Ambtsbericht op het rapport van de Inspectie voor de Gezondheidszorg naar het overlijden van een asielzoeker op het azc Leersum op 27 juni 2010 datum: 18-01-2011
Inleiding In opdracht van de Minister voor Immigratie en Asiel draagt het COA zorg voor de materiële en immateriële opvang van asielzoekers. De wettelijke taken van het COA zijn vastgelegd in de wet COA (art. 3): - de materiële en immateriële opvang van asielzoekers in een opvangcentrum; - het plaatsen van asielzoekers in opvangcentra; - het plaatsen van asielzoekers op gemeentelijke opvangplaatsen, alsmede het betalen van een bijdrage aan de desbetreffende gemeente ten behoeve van de kosten van deze opvang; - werkzaamheden met betrekking tot de bemiddeling bij de uitstroom van verblijfsgerechtigden; - door de Minister aan het COA op te dragen andere taken die samenhangen met de opvang van asielzoekers. De taak van het COA met betrekking tot de inrichting van de medische zorg is geregeld in de Regeling verstrekkingen asielzoekers en andere categorieën vreemdelingen 2005 (Rva 2005), voor het laatst gewijzigd per 1 juli 2010. In de Rva 2005 zijn hierop de volgende bepalingen van toepassing: In artikel 9, eerste lid, aanhef en onder e is als verstrekking geregeld; de dekking van de kosten van medische verstrekkingen overeenkomstig een daartoe te treffen ziektekostenregeling In artikel 9, tweede lid is bepaald dat: Zo spoedig mogelijk nader een asielzoeker voor de eerste keer in een opvangvoorziening is opgevangen, vindt een onderzoek naar zijn gezondheidstoestand plaats. In artikel 16, eerste lid staat: Het treffen van een ziektekostenregeling bedoeld in artikel 9 eerste lid, onderdeel e van deze regeling, houdt in het afsluiten van een ziektekostencontract ter dekking van de kosten van het door onze Minister vastgestelde pakket medische voorzieningen. Op basis van het besluit van het toenmalige Kabinet met de ministers Hoogervorst (Volksgezondheid, Welzijn en Sport) en Verdonk (Vreemdelingenzaken en Integratie) heeft het COA vormgegeven aan de opdracht om de zorg voor asielzoekers zoveel mogelijk aan te laten sluiten bij de reguliere zorg voor ingezetenen in Nederland 1. In 2007 en 2008 heeft het COA het zorgmodel voor asielzoekers samen met partners en stakeholders in de gezondheidszorg en vreemdelingenzaken ontwikkeld 2. In het zorgmodel maakt het COA onderscheid tussen publieke gezondheidszorg (preventief) en curatieve gezondheidszorg. Op het gebied van de publieke gezondheidszorg voert de GGD deze taak uit, voor de curatieve gezondheidszorg heeft het COA Menzis na een aanbestedingstraject gecontracteerd. 1 Bronnen: TK 2006-2007, 29 689, herziening zorgstelsel en 29 484, specifiek nr 130 2 Ministerie van Justitie (thans: Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties), VWS, IGZ, LHV, GGD, Zorgverzekeraar VGZ, Pharos, VWN en VON. 1 van 5
Sinds de implementatie per 1 januari 2009 heeft het COA regelmatig met GGD en Menzis overleg over de werking van het zorgmodel en de bewaking van de kwaliteit van het model. Het model wordt door de stakeholders breed gedragen. Inrichting van de zorg aan asielzoekers Het zorgmodel voor asielzoekers sluit zo veel mogelijk aan op het model van de reguliere zorg in Nederland. In de ontwikkeling ervan heeft de toegankelijkheid en bereikbaarheid van de zorg voor asielzoekers voorop gestaan. Net zoals voor iedere Nederlander is geregeld, moet een asielzoeker direct toegang hebben tot een huisarts en daarmee tot de tweedelijnszorg. Menzis Het COA heeft de verantwoordelijkheid voor het organiseren van de toegang tot de zorg, maar is niet voor de zorgverlening zelf verantwoordelijk. Daarvoor zijn contracten afgesloten met GGD en Menzis. Zorgverzekeraar Menzis is verantwoordelijk voor de zorginkoop en voor het functioneren van het Gezondheidscentrum Asielzoekers (GC-A). Menzis heeft als opdrachtnemer aan het COA aangegeven dat de door hen gecontracteerde zorginstellingen, zoals het GC-A, gecertificeerd zijn (genoemd worden ISO, HKZ en bronzen keurmerk). De huisarts is gecontracteerd door het GC-A en is verantwoordelijk voor de zorgverlening en de wijze waarop hij deze organiseert. De huisarts kan hiertoe gebruik maken van de Praktijkondersteuner huisarts Asielzoekers (POH-A) of de doktersassistente. De huisarts is, samen met de POH-A de eerstelijns zorgverlener. De POH-A werkt onder de verantwoordelijkheid van de huisarts. Op de dienstverlening van Menzis zijn alle protocollen uit de reguliere gezondheidszorg van toepassing. Buiten of op het azc Uitgangspunt in het zorgmodel was dat de asielzoeker naar de praktijk van de huisarts buiten