1.Inleiding 21. GELUIDSHINDER DOOR VERKEER AAN DE KRUIDTUIN Op het terrein van de Kruidtuin concentreren zich verscheidene vormen van hinder en ontmoeten talloze actoren elkaar. Het geluidsniveau is er bijzonder hoog maar gezien zijn historische en culturele troeven, wordt het park toch door heel wat mensen gebruikt. Deze fiche toont hoe de diagnose- en analysemethodologie voor zwarte punten (fiche 20) toegepast wordt met het oog op de sanering van de geluidsomgeving van de Kruidtuin en de verbetering van de omgeving in het algemeen. De bestaande toestand wordt geanalyseerd op basis van de volgende kaarten : actoren; technische parameters; lawaai; verkeer; luchtkwaliteit..1.1.ligging van het terrein De Kruidtuin ligt op het grondgebied van de gemeente Sint-Joost-ten-Node, tussen de Koningsstraat (oostzijde) en de Ginestestraat (westzijde). Aan de zuidzijde loopt de Kleine Ring (Victoria Reginalaan en Kruidtuinlaan) en aan de noordzijde bevindt zich de Kruidtuinstraat. De Kruidtuin wordt in tweeën gedeeld door de Sint-Lazaruslaan. Door de hoge snelheid waarmee het verkeer over deze laan raast, is het een hachelijke onderneming om van het ene deel van het park naar het andere over te steken..1.2.korte historiek en sociaalculturele aspecten Het terrein, het gebouw en bepaalde aangelegde stukken van de Kruidtuin zijn geklasseerd. De Kruidtuin zelf werd in 1826 aangelegd om er botanische verzamelingen in onder te brengen. De gebouwen, die onder leiding van architect Gineste opgetrokken werden, moesten onderdak bieden aan de Société d'horticulture en vervulden allerlei wetenschappelijke, administratieve en symbolische functies eigen aan een kruidtuin. De Kruidtuin heeft ook nu vele verschillende functies : ontspannings- en wandelpark, recreatie (er is een klein speelveld voor kinderen aangelegd), cultuur (gebruik van de esplanade voor het cultureel centrum tijdens culturele manifestaties), geschiedenis, toerisme en modelaanleg. Het gebouw van de Kruidtuin biedt onderdak aan het cultureel centrum van de Franse Gemeenschap. Naar schatting 600.000 mensen bezoeken jaarlijks het park, voor al deze verschillende functies samen. De Kruidtuin bevindt zich aan de rand van een dichtbevolkte gemeente (jonge bevolking en gezinnen met kleine kinderen) waarin het de enige grote groene ruimte is (4ha 28ca). Bovendien ligt de Kruidtuin in de nabijheid van kantoren en het stadscentrum; de vraag naar groene ruimte is er groot..1.3.kaart met de actoren Er zijn heel wat (openbare en private) actoren, omwonenden en gebruikers betrokken bij de geluidsproblematiek van de Kruidtuin. Als we de gebruikers even terzijde laten, zijn er drie gemeenten (Sint-Joost-ten-Node, Schaarbeek en Brussel-Stad), drie ministers (leefmilieu, vervoer en ruimtelijke ordening, openbare werken en wegenbeleid), hun respectieve administraties (BIM, BUV en AROHM), twee vervoersmaatschappijen (NMBS, MIVB-METRO), een dienstenmaatschappij (Sibelgaz/Electrabel) en een aantal commissies, drukkingsgroepen, niet-gouvernementele organisaties, wijkcomités en private kantoren die allemaal belangstelling tonen voor de Kruidtuin. Figuur 21.1 geeft weer hoe de bevoegdheden van de verschillende overheidsinstanties verdeeld zijn. Brussels Instituut voor Milieubeheer / Observatorium voor Milieugegevens 1 / 6
