ALGEMENE COMPUTERKENNIS INHOUDSOPGAVE 1. AFKORTINGEN EN BEGRIPPEN... 2 a) computer... 2 b) scherm... 3 c) data... 4 d) internet... 8 e) telecommunicatie... 9 f) Diverse begrippen... 10 2. SNELTOETSCOMBINATIES EN HUN EFFECTEN... 13 3. ALGEMEEN PC-GEBRUIK... 16 a) De computer correct opstarten... 16 b) opnieuw opstarten zonder schadelijke gevolgen...16 c) Correct stoppen!... 17 d) WINDOWS... 18 4. BESTANDSBEHEER... 21 a) Apparatuur... 21 b) Hiërarchische structuur... 22 c) Bestandstypen:... 22 d) Status van een bestand... 25 e) Kenmerken van een bestand... 25 f) Bewerkingen met bestand(en)... 25 5. VEILIGHEID... 27 BRONNEN... 29 Algemene computerkennis - p.1 van 29
1. AFKORTINGEN EN BEGRIPPEN a) computer CPU - Central Processing Unit CPU = Centrale verwekingseenheid of processor. Het is de centrale chip die alle berekeningen uitvoert. Hoe sneller de CPU, hoe krachtiger de computer doorgaans is, al spelen andere factoren (bijvoorbeeld het werkgeheugen) ook een rol. Tegenwoordig bestaan processoren voor consumenten vaak uit 2 of 4 chipkernen (kern = core). Processoren voor grote servers bestaan uit 8 of meer kernen. GHz - GigaHertz De eenheid die gebruikt wordt om frequentie uit te drukken. De snelheid van een processor wordt ook wel de frequentie van een processor genoemd en wordt dus uitgedrukt in GigaHertz. De snelheid van de huidige generatie processoren ligt doorgaans tussen 1.5 en 3 GHz. ROM - Read Only Memory RAM - Random Access Memory Wordt ook wel werkgeheugen genoemd. RPM - Rounds Per Minute = 'toeren per minuut'. Eenheid die gebruikt wordt om de snelheid van harde schijven uit te drukken. Harde schijven voor consumenten hebben een snelheid van 5400 RPM of 7200 RPM. Servers hebben soms schijven met een snelheid van 10000 RPM. HDD - Hard Disk Drive Harde Schijf. Computers hebben minstens één harde schijf en vaak twee of drie harde schijven. Ze dienen voor gegevensopslag en hebben vaak een opslagcapaciteit van honderden GigaBytes. Traditionele harde schijven bestaan uit draaiende metalen schijven en een mechanische lezer die zich intern naar de juiste plaats beweegt om gegevens uit te lezen. Door hun mechanische aard zijn deze klassieke harde schijven kwetsbaar voor schokken en mechanische fouten (de zogeheten 'gecrashte harde schijf' die onleesbaar geworden is), en beginnen ze vaker en vaker plaats te maken voor Solid State harde schijven (zie verder). IDE - Integrated Drive Electronics. De naam van een technologie die gebruikt wordt in randapparaten voor gegevens zoals cdromlezers en harde schijven. Deze technologie is verouderd en heeft plaats gemaakt voor de snellere SATA-technologie SCSI - Small Computer System Interface SCSI wordt uitgesproken als 'skoezie'. SCSI is net als ATA een technologie om randapparatuur te verbinden. SCSI is nu volstrekt verouderd en komt enkel nog voor in ouderwetste serversystemen en mainframes. SATA - Serial ATA of Serial Advanced Technology Attachment. De opvolger van de IDE-technologie die zorgt voor snellere gegevensoverdracht dan zijn voorganger IDE. SS SATA - Solid State Serial ATA. 'Solid State' harde schijven zijn de opvolgers van de klassieke harde schijven. In tegenstelling tot hun voorganger hebben ze geen bewegende mechanische onderdelen meer. Ze zijn hierdoor minder kwetsbaar, vereisen minder stroom, worden minder warm en laten snellere gegevensoverdracht toe. USB-sleutels van enkele GigaBytes zijn in weze kleine Solid State gegevensdragers. Algemene computerkennis - p.2 van 29
b) scherm LCD - Liquid Crystal Display Een Liquid Crystal Display is een plat beeldscherm met een laag energieverbruik. Hierdoor zijn lcd s bij uitstek geschikt om te gebruiken in platte elektronische apparatuur of in draagbare apparaten die een batterij met beperkte capaciteit hebben. Het vloeibare kristal bestaat uit staafvormige complexe moleculen die in onderlinge interactie de vorm van een helix aannemen. Daarbij wordt elke molecule een stukje gedraaid ten opzichte van de onderliggende molecule. Wanneer de moleculen blootgesteld worden aan elektrische stroom zijn ze in staat om de bewegingsrichting van licht te veranderen. Wanneer licht anders beweegt, veranderen de kleur, de intensiteit, de helderheid,... TFT - Thin-Film Transistor TFT-schermen of "thin film transistor liquid crystal displays" zijn een verbeterde versie van de lcdschermen. Elk kristal wordt voorzien van een transistor, die het effect van de elektriciteit en de polarisatie vergroot. Elk beeldpunt of pixel wordt opgebouwd uit drie kleuren: rood, groen en blauw. Kleuren worden gevormd door een combinatie van subpixels op te lichten of de intensiteit van oplichten te regelen. Als alle drie de subpixels dezelfde (maximale) intensiteit geven, geeft het beeldpunt wit licht. Een pixel is over het algemeen vierkant, en de kleuren van een pixel zijn meestal langwerpige verticale strepen. De volgorde van rood, groen en blauw binnen een pixel wordt 'subpixelvolgorde' genoemd. Deze is over het algemeen ook rood, groen, blauw (van links naar rechts). Een tft-scherm is door de complexe technologie een stuk duurder dan een passief lcd-scherm, maar biedt een aantal grote voordelen: Het display kan veel sneller schakelen en is daardoor beter geschikt voor videobeelden. Er worden hogere contrasten en kleurverzadigingen gehaald. Doordat het scherm op een heel andere manier wordt aangestuurd kunnen er meer kleuren worden geproduceerd (tot aan 16,7 miljoen bijvoorbeeld). Vanwege de voordelen worden tft-schermen steeds vaker toegepast waar vroeger lcd-schermen werden gebruikt (notebooks, monitors, mobiele telefoons). Eén van de grootste nadelen van een tft-scherm was de relatief hoge kans op een defecte pixel. De technologie is ondertussen sterk ontwikkeld en bij de betere merken komen defecte pixels vrijwel niet meer voor. HD - High Definition HDTV staat voor high-definition television of hogedefinitietelevisie en is een televisietechniek met een kwaliteit die geavanceerder is dan de bestaande analoge systemen PAL, NTSC en SECAM. De kwaliteit is hoger omdat het aantal beeldlijnen veel groter is. Dit zorgt voor een heel scherp beeld. ('gewone' tv's hebben ongeveer 570 beeldijnen. HD-tv's hebben minimaal 720 beeldlijnen). Algemene computerkennis - p.3 van 29
