abcdefgh Rijkswaterstaat VII Verkeer en vervoer wegverkeer Contactpersoon: Peter Vermij December 23
Inhoudsopgave........................................................................................ Algemeen beeld 3 1. Definitie bron 4 2. Probleemstoffen 4 3. Routes 4 4. Omvang emissies 5 5. Bedreigde functies 6 6. Relatie met andere bronnen 6 7. Technische oplossingen en kosten 8 8. Wet- en regelgeving 13 9. Beleid 13 1. Kaderrichtlijn Water 13 11. Prognose 14 12. Lacunes 16 13. Beleidsaanbevelingen 16 14. Meer informatie 17 2 VII Verkeer en vervoer - wegverkeer
Algemeen beeld........................................................................................ DIFFUSE BRON: WEGVERKEER Probleemstoffen: PAK, koper en zink. Toestand nu: CIW-klasse 2-3 voor de metalen (SW<toetswaarde<MTR en MTR<toetswaarde <2xMTR) en voor PAK in zwevend stof tussen grens- en toetsingswaarde (maar lokaal tussen toetsingswaarde en interventiewaarde en boven interventiewaarde). Prognose 215: CIW-klasse 2-3 voor metalen, voor PAK ook vergelijkbaar met huidige toestand. Aandeel wegverkeer in belasting water:. Het belang van de bron: score 1 tot 2 (gering en matig 5-2%). Verwachte reductie tot 215: klasse 1 en 2 (gering en matig 5-2%). Relatie met andere bronnen: uit-/afspoeling landbouwgronden en rioolsysteem veruit grootste bron voor metalen. Voor PAK zijn depositie en scheepvaart veruit de grootste bronnen. Internationaal: EU-richtlijn 94/12/EG, waarin eisen zijn opgenomen voor emissiereductie van koolmonoxide, stikstofoxiden, koolwaterstoffen en roetdeeltjes. Initiatieven specifiek voor het tegengaan van emissies naar water vinden nauwelijks plaats. Ingezet rijksbeleid: ZOAB op (snel)wegen. Uitvoering: rijk, provincie. Actie nodig: ja, implementatie CIW-advies, bronmaatregelen op EUniveau. 3 VII Verkeer en vervoer - wegverkeer
1. Definitie bron Het wegverkeer produceert milieubelastende stoffen door verbranding van brandstoffen, slijtage en corrosie. In emissieregistratie worden de volgende categorieën onderscheiden: lekkage motorolie; slijtage wegdek; slijtage banden; vonkerosie; slijtage bovenleidingen; corrosie verzinkt staal van straatmeubilair, trailers/aanhangers en vangrail. 2. Probleemstoffen Het Nederlandse oppervlaktewater wordt belast met PAK o.a. ten gevolge van lekkage van motorolie, zink tengevolge van slijtage van banden, koper van bovenleidingen en zink door corrosie van geleiderails en ander wegmeubilair. 3. Routes De niet-gasvormige verontreinigingen komen voor een deel op het wegdek terecht of verwaaien voor een deel naar de wegberm en de verdere omgeving. Door het afspoelen met regenwater (run-off) komt materiaal dat op de weg ligt, ook in de berm en het oppervlaktewater terecht. De stoffen verontreinigen zo bodem, grond- en oppervlaktewater. Uit onderzoek blijkt dat de verwaaiing van de verontreinigingen een belangrijkere route van verspreiding vormt dan de afstroming met runoff. Voor autosnelwegen en grote provinciale wegen met dicht asfaltbeton (DAB) bedraagt de verwaaiing ca. 6-9% van de verspreiding. Voor autosnelwegen met zeer open asfaltbeton (ZOAB) bedraagt de verwaaiing slechts ca. 3%. Daarbij moet worden opgemerkt dat de totale emissie van een weg met ZOAB veel kleiner is doordat in de ZOAB-laag veel verontreinigingen worden afgevangen in de open ruimten in het wegdek. Dit gebeurt met name in de vluchtstrook. De totale emissie van provinciale wegen is beduidend lager dan die van een autosnelweg met dicht asfaltbeton, maar hoger dan die van een autosnelweg met zeer open asfaltbeton als verharding. Van de totale emissie door wegverkeer wordt dus afhankelijk van het type wegdek 3-9% verspreid via verwaaiing en 1-7% via run-off. Van verwaaiing bereikt ongeveer 15% het oppervlaktewater. Van de runoff bereikt minder dan,5% de sloot. 4 VII Verkeer en vervoer - wegverkeer
