CM Congres Samen innoveren Congres enquête: pistes naar de toekomst Hervé Avalosse, Bram Peters, Sigrid Vancorenland, Rebekka Verniest departement R&D Samenvatting CM wilde het congres Samen innoveren van 20 juni 2015 aangrijpen om met de leden in dialoog te gaan over de gezondheidszorg van de toekomst en de rol van de ziekenfondsen hierin. De veranderingen in de samenleving, de gewijzigde verwachtingen van de mensen en de politieke en economische realiteit vormen het vertrekpunt van de noodzakelijke en creatieve denkoefening hierover. De mening van de leden over enkele voorstellen en hun eigen ideeën, zijn een waardenvolle aanvulling op de reflectie die ook binnen de organisatie wordt gehouden. Daarom organiseerden we een grootschalige enquête waaraan uiteindelijk 50.000 leden deelnamen. Uit de resultaten blijkt dat de leden zeker open staan voor veranderingen in de organisatie van de zorg die kunnen bijdragen tot meer efficiëntie. Ze zijn ook voorstander van meer transparantie. Vooral maatregelen die een impact hebben op hun eigen bijdrage voor gezondheidszorg, kunnen op heel wat bijval rekenen. Dit is bijvoorbeeld het geval voor substitutierecht voor de apotheker. Maar ook andere vernieuwende maatregelen worden grotendeels ondersteund. De leden bevestigen ook duidelijk de rol die CM door het organiseren van velerlei initiatieven rond verschillende thema s kan spelen op lokaal niveau om zo de gezondheid van de inwoners te verbeteren. Thema s die hierbij onder meer aan bod komen zijn medicatiegebruik bij bewoners van woonzorgcentra of de beperkte conventioneringsgraad van artsen. Ten aanzien van individuele leden mag CM ook van een meerderheid van de respondenten de informatie gebruiken waarover ze beschikt voor preventie op maat. Ze zijn iets minder geneigd om hiervoor zelf informatie aan het ziekenfonds te bezorgen. Net als de besprekingen tijdens de thematische werkgroepen in het kader van het congres, leverde ook de enquête een aantal duidelijke resultaten op. Deze vaststellingen zullen door CM de komende maanden en jaren aangewend worden bij het verder uit stippelen van haar toekomstige visie en initiatieven. Sleutelwoorden: CM, congres, enquête, beleidsvoorstellen, rol mutualiteit 1. Inleiding Mede als gevolg van een reeks maatschappelijke veranderingen en de gewijzigde noden en verwachtingen bij de leden, is de rol van een ziekenfonds doorheen de jaren al sterk geëvolueerd en is haar opdracht al heel wat ruimer dan de loutere uitvoering van de verplichte ziekteverzekering. Daarbij denken we bijvoorbeeld aan de informatie aan en begeleiding van leden en het ondersteunen van de leden in hun eigen initiatieven op het vlak van gezondheid en welzijn. Vandaag tekenen zich in onze moderne samenleving meer dan ooit grote veranderingen af die opnieuw een sterke impact zullen hebben op de rol van de ziekenfondsen. Onder meer een snel veranderend zorglandschap, de zesde staatshervorming, de verdergaande vergrijzing en de krapte in de beschikbare middelen plaatsen de actoren in de gezondheids- en welzijnszorg voor grote uitdagingen. Tegelijk blijven ook de vragen en verwachtingen van patiënten, van leden evolueren. Net als in het verleden wil CM maximaal inspelen op deze evoluties en haar functioneren en dienstverlening hierop afstemmen. CM denkt daarom ook mee na over noodzakelijke antwoorden op uitdagingen in de gezondheidszorg. Het hele congresgebeuren had de bedoeling om hierover op een interactieve manier in gesprek te gaan met de leden. De opzet was om een aantal vernieuwende ideeën aan de leden voor te leggen en hierover hun mening te vragen. Om zo veel mogelijk mensen actief te betrekken, besloten we om naast besprekingsmomenten op het congres zelf (met een beperkt aantal deelnemers), een grootschalige ledenbevraging te organiseren. CM-Informatie 263 maart 2016 7