c) data cd-rom - Compact Disk Read Only Memory Een cd-rom is een compact disc die in een computer kan worden gelezen en die meestal computerprogramma's of -gegevens bevat, in tegenstelling tot een audio-cd. De cd-rom werd ontwikkeld in 1983, toen de audio-cd al algemeen bekend was. De naam 'cd-rom' is wat ongelukkig gekozen, want 'rom' betekent 'read-only memory'. Een audiocd heeft evenveel recht om 'cd-rom' te worden genoemd. Bovendien wordt een beschrijfbare cd (cd-r of cd-rw) soms ook cd-rom genoemd. De cd-r kan eenmalig beschreven worden, de cd-rw kan gewist en herbeschreven worden. De opmaak van de opgeslagen gegevens is bij een audio-cd anders dan bij een cd-rom. De gegevens van een audio-cd zijn verdeeld in een aantal 'tracks' (muziekstukken), terwijl een cd-rom doorgaans slechts één track bevat. Er bestaan ook gemengde cd's: een aantal audiotracks en één gegevenstrack. Een audiospeler is meestal niet in staat een cd-rom af te spelen. Cd-roms kunnen door een computer met een cd-rom- of dvd-romspeler gelezen worden. Sommige moderne audiospelers kunnen ook cd-roms lezen waar mp3-bestanden op staan. De capaciteit van een cd-rom wordt altijd in binaire eenheden weergegeven bv. "700 MB". cd-r (compact disc-recordable) en cd-rw - Rewritable Compact Disk cd-r en cd-rw zijn varianten op de gewone cd. De cd-r is een optische schijf met de eigenschap Write Once, Read Many (WORM), dat wil zeggen eenmalig te beschrijven en vele malen te lezen. De cd-rw kan steeds opnieuw worden beschreven kan worden. Beschrijven van cd-r of cd-rw gebeurt met een cd-brander. De kwaliteit van het resultaat is in theorie dezelfde als die van een cd. dvd - Digital Versatile Disk Een dvd is een optische schijf met een diameter van 12 centimeter waarop met behulp van optische technologie digitale gegevens duurzaam kunnen worden opgeslagen. Gedurende een groot gedeelte van de ontwikkelingsperiode van de dvd-technologie was de doelstelling een optische schijf voor de opslag van video te ontwikkelen, zoals de cd initieel voor audio was ontwikkeld. Vandaar de benaming Digital Video Disc, afgekort tot dvd. In de eindfase werd bedacht dat de benaming te beperkt was - een dvd is lang niet alleen voor video bruikbaar. Omdat de afkorting dvd al behoorlijk was ingeburgerd, koos men ervoor deze niet te veranderen, maar daarentegen de volledige naam te veranderen in Digital Versatile Disc - digitale veelzijdige schijf. De dvd wordt zowel gebruikt voor het distribueren van speelfilms als voor het distribueren en opslaan van computersoftware en gegevens. Het is in België de opvolger van het VHSvideosysteem. In computers is het de opvolger van de cd-rom-technologie (inclusief cd-r en cd-rw) in combinatie met het gebruik van het video-cd-formaat. Of de dvd ook de audio-cd zal vervangen is nog niet duidelijk aangezien er ook de Super Audio Compact Disc bestaat als alternatief voor de dvd-audio. Algemene computerkennis - p.4 van 29
De voorbespeelde dvd's worden op dezelfde manier geproduceerd als cd's: met een pers worden kleine putjes in een plastic schijf gedrukt, waardoor een patroon van minuscule putjes ontstaat. De spoorbreedte, de afmetingen van de putjes en de onderlinge afstand zijn kleiner dan die van een cd. Een dvd heeft een afstand tussen de sporen van 0,74 micrometer, tegenover 1,6 micrometer op een cd. De technologie van de dvd-speler en de dvd-recorder is vergelijkbaar met die van de cd, maar er wordt een laser gebruikt met een kortere golflengte en een sterker objectief, waardoor kleinere details gelezen kunnen worden. De opslagcapaciteit van een single layer dvd is 4,7 gigabyte, wat goed is voor ongeveer 120 minuten beeld en geluid (afhankelijk van de beeldkwaliteit en het aantal geluidssporen). Er kunnen drie typen dvd's worden onderscheiden: voorbespeeld: na productie niet beschrijfbaar (dvd of dvd-rom) beschrijfbaar: één keer beschrijfbaar met een dvd-recorder (dvd-r of dvd+r) herschrijfbaar: meerdere keren beschrijfbaar met een dvd-recorder (dvd-rw, dvd+rw en dvd-ram) De dvd-rom kan in vrijwel alle spelers worden afgespeeld. De dvd-ram leek een kansrijk formaat voor computertoepassingen, maar lijkt door de ontwikkelingen te zijn ingehaald. Dit formaat was niet compatible met dvd-spelers, en is mede daardoor naar de achtergrond gedrongen. De dvdr/rw en dvd+r/rw vormden twee concurrerende kampen. Dvd's waren niet zonder meer uitwisselbaar tussen beide kampen, tenzij een speler of schrijver beide formaten ondersteunde. Inmiddels is dit laatste de standaard geworden. De strijd tussen deze formaten is dus beslecht zonder winnaars of verliezers: beide formaten worden overal aangeboden en breed