4. Omvang emissies Belasting zoet oppervlaktewater Onderstaande tabel geeft de huidige inschatting weer van de directe belasting van zoet oppervlaktewater door het wegverkeer. Een deel van de emissie door het wegverkeer in stedelijk en gerioleerd gebied zal via riolering en zuiveringsinstallatie ook het oppervlaktewater bereiken. Dit deel van de totale belasting van water door riolering en zuivering dat afkomstig is van het wegverkeer wordt door Emissieregistratie niet separaat bepaald. Tabel 1. Belasting oppervlaktewater door wegverkeer. Bron Stof Belasting (kg/j) Lekkage Anthraceen 2 motorolie Naftaleen 925 Borneff 133 Arseen 1 Benzo(a)pyreen 28 Benzo(ghi)peryleen 34 Benzo(k)fluorantheen 15 Fluorantheen 31 Indeno(1,2,3-c,d)pyreen 1 Cadmium,2 Lood 35 Nikkel,5 Chroom 1 Koper 5 Zink 127 Seleen 31 % belasting NL totaal - - 2 4 - - 1 - - Bandenslijtage Arseen Cadmium Lood Nikkel Chroom Koper Zink Cadmium 2 3 251 79 6 77 23128 2,5 1 4 Wegdekslijtage Lood Nikkel Chroom Koper Zink Lood 37 5 78 3 87 6 1 Bovenleidingen Koper 325 3 Verzinkt staal Zink 2624 1 Bron: Emissieregistratie cijfers 21. Zie ook de n.b. onder de figuur in hoofdstuk 6. 5 VII Verkeer en vervoer - wegverkeer
Uit de tabel blijkt dat de bijdrage van verkeer aan de emissie naar water niet groot is. Alleen PAK, koper en zink leveren een beperkte bijdrage. Hierbij kan worden opgemerkt dat de bijdrage van verkeer en vervoer aan de zinkbelasting van de bodem ongeveer 7% bedraagt. Dit percentage is grotendeels afkomstig van de vangrail. Dit is een toepassing waarvoor V&W (RWS) verantwoordelijk is. Wegbermen en grondwater De Dienst Weg- en Waterbouwkunde van Rijkswaterstaat heeft op verschillende oude en nieuwere locaties langs druk bereden autosnelwegen de kwaliteit van de wegbermen en het grondwater onderzocht. Uit de resultaten blijkt dat er vooral dicht bij de weg en tot een diepte van ongeveer 4 cm in de bodem sprake is van verontreiniging. Op zo n tien meter afstand van de weg is de kwaliteit van de bodem vergelijkbaar met het referentiepunt op 2 meter. Uit de resultaten blijkt tevens dat voor een aantal metalen en PAK de streefwaarde voor de bodem wordt overschreden. Vooral voor lood en zink wordt een enkele maal de interventiewaarde overschreden. Met name op oudere autosnelwegen is er sprake van een hoog loodgehalte. Bij de nieuwe wegen treedt deze belasting nauwelijks meer op dankzij het gebruik van loodvrije benzine. Uit de metingen van de grondwaterkwaliteit blijkt dat op de onderzochte locaties nergens streefwaarden worden overschreden. Bermsloten Uit verschillende onderzoeken van RWS-directie Zuid-Holland naar de kwaliteit van het slib in bermsloten blijkt dat deze ernstig zijn verontreinigd. Dit probleem doet zich vooral voor in situaties waarin het water direct wordt geloosd in de bermsloten. 5. Bedreigde functies Functies die door emissie van wegverkeer worden bedreigd, zijn vooral drinkwater en natuur. Voor gegevens over de kwaliteit van het oppervlaktewater voor de probleemstoffen afkomstig van wegverkeer zie fact sheet XV De kwaliteit voor stoffen afkomstig van diffuse bronnen. 6. Relatie met andere bronnen In figuur 1 staat de verdeling van de belangrijkste stoffen afkomstig van wegverkeer over de doelgroepen. Hierbij is de riolering en RWZI als belastingbron opgenomen. Een deel van de verkeersemissies zal via het rioolsysteem het oppervlaktewater belasten. Dit deel is niet bekend. Voor een ruwe schatting kan er van worden uitgegaan dat de belasting van het oppervlaktewater door riool en zuivering met metalen voor enkele procenten toe te schrijven is aan metalen afkomstig van het wegverkeer (1-5%). Voor PAK ligt dit percentage iets hoger (rond 1%). 6 VII Verkeer en vervoer - wegverkeer
