tekst: Fris in het Landschap Malpertuus, Gent Opdrachtgever Vlaamse Maatschappij voor Sociaal Wonen (VMSW) Timothy Van de Velde Kortrijksesteenweg 404 9000 Gent T +32 (0)9 243 87 44 Malpertuus Gent Stad Gent Marion Michielsen (Groendienst), Alain De Trog (Wegendienst) Stadhuis Botermarkt 1 9000 Gent T +32 (0)9 265 92 60 Opdrachthouder ontwerp Fris in het Landschap i.s.m. bureau Cnockaert Opdrachthouder uitvoering Verhelst aannemingen Locatie Tussen Brugsesteenweg, Izegrimstraat, oude spoorwegberm aan de Bourgoyen, Gent, provincie Oost-Vlaanderen Kostprijs ontwerp 98.398,41 euro (excl. btw) Kostprijs uitvoering 2.582.134,96 euro (excl. btw) (fase2) Realisatie 2004: fase 1 (stoep Brugsesteenweg), 2007-2011: fase 2 (wegenis, wijkplein, buurttuin, natuurrijk park - speelnatuur) De oude wijk Malpertuus werd afgebroken, de nieuwe biedt plaats aan 260 sociale woningen. Zij is de schakel tussen het natuurreservaat Bourgoyen en de wijk Brugse Poort. Het woningproject opent zich naar de Bourgoyen. De auto is te gast in de wijk. De publieke ruimte is gericht op ontmoeten, spelen, wandelen, fietsen. Water is prominent aanwezig als spel- en natuurelement. De wijk Malpertuus stond vroeger bekend als De Blokken. De oude woonblokken zijn afgebroken, er komt een nieuwe woonwijk met 260 sociale woningen. Inmiddels zijn al vier grote appartementsgebouwen opgetrokken en bewoond, en worden de eerste twaalf rijwoningen gebouwd. De nieuwe wijk Malpertuus ligt op minder dan drie kilometer van het centrum van Gent, aan de handelsas Brugsesteenweg. Zij is een schakel tussen het natuurreservaat Bourgoyen-Ossemeersen en de dichtstbevolkte wijk van Gent, de Brugse Poort. Het woningproject heeft de vorm van een waaier, waarvan de brede, open kant naar de Bourgoyen gericht is. De omgevingswerken versterken dit gegeven. Door het maaiveld trapsgewijs te verlagen in de richting van de Bourgoyen wordt de natuur geleidelijk aan sterker voelbaar en kan het oppervlaktewater op een natuurlijke wijze naar de Bourgoyen aflopen. Levendig, participerend, verantwoordelijk Een levendig Malpertuus, een participerend Malpertuus en een verantwoordelijk Malpertuus, dat waren de uitgangspunten voor het project. Een levendig Malpertuus wil zeggen dat de publieke ruimte moet zorgen voor een gezonde en gevarieerde plaats voor de bewoners, met ruimte voor ontmoetingen, voor spel, wandelen, natuur, ruimte om rustig ergens te kunnen 76
77
De luifel op het wijkplein is tevens de bushalte Een as voor actie: skeelers in gewassen beton, met een speelse goot en hier en daar een boom zitten, samen iets te ondernemen enzovoort. De nieuwe woonwijk krijgt een eigen identiteit als natuurrijke, duurzame, kwaliteitsvolle woonomgeving, door het benutten van de natuur en de ecologische potenties en door voorrang en aandacht te geven aan het wandelen, fietsen en spelen. Een participerend Malpertuus betekent dat de bewoners bij de start van het project betrokken zijn geweest. Omdat het project een tijdje stillag, door problemen in de sociale woningbouw, is de participatie wat verwaterd. De plaatselijke fotoclub heeft wel een fotosessie gemaakt waarin zij haar ideeën weergaf over het toekomstige park. De bedoeling is om in de toekomst de buurtmoestuin samen met de bewoners in te richten. Een verantwoordelijk Malpertuus ten slotte houdt in dat een duurzame inrichting heel belangrijk is. Er is vooral gekeken naar integraal waterbeheer en het versterken van de landschappelijke kwaliteiten. Het maaiveld wordt trapsgewijs verlaagd richting Bourgoyen. Dat is zeer interessant voor de afwatering van het oppervlaktewater. Het regenwater van de hele zone wordt namelijk opgevangen in greppels en een speelse goot, en wordt gebufferd in wadi s, moeraszones en de buffervijver in een natuurrijke natte zone. Deze zone staat verder ook in verbinding met het natuurreservaat. Daarnaast zijn er zoveel mogelijk waterdoorlatende verhardingsmaterialen en een waterdoorlatende fundering gebruikt. Een kunstbron op zonne-energie voorziet de speelse goot van water. De verlichting wordt afgebouwd in de richting van de Bourgoyen: er is naar een evenwicht gezocht tussen sociale veiligheid en milieu (lichthinder). In het park is enkel de fiets- en wandelas verlicht. Auto te gast Een eerste krachtlijn van het ontwerp is dat de auto zich in de drie woonstraten moet gedragen als gast, waardoor de straten leefbaar en verkeers- 78