ondersteund door spelers en schrijvers. De capaciteit van een dvd wordt altijd in decimale eenheden weergegeven. Dvd-films kunnen een regiocode bevatten, die aangeeft op welk gebied de film gericht is. De standaard voor commerciële dvd-spelers schrijft voor dat de spelers alleen dvd's met hun eigen regiocode mogen afspelen. Hierdoor kunnen de filmmaatschappijen, om commerciële en logistieke redenen, de vrijgave en prijzen van dvd's in verschillende delen van de wereld beheersen. Veel dvd-spelers negeren echter de regiocode, of kunnen hiervoor worden aangepast. In de Verenigde Staten is dat verboden. De regiocode voor Nederland en België is 2. Regiocode Gebied 0 Afspeelbaar in alle regio's 1 Verenigde Staten, Canada 2 Europa, Groenland, Zuid-Afrika, Lesotho, Swaziland, Japan, Egypte en het Midden- Oosten 3 Zuidoost-Azië, Zuid-Korea, Hongkong, Indonesië, Filipijnen, Taiwan 4 Australië, Nieuw-Zeeland, Mexico, Centraal-Amerika, Zuid-Amerika, 5 Rusland, andere voormalige landen van de Sovjet-Unie, Oost-Europa, het Indiase werelddeel, Mongolië, Afrika 6 China 7 Gereserveerd voor toekomstig gebruik 8 Internationale gebieden zoals vliegtuigen, schepen etc. Algemene computerkennis - p.5 van 29
De dvd wordt voor allerlei toepassingen gebruikt, bijvoorbeeld voor: het opslaan van films. Tegenwoordig kan men bijna elke film die in de bioscoop heeft gedraaid gemakkelijk op een dvd kopen. het registreren van concerten. het opslaan van muziek, deze toepassing is echter gezien het grote opslagvermogen van de dvd niet populair. het opslaan van foto's Tegenwoordig zijn er videocamera's die dvd's gebruiken om video op te slaan. Deze schijfjes hebben meestal een doorsnede van 8 cm. het opslaan van grote hoeveelheden gegevens. het verkopen van games, veel games worden tegenwoordig verkocht op een dvd, of dubbel dvd. USB - Universal Serial Bus USB is een standaard voor de aansluiting van randapparatuur bij computers. Het vervangt de langzamere parallelle en seriële poorten, voornamelijk doordat de snelheid van gegevensoverdracht met USB vele malen groter is. De standaard is uitgevonden door Intel en de eerste versie ervan werd in 1996 geïntroduceerd. Met behulp van de gestandaardiseerde USB-poort kunnen hardwarefabrikanten producten maken die compatibel waren met zowel PC's als Macs (gemaakt om het even waar ter wereld). Een bijkomend voordeel van USB is dat deze de stroomvoorziening van de aangesloten randapparatuur kan verzorgen. Ook kan USB-apparatuur aangesloten worden zonder de computer te hoeven herstarten (dit wordt hotplugging genoemd). FireWire is een alternatief voor USB als het gaat om het aansluiten van apparatuur die een hoge bandbreedte vereist zoals externe harddisks en videocamera's. De ontwerpers van USB hadden zich de volgende doelen gesteld: Het moest een degelijke, goedkope poort worden die ook in goedkope randapparatuur als muizen gebruikt kon worden. De kosten van de bekabeling en connectors mochten niet hoog zijn. De constructie moest zo zijn dat foutieve aansluiting uitgesloten was. Er moesten veel apparaten tegelijk via USB aangesloten kunnen worden. USB moest voldoende snelheid bieden om printers en andere snelle apparatuur als harde schijven aan te kunnen sluiten. De achterliggende doelstelling was alle afzonderlijke poorten van een PC door één enkele standaard te vervangen. Via de USB-kabel kan het aangesloten apparaat van voedingsstroom worden voorzien. USB 2.0 levert maximaal 500 ma (bij 5 V) en dat is genoeg voor eenvoudige apparaten, zoals een muis. Apparaten die meer vermogen vergen dienen hun eigen voeding te hebben. Het is ook mogelijk om een USB stekker te combineren met een SATA aansluiting. In 2009 bestaan daartoe verschillende initiatieven. Inmiddels bestaat ook de draadloze variant van USB, genaamd Wireless USB (WUSB of USB 2.1), die een radio-frequentie gebruikt om te communiceren. WUSB is bruikbaar tot een afstand van 3 tot 10 meter en met een snelheid van 480 Mbit/s bij 3 meter tot 110 Mbit/s bij 10 meter. WUSB gebruikt encryptie. Algemene computerkennis - p.6 van 29
Draagbare harde schijf Een draagbare of mobiele harde schijf in de 2,5 inch uitvoering, zoals deze ook in laptops wordt gebruikt, heeft geen extra stroomvoorziening nodig, en kan zo op een USB-poort aangesloten worden. De 3,5 inch versie, die in de meeste desktops wordt gebruikt, heeft wel een externe voeding nodig. Ter bescherming worden deze schijven meestal voorzien van een plastic, aluminium of metalen behuizing. Ook wordt er bij de draagbare harde schijven soms een kabeltje meegeleverd met twee USBstekkers. De tweede stekker dient dan om extra stroom van een tweede USB-poort te kunnen gebruiken. In 2009 gebruiken de draagbare harde schijven vrijwel allemaal meer dan 500 ma. Een USB-stick gebruikt minder stroom, maar heeft minder opslagcapaciteit en is per bit opslagcapaciteit duurder. (de tendens gaat voor beide punten in omgekeerde richting: de opslagcapaciteit wordt almaar groter en de prijzen dalen). Een tweede nadeel is dat het apparaat niet meer te benaderen is als de stekker stuk gaat. Voorbeelden van randapparatuur die middels USB aangesloten kan zijn: muis toetsenbord printer scanner externe harde schijf externe audio-interface digitale camera webcam netwerk, hetzij direct, hetzij door een ethernetadapter aan te sluiten luidspreker infraroodontvanger voor bijvoorbeeld een afstandsbediening of draadloze muis of toetsenbord Door alleen de 5 V voeding te gebruiken kunnen diverse kleine apparaatjes gebruikt worden, zoals leds, USB-ventilatoren en GSM-laders. Er is zelfs een USB-verdeler die koffie warm houdt! een smartphone kan tijdelijk worden aangesloten en zich dan voordoen als extern geheugen, om gegevens uit te wisselen Kleine apparatuur die één geheel vormt met de USB-stekker: geheugenstick modem met zender en ontvanger voor mobiel internet, ook wel dongle genoemd Bluetooth zender/ontvanger hardwaresleutel Externe geluidskaart (soms) Radio-ontvanger Televisie-ontvanger of video-capture. Adapters maken het mogelijk om oude apparaten die niet over een USB-poort beschikken toch aan te sluiten op nieuwere apparatuur die geen seriële of parallelle poorten meer heeft. Algemene computerkennis - p.7 van 29