1% 8% 6% 4% 2% % Cu Zn PAK Overig Industrie Riolering & RWZI's Bouwmaterialen (directe lozingen) Atmosferische depositie Verkeer & vervoer wegverkeer Verkeer & vervoer overig Landbouw Figuur 1. Aandeel van de verschillende bronnen in de nationale belasting van het oppervlaktewater met koper, zink en PAK. (bron: emissieregistratie 21) n.b. Na het opstellen van deze fact sheet zijn voor atmosferische depositie en voor de uit- en afspoeling van metalen uit landelijk gebied nieuwe emissiecijfers bekend geworden. Dit kan betekenen dat de relatieve bijdrage in de belasting van het oppervlaktewater van de verschillende bronnen aanmerkelijk kunnen veranderen. De nieuwe informatie is op landelijke schaal te vinden op www.milieucompendium.nl, in een meer gedetailleerd niveau te zijner tijd op www.emissieregistratie.nl en in Water in Beeld 24 en Water in Cijfers 24 (www.waterinbeeld.nl). Alle waterbeheerders hebben de informatie op het niveau van afwateringseenheden reeds ontvangen via het Kaderrichtlijn water-circuit. De figuur laat zien dat de bijdrage van wegverkeer aan de waterkwaliteitsproblematiek op landelijke schaal gering is. Verontreiniging door afstromend wegwater lijkt daarom op basis van emissies naar water en belasting van het oppervlaktewater binnen het totaal van diffuse bronnen gezien nationaal en milieubreed geen groot probleem. In lokale situaties kan door verhoogde concentraties wel degelijk sprake zijn van een relevante verontreiniging door het wegverkeer. Aanvoer buitenlandse rivieren De aanvoer door buitenlandse rivieren is aanzienlijk. Zie tabel 2 voor een indicatie van de aanvoer van de metalen en PAK via buitenlandse rivieren. Het betreft de in Emissieregistratie opgenomen getallen voor 21. Ter vergelijking is de totale belasting door Nederlandse bronnen in de tabel opgenomen. 7 VII Verkeer en vervoer - wegverkeer
Tabel 2. Aanvoer koper, zink en PAK via buitenlandse rivieren in 21, vracht in water voor de metalen (ton/jaar), vracht in zwevend stof voor PAK (ton/jaar) 1) Stof(groep) Aanvoer rivieren (ton/jaar) Koper Zink PAK (6 Borneff) 563 2486 1) Waarden zijn indicatief: de vrachten variëren sterk per jaar 8 2) Belasting NL (ton/jaar) 66 26 7 2) Gemeten aan zwevend stof. Bron: Emissieregistratie cijfers 21. Zie ook de n.b. onder figuur 1. 7. Technische oplossingen en kosten Om de nadelige effecten van verwaaiing en run-off te beperken, kunnen maatregelen worden getroffen. Daarbij wordt onderscheid gemaakt in: maatregelen bij de bron; effectgerichte maatregelen bij/langs de weg. Bij gebrek aan voldoende bronmaatregelen richt de aandacht zich vooral op de aanpak van de emissies in de omgeving van de weg. Bronmaatregelen: Brongerichte maatregelen voor het wegverkeer zijn onder te verdelen in twee groepen: volume-maatregelen en technische maatregelen. Volume-maatregelen Volume-maatregelen zijn gericht op het terugdringen van het jaarlijks aantal gereden kilometers. Zulke maatregelen vallen binnen de competentie van de (rijks)overheid, maar liggen maatschappelijk zeer moeilijk. Technische maatregelen Technische maatregelen zijn gericht op de reductie van de emissie van schadelijke stoffen door het toepassen van andere materialen en technieken bij het voertuig en het weg(meubilair). Bijvoorbeeld werken aan schonere voertuigen. Hier heeft de wegbeheerder geen greep op. Dit is een taak van de rijksoverheid. Een ander voorbeeld is productinnovatie van wegmeubilair (vangrail, portalen). Er loopt bij RWS een proef met houten portalen op een autosnelweg in Noord- Brabant en er wordt onderzoek gedaan naar andere beschermingslagen voor de geleiderail dan zink. Effectgerichte maatregelen: De belangrijkste effectgerichte maatregelen bij/langs de weg zijn: Aanleg ZOAB op rijkswegen Op rijkswegen is aanleg van ZOAB milieuhygiënisch gezien zeer effectief om de verontreiniging van bodem, grond- en 8 VII Verkeer en vervoer - wegverkeer