Kaart 21.1 : Kaart van de bevoegdheden en de actoren.1.4.kaart met de technische parameters De Kruidtuin ligt in een kom en is omringd door wegen met druk en snel verkeer waarlangs hoge gebouwen met een groot geveloppervlak staan. Kaart 21.2 : Kaart met de technische parameters van de Kruidtuin, de inplanting van de infrastructuur en de ondergrond Ook onder de Kruidtuin is het bijzonder druk. Van west naar oost loopt er een metrolijn waaronder de noord-zuidspoorverbinding ligt die van het noordoosten naar het zuiden loopt. Een substation voor elektriciteitstransformatie beslaat een deel van het technisch vacuüm boven de metrolijn (toegang via een cabine in het midden van de Kruidtuin). Het draineringswater van de metrogangen op het Rogierplein wordt gerecupereerd door een pompstation : een voedingsbuis vertrekt vanuit de verluchtingsgangen van de metro en brengt het weggepompte water naar de vijver in het lager gelegen deel van de Kruidtuin. Tot besluit kunnen we stellen dat het park gekenmerkt wordt door een geringe hoeveelheid beschikbare grond voor vegetatie, de nood aan overvloedige besproeiing en de aanwezigheid van verscheidene vormen van hinder die aan de gebouwen te wijten zijn (schaduw, wind, terugkaatsing van het lawaai)..1.5.geluidskaart De geluidsniveaus die tijdens de 2 meetcampagnes opgetekend werden, evolueren parallel met de intensiteit van het verkeer. Het geluidsniveau in het park schommelt tussen 58 en 72dB(A) over een periode van 24 uur (Laeq,24h). Tijdens de week werd voor de periode tussen 08.00 en 20.00 uur een schommeling tussen 69 en 70dB(A) opgetekend, terwijl het geluidsniveau op zaterdag 67dB(A) en op zondag 64dB(A) bedroeg. Kaart 21.3 : Kaart met de geluidsniveaus opgetekend op 5 februari 1996 in de Kruidtuin De meetcampagnes en de interpretatie van de gegevens bevestigen dat het autoverkeer de voornaamste bron van lawaai is. Hierbij komt nog dat de geluidsgolven door de gevels van de gebouwen teruggekaatst worden, terwijl ook het lawaai en de trillingen van de treinen en het ondergrondse lawaai en de trillingen van de metro bijdragen tot de geluidsomgeving. Er wordt een duidelijk verschil opgemerkt tussen het lawaai in het hoger gelegen deel van de Kruidtuin en het lawaai in het lager gelegen deel. Beide delen worden van elkaar gescheiden door de Sint-Lazaruslaan, die zelf een bron van lawaai is. De geluidsniveaus in het lager gelegen deel van het park zijn minder hoog door het hoogteverschil tussen het park en de wegen. Het park ligt ongeveer 3 meter lager. De voornaamste bronnen van het lawaai zijn, in volgorde van belangrijkheid : de Victoria Reginalaan en de Kruidtuinlaan die samen langsheen het park lopen; de Koningsstraat; de Sint-Lazaruslaan waarvan het lawaai zich bij dat van de onder (1) genoemde wegen voegt op het punt waar de laan onder de Kleine Ring doorloopt; de Ginestestraat. Brussels Instituut voor Milieubeheer / Observatorium voor Milieugegevens 2 / 6
.1.6.Kaart van het verkeer Samen met de meetcampagnes werden ook tellingen van het aantal voertuigen uitgevoerd. Het verkeer op de kleine ring is bijzonder druk : 100 voertuigen per minuut op de Victoria Regina-laan (beide richtingen samengeteld). Op de Sint-Lazaruslaan is weinig verkeer, maar de snelheid van de voertuigen ligt er zeer hoog (60 à 70 km/ uur) (metingen op het meetpunt Iristuin tussen 27 februari en 12 maart 1996). In het Gewestelijk Ontwikkelingsplan (GewOP) is voorzien dat deze weg tot een berijdbare landschapsdreef gereduceerd zou worden, zodat de Kruidtuin herverkaveld of tot één park verenigd zou kunnen worden..1.7.kaart van de luchtkwaliteit De uitlaatgassen die in de Madou-tunnel en de Saintclette-tunnel uitgestoten worden, zoals in andere tunnels, vinden op het einde van deze tunnels hun weg naar buiten, d.w.z. ter hoogte van de Kruidtuin. 