d) internet WiFi - (onder voorbehoud: Wireless Fidelity) Wi-Fi is een certificatielabel ('logo') voor draadloze datanetwerkproducten, die werken volgens de internationale standaard IEEE 802.11 (draadloos Ethernet). Producten die volgens deze standaard werken gebruiken radiofrequenties in de 2,4 GHz- en/of 5,0 GHz-band die onder bepaalde voorwaarden zonder licentie mogen worden gebruikt. De eisen voor dit logo worden vastgelegd door de Wi-Fi Alliance. Een product komt in aanmerking voor het Wi-Fi-logo als door een onaf-hankelijk certificatiebureau is aangetoond dat aan bepaalde functionaliteits-, prestatie- en interoperabiliteitseisen is voldaan. Met name het laatste is van belang voor de consument, omdat dit garandeert dat producten met het Wi-Fi-logo samenwerken met producten van andere fabrikanten. Velen geloven dat Wi-Fi staat voor Wireless Fidelity. Dit is echter een misverstand (maar als het een optie is bij een meerkeuzevraag, kies je daar liefst voor). De verwarring is op twee manieren ontstaan. Om te beginnen is de naam een knipoog naar Hi-Fi (een term uit de autowereld die staat voor High Fidelity). Daarnaast gebruikte de Wi-Fi Alliance de term Wireless Fidelity een tijdje in haar slogan "The Standard for Wireless Fidelity". Vanaf eind 2000 werd die slogan niet meer gebruikt en de Wi-Fi Alliance raadt tegenwoordig af deze term te gebruiken en noemt het gebruik ervan een te betreuren fout. In de dagelijkse praktijk wordt Wi-Fi steeds vaker gebruikt als synoniem voor 'draadloos thuisnetwerk'. Wi-Fi werkt op twee manieren: Ad-Hoc en Infrastructuur. In Ad-Hoc mode communiceert een 802.11-client direct met een andere client. De maximale afstand tussen deze stations is daarmee automatisch begrensd tot het bereik van de beide zenders/ontvangers (afhankelijk van vele factoren, echter meestal maximaal zo'n 30 meter). In infrastructuurmodus wordt gewerkt met basisstations, in 802.11-termen "access points" genoemd. De basisstations zijn onderling verbonden door een ethernet-infrastructuur. Mobiele stations kunnen overschakelen van het ene naar het andere access point ('roamen'), zonder de verbinding met het netwerk te verliezen (zoals de masten van een GSM). Veel publiek toegankelijke locaties zoals vliegvelden, hotels en bibliotheken installeren basisstations waardoor de mobiele computergebruiker op deze locaties over internettoegang beschikt en gebruik kan maken van informatiediensten van de betreffende organisatie. Dergelijke (semi-) openbare basisstations worden ook wel inbelpunt of hotspot genoemd. Er zijn zowel gratis hotspots als hotspots waar je een abonnement of een toegangskaartje voor moet kopen. De bandbreedte en het bereik van Wi-Fi zijn groter dan die van Bluetooth. Om deze redenen is Wi- Fi een van de belangrijkste toegangsmethoden voor een alom aanwezig draadloos internet. Een keerzijde van Wi-Fi, met name vergeleken met Bluetooth, is het relatief hoge energieverbruik. Dit is bij kleine apparaten met een beperkte batterijcapaciteit, zoals pda's, een probleem. De voorwaarden voor licentievrij gebruik stellen beperkingen aan het uitgezonden vermogen en het type antennes. In sommige landen is 500 mw toegestaan. Er zijn daarom ook wifi-apparaatjes te koop van 500 mw, waarbij men soms een bereik claimt van 1000 meter. Met speciale richtantennes is met 100 mw een afstand van 500 meter te overbruggen. Een belangrijk aandachtspunt bij WiFi-netwerken is de beveiliging van de door de ether verzonden informatie. Een WiFi-verbinding kan door middel van verschillende technieken worden versleuteld. De twee prominente standaarden zijn WEP en WPA. De WPA-standaard is in juni 2004 gestandaardiseerd als IEEE 802.11i, en WPA2, een verbetering op WPA, is sinds 2006 wijd in gebruik en vereist voor apparatuur met WiFi-certificatie. WEP-beveiliging blijkt in de praktijk makkelijk te kraken. Daarom wordt WPA of WPA2 aanbevolen. WPA is slechts met zeer veel moeite te kraken en WPA2 (nog) niet of nauwelijks. Algemene computerkennis - p.8 van 29