oppervlaktewater door verwaaiing tegen te gaan. Het reguliere rijksbeleid dat erop gericht is het gebruik van ZOAB op het hoofdwegennet te stimuleren, werkt dus gunstig. Ook voor run-off is toepassing van ZOAB een effectieve maatregel. Lokaal zijn grote reducties te behalen. De emissiereductie wordt voor PAK op circa 6% ingeschat en voor metalen op circa 95% bij toepassing van ZOAB in plaats van DAB. Op de overige (niet rijks-) wegen zal ZOAB beperkt worden toegepast. De positieve effecten van ZOAB worden vooral bereikt door de poriën in de verharding en de aanwezigheid van de vluchtstrook. Juist in de vluchtstrook treedt buffering van de verontreinigingen op. De buffering wordt beperkt, of blijft geheel achterwege, als de vluchtstrook zodanig is dichtgeslibd dat geen vuilopname meer mogelijk is en de run-off over de vluchtstrook ook rechtstreeks de berm in stroomt. Het is dus zaak de open structuur van het ZOAB te waarborgen en volledig dichtslibben te voorkomen. Hiervoor moeten de vluchtstroken van ZOAB-wegen minimaal twee keer per jaar worden gereinigd. Maatregelen provinciale en gemeentelijke wegen Op lagere-orde wegen (provinciaal en gemeentelijk) is het vaak moeilijk om de invloed van verwaaiing tegen te gaan. Beperking van de invloed van verwaaiing is daar het hoogst haalbare. Gedacht kan worden aan het toepassen van bosschages en mogelijk geluidsschermen om de verontreiniging te beperken tot de directe omgeving van de weg. Veiligheidsaspecten kunnen dergelijke maatregelen in de weg staan (obstakelvrije zones). CIW advies Het CIW heeft een advies over wegwater uitgebracht. Voor de behandeling van afstromend water doet de CIW de volgende voorstellen: Gecontroleerde bodeminfiltratie niet-gerioleerde wegen Bij niet-gerioleerde wegen kan de run-off gecontroleerd in de bodem worden geïnfiltreerd. De verontreiniging door de run-off beperkt zich daarbij in de eerste meters langs de weg. De verontreinigingsgraad moet worden gemonitord en zonodig wordt de verontreinigde grond als (chemisch) afval afgevoerd. Het advies gaat ook in op de optimale samenstelling van de toplaag van bermen voor een verantwoorde infiltratie en op beperking van de doorslagtermijn van de toplaag. Ook bevat het advies een voorstel voor een monitoringsprogramma waarmee de verontreiniging van berm en grondwater gevolgd kan worden. Lozing in greppels en sloten gerioleerde wegen Bij gerioleerde wegen kan het ingezamelde water in nabijgelegen greppels en sloten worden geloosd of in de bodem geïnfiltreerd (bijvoorbeeld infiltratieplassen in klaverbladen). Daarbij kan eventueel ook sprake zijn van een overstortvoorziening met lozing op het oppervlaktewater. Eventueel kan voor de lozing op oppervlaktewater 9 VII Verkeer en vervoer - wegverkeer
nog een helofytenfilter, of andere voorziening worden aangebracht om de belasting van het oppervlaktewater te beperken. Vangrail niet op verharding Als een geleiderail noodzakelijk is, is het belangrijk deze niet in de verharding te plaatsen. Terugdringen chemische onkruidbestrijding Bij ontwerp, beheer en onderhoud kan gebruik worden gemaakt van actieprogramma s die gericht zijn op het terugdingen van het gebruik van chemische middelen voor bestrijding van onkruid. In bijgaande samenvattende tabel is een overzicht van de door CIW geadviseerde maatregelen weergegeven. Daarbij moet opgemerkt worden dat de situatie in de bebouwde onvergelijkbaar is met die langs snelwegen (bebouwing, riolering, verharding oppervlakken, enzovoort). Vaak is de aanleg van bermen langs gemeentelijke wegen niet mogelijk en is de run-off binnen de gemeentegrenzen ook door andere bronnen (en dus ook met andere stoffen of grotere hoeveelheden) verontreinigd. De Leidraad Riolering geeft voor gemeentelijke wegen een handreiking voor de maatregelen die kunnen worden genomen. De aanbevelingen gelden in principe voor zowel een niet/weinig kwetsbaar gebied als een kwetsbaar gebied. Aan het beheersprogramma worden evenwel in kwetsbare gebieden zwaardere eisen gesteld. Kosten De kosten voor genoemde maatregelen zijn hoog. Voor de behandeling van wegwater is er nader onderzoek gedaan. De kosten voor verwijdering van metalen uit run-off liggen in vergelijking met de kosten voor industrieel procesafvalwater (veelal < 45 per kg metaal/jr.) op een zeer hoog niveau. De kosten per verwijderde kilo voor reiniging van wegwater bij ZOAB is vele malen hoger dan bij wegen met dicht asfalt. Dit is een gevolg van de lagere gehalten aan verontreinigingen in de run-off bij ZOAB. Het aanleggen van riolering langs wegen, specifiek voor het verwijderen van metalen, is een zeer kostbare maatregel. 1 VII Verkeer en vervoer - wegverkeer