2.Voorstellen voor de inrichting In het raam van het onderzoek rond het Koninklijk Tracé in 1996 (Libois en al 1995) en 1997 (Requalification du Jardin Botanique Koning Boudewijnstichting 1997, 1998) werden verscheidene voorstellen geformuleerd aangaande de inrichting van de Kruidtuin. Ze zijn gebaseerd op de herverkaveling van de Kruidtuin, de afschaffing van de Sint-Lazaruslaan en de ondertunneling van de Victoria Reginalaan. Ze strekken ertoe de ontplooiing van de mogelijkheden van de Kruidtuin als echt stadspark mogelijk te maken. Op basis van de principes die in die onderzoeken werden uitgewerkt, werden verschillende aanlegvoorstellen geëvalueerd vanuit akoestisch standpunt, op grond van de wiskundige modelvorming ervan (Bouland 1996) : het eerste maximalistische voorstel : hereniging van het park, afschaffing van de Sint-Lazaruslaan, verlaging van de Victoria Reginalaan en ondertunneling; het tweede, tussenvoorstel beperkt zich tot een eigen bedding voor de Victoria Reginalaan; het derde, minimalistische voorstel bestaat uit een eigen bedding voor de Victoria Reginalaan met glazen schermen. Andere voorstellen, waaronder de bouw van een geluidswerende muur rondom de volledige Kruidtuin, werden door de overheidsinstanties niet geselecteerd. Naast een analyse in termen van geluidswinst was elk voorstel het voorwerp van een algemeen onderzoek dat met name handelde over de voor- en nadelen, het verkeer en een raming van de kostprijs. In het ontwerp voor het Koninklijk Tracé wordt de kostprijs van de bouw van de tunnel bijvoorbeeld op 2 miljoen BEF per meter tunnel geschat, na de verlaging van het wegniveau. Tabel 21.4 vergelijkt de akoestische winst van de drie aanlegvoorstellen. Het project van het Koninklijk Tracé (1) biedt een gemiddelde winst van 8dB(A), terwijl de varianten met de bedding (2) en de bedding met glazen schermen (3) elk een gemiddelde winst van 3 db(a) opleveren. Brussels Instituut voor Milieubeheer / Observatorium voor Milieugegevens 3 / 6
Tabel 21.4 : Simulatie van de ontwerpen voor de aanleg van de Kruidtuin vergelijking tabel van de akoestische winst 3.Besluit De analyse van de toestand in de Kruidtuin conform de analysemethode die voor de zwarte punten gebruikt wordt (fiche 20), toont de omvang en de concentratie van de verschillende vormen van hinder die echter niet beletten dat het park op heel wat bezoekers kan rekenen. De aanlegvoorstellen die volgen uit het denkwerk rond het Koninklijk Tracé werden gesimuleerd. Hun vooren nadelen zowel op het vlak van geluid, als op het vlak van de andere factoren in het leefmilieu werden geëvalueerd. De kostenparameters werden via wiskundige simulaties tegenover de geraamde akoestische winst gesteld. De voorstellen die volgden uit het onderzoek door de Koning Boudewijnstichting (1997, 1998) waren het voorwerp van een analyse en een haalbaarheidsonderzoek waarbij de geluidsaspecten niet opnieuw in vraag werden gesteld. Daaruit volgden diverse voorstellen : om de Victoria Reginalaan aan te leggen als een tunnel of om deze laan in een bedding te leggen, moet het wegniveau eerst verlaagd worden en moet de Sint-Lazaruslaan verdwijnen. hoewel de ondertunneling van de Victoria Reginalaan de beste oplossing zou zijn met het oog op de sanering van de geluidsomgeving, moet toch rekening worden gehouden met een aantal negatieve gevolgen, met name inzake verluchting, veiligheid en verlichting De voornaamste aanbevelingen brengen naar voren dat algemeen rekening moet worden gehouden met technische, topografische en milieuparameters en dat die met de economische parameters vergeleken moeten worden. In het park komen de verschillende functies van een stad samen. Een geïntegreerde aanleg van het park zou voornamelijk betrekking moeten hebben op de urbanistische, sociale aspecten en waarbij rekening wordt gehouden met de eigenheid van de wijken in de buurt. De fysieke benaderingen (geluid, lucthverontreiniging) zijn slechts elementen van de integratie die, afzonderlijk beschouwd, niet volstaan om de aanzienlijke investeringen voor de heraanleg te rechtvaardigen. Brussels Instituut voor Milieubeheer / Observatorium voor Milieugegevens 4 / 6