In wat volgt staan we stil bij de belangrijkste resultaten van onze grootste ledenbevraging ooit. De nadruk ligt hierbij op de reacties die we kregen op vragen die concrete beleidsvoorstellen bevatten en op vragen over de taken die een ziekenfonds in de toekomst kan opnemen ten aanzien van individuele leden en ten aanzien van een gemeenschap. De resultaten van de vragen die meer betrekking hebben op de interne werking van CM en de rol van de bestuursvrijwilligers, komen hier niet aan bod. 2. Methode De enquête vond plaats tussen 30 maart en 24 april 2015. De vragenlijst was on line beschikbaar. Om de breedst mogelijke deelname van de CM-leden te hebben, werd beslist om alle leden van wie wij een mailadres in het kader van de Diensten en Voordelen kregen, te contacteren. Zowat 800.000 personen (vanaf 18 jaar) werden dus per mail uitgenodigd om deel te nemen aan de enquête die in de drie landstalen beschikbaar was (Frans, Nederlands en Duits). In totaal namen ongeveer 62.600 leden deel. Sommigen beantwoordden slechts enkele vragen. Enkel die enquêtes met minstens 10 beantwoorde vragen hebben wij in aanmerking genomen. Zo kwamen wij uiteindelijk uit op 51.751 respondenten. Hierin waren de jongvolwassenen echter ondervertegenwoordigd. Daarom hebben wij een weging toegepast zodat de respondenten representatief waren voor de CM-leden inzake geslacht, leeftijd en taalrol (Nederlands Frans / Duits). Op basis van deze enquêteresultaten konden dus conclusies getrokken worden voor wat de CM-leden vinden. De respondenten komen uit alle provincies van het land en de sociale mix is globaal goed: Opleidingsniveau: 52% van de respondenten volgde hoger onderwijs (korte of lange type) maar tegelijk volgde 17% van de respondenten enkel lager secundair onderwijs Gezinssamenstelling: 36% woont samen als koppel met kinderen, 32% woont samen als koppel zonder kinderen, 20% woont alleen zonder kinderen en 6% woont als alleenstaande ouder samen met zijn kind(eren) (eenoudergezinnen). Gezondheidstoestand: 70% van de respondenten vindt die goed tot zeer goed, 22% vindt die middelmatig en 6% vindt die slecht of zeer slecht. 3. Voornaamste resultaten organisatie van de zorg en participatie. De leden konden telkens aangeven in welke mate ze het hiermee (niet) eens waren. Een globaal besluit op basis van de onderzoeksresultaten is zeker dat de meeste beleidsvoorstellen op heel wat bijval kunnen rekenen bij de CM-leden. CM-leden staan dus open voor veranderingen. Tabel 1: Voorstel Volledige factuur doorgeven aan CM overzichtstabel met % van mate van akkoord met de beleidsvoorstellen Gelijke prijs voor behandeling in ziekenhuis, ongeacht kamerkeuze Totaal akkoord (eerder + volledig akkoord) 95 % 86 % Substitutierecht apothekers 83 % Centralisering van zorg 79 % Preventieve tandzorg: assistent ipv tandarts Uitstrijkje door assistent ipv gynaecoloog: 72 % 61 % In wat volgt geven we in figuren 1 tot en met 7 eerst een overzicht van deze resultaten. Ze staan geordend volgens de mate waarmee de leden met de vraag of stelling akkoord gingen: beginnende met het voorstel waarmee de meeste respondenten het eens zijn en eindigend met het voorstel waarmee het minst aantal respondenten het eens zijn. Een globaal overzicht is opgenomen in tabel 1. Vervolgens geven we een korte bespreking van deze resultaten. 