Tabel 3. Samenvatting maatregelen afstromend wegwater, zoals voorgesteld door CIW. Type weg Maatregelen in niet/weinig kwetsbaar gebied aanvullende maatregelen bij toenemende kwetsbaarheid van het gebied e Autosnelweg Basis: - ZOAB - vluchtstrook periodiek reinigen (2 x per jaar) - run-off niet inzamelen - run-off gecontroleerd infiltreren in berm a 1 gecontroleerd infiltreren a 2 indien 1 niet haalbaar, dan buiten beschermd gebied infiltreren a 3 indien 2 niet haalbaar, dan buiten beschermd gebied lozen op oppervlaktewater c - indien inzameling nodig is: 1 gecontroleerd infiltreren a 2 infiltratie niet mogelijk, dan lozen via retentiegeul/greppel op bermsloot - indien DAB noodzakelijk: zelfde maatregelen m.u.v. vluchtstrook reinigen Doorgaande autowegen buiten bebouwde kom (rijk/prov.) en Basis: - run-off niet inzamelen - run-off gecontroleerd infiltreren in berm a aanvullend indien inzameling nodig is: 1 indien mogelijk ZOAB 2 bij gebruik DAB inzamelen en gecontroleerd infiltreren a 3 buiten kwetsbaar gebied brengen en Stedelijke 1 gecontroleerd infiltreren a gecontroleerd infiltreren a hoofdwegen 2 infiltratie niet mogelijk, dan lozen via retentiegeul/greppel op bermsloot 4 indien 3 niet haalbaar, dan buiten beschermd gebied lozen op oppervlaktewater c Gemeentewegen buiten bebouwde kom - lokale beoordeling of infiltratie a, lozing op oppervlaktewater of afvoer naar zuivering zinvol is 1 gecontroleerd infiltreren a 2 buiten gebied brengen en gecontroleerd infiltreren a 3 indien 2 niet haalbaar, dan buiten beschermd gebied lozen op oppervlaktewater c overige straten binnen bebouwde kom d basis: - afkoppelingsbeleid; water binnen het stedelijk gebied houden - lokale beoordeling of infiltratie a, lozing op oppervlaktewater of afvoer naar zuivering zinvol is 1 gecontroleerd infiltreren a 2 buiten gebied brengen en gecontroleerd infiltreren a 3 indien 2 niet haalbaar, dan buiten beschermd gebied lozen op oppervlaktewater c Landweggetjes Geen verkeersbeperkende maatregelen Verzorgingsplaatsen bijv. bij benzinestations 1 beoordelen risico s morsingen 2 laag risico; run-off inzamelen, toepassen slibvangput, lozen op oppervlaktewater of gecontroleerd infiltreren a 3 hoog risico oliespills; toepassen olieafscheider 1 buiten gebied brengen en gecontroleerd infiltreren a 2 indien 1 niet haalbaar, dan buiten beschermd gebied lozen op oppervlaktewater c 11 VII Verkeer en vervoer - wegverkeer
Viaducten, bruggen voor autoverkeer grote verkeerstunnels, aquaducten, verdiepte liggingen 1 inzamelen b 2 gecontroleerd infiltreren a in bodem op kopse kanten 3 infiltratie niet mogelijk, dan lozen via retentiegeul/greppel op bermsloot 1 gecontroleerd afvoeren zand en slib uit respectievelijk zandvang en slibkelder 2 restwater wegpompen en gecontroleerd infiltreren a 3 indien 2 niet haalbaar, dan lozen op oppervlaktewater 4 tunnelwaswater gecontroleerd infiltreren of afvoeren naar RWZI 1buiten gebied brengen en gecontroleerd infiltreren a 2 indien 1 niet haalbaar, dan buiten beschermd gebied lozen op oppervlaktewater c 1 buiten gebied brengen en gecontroleerd infiltreren a 2 indien 1 niet haalbaar, dan buiten beschermd gebied lozen op oppervlaktewater c a Gecontroleerd infiltreren kan plaatsvinden in de berm, in een centrale of decentrale infiltratievoorziening of via een bodempassage. Onder gecontroleerd infiltreren wordt verstaan infiltreren in de bodem met daarin voldoende adsorptiecapaciteit voor