het azc toegaat. Echter, om de toegankelijkheid en bereikbaarheid te waarborgen en op aangeven van de betrokken huisarts, kan ook op het azc een spreekuur plaatsvinden. In dergelijke gevallen heeft het COA spreekruimtes, meubilair en een ingerichte werkplek beschikbaar gesteld: zo kunnen asielzoekers op het azc gebruikmaken van een inloopspreekuur, is er een zorgtelefoon met directe verbinding naar de praktijklijn GC A en kunnen asielzoekers met hun zorgvragen terecht bij bijvoorbeeld de receptie en/of de informatiebalie. Spreekuur De asielzoeker heeft toegang tot een huisarts in de directe omgeving van het asielzoekerscentrum (azc). Conform de reguliere toegang tot de zorg is het uitgangspunt dat de asielzoeker naar de plaatselijke huisartsenpraktijk gaat voor een consult, op afspraak of via het inloopspreekuur. Het is mogelijk dat een huisarts op het azc zelf 2 van 5
inloopspreekuren houdt. Hij kan dat zelf doen danwel dit onder zijn verantwoordelijkheid laten uitvoeren door een praktijkondersteuner (POH-A; praktijkondersteuner huisarts asielzoekers). Praktijklijn Is er geen huisarts of POH-A beschikbaar of wil de asielzoeker direct met het GC-A contact opnemen, dan kan hij zich altijd wenden tot de zorg via de centrale praktijklijn van het Gezondheidscentrum Asielzoekers (GC-A). Deze praktijklijn fungeert als een landelijk callcentre voor asielzoekers, waar de zorgvraag door gekwalificeerde doktersassistenten wordt opgenomen. Deze kan indien nodig een arts (huisartsenpost) raadplegen. Ook is, indien nodig, professionele tolkinzet via (Tolk- en Vertaalcentrum Nederland) mogelijk. De door de huisartsenpost gegeven adviezen worden dan rechtstreeks aan de asielzoeker teruggekoppeld. Het GC-A is tevens verantwoordelijk voor het taxivervoer indien nodig. In acute situaties kan rechtstreeks met het alarmnummer 112 worden gebeld. De praktijklijn en tolkinzet zijn 7 dagen per week, 24 uur per dag bereikbaar. De rol van het COA Dit model doet recht aan het uitgangspunt dat de asielzoekers zelf de verantwoordelijkheid heeft om de huisarts te benaderen. Elke asielzoeker wordt bij aankomst op het azc geïnformeerd en/of voorgelicht over de wijze waarop de zorg in Nederland is geregeld. Heeft hij vragen waar hij met zijn zorgvraag terecht kan, dan kan hij een beroep doen op de medewerker van het COA. De COA-medewerker heeft binnen de wijze waarop het COA met zijn partners het zorgmodel voor asielzoekers heeft vormgegeven een verwijzende functie, de niet-medische gidsfunctie. Deze functie is nauw omschreven in afstemming met Menzis en GC-A. COA-medewerkers zijn niet bevoegd om medisch advies te geven of medisch te handelen. Zij ondersteunen asielzoekers door hen aan te geven hoe het zorgmodel functioneert en/of waar zij met hun zorgvraag terecht kunnen. Wanneer buiten de werktijden van het COA geen COA-medewerkers op locatie aanwezig zijn, is naast de praktijklijn de toegankelijkheid en bereikbaarheid van de zorg gewaarborgd door Trigion medewerkers. Zij nemen dan op dit punt de rol van de COAmedewerker over: beantwoorden vragen over toegeleiding naar zorg en bieden eventueel ondersteuning bij het stellen van de vraag. Het COA heeft hierover schriftelijke werkafspraken en inzetafspraken met Trigion. Medewerkers van Trigion hebben conform de werkinstructie Niet Medische Gidsfunctie de mogelijkheid om namens bewoners contact op te nemen met GC A danwel direct met de spoedeisende hulp via 112. De werkinstructie - waarnaar door Trigion wordt gehandeld - is ter beschikking gesteld aan Trigion en iedere beveiliger is hiermee bekend. 3 van 5
Organisatie van de zorg op azc Leersum De toegankelijkheid van de zorg is op azc Leersum als volgt georganiseerd. Op azc Leersum zijn vier inloopspreekuren per week van minimaal een half uur. De inloopspreekuren worden gehouden door de POH-A s. Wanneer een vervolgafspraak nodig is, kan dezelfde dag nog een vervolgafspraak met de POH-A worden gemaakt of wordt in de lokale huisartsenpraktijk van de gecontracteerde huisarts een afspraak gepland. Bij spoed kunnen asielzoekers diezelfde dag bij de huisarts terecht, of bezoekt de huisarts het azc voor een spoedvisite. COA-medewerkers zijn op azc Leersum op werkdagen tussen 8.00 en 21.00 uur werkzaam. Asielzoekers kunnen dan bij hen terecht met zorgvragen (niet-medische gidsfunctie). Buiten deze uren zijn Trigion-medewerkers bereikbaar ter ondersteuning van de asielzoekers. Er is een zorgtelefoon, waarmee elk moment van de dag contact met het GC-A kan worden opgenomen. Waar nodig, kan de asielzoeker terugvallen op een COA- of Trigion-medewerker. De wijze waarop de