3.1. Beleidsvoorstellen Onder meer als gevolg van de schaarste van middelen, moet nagedacht worden over vernieuwingen in de organisatie van de gezondheidszorg. Deze vernieuwingen moeten bijdragen tot een zo efficiënt mogelijke besteding van de beschikbare middelen. Ook in de enquête werden een aantal mogelijke beleidsvoorstellen voorgelegd aan de respondenten. Thema s die hierbij aan bod kwamen zijn transparantie, efficiëntie van de 8 CM-Informatie 263 maart 2016
Figuur 1: Vindt u dat CM een volledige factuur zou moeten ontvangen (ambulante consultaties), met vermelding van welke prestaties werden verricht aan welke prijs? Helemaal 95 % (helemaal) akkoord 2 3 30 65 Figuur 2: De prijs die u betaalt aan de arts voor een behandeling in het ziekenhuis moet gelijk zijn, of u nu in een één-, twee- of meerpersoonskamer ligt. Helemaal 86 % (helemaal) akkoord 3 11 28 58 Figuur 3: Uw apotheker zou het recht moeten hebben om voorgeschreven geneesmiddelen te vervangen door het goedkoopste gelijkwaardig geneesmiddel met dezelfde kwaliteit Helemaal 83 % (helemaal) akkoord 5 12 32 51 CM-Informatie 263 maart 2016 9
Figuren 1 tot en met 3 illustreren dat vooral de beleidsvoorstellen met een directe impact op de portefeuille van de respondenten op de grootste bijval kunnen rekenen (% akkoord tussen 83 en 95%). Voor de voorstellen Gelijke prijs voor behandeling in ziekenhuis, ongeacht de kamerkeuze en Substitutierecht apotheker is de directe impact op wat de patiënt zelf moet betalen duidelijk. Om meer duidelijkheid te krijgen over de kostprijs, wil 95% van de leden dat CM een volledige factuur ontvangt na elke ambulante consultatie. Die moet duidelijk vermelden wat de zorgverlener precies gedaan heeft en hoeveel hij daarvoor aanrekent. Een dergelijke maatregel zou ervoor kunnen zorgen dat we eindelijk een globaal beeld hebben van alle ambulante kosten (wat nu slechts gedeeltelijk het geval is). Dit zou waardenvolle aanvullende informatie zijn die we kunnen gebruiken in onze strijd voor een betaalbare gezondheidszorg voor iedereen. Dit heeft dus op langere termijn ook een impact op hun persoonlijke gezondheidskosten. Geen enkele van deze drie voorstellen vraagt om een gedragsverandering van CM-leden. Voorstellen die wel een invloed hebben op het gedrag van de respondenten, wat betreft hun gewoontes op het vlak van gezondheidszorggebruik, kennen nog steeds een breed draagvlak, zij het in mindere mate dan de vorige voorstellen (% akkoord tussen 61% en 79%). Hiervan getuigen de antwoorden op de voorstellen centralisering van zorg en de twee voorstellen waarin de gebruikelijke zorgverstrekker (tandarts en gynaecoloog) vervangen wordt door hiertoe opgeleide assistenten voor welbepaalde en welomschreven prestaties. Respondenten die akkoord zijn, gaan hier vaker eerder akkoord dan volledig akkoord (zie grafieken). Bij de voorstellen met impact op de portefeuille zagen we het omgekeerde (hoger % volledig akkoord dan eerder akkoord ). Het voorstel om gespecialiseerde zorg te centraliseren in een aantal referentiecentra, wordt op zich nog altijd gesteund door een grote meerderheid van de respondenten (79% akkoord). Figuur 4: In welke mate gaat u akkoord met het voorstel om zorg te centraliseren? Helemaal 79 % (helemaal) akkoord 5 16 52 27 Figuur 5: In welke mate zou u bereid zijn om voor preventieve tandzorg bij een tandartsassistent te gaan in plaats van de tandarts zelf? Zeker niet Eerder niet Eerder wel Zeker wel 72 % is bereid (totaal) 8 20 46 26 10 CM-Informatie 263 maart 2016