verontreinigingen, voldoende infiltratiecapaciteit en het toepassen van een bodemcontroleprogramma (grond en grondwater). De intensiteit van een bodemcontroleprogramma wordt bepaald door de kwetsbaarheid en risico s voor het milieu. In kwetsbare gebieden is dus een intensiever programma nodig dan in niet-kwetsbare gebieden. Bij gemeentelijke wegen buiten de bebouwde kom kunnen, gezien de te verwachten lage belastingen en risico s voor het milieu, eerst de ervaringen met de programma s voor de grotere wegen afgewacht worden alvorens voor deze wegen een programma op te stellen. b Streven bij bruggen is om een aanzienlijk deel van de neerslag (ca. 8%) te infiltreren en voor het overige deel overstort naar oppervlaktewater toe te staan. c Indien infiltreren buiten het beschermde gebied niet haalbaar is, dan lozen op oppervlaktewater buiten het beschermde gebied, al dan niet na bodempassage. d Zie ook de Rioned-rapportage Module B21 Leidraad riolering (april 2). In deze nieuwe leidraad voor afkoppelen gelden andere criteria dan voorheen, zo zijn oude criteria, zoals aantallen voertuigbewegingen, vervallen. e Als er om specifieke lokale redenen een verhoogd risico is, kan er in samenspraak tussen wegbeheerder en provincie voor gekozen worden aanvullende maatregelen uit te voeren die verdergaan dan gecontroleerd infiltreren met extra zorg voor monitoring. Dit zal met name door de provincie moeten worden onderbouwd. Daar ligt de primaire verantwoordelijkheid voor het bodembeheer en -beleid. 12 VII Verkeer en vervoer - wegverkeer
8. Wet- en regelgeving Er is voldoende regelgeving om de maatregelen te treffen. Maatregelen kunnen worden genomen op basis van: de Wet verontreiniging oppervlaktewateren (Wvo); de Wet milieubeheer (Wm); het Lozingenbesluit bodembescherming op grond van de Wet bodembescherming (Wbb) ; de provinciale milieuverordening (Pmv) op grond van de Wet milieubeheer. 9. Beleid Vierde Nota Waterhuishouding De Vierde Nota Waterhuishouding (NW4) geeft aan dat emissies door wegverkeer gereduceerd moeten worden door generieke (landelijke, internationale) maatregelen om de uitstoot te verminderen. Als maatregel wordt de aanleg van ZOAB-wegdek genoemd. In kwetsbare gebieden zou behandeling en infiltratie overwogen kunnen worden. Aangegeven wordt dat emissies afkomstig van de bovenleiding geen aandacht zullen krijgen in de planperiode die loopt tot 26. Ondersteunend (niet-water)beleid Het reguliere rijksbeleid om gebruik van ZOAB op het hoofdwegennet te stimuleren, werkt gunstig voor het tegengaan van emissies. Momenteel is ongeveer 5% van de snelwegen voorzien van ZOAB. In een aantal gevallen zijn snelwegen voorzien van een riool, met name in grondwaterbeschermingsgebieden. Ook bij tunnels en viaducten wordt vaak riolering aangelegd. Soms wordt het ingezamelde water geloosd via een helofytenfilter, soms via bezinking of ongezuiverd. Hiervoor bestaat geen generiek beleid. Advies CIW Het in hoofdstuk 7 beschreven CIW advies voor het omgaan met runoff is in april 22 gepubliceerd. Het advies is met name gericht op waterbeheerders en provincies als bevoegd gezag voor (grond)water en bodem (Wvo en Wbb). In hoeverre het advies gebruikt wordt is niet bekend. De indruk bestaat dat het de aandacht heeft bij wegontwerp. VROM pakt de problematiek op in de Rijksvisie Omgaan met hemelwater. Wegbeheerders hebben het CIW-advies nog niet in praktijkrichtlijnen voor weg- en bermbeheer opgenomen. 1. Kaderrichtlijn Water PAK staat op de lijst van stof(groepen) van de Kaderrichtlijn Water (KRW) als Priority Hazardous Substance (PHS). Lood is in de (KRW) geclassificeerd als PSR-stof. Dit staat voor Priority Substance in Review (for identification as possible Priority Hazardous Substance). Koper en 13 VII Verkeer en vervoer - wegverkeer