De gebruikte licentievrijbanden van 2,4 GHz en 5 GHz worden gedeeld door verschillende gebruikers. De 2,4 GHz band is dezelfde band waarin ook magnetrons werken, maar vele draadloze toepassingen (draadloze muizen en toetsenborden, beveiligingscamera's, draadloze deurbellen, garagedeuropeners, hoofdtelefoons,...) maken gebruik van diezelfde band en kunnen het internetverkeer verstoren. De effecten die de gebruiker kan merken zijn: wegvallende dataverbindingen, beeldverstoring, niet-functionerende draadloze bediening. WPA - WiFi Protected Access WPA is een systeem om draadloze netwerken (wifi) te beveiligen. Het systeem is ontwikkeld nadat onderzoekers problemen ontdekten met WEP (Wired Equivalent Privacy). WPA was bedoeld als een tijdelijke oplossing voor de WEP-problemen, tot de nieuwe draadloze veiligheidsstandaard werd ontwikkeld. Die nieuwe standaard is er ondertussen en heet WPA2. WEP - Wired Equivalent Privacy Dit is een methode om berichten die verstuurd worden via een draadloze verbinding te versleutelen. De versleuteling vindt plaats tussen de netwerkkaart van de zender en die van de ontvanger. De versleuteling geldt dus alleen voor zover de data "in de lucht hangt". Nadat de data ontvangen is, is ze niet meer gecodeerd. Om gebruik te maken van WEP moeten zowel zender als ontvanger WEP aanzetten en een identieke sleutel gebruiken. WEP is niet geschikt voor serieuze databeveiliging. Hackers hebben genoeg aan enkele minuten om de WEP-sleutel te kraken. e) telecommunicatie WAP - Wireless Application Protocol Dit is een methode om webdiensten aan te bieden via gsm s. Tegenwoordig gebeurt dit meestal via een pakketgeschakeld netwerk zoals GPRS (General Packet Radio Service). WAP was aanvankelijk niet populair doordat de diensten en mogelijkheden nog niet uitgebreid waren en de verbinding traag was. Met de introductie van het snellere GPRS en de diverse WAP-internetdiensten werd WAP meer geaccepteerd. Ondertussen is de verbinding, onder meer door UMTS, snel en zijn de diensten enorm gevarieerd. UMTS - Universal Mobile Telecommunications System Dit is de opvolger van GSM en GPRS. UMTS biedt dezelfde diensten als GPRS, maar sneller, efficiënter en met een betere bedekking. Het is wel een dure technologie omdat bestaande masten niet kunnen worden gebruikt (er zijn wel minder masten nodig). UMTS wordt ook de derde generatie (3G) mobiele communicatie genoemd. Op zich is het niet meer dan een set afspraken tussen aanbieders van verschillende mobiele netwerken. UMTS herbruikt de centrales, routers en de systemen voor authenticatie en autorisatie van GSM/GPRS na een beperkte aanpassing voor de hogere snelheden. SMS - Short Message Service Dit is een dienst om met behulp van een mobiele telefoon korte berichten te versturen of te ontvangen. Sms was oorspronkelijk ontworpen als deel van gsm, maar is nu beschikbaar voor een groot aantal soorten mobiele netwerken, inclusief de nieuwe UMTS-netwerken. Een sms-bericht kan maximaal 140 bytes groot zijn. Buiten de 140 bytes vallen de gegevens zoals afzender, prioriteit en bestemming. Er bestaan methodes om meerdere berichten te combineren om langere berichten (het gaat dan om multi-partberichten). De gebruikers moeten echter per bericht van 140 bytes betalen. De verschillende delen van multi-partberichten zijn altijd iets kleiner dan gewone berichten omdat er telkens 7 bytes worden gebruikt om weer te geven dat het om een 'multi-part'-bericht gaat. Sms-berichten kunnen ook gebruikt worden voor het versturen van data, bijvoorbeeld plaatjes (als achtergrond van het telefoonscherm) of een melodie die gebruikt kan worden als beltoon. Algemene computerkennis - p.9 van 29
Een premium sms-bericht is een sms-bericht met een speciaal tarief of een tarief voor het ontvangen. MMS - Multimedia Messaging Service MMS is de multimediale opvolger van SMS. Een MMS kan bestaan uit tekst, geluid, beeld, een stukje video of een combinatie van die zaken. Technisch werkt het zoals de SMS. Om MMS te kunnen versturen en ontvangen heb je een aangepast toestel nodig. Alle grote merken introduceren dan ook mms-toestellen: Nokia, Sony Ericsson, Siemens, Motorola, Samsung, Sagem etc. Er zijn ook nieuwe spelers die nog niet eerder met gsm-toestellen op de Europese markt voorkwamen, zoals Sharp en Minton. 3G - Derde Generatie 3G is de generatie van standaarden en technologie van mobiele telefoons die volgt op 2G. De standaarden steunen op de standaardenfamilie van het International Mobile Telecommunicationsprogramma, "IMT-2000" (ontwikkeld door de ITU, de International Telecommunication Union). 3Gtechnologieën geven mobiele gebruikers een breder bereik van diensten met geavanceerde mogelijkheden en aan een grotere netwerksnelheid. Deze diensten bevatten onder meer VoIP (internet telefonie), Videoconferentie en breedbandinternettoegang in een mobiele omgeving. De snelheden liggen tussen 5 en 10 Mbps (megabit per seconde) en zijn gelijkwaardig aan breedbandsnelheden op vaste verbindingen (ADSL en kabel). 3G-technieken zijn in 2001 ontwikkeld in Japan door 3GPP en voor het eerst in gebruikgenomen in Azië rond 2002. De World Administrative Radio Conference heeft een deel van het radiospectrum vrijgegeven voor 3G-netwerken. EDGE - Enhanced Data Rates for GSM Evolution EDGE (soms ook EGPRS genoemd) is een technologie voor datatransmissie. Ze werkt op bestaande GSM-netwerken en is een uitbreiding van GPRS. Met EDGE is het in theorie mogelijk snelheden tot 384 Kbps te halen, maar in de praktijk is die snelheid meestal niet haalbaar. Door een aanvullende techniek (8PSK) kan men grotere hoeveelheden informatie per data-eenheid versturen. EDGE is minder krachtig dan UMTS, maar wel goedkoper omdat de technologie de bestaande masten kan gebruiken. In België is EDGE door Mobistar geïntroduceerd in Brussel en Antwerpen. Dat is later uitgebreid met Gent, Luik en Charleroi. EDGE maakt het mogelijk om naar Kanaal Z en het Franstalige Canal Z te kijken via het GSM-toestel. Ook nieuwsbeelden van de nationale of internationale actualiteit, sport, cultuur en uitzonderlijke gebeurtenissen kunnen gedownload worden. f) Diverse begrippen bit Een bit is de kleinste eenheid van informatie, namelijk een symbool of signaal dat twee waarden kan aannemen: aan of uit, ja of nee, hoog of laag, geladen of niet-geladen. Het binaire talstelsel stelt deze waarden voor met 1 en 0. Het woord bit is een samentrekking van de Engelse woorden binary en digit. Er zit een woordspeling in, want bit betekent ook beetje. De term werd bedacht in 1947 door statisticus John Tukey en een jaar later voor het eerst gebruikt in een publicatie door Claude Shannon, de vader van de Informatietheorie. byte Een byte is het kleinste adresseerbare gedeelte van een computergeheugen. Met adresseerbaar wordt bedoeld dat het niet mogelijk is om minder dan één byte tegelijk naar een computergeheugen te schrijven of daaruit te lezen. Algemene computerkennis - p.10 van 29