Figuur 6: In welke mate zou u bereid zijn om voor een uitstrijkje bij een speciaal hiervoor opgeleide assistent langs te gaan (in plaats van de gynaecoloog)? Zeker niet Eerder niet Eerder wel Zeker wel 61 % is bereid (totaal) 14 25 36 25 Opmerking figuur 6 : Enkel de resultaten van de vrouwelijke respondenten zijn hier weergegeven. Figuur 7: Toestemming van de patiënt voor de uitwisseling van persoonlijke gegevens: voorkeur voor Opting OUT Opting IN automatisch toegestaan tenzij ik nee zeg mag enkel als ik ja zeg 57 43 Wanneer echter gevraagd wordt naar de afstand die ze hiervoor maximaal willen afleggen, blijkt dat slechts 46% meer dan 50 km enkele reis wil rijden om naar een kwaliteitsvol referentieziekenhuis te gaan 1. Het idee van centralisering van zorg wordt in principe aanvaard, maar in de praktijk willen de respondenten hun gewoontes niet (teveel) aanpassen. Hier zijn echter grote regionale verschillen te merken, zoals tabel 2 aangeeft. Wie nu al gewoon is om ver te rijden naar een ziekenhuis (vb: in Luxemburg) is bereid om in de toekomst meer kilometers af te leggen naar een referentiecentra dan wie nu gewoon is om een ziekenhuis dichtbij huis te hebben (vb: Brussel). 61% van de Oost-Vlamingen wil maximum 50 km rijden naar een referentiecentrum. Concreet wil dit zeggen dat een inwoner uit Aalst wel naar een Gents (33 km) of Brussels (29 km) ziekenhuis zou willen rijden, maar niet naar een Leuvens (60 km) ziekenhuis. Idem voor 42% van de inwoners van Henegouwen. Een inwoner van Binche zou grosso modo dus liever naar Charleroi (27 km) of Bergen (18 km) dan naar een Brussels ziekenhuis (62 km) gaan. Het eventueel invoeren van een dergelijke maatregel, zou dus in elk geval moeten gepaard gaan met voldoende duiding. Voor preventieve tandzorg niet langer de tandarts consulteren, maar wel een tandartsassistent, is voor de meerderheid nog aanvaardbaar (72% is hiertoe bereid). Voor het uitvoeren van een uitstrijkje de gynaecoloog inruilen voor een assistent kan op minder enthousiasme rekenen (61% van de vrouwen is hiertoe bereid). Ook al blijft het enthousiasme eerder gematigd, belangrijk om te onthouden is dat de meerderheid van de respondenten toch al gewonnen is voor het geopperde idee. De totale groep respondenten die akkoord is om naar een tandartsassistent te gaan (72% in het totaal), bestaat uit 46% die eerder wel bereid is en 26% die zeker wel bereid is. 1 Deze vraag werd enkel gesteld aan die respondenten die akkoord waren met het voorstel om zorg te centraliseren. CM-Informatie 263 maart 2016 11
Tabel 2: Provincie Percentage antwoorders die > 50 km wil rijden naar een referentiecentra volgens provincie % antwoorders > 50 km WEST-VLAANDEREN 46 % OOST-VLAANDEREN 39 % ANTWERPEN 38 % LIMBURG 55 % VLAAMS BRABANT 43 % BRUSSEL 37 % HENEGOUWEN 58 % WAALS-BRABANT 40 % LUIK 53 % NAMEN 56 % LUXEMBURG 75 % Medische informatie wordt steeds meer elektronisch uitgewisseld tussen zorgverleners. Zo hebben zorgverleners op elk moment toegang tot de juiste informatie over de patiënt die ze behandelen. Bovendien vermijden we zo overbodige onderzoeken. De toestemming van de patiënt voor deze uitwisseling van informatie is belangrijk. Dit kan op twee manieren georganiseerd