zink staan niet op de stoffenlijst van de KRW. Als voor het bereiken van een goede ecologische toestand aansluiting wordt gezocht bij MTR en VR, is er voor koper en zink ook reductie van de emissies naar water noodzakelijk. Wegverkeer speelt een rol bij Menselijke belasting en effecten. Het wegverkeer leidt tot een menselijke belasting van watersystemen. Verontreiniging van grondwater is hierbij ook relevant, met name in aangewezen grondwaterbeschermingsgebieden. Toepassing van het format in de eindrapportage van de werkgroep Menselijke belasting en effecten geeft het volgende beeld: de huidige toestand voor de Nederlandse waterlichamen ligt voor koper, lood en zink in Kwaliteitsklasse 2 en 3 (SW<toetswaarde<MTR en MTR<toetswaarde <2xMTR). Voor PAK is vooral het gehalte in zwevend stof van belang. Het PAK-gehalte in zwevend stof ligt voor de meeste waterlichamen tussen grens- en toetsingswaarde in. Lokaal ook tussen toetsingswaarde en interventiewaarde en boven de interventiewaarde. Het belang van de bron wegverkeer krijgt score 1 ( ). De verwachte emissiereducties tot 215 zijn beperkt en zullen in klasse 1 en 2 (gering en matig 5-2%) liggen. Lokaal zijn hogere percentages verbetering mogelijk. De verwachting voor 215 is dat voor Nederlandse wateren voor koper, lood en zink de kwaliteitsklasse 2-3 blijft. Ook voor PAK in zwevend stof is een beperkte kwaliteitsverbetering de prognose. 11. Prognose Verwachte ontwikkelingen: Voor 215 zijn geen belangrijke verschuivingen in technieken van voertuigen en wegdek te verwachten. Wel zullen alternatieven voor verzinkt staal beschikbaar komen. De implementatiegraad in 215 wordt als laag ingeschat. Alternatieven zijn immers duur(der) en de inschatting is dat het gevoel van urgentie om maatregelen te nemen bij de politiek/relevante beslissers laag is/blijft. Het in de berm lozen heeft draagvlak. Het is een goedkope en gemakkelijk te nemen maatregel. De monitoring en het uitvoeren van beheersmaatregelen brengen kosten met zich mee en zijn daarom lastiger te realiseren. Behandeling van run-off zal slechts incidenteel plaatsvinden bij tunnels, viaducten en klaverbladen. Behandeling levert een reductie van de verontreiniging op van >9%. Door de groei van het wegverkeer zal een deel van de emissiereductie weer te niet worden gedaan. Door groei van het aandeel ZOAB op snelwegen met enkele procenten per jaar (inmiddels circa 5%) is voor snelwegen nog een aanzienlijke emissiebeperking te verwachten. 14 VII Verkeer en vervoer - wegverkeer
De totale emissiereductie door wegverkeer wordt geschat op 5-2%. Productinnovatie Productinnovatie kan helpen het probleem bij de bron aan te pakken. De volgende activiteiten zijn te melden: Voor zink in banden loopt een eerste algemeen verkennend onderzoek bij de TU Twente naar alternatieven voor zinkoxide in het productieproces van rubber. Het onderzoek is niet specifiek gericht op banden. Bij deze ontwikkeling is V&W niet betrokken. Er lopen enkele initiatieven voor productinnovaties voor verzinkt staal. Vanuit V&W worden proeven genomen met houten portalen en houten geleiderails. Verder loopt er een praktijkproef waarbij op de huidige stalen vangrail een duplexsysteem (coating over zink) is aangebracht en een proef met aluminium als beschermlaag in plaats van zink. De metaalindustrie (Corus) heeft een alternatief ontwikkeld (duplexsysteem op hoogtesterktestaal). Dit alternatief wacht op verdere uitwerking door RWS. Per stof staat een prognose aangegeven in tabel 4. Tabel 4. Prognose voor het effect van maatregelen. Stof Bron Maatregel Effect 21 1) PAK Lekkage motorolie Schonere auto s ZOAB 5-2% Effect 215 1) 2-5% Koper Lekkage motorolie Bandenslijtage Wegdekslijtage Bovenleiding Schonere auto s Productinnovatie Productinnovatie Productinnovatie ZOAB 5-2% 2-5% Zink Lekkage motorolie Bandenslijtage Wegdekslijtage Verzinkt staal Schonere auto s Productinnovatie Productinnovatie Alternatief, Duplexsystemen ZOAB 5-2% 2-5% 1) Autonome ontwikkelingen voor het wegverkeer staan beschreven in Milieumonitor, nr 4, 22. Op basis van het bovenstaande kan worden geconcludeerd dat de belasting door de diffuse bron wegverkeer tot 215 nog zal verminderen. Met name door toepassing van ZOAB op snelwegen. Wegwater van ZOAB is echter ook nog verontreinigd. Om tot verdere verbetering te komen, zullen ook bronmaatregelen nodig zijn. Wegverkeer levert een beperkt bijdrage aan de belasting van het oppervlaktewater. Aangezien voor de andere (veel grotere) bronnen de 15 VII Verkeer en vervoer - wegverkeer