P u b l i e k e R u i m t e 2 0 1 2 praktijkboek veilig worden. De drie straten zijn zone 30 met eenrichtingsverkeer. Parkeergelegenheid is er enkel aan de rand, aan het Malpertuusplein. De bewoners van de eengezinswoningen die geen garage hebben, krijgen een parkeerplaats in de straat. Een tweede speerpunt is de buurttuin. Dat is een omhaagde gazonzone. Hier kunnen de bewoners picknicken, spelen, in het gras liggen of een Malpertuusfeest geven (er is ruimte voor een tent). Vanaf de buurttuin vertrekken een natuuras en een rust- en spelas. De natuuras is een as met moerasbakken en brengt het natuurgebied in de wijk binnen. De bakken vangen het regenwater op en lopen uit in een wadi (deels fase twee, deels fase drie van de uitvoeringswerken). Langs de rust- en spelas wordt verharding afgewisseld met gazonzones als een verhoogd speelpodium, met kleine speeltoestellen en banken voor jongere kinderen en ouderen (fase drie). De derde krachtlijn van het ontwerp is een stedelijk wijkplein dat grenst aan de Brugsesteenweg. Het is een plein in gewassen beton met een aantal bolvormige gazoncirkels waarop een meerstammige boom is geplant. Een lange luifel met zitbank is tevens een bushalte. Aansluitend op het wijkplein is er de buurttuin. Vanaf het wijkplein vertrekt de skeeleras. Die is volledig verhard in gewassen beton met een smalle waterlijn in kleurrijke glazuurklinkers. Hij is gericht op actie. Vervolgens is er aan de rand een natuurrijk gebied als overgangszone naar de Bourgoyen. Het is gericht op spel, avontuur, rust, bloemen plukken, ontmoetingen en regenwateropvang, met toegang naar het natuurreservaat. De architectonische heuvels zijn de ontvangstzone, ze vormen de overgang tussen de stedelijke woonomgeving, de speelnatuur en het natuurgebied. De natuurrijke speelzone ligt tussen de ontvangstzone, de woonwijk en het natuurreservaat. Het is een speelnatuurzone met gazon, hooiland, water en bosjes, waar ruimte en aanleiding is tot spel, avontuur, rondhangen, rustig zitten mijmeren. Watergoot en pad (beton met grasstroken) naar het terras aan de vijver, waar de goot uitmondt Een smalle waterlijn in kleurrijke mozaïek in het wijkplein en toekomstige skeeleras mondt uit in de vijver 79
Malpertuus, Gand Le quartier Malpertuus et ses 260 logements sociaux se situent entre la réserve naturelle Bourgoyen et le quartier densément peuplé de la ville, le «Port de Bruges» (Brugse Poort). Le nouveau projet résidentiel donne sur la réserve Bourgoyen. L espace public sert de lieu de rencontre, de jeux, de repos, de promenade à pied ou à vélo. L auto n y est pourtant pas persona non grata. L eau y est un élément important, dans ses aspects ludiques et naturels. Pret in de speelnatuurzone De gemeenschappelijke bloemen- en moestuin is omzoomd door een haag. In eerste instantie is hij ingezaaid met een bloemenmengsel in afwachting van de inrichting als buurtmoestuin. Het overleg hierover met de Gebiedsgerichte Werking van de stad Gent loopt. Open gazonzone met hang- en zitelement en op de achtergrond de speelnatuur. Een graspad in gefundeerd gazon naar de hooilandzone 80 Prominent water In het hele project is water prominent aanwezig als een speel- en natuurelement. Door het volledig gescheiden watersysteem (afval- en regenwater worden apart opgevangen en afgevoerd) en de geleidelijke neerwaartse helling naar de Bourgoyen, is het mogelijk om te spelen met (regen)water. De kunstbron midden op het wijkplein zal het regenwater dat wordt opgevangen en opgeslagen in grote ondergrondse tanks naar de oppervlakte pompen. Dit gebeurt met behulp van zonne-energie. De bron mondt uit in een speelse watergoot die het centrale element zal vormen van de skeeleras: een smalle waterlijn in kleurrijke mozaïek in de volledige verharde skeelerstrook. De waterlijn mondt dan weer uit in een langgerekt waterbuffergebied. Ook in de natuuras zal water een belangrijke rol spelen. Deze as moet de natuur letterlijk in de wijk brengen met behulp van moerasbakken, die het regenwater opvangen van de aanpalende parking. Die bakken lopen uit in een wadi. Als het waterpeil in de wadi te hoog komt, vloeit het water naar de waterbufferzone. Het oppervlaktewater van de rust- en spelas zal via een breuklijn in de verharding uitlopen in een waterrijke speelzone (watertrap). Een soort kunstmatig watervalsysteem voert het overtollige water af naar een drassig hooiland, waar een stuw het waterpeil van de natuurrijke zone zal regelen. Het teveel aan (regen)water van de hele site wordt via het slotenstelsel van het reservaat afgevoerd.