Bij de meeste moderne computers bestaat een byte uit 8 bits, maar dat is niet bij alle computers het geval. Er zijn ook systemen die 5, 7, 9, 12 of 14 bits per byte hebben. Om duidelijk aan te geven dat men acht bits bedoelt, gebruikt men ook wel het woord octet. De aanduiding kilobytes, megabytes en gigabytes verwijzen in se niet naar veelvouden van duizend, maar naar machten van 2. Een kilobyte is eigenlijk 1024 bytes (2 10 ). Omdat meer en meer "gewone" mensen met computers zijn gaan werken, heeft men in 1998 beslist om het systeem te vereenvoudigen en de voorvoegsels als veelvouden van duizend te gebruiken. Naam Afkorting Aantal Bytes KiloByte KB 1.000 MegaByte MB 1.000.000 GigaByte GB 1.000.000.000 TeraByte TB 1.000.000.000.000 PetaByte PB 1.000.000.000.000.000 ExaByte EB 1.000.000.000.000.000.000 ZettaByte ZB 1.000.000.000.000.000.000.000 YottaByte YB 1.000.000.000.000.000.000.000.000 hardware Alle fysieke componenten die in rol spelen in de werking of het gebruik van een computer. De term wordt gebruikt als tegenhanger van software. Hardware wordt verdeeld in internet componenten en randapparatuur (externe componenten). Interne componenten zijn: netvoeding, moederbord, processor, intern geheugen, harde schijf, CDrom- en/of DVD-romspeler en/of brander, diskettestations (voor zover die nog bestaan), diverse soorten insteekkaarten zoals netwerkkaart, videokaart en geluidskaart. Randapparatuur omvat: beeldscherm, toetsenbord, muis, printer, digitale camera, mp3-speler, luidspreker. Het onderscheid tussen software en hardware is niet meer gemakkelijk te maken. Om tot betere prestaties te komen, worden sommige functies die ook als software zouden kunnen werken, in hardware geïmplementeerd. Bovendien zijn er tussenvormen, zoals firmware (software die in hardware is vastgelegd) en programmable gate arrays (hardware die via software een specifieke functie krijgt). resolutie Resolutie is in de computertechnologie en in de digitale beeldbewerking een term die wordt gebruikt om het aantal gebruikte pixels te beschrijven. Het aantal pixel bepaalt de kwaliteit van het beeld. De resolutie is vooral relevant voor schermen. Wanneer de resolutie van een beeldscherm wordt verhoogd, kunnen meer pixels op dat scherm worden getoond. Veelvoorkomende beeldschermresoluties zijn 1024 768, 1280 1024, 1400 1050, 1680 1050 en 1920 1080 pixels. In principe geldt: hoe hoger de resolutie die het scherm aankan, hoe hoger de kwaliteit van het beeldscherm en de getoonde beelden. software Software omvat allerlei computerprogramma's, maar ook programma's voor spelletjes, televisies, telefoons, telefooncentrales, auto's, machine's etc. Steeds meer apparaten worden "slim" door een stukje software. Algemene computerkennis - p.11 van 29
Privésoftware: voor pc thuis of spelcomputer Browsers Computerspellen Educatieve software Audioprogrammatuur programma's om foto's te bewerken mailprogramma tekstverwerker Kantoorsoftware: kleine bedrijven en thuisgebruik Tekstverwerker Spreadsheet Database-software Presentatiesoftware Projectplanning Bedrijfssoftware: grote bedrijven Bedrijfssoftware zijn grotere softwarepakketten, met heel specifieke toepassingen. Voorbeelden zijn: ERP-systeem - Enterprise Resource Planning SCM-systeem - Supply Chain Management CRM/EMM-systeem - Customer Relationship Management / Enterprise Marketing Management HRM-systeem - Human Resource Management PDM-systeem - Product Data Management EDM/ECM-systeem - Enterprise Document / Content Management Propriëtaire software, is software die speciaal voor een bedrijf ontwikkeld is. Het is maatwerk. Voorbeelden daarvan zijn systemen om patiëntendossiers te bewaren, de software van de belastingdienst, pc-banking,... Gespecialiseerde software: (bv. voor architecten, elektriciens,...) CAD-systeem Computer Aided Design Systeemsoftware (Op de soorten systeemsoftware gaan we verderop in.) Systeemsoftware wordt ook wel Besturingssysteem genoemd. Het besturingssysteem bevat alle programma's die nodig zijn om de de computer en al zijn onderdelen goed te laten werken. Ingebouwde software of embedded software Embedded software is software die is ingebouwd in apparaten, zoals auto's, (Antiblokkeersysteem) Thermostaten, televisies, camera's, mobiele telefoons, Active Suspension, navigatiesystemen, Dataloggers, GPS-cliënten, remote sensors, satellieten. Algemene computerkennis - p.12 van 29