Bronnen 1. Aron J., De Becker F., Degembe M-F., Dubois M., Libois B., Merop C., Moens W., Puttemans P., Van Sandvoort L. & Vandenbreeden J. : Tracé Royal, quelques réflexions à propos d art urbain, Koning Boudewijnstichting, 1995, 130 p. 2. «Aspects de la gêne due au bruit de la circulation routière», Ministère de l Equipement, Direction des routes et de la circulation routière, Frankrijk, 1979, 125 p. 3. Bouland C. Six mois d Eco-Conseil à la cellule bruit de l Institut Bruxellois pour la Gestion de l Environnement, Rapport de stage, Institut Eco-Conseil, Namur, 23 p + bijlagen, 1996. 4. «Bruits et formes urbaines, propagation du bruit routier dans les tissus urbains», Centre d Etudes des Transports Urbains, Frankrijk, 1981, 143 p. 5. Flahaux B., «Réduire le bruit? en milieu urbain et rural», Eindwerk Graduaat tuin- en landschapsarchitectuur, CERIA & IPIAT & ESAJP, 1993, 146 p. 6. Koning Boudewijnstichting, Requalification du Jardin Botanique, onderzoeksverslag, onderzoek door Verdeyen & Moenaert en B.O.A. voor de Koning Boudewijnstichting, juni 1997. 7. Koning Boudewijnstichting, Requalification du Jardin Botanique, beknopte presentatienota, onderzoek door Verdeyen & Moenaert en B.O.A. voor de Koning Boudewijnstichting, mei 1998. 8. «La pollution de l air dans les tunnels routiers, évaluation des émissions du trafic au moyen du bilan en carbone, campagne de mesures novembre - décembre 1989», Ministerie van Volksgezondheid en Leefmilieu, Instituut voor Hygiëne en Epidemiologie, afdeling lucht, 1990, 88 p. 9. «La pollution de l air dans les tunnels routiers, évaluation des émissions du trafic au moyen du bilan en carbone, campagne de mesures novembre - décembre 1991», Ministerie van Volksgezondheid en Leefmilieu, Instituut voor Hygiëne en Epidemiologie, afdeling lucht, 1992, 100 p. 10. «De schriftjes van de burgerlijke bouwkunde, stedelijke geluidsomgeving : horen, voorzien, handelen», Nationaal Instituut voor Burgerlijke Bouwkunde, 6 (mei), 1993, 68 p. 11. Libois B., Neirinck P., Roggemans M-L., Scholasse M. & Sommeillier C. : «Tracé Royal, la charte d aménagement», Koning Boudewijnstichting, 1995, 95 p. 12. «Ordonnanties planning en stedenbouw, effectenbeoordeling, milieuvergunning, behoud van het stedelijk patrimonium, Brussels Hoofdstedelijk Gewest, La Charte, 1994, 13. Gewestelijk Ontwikkelingsplan, 3 maart 1995, Besluit van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering tot vaststelling van het gewestelijk ontwikkelingsplan, Belgisch Staatsblad, 27 maart 1995. 14. «Protection contre le bruit et aménagement du territoire», Office fédéral de la protection de l environnement et Office fédéral de l aménagement du territoire, Zwitserland, 1988, 145 p. 15. Ricquier J-C., Van Loo A., Hennaut E., Degembe M-F. & Dupont P-P : «Le Botanique de 1829 à nos jours», CFC éditions / Les Eperonniers / La lettre volée, 1994. 16. Van Hamme : Analyse d eau et note concernant l arrosage des arbres du Jardin Botanique, 1973. Andere fiches in verband hiermee Schriftje Lawaai in Brussel 2. Begrippen in verband met geluid 3. Impact van lawaai op overlast, levenskwaliteit en gezondheid 4. Voorstelling van de gebruikte instrumenten in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest 8. Kadaster van het lawaai afkomstig van wegverkeer in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest 11. Meest gebruikte indexen van overlast Brussels Instituut voor Milieubeheer / Observatorium voor Milieugegevens 5 / 6
20. Zwart punt in de geluidsomgeving : diagnose en analyse 22. Geluidshinder in het Jagersveldpark Auteur(s) van de fiche BOULAND Catherine, DELLISSE Georges, DUSSART Jean-Rodolphe, STEFIANI Ismaël Datum van update : 1998. Brussels Instituut voor Milieubeheer / Observatorium voor Milieugegevens 6 / 6