2008 Joke Bungeneers, Kerkstraat 17, Oelegem (03 383 34 24) Eric De Vos, Venusstraat 56, Oelegem (03 383 28 17) Danny Huygens, Kerkstraat 17, Oelegem (03 383 34 24) Luk Kegeleers, Kantonbaan 11, Oelegem (0479 505527) Jan Nys, Muizenheuvel 24; Oelegem (03 383 42 77) Willem Segers, Lindedreef 74, 2980 Halle-Zoersel (03 383 18 09) Walter Van der Avert, Berkenlaan 2/3, Ranst (03 475 94 26) Luc Verachtert, Roggelaan 6, Ranst (03 475 16 48) Johan Wouters, John Kennedylaan 7, Oelegem (03 383 22 76) ACTIVITEITENKALENDER SPECIALE ACTIVITEITEN IN 2008 - zondag 03 febr. : De molen is open van 11 tot 15 uur voor de Oelegemse jaarmarkt - zondag 10 febr. : 25 jaar Molenontbijt / MEULENMAAL met kleine attentie voor de bezoekers mini-expo: 10 jaar molenonderhoud en herstellingen na de grote restauratie - vrijdag 07 maart: Vertelavond Oelegems diamantverleden (zie p. 7) om 20 uur in de molen - vrijdag 09 mei : Toneelavond in de molen in het echt Eulegoems - zondag 05 okt. : Bezoek aan het vliegtuigmuseum van Deurne - vrijdag 12 dec. : Voorstelling van het nieuwe boek: De Oelegemse gemeenteschool 150 jaar op De Driehoek Wie de nieuwste gegevens wil, surft naar www.debrakken.be VASTE ACTIVITEITEN IN 2008 - Meulenmaal: iedere tweede zondag van de maand van 11 tot 17.30 uur met mogelijkheid tot geleid molenbezoek. Dus op 10 febr., 09 maart, 13 april, 11 mei, 08 juni (niet in juli of augustus) - Molenzondagen: in samenwerking met Levende Molens, iedere laatste zondag van de maand van 14 tot 17 uur, met geleid molenbezoek. Dus op 24 febr., 30 maart, 27 april, 25 mei, 29 juni KOMENDE ACTIVITEITEN - Zondag 10 februari: 25 jaar Molenontbijt/MEULENMAAL met mini-expo over molenonderhoud en herstellingen. ( zie pagina 5 en 6 ) - Vrijdag 07 maart 2008: Schitterend geslepen Het diamantverleden van Oelegem en van de Antwerpse Kempen om 20 uur in de Stenen Molen Kerkhoflei Oelegem (Gratis toegang) ( zie pagina 7) 8