2. SNELTOETSCOMBINATIES EN HUN EFFECTEN Andere namen voor sneltoetsen zijn: Functietoets, Keyboard Shortcut, Shortcut Key, Hot Key, Fast Key, Short Key, Function Key, Accelerator Key. Een sneltoets is een toets of toetscombinatie op het toetsenbord waarmee je een opdracht geeft aan je pc of een programma. Het gaat "snel" omdat hetzelfde met de muis doen over het algemeen verschillende stappen vereist. Elk computerprogramma heeft zijn eigen functies en hierdoor verschillen de sneltoetscombinaties dus ook in de verschillende programma s. De softwarefabrikanten proberen echter wel de meest logische letter/cijfer-combinatie toe te passen en/of zoveel mogelijk dezelfde sneltoetsen te gebruiken. Vrij algemeen zijn bijvoorbeeld: Commando Kopiëren Knippen Plakken Nieuw document/bestand Afdrukken Zoeken Alles selecteren Actie ongedaan maken Help functie Sneltoets (windows/linux) Ctrl+C Ctrl+X Ctrl+V Ctrl+N Ctrl+P Ctrl+F Ctrl+A Ctrl+Z F1 Voor Mac gebruik je telkens in plaats van Ctrl Soorten Sneltoetsen 1. Sneltoets met Alt Menu activeren Alle menu-items in windows hebben onderstreepte letters. Alt + die letter = het menu openen met de muis en op het menu-item klikken. 2. Sneltoets met Ctrl of (Cmd = command) Functie activeren Een sneltoetscombinatie die begint met Ctrl (onder Windows of Linux) of (onder Mac OS) geeft een rechtstreeks commando. Er gebeurt onmiddellijk iets. 3. Sneltoets functietoetsen Functie activeren Functietoetsen: F1 tot en met F12. Specifiek voor je computerprogramma, maar vaak ook programmeerbaar. Je kan dan zelf instellen wat er gebeurt als je op F1, F2,... duwt. Voordelen sneltoetsen Het gebruik van sneltoetsen wordt steeds populairder en wel om de volgende redenen: 1. Het gaat sneller dan met de computermuis; 2. Er zijn minder handelingen nodig, dus het is efficiënter; 3. Minder concentratie nodig, want je hoeft niet te zoeken en te mikken met de muis/cursor; 4. Ergonomisch beter door ontbreken van de eenzijdige (muis)belasting - voorkomt zo RSI; Om een sneltoetsoverzicht te vinden in programma's kun je het beste bij de Help functie als zoekwoord "sneltoetsen" of in Engelstalige programma's "Keyboard shortcuts" invullen. Een andere manier is om in de menu's van het programma te kijken of er een sneltoets achter de naam van de gewenste functie staat. Algemene computerkennis - p.13 van 29
een lange lijst met sneltoetsen vind je hier: http://en.wikipedia.org/wiki/list_of_common_keyboard_shortcuts Een bepekrt overzicht van Windows-sneltoetsen (Moet ik dit allemaal leren? Liefst wel.) a) Desktopsneltoesten (voor gewoon pc-gebruik) Activeer het menu Open menu-item bestand Open menu-item bewerken Open menu-itm beeld Doorlopen geopende items laatste actie ongedaan maken laatste actie herhalen knippen kopiëren plakken speciaal plakken alles selecteren switchen tussen ingestelde keyboard-talen Alt Alt+F Alt+E Alt+V Alt+Esc Ctrl+Z Ctrl+Y Ctrl+X of Shift+Del Ctrl+C, of Ctrl+Ins Ctrl+V, of Shift+Ins Ctrl+Alt+V Ctrl+A Shift+Alt b) Browsersneltoetsen (voor gebruik tijdens het surfen) zie voor browserspecifieke sneltoetsen het deel over browsers open menu-item favorieten/bladwijzers Ctrl+B voeg automatisch www. +.com toe Ctrl+ Enter voeg automatisch www. +.org toe Ctrl+ Shift+ Enter voeg automatisch www. +.net Shift + Enter voeg de pagina waar je bent toe aan je favorieten/bladwijzers Ctrl+D Beheer favorieten/bladwijzers Ctrl+B Herhaal de pagina F5 Inzoomen Ctrl en + (tot gewenste zoom) Uitzoomen Ctrl en - (tot gewenste zoom) Zoomen tot 100% Ctrl + 0 c) Vensterbeheer Spring naar het volgende actieve venster Ga naar het volgende/vorige venster Pop-upvenstermenu Sluit het actieve venster Breng het actieve venster terug naar de vorige grootte Verplaats het actieve venster Verander de grootte van het actieve venster Alt+Tab / Shift+Alt+Tab Alt+Esc / Shift+Alt+Esc Alt+Space Alt+F4 of Ctrl+F4 of Alt+Space dan C of Ctrl + W Alt+Space dan R Alt+Space dan M dan Pijltjes Alt+Space dan S dan Pijltjes Minimaliseer het actieve venster Alt+Space dan N of wintoets+ (Win 7) Maximaliseer het actieve venster Alt+Space dan X of wintoets+ (Win. 7) Minimaliseer alle vensters wintoets+m of wintoets+d Minimaliseer alle niet-actieve vensters wintoets+home (Windows 7) Alle vensters minimaliseren ongedaan maken Shift+wintoets+M Wissel af tussen volledig scherm en venster F11 Toon/verberg het bureaublad wintoets+d Sluit het programma waar het huidige venster bij hoort. Alt+F4 of Ctrl+F4 Algemene computerkennis - p.14 van 29
Sluit mededeling. Open de "uitvoeren"-box Open de "zoek"-box c) Tabbeheer maak nieuwe tab sluit huidige tab ga naar volgende/vorige tab Esc wintoets+r (Windows XP,7) wintoets+f (Windows XP,7) Ctrl+T Ctrl+W Ctrl+Tab / Ctrl+ Shift+Tab d) diversen Start nieuw programma wintoets+r Open nieuw browservenster met zelfde pagina als huidige Alt+( D dan Enter ) Ctrl+N (Explorer / Internet Explorer) Start menu/ programma-overzicht wintoets of Ctrl+Esc Toon het bureaublad wintoets+d of wintoets+m (dan wintoets+ Shift+M om alle vensters terug te brengen) Verander van gebruiker wintoets+l Geef een bestand een andere naam F2 e) Schermafdrukken maken Maak een schermafdrukkopie en bewaar die in het klembord Kopier een afdruk van het venster en bewaar die in het klembord Print Screen of Ctrl+Print Screen Alt+Print Screen Zie ook lijst sneltoetsen bij de te kennen programma's tekstverwerking, rekenblad, databanken, presentatie. Algemene computerkennis - p.15 van 29