zorg voor asielzoekers op azc Leersum is ingericht, past volledig binnen het eerder geschetste model, waarbij op het azc een aantal faciliteiten is ingericht. Rapport van de Inspectie voor de Gezondheidszorg De Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) heeft zelfstandig onderzoek gedaan naar het overlijden van een vrouwelijke Somalische asielzoeker op het azc Leersum in de nacht van 26 op 27 juni 2010. Vanaf het begin heeft het COA zonder terughoudendheid aan het onderzoek meegewerkt en openheid van zaken gegeven. Alle informatie die uit het eigen interne onderzoek naar boven is gekomen, is weergegeven in het feitenrelaas 3 dat in september aan de IGZ is toegestuurd. In de verdere contacten met IGZ is niet gebleken dat er over de informatieverstrekking vragen bestonden. Er zijn geen aanvullende gesprekken geweest met medewerkers op de locatie of met de locatiemanager van het COA. In een brief van 23 september heeft de IGZ geconcludeerd dat er vooralsnog geen aanleiding is om te veronderstellen dat er in deze casus door COA-medewerkers of door medewerkers van Trigion onjuist is gehandeld. In dezelfde brief werd aangekondigd dat het COA te zijner tijd de integrale rapportage zou ontvangen. Sindsdien is er geen contact geweest met IGZ. Het rapport van 12 januari jl. is via het ministerie in ons bezit gekomen. Het rapport van de IGZ bevat vooral bevindingen en conclusies die op het medische vlak liggen. Naast constateringen over de interne informatieuitwisseling tussen POH-A, huisarts, vervangende huisarts en GC-A, bevat het rapport veel nieuwe vertrouwelijke medische informatie voor het COA over de zorgvraag van de betrokken asielzoekster. Omdat deze informatie onder het medisch beroepsgeheim valt, had het COA geen toegang tot deze informatie, ook niet als opdrachtgever van Menzis. 3 Als bijlage is het feitenrelaas zoals het COA dat aan de IGZ heeft doen toekomen opgenomen. 4 van 5
Echter, dit staat los van het zorgmodel dat voor de asielzoekers is ingericht. De IGZ komt tot de beoordeling dat de hulpverleners hebben gehandeld op een wijze die op dat moment van hen verwacht mocht worden gegeven de normen voor verantwoorde zorg. Huisarts en azc Graag willen wij nog een opmerking maken over de achtergrond van het locatieverbod van de huisarts op het azc en hoe in deze situatie de zorg geregeld was. De locatiemanager van het COA is verantwoordelijk voor de leefbaarheid en veiligheid op de locatie. Daarbij hoort ook dat alle bezoekers zich op de locatie gedragen conform de huisregels. Er leefde al langere tijd ontevredenheid over de kwaliteit en de inzet van de huisarts op het azc Leersum. Hierover zijn meerdere gesprekken met de huisarts gevoerd. De huisarts heeft in een gesprek zich in taal en toon zich tegenover de locatiemanager verbaal zo onbehoorlijk gedragen, dat de locatiemanager uit oogpunt van veiligheid en leefbaarheid op de locatie een locatieverbod aan de huisarts heeft opgelegd. Daarbij werd de afspraak gemaakt dat in geval van nood de huisarts toegang tot het azc bleef houden. Het meningsverschil tussen de locatiemanager en huisarts heeft niet geleid tot een verminderde toegankelijkheid van de zorg. Immers, de ondersteuning op de locatie via de POH-A en toegang tot de huisartsenpraktijk van de desbetreffende huisarts is altijd geborgd geweest. Het COA heeft de situatie met Menzis besproken. Dit heeft uiteindelijk geresulteerd in ontbinding van het contract tussen Menzis en de huisarts per 1 januari jl. Inmiddels is een nieuwe huisarts voor de bewoners op azc Leersum gecontracteerd. Nazorg Na afloop van het Algemeen Overleg met de Tweede Kamer op 9 september jl. heeft de toenmalige minister van Justitie gesproken met de echtgenoot van de overleden bewoonster. Gezien de aard van de situatie heeft het COA veel aandacht besteed aan de nazorg van de nabestaanden. Het COA heeft diverse gesprekken gevoerd met de echtgenoot. Het COA financiert de herbegrafenis en heeft een bemiddelende rol gespeeld bij het vinden van passende huisvesting en de verhuizing naar de gemeente. Ook heeft het COA de nabestaanden professionele hulp aangeboden. Tot slot Wij betreuren het overlijden van een van onze bewoonsters ten zeerste. Evenwel, wij onderschrijven de conclusies van de IGZ. Het zorgmodel voor asielzoekers heeft adequaat gefunctioneerd en de toegankelijkheid is geen onderwerp van discussie. Het spreekt voor zich dat het COA vanuit zijn verantwoordelijkheid voor asielzoekers aan de hand van de bevindingen van dit rapport met de betrokken partijen aan tafel gaat en bekijkt hoe de maatregelen ter hand worden genomen. 5 van 5