worden. In het opting-out systeem gebeurt de uitwisseling automatisch tenzij men uitdrukkelijk neen zegt. In het opting-in systeem is gegevensuitwisseling enkel mogelijk na uitdrukkelijke toestemming van de patiënt. Wat betreft de toestemming van de patiënt voor deze uitwisseling van gegevens bestaat er geen eensgezindheid. De meningen zijn verdeeld tussen het opting-out (57%) en het opting-in (43%) systeem. Ter informatie: momenteel is in België het opting-in systeem van toepassing. Voor een aantal beleidsvoorstellen bestaat een regionaal verschil. Franstalige en Duitstalige respondenten zijn over het algemeen minder enthousiast dan de Vlaamse respondenten over die voorstellen die een verandering van gewoontes inhouden. Zo is 74% van de Nederlandstalige respondenten akkoord om voor preventieve tandzorg naar de tandartsassistent te gaan. Bij de Franstalige en Duitstalige respondenten is dit 63%. Voor die beleidsvoorstellen met een impact op de eigen kostprijs voor zorg, is dit regionaal verschil niet terug te vinden. Voor enkele beleidsvoorstellen verschilt het resultaat ook naargelang de leeftijdscategorie van de respondenten. Algemeen zijn de jongere CM-leden meer voorstander van vernieuwende voorstellen op het gebied van het aanbod van zorg. Voor voorstellen die een impact hebben op de kosten is er een hogere bereidheid te vinden bij de oudere leden. Een gelijke prijs voor een behandeling in het ziekenhuis, ongeacht de kamerkeuze kan op bijval rekenen bij 77% van de jongeren van 19 tot 24 jaar, tegenover 88% bij de 65 plussers. 3.2. De rol van CM De respondenten kregen ook nog enkele vragen over de rol van hun ziekenfonds. Mag een ziekenfonds de gegevens van haar leden gebruiken om hen relevante informatie te sturen (informatie op maat )? Een ziekenfonds beschikt namelijk over heel wat informatie over haar leden vanuit haar terugbetalingsopdracht binnen de verplichte ziekteverzekering. Zo kan CM voor elk lid bijvoorbeeld precies nagaan wanneer de laatste controle bij de tandarts plaatsvond. Op basis hiervan zou het ziekenfonds op een gegeven moment het lid kunnen contacteren met het advies opnieuw bij de tandarts langs te gaan voor een jaarlijkse controle. Figuur 8 toont aan dat CM-leden volmondig akkoord gaan (84% totaal akkoord) met het gebruik van deze gegevens. Hiervoor hoeven de leden zelf niets te doen. De leden zien hier duidelijk de meerwaarde voor hun eigen gezondheid. Het enthousiasme om zelf informatie door te geven aan het ziekenfonds om op basis hiervan relevante informatie van het ziekenfonds te kunnen ontvangen, ligt beduidend lager. Nog slechts 61% van de respondenten ziet dit zitten. Waarschijnlijk ziet een heel deel van de leden die niet akkoord gaan met dit voorstel, er de relevantie niet van in (omdat ze geen gezondheidsproblemen ervaren, ). Het komt er dus op aan hierover in dialoog te gaan met de leden en aan te geven op welke wijze dit kan bijdragen tot meer efficiëntie in middelenbesteding. Immers, door meer proactief te werken kunnen bijkomende besparingen gerealiseerd worden. Algemeen moet CM bij het gebruik van gegevens duidelijke informatie geven over hoe we met gegevens omgaan en hierbij ten allen tijde het respect voor de privacy van individuele leden verzekeren, maar ook helder communiceren wat de voordelen van (verregaande) gegevensdeling kunnen zijn voor de leden zelf. 12 CM-Informatie 263 maart 2016
