Milieu- en Natuurplanbureau RIVM Verkiezingen 2003 9(5.,(=,1*(10,/,(8(11$7885,13$57,-352*5$00$ 6(1 675$7(*,6&+$..225' Milieu- en Natuurplanbureau RIVM, 20 december 2002 +HW 0LOLHXHQ1DWXXUSODQEXUHDXYDQKHW5,90KHHIWHHQYHUJHOLMNLQJJHPDDNWYDQGHPLOLHXHQ QDWXXUHIIHFWHQYDQKHW6WUDWHJLVFK$NNRRUGYDQ&'$99'HQ/3)PHWGHHIIHFWHQYDQGH YHUNLH]LQJVSURJUDPPD VYDQ3YG$'*URHQ/LQNV&KULVWHQ8QLHHQ638LWGH]HYHUJHOLMNLQJ EOLMNWGDWSROLWLHNHSDUWLMHQYHUVFKLOOHQGHDFFHQWHQOHJJHQLQKXQPLOLHXHQQDWXXUEHOHLG=LM NRPHQWRWDQGHUHNHX]HQWXVVHQPLOLHXQDWXXUHQHFRQRPLH'HDQDO\VHEHYDWJHHQVWHPDGYLHV 'H NHX]HYRRUHHQSDUWLMKDQJWDIYDQGHSHUVRRQOLMNHDIZHJLQJGLHGHNLH]HUPDDNWWXVVHQRQGHU DQGHUHPLOLHXQDWXXUHQHFRQRPLH'HYHUJHOLMNLQJYDQGHPLOLHXHQQDWXXUHIIHFWHQYDQGH SDUWLMSURJUDPPD VHQKHW6WUDWHJLVFK$NNRRUGLVEHGRHOGDOVKXOSPLGGHOGDDUELM+HWZRRUGLV DDQGHNLH]HU,QOHLGLQJ Onlangs heeft het Milieu- en Natuurplanbureau RIVM het Strategisch Akkoord beoordeeld op milieu- en natuureffecten (RIVM, november 2002). Eerder dit jaar heeft het Milieu- en Natuurplanbureau de partijprogramma s van PvdA, D66, GroenLinks, ChristenUnie en SP voor de verkiezingen van 15 mei 2002 op dezelfde effecten beoordeeld (RIVM, maart 2002). In deze notitie worden de resultaten van beide analyses naast elkaar gezet. In de tabel zijn de effecten weergegeven van de partijvoornemens van PvdA, D66, GroenLinks, ChristenUnie en SP, en van het Strategisch Akkoord van CDA, VVD en LPF. De effecten hebben betrekking op het jaar 2010 en zijn uitgedrukt als veranderingen ten opzichte van het vastgestelde beleid t/m mei 2002. Bij de analyse is geen rekening gehouden met eventuele bezuinigingen die kunnen voortvloeien uit de recente raming van het Centraal Planbureau van de budgettaire ruimte voor de komende kabinetsperiode (CPB, 17 december 2002). Bij de kwalitatieve scores geldt de volgende legenda: = het vastgestelde beleid wordt onderschreven, maar er wordt niets substantieels aan toegevoegd cq afgehaald - ambitie is lager dan het vastgestelde beleid of onderdelen uit het vastgestelde beleid worden geschrapt waardoor de natuur- of milieukwaliteit in 2010 slechter zal zijn dan bij het vastgestelde beleid + beleidsvoornemens gaan verder dan het vastgestelde beleid, waardoor de natuur- of milieukwaliteit in 2010 beter zal zijn dan bij het vastgestelde beleid ++ beleidsvoornemens gaan substantieel verder (meer geld of meer maatregelen) dan het vastgestelde beleid, waardoor de natuur- of milieukwaliteit in 2010 aanzienlijk beter zal zijn dan bij het vastgestelde beleid Bij de beoordeling van het Strategisch Akkoord zijn ook meegenomen de notitie Vaste Waarden, Nieuwe Vormen; milieubeleid 2002-2006 en de Stellingnamebrief Nationaal Ruimtelijk Beleid (zoals die begin november door het kabinet zijn vastgesteld). -1 -
Verkiezingen 2003 Milieu- en Natuurplanbureau RIVM 6DPHQYDWWHQGRYHU]LFKWPLOLHXHQQDWXXUHIIHFWHQ6WUDWHJLVFK$NNRRUG&'$99'HQ/3)HQ SDUWLMSURJUDPPD V3YG$'*URHQ/LQNV&KULVWHQ8QLHHQ63 Effecten in 2010 ten opzichte van het vastgestelde beleid t/m mei 2002 SP Strategisch Akkoord CDA/VVD/ PvdA D66 LPF 1) Groen Links Christen Unie Energie en Klimaat CO 2 -emissie totaal (mld kg) 2) + 0,2-5,8-9,5-16,3-5,5-10,2 - Verkeersmaatregelen (km-heffing) + 1,7 + 0,1-0,3-3,3-2,2-1,0 - Energiebesparing overige sectoren 0-1,0-1,9-4,6-2,1-3,0 - Duurzame energie en uitfaseren kolencentrales - 0,1-4,8-2,3-8,3-1,1-6,1 - Kerncentrale Borssele openhouden - 1,4..... - CO 2 -opslag in bodem.. - 5,0.. Verzuring, vermesting, landbouw SO 2 -emissie (mln kg). - 4. - 24. - 14 NO x -emissie (mln kg) + 1-5 - 5-24 - 3-13 NH 3 -emissie (mln kg). - 1-7 - 11-1. Bodembelasting nitraat (N) (mln kg)... - 17.. Bodembelasting fosfaat (P) (mln kg). - 1-5 - 11-2. Reductie bestrijdingsmiddelengebruik = + =/+ + = + Toename areaal biologische landbouw = =/+ =/+ ++ + + 