implementatie van maatregelen een lang tijdpad kent blijft de chemische toestand ongeveer gelijk. 12. Lacunes Kennis Er is meer kennis nodig over bronmaatregelen: alternatieven voor zink in banden, aanpassingen in brandstof, alternatieve materialen voor wegmeubilair, of aanpassing van het coatingsysteem. Voor de KRW moet een beeld van de menselijke belasting van een waterlichaam worden gegeven. Ramingen voor de emissie, afkomstig van wegverkeer en belasting van watersystemen, zijn landelijk beschikbaar, maar per waterlichaam is de informatie niet of beperkt beschikbaar. Met name de schatting voor zink uit banden behoeft nadere beschouwing. Gezien het relatief grote aandeel in de totale belasting van het oppervlaktewater met zink in Nederland moet de schatting voldoende nauwkeurig gemaakt kunnen worden. Beleid Er is EU-beleid voor schonere auto s. Een goed voorbeeld hiervan is de EU-richtlijn 94/12/EG, waarin is vastgesteld dat alle nieuwe modellen personenauto's per 1 januari 1996 moeten voldoen aan een 5%- emissiereductie voor koolmonoxide, stikstofoxiden, koolwaterstoffen en roetdeeltjes. Initiatieven op dit niveau voor het tegengaan van emissies naar water van de auto vinden echter nauwelijks plaats. Uitvoering CIW-advies Na publicatie van het CIW-advies is er weinig gedaan aan implementatie. Er lopen enkele proefprojecten, maar de CIWaanbevelingen zijn nog niet opgepakt. De voorgestelde maatregelen worden daarom nog weinig toegepast. De Dienst Weg- en Waterbouwkunde van Rijkswaterstaat (DWW) heeft aangegeven dat zij bereid is om het CIW-advies in haar praktijkrichtlijnen op te nemen. Maar dit voornemen is nog niet uitgevoerd. Bij lagere overheden is het CIW-advies nog niet altijd bekend. De uitgevoerde proefprojecten leiden vooralsnog dus niet tot uitvoering van maatregelen op grotere schaal. 13. Beleidsaanbevelingen Er is behoefte aan een Lozingenbesluit afstromend wegwater op grond van zowel de Wbb, als Wm en Wvo voor beheersing van de verontreiniging door run-off. Op EU-niveau zouden initiatieven moeten komen gericht op vermindering van emissies van microverontreinigingen van voertuigen. De ministeries van VROM en V&W wordt geadviseerd om op EU-niveau initiatieven te nemen die gericht zijn op vermindering van emissies van microverontreinigingen van 16 VII Verkeer en vervoer - wegverkeer
voertuigen (bijvoorbeeld zink uit banden, koper en chroom uit remvoeringen). Het is belangrijk dat dit onderwerp in de EUonderzoeksprogrammering wordt opgenomen. Nationaal lopen er proefprojecten en er wordt onderzoek gedaan naar het reduceren van emissies van wegmeubilair, zoals geleiderail en wegportalen. Om van proefproject tot algemene toepassing te komen is beleid nodig. De CIW-aanbeveling over het gecontroleerd infiltreren in de berm (bij beheer en onderhoud van wegen) vraagt om uitwerking. Er is meer kennis nodig over de omvang van de zinkemissie uit banden en aandacht voor de ontwikkeling van alternatieven voor zink in rubber banden en voor (milieu)optimalisatie bij de samenstelling van de brandstof. 14. Meer informatie Afstromend wegwater. Commissie Integraal Waterbeheer, werkgroep 4 Water en Milieu. (CIW,22). www.emissieregistratie.nl (voor actuele emissiecijfers) Leidraad Riolering. Module B21 Rioned, 2. Rendement en kosten behandeling van afstromend wegwater. Achtergrondrapport bij CIW rapport behandeling wegwater. Projectnr. 1356931. Grontmij, 1999. 17 VII Verkeer en vervoer - wegverkeer