Figuur 8: Mijn ziekenfonds mag de gegevens die het over mij heeft, gebruiken om mij relevante informatie te sturen (bijvoorbeeld: herinnering jaarlijks tandartsbezoek, mammografie, persoonlijk gezondheidsadvies, ). Helemaal 84 % (helemaal) akkoord 5 11 52 32 Figuur 9: Ik wil mijn ziekenfonds informatie over mijn gezondheid geven om mij op het juiste moment relevante informatie te kunnen sturen Helemaal 61 % (helemaal) akkoord 11 28 43 18 Als ziekenfonds zijn we in staat om bepaalde gegevens (vb: screening borstkanker, tandartsbezoek door kinderen, ) tot op gemeentelijk niveau te analyseren. Deze analyses maken het mogelijk om op gemeentelijk niveau bepaalde problemen te detecteren (vb: laag tandartsbezoek bij kinderen in bepaalde gemeentes) en lokale acties te organiseren om deze problemen te verhelpen (vb: dit met de plaatselijke scholen bespreken om de mond- en tandverzorging te verbeteren). Respondenten kregen een aantal voorbeelden van mogelijke analyses en mogelijke lokale acties. Telkens werd hen gevraagd in welke mate ze dit als een opdracht voor CM zagen. CM-Informatie 263 maart 2016 13
Figuur 10: CM moet lokaal gerichte acties ondernemen Helemaal conventionering 2 7 44 47 tandzorg kinderen screening borstkanker medicatie WZC griepvaccin ouderen 3 10 51 36 3 11 54 32 3 12 47 38 5 17 50 29 Figuur 10 maakt duidelijk dat de meerderheid van de CM leden een rol voor CM ziet in lokale acties (tussen de 79% en 91% akkoord). Er is wel een verschil merkbaar naar gelang de voorgestelde actie: Er is een duidelijke voorkeur voor lokale acties in geval van een lage conventioneringsgraad van zorgverleners (91%). Dit wordt gevolgd door lokale acties bij laag gebruik van tandzorg bij kinderen (87%), een lage screeningsgraad naar borstkanker (85%) en een hoog medicatiegebruik in woonzorgcentra (85%). De rij wordt afgesloten met lokale acties bij een lage inentingsgraad tegen griep bij ouderen (79%). Gezondheidszorg moet voor de CM-leden meer maatwerk worden. Het ziekenfonds mag de gegevens waarover het al beschikt gebruiken voor individuele coaching van leden. Zelf informatie aanleveren zien de respondenten minder zitten. CM heeft volgens een meerderheid van de respondenten ook een rol te spelen in lokale acties ter bevordering van de gezondheid van een gemeenschap. Een analyse van beschikbare gegevens kan hiervoor het vertrekpunt zijn. De enquêteresultaten zullen, samen met de conclusies van de besprekingen in het kader van het congres meegenomen worden in de verdere visievorming en beleidsinitiatieven van CM. 4. Besluit Evoluerende behoeften, een snel veranderend zorglandschap, de zesde staatshervorming, vergrijzing en krappe budgetten plaatsen de actoren in de gezondheidszorg voor grote uitdagingen. Bij het uitwerken van beleidsvoorstellen en concrete antwoorden, wil CM ook de mening van de leden horen en rekening houden met hun wensen, bedenkingen en eigen voorstellen. Daarom is in het kader van het congres 'samen innoveren' een grootschalige ledenenquête gehouden. Hierbij is aan de leden een reeks vragen voorgelegd, onder meer over vernieuwende maatregelen in de gezondheidszorg en de rol van het ziekenfonds. Uit de resultaten kunnen we duidelijk afleiden dat de leden meer dan ooit bereid zijn hun verantwoordelijkheid op te nemen zowel voor hun eigen gezondheid als voor het betaalbaar houden van het hele systeem. Ze staan hierbij ook open voor vernieuwingen. De maatregelen die de eigen bijdrage voor gezondheidszorg beïnvloeden kunnen op het meeste bijval rekenen. 14 CM-Informatie 263 maart 2016