1DWXXUHQ/DQGVFKDS Natuurgebieden - + + ++ + + Landschap en landelijk gebied - ++ + ++ ++ + Groen in en om de stad = ++ + ++ + + Waterbeheer Wateroverlast - ++ ++ ++ + = Veiligheid tegen overstromingen = ++ ++ ++ + =.ZDOLWHLWOHHIRPJHYLQJ Externe veiligheid = + = + = = Geluidhinder = =/+ = ++ + + Reductie aantal personen blootgesteld aan NO 2 -concentratie boven de EU-norm - = + ++ = = Economische effecten 2002-2006 (CPB, 2002a en b) BBP (jaarlijkse % mutatie tov basispad) - 0,1 0,1 0,0-0,2 0,1 0,0 Werkgelegenheid (in personen, jaarlijkse % mutatie tov basispad) 0,1 0,2 0,1 0,3 0,2 0,2 EMU-saldo (in % BBP 2006) 0,6 1,0 0,6 0,5 0,9 0,7 2
Milieu- en Natuurplanbureau RIVM Verkiezingen 2003 1) Inclusief de notitie Vaste Waarden, Nieuwe Vormen; milieubeleid 2002-2006 (VROM, 2002b) en de Stellingnamebrief Nationaal Ruimtelijk Beleid (VROM, 2002c). 2) De raming van de emissiereducties is gecorrigeerd voor de maatregelen uit de Evaluatienota Klimaatbeleid die in februari 2002 is vastgesteld (VROM, 2002a), waardoor deze maatregelen alsnog deel uitmaken van het referentiepad. Dat geldt o.a. voor de kilometerheffing, het BLOW-convenant windenergie en het kolenconvenant met de elektriciteitscentrales. In totaal leiden deze maatregelen tot een CO 2 -emissiereductie van 2,5 miljard kg. 7RHOLFKWLQJ(voor een uitgebreide toelichting, zie RIVM 2002a en b) Energie en Klimaat PvdA, D66, GroenLinks, ChristenUnie en SP halen met hun voorgenomen energiemaatregelen de reductie van broeikasgasemissies die nodig is om aan de Kyoto-verplichting te voldoen. Daarbij gaan zij ervan uit, conform het Nederlandse klimaatbeleid, dat 50% van de benodigde emissiereductie in eigen land plaatsvindt en 50% in het buitenland. Alleen GroenLinks wil dat Nederland de benodigde emissiereductie volledig in eigen land realiseert. Bij uitvoering van de beleidsvoornemens uit het Strategisch Akkoord zal de CO 2 -emissie per saldo niet afnemen, maar ongeveer stabiliseren. Naar verwachting wordt de extra CO 2 -emissie bij verkeer - het gevolg van het niet doorgaan van de kilometerheffing en het teruggeven van het kwartje van Kok - grotendeels gecompenseerd door het openblijven van de kerncentrale in Borssele. Naast klimaatverandering zijn er andere milieu- en risico-aspecten die een rol spelen bij het langer openhouden van de kerncentrale in Borssele. Zo noodzaakt het langer openhouden van de kerncentrale tot het opslaan van radioactieve afvalstoffen voor onafzienbare tijd. Door een meer gedetailleerde en specifiekere invulling van subsidieregelingen voor energiebesparing en voor duurzame energie ( maatwerk ) wordt in het Strategisch Akkoord jaarlijks circa 500 miljoen euro bespaard zonder dat dit tot extra CO 2 -emissie leidt. Aan de Kyoto-verplichting 2010 zal met de beleidsvoornemens uit het Strategisch Akkoord niet met zekerheid worden voldaan. Om met meer zekerheid aan de Kyoto-verplichting te voldoen, heeft het kabinet in Vaste waarden, nieuwe vormen (VROM, 2002b) gekozen voor de optie van extra NO 2 -emissiereductie bij de salpeterzuurindustrie. De maatregel is niet meegenomen in de analyse van het Strategisch Akkoord, omdat de instrumentatie van de maatregel nog niet is uitgewerkt. Verzuring, Vermesting, Landbouw Eind 2001 is door de EU een richtlijn aangenomen waarin emissieplafonds voor SO 2,NO x, ammoniak en vluchtige organische koolwaterstoffen (VOS) per lidstaat zijn vastgelegd voor het jaar 2010 (de zogeheten NEC-richtlijn). De inspanningsverplichtingen uit het NMP4 voor deze stoffen gaan verder dan de NEC-richtlijn. Het EU-emissieplafond voor ammoniak wordt in het referentiepad al vrijwel gerealiseerd. Geen van de politieke partijen slaagt erin om te voldoen aan de EU-verplichting voor NO x en VOS. Wel komt GroenLinks in de buurt van het NO x - emissieplafond