3. ALGEMEEN PC-GEBRUIK a) De computer correct opstarten op de aan-knop duwen Wanneer een computer ingeschakeld wordt, worden een aantal fasen in een vaste volgorde doorlopen. 1) De hardwaretest. De computer test een aantal elementen van de hardware - Is het geheugen van de computer betrouwbaar? - Is er een toetsenbord aangesloten? - Is er een muis geïnstalleerd? -... Deze testen bij de start noemt men de POST (Power On Self Test). De instructies voor deze testen zitten in het onderdeel ROM-BIOS (Read Only Memory - Basic Input/Output System). 2) Booten Na de test van de elektronische onderdelen en verbindingen gaat de computer op zoek naar nog meer instructies. Deze instructies zorgen voor een goede werking van het toetsenbord, het scherm en de communicatie met de gebruiker. Het gaat dus om elementen om de computer te besturen. Ze vormen samen het 'besturingssysteem'. De schijf waarop het besturingssysteem zicht bevindt noemt men een 'systeemschijf'. De systeemschijf kan de harde schijf zijn, maar ook een cd, een externe harde schijf of (voor oude computers) een diskettestation. Normaal zal de computer eerst op de harde schijf kijken of hij daar de nodige instructies vindt. Je kan tijdens het opstarten ook een menu oproepen waarin je "bootvolgorde" kan veranderen. Je kan dan bv. instellen dat het cd-station voorrang krijgt op de harde schijf. Dit kan handig zijn als je harde schijf stuk is en je gebruikt een cd om na te gaan wat er mis is. Kijk tijdens het opstarten maar eens goed naar je scherm. Op een bepaald moment zal er even te zien zijn (duw op F2 (of een andere functietoets) voor menu). Het laden (naar het geheugen brengen) van gegevens die nodig zijn om de computer te gebruiken (= het besturingssysteem), noemen we booten. Het besturingssysteem is niet automatisch Windows. Het kan ook Mac of een versie van Linux zijn (op besturingssystemen komen we verderop terug). Na het booten verschijnt het startscherm. b) opnieuw opstarten zonder schadelijke gevolgen ga naar het startmenu en kies "herstarten" warme start (of herstart) Soms reageert de computer niet meer. Het wordt dan onmogelijk om de computer normaal af te sluiten. We zeggen dan dat de computer "hangt". Als zich een ernstige fout voordoet in Windows kan je een blauw scherm krijgen. Ook dit is een vorm van hangen. Om de computer terug aan de praat te krijgen kan je het volgende doen: - Druk de toetsencombinatie Ctrl-Alt-Delete. - Als dat niet werkt, druk je (als je zo'n knop hebt) op de resetknop. Algemene computerkennis - p.16 van 29
De computer zal in 90% van de gevallen nu wel opnieuw opstarten. Een warme start is niet ideaal, maar het is niet schadelijk voor lopende programma's. Gegevens ben je over het algemeen wel kwijt. Als de warme start niet lukt, moet je overgaan tot koude start. Dit probeer je steeds te vermijden. Een eerste strategie is gewoon wachten. Soms hangt de computer omdat er heel weinig werkgeheugen is en zijn de programma's die het systeem blokkeren niet volledig vastgelopen, maar gewoon heel heel traag aan het werk. Je kan de escape-toets induwen of op de tabtoets duwen. Soms verschijnt er dan een venster dat nog wel actief is. Vandaar kan je probeer zo veel mogelijk programma's en vensters te sluiten zodat het geheugen minder belast wordt. Als dat niet lukt, moet de koude start wel. Je duwt op de "aanknop" van je computer en je houdt die ingeduwd tot de computer uitgaat. Je wacht een tiental seconden en dan zet duw je de computer weer aan. De computer zal alle opstartprocedures doorlopen en wellicht normaal starten. Als je Windows als besturingssysteem hebt zal je wellicht de optie krijgen om in veilige modus op te starten of extra controles uit te voeren. c) Correct stoppen! Altijd via het menu "afsluiten". Elk besturingssysteem heeft een "normale" manier om af te sluiten. Werkvolgorde: - Je sluit alle lopende programma's af. - Je sluit nu het besturingssysteem af. Algemene computerkennis - p.17 van 29
d) WINDOWS Zie: http://www.gratiscursus.be/windows_xp/index.htm http://www.gratiscursus.be/windows_vista/index.html http://www.gratiscursus.be/windows_7/index.html Het is niet te voorspellen over welke versie er vragen zullen worden gesteld. We bevelen heel sterk aan om alles door te nemen. Besteed speciale aandacht aan de volgende punten. a) Het bureaublad van de computer vlot kunnen gebruiken b) datum en tijd kunnen wijzigen c) Werken met snelkoppelingen. d) de verschillende delen van vensters kunnen benoemen e) met vensters kunnen werken: verplaatsen, minimaliseren, maximaliseren, formaat veranderen, werken met meerdere vensters Pictogrammen herkennen: voor stations, mappen, bestanden, toepassingen,... map internet explorer Adobe Reader Firefox Skype Google Chrome Mail Harde schijf dvd-station Webcam controle-paneel zoeken Algemene computerkennis - p.18 van 29
uitvoeren help prullenmand software beheren datum en tijd instellen land- en taalinstellingen firewall gebruikersaccounts beheren Mircrosoft Office Excel (rekenblad) kan variëren: wel altijd groen en X Mircrosoft Office Outlook (mailprogramma) kan variëren: wel altijd geel en envelop Mircrosoft Office Word (tekstverwerking) Mircrosoft Office Access (databank) kan variëren: wel altijd sleutel Mircrosoft Office Powerpoint (presentatie) kan variëren: wel altijd oranje delete kan variëren: wel altijd blauw Microsoft Office (het hele pakket) Open Office Base (databank Open Office - equivalent van Access) Open Office Calc (rekenblad Open Office - equivalent van Excel) Open Office Writer (tekstverwerker Open Office - equivalent van Word) Algemene computerkennis - p.19 van 29
Algemene computerkennis - p.20 van 29 Open Office Impress (presentatie Open Office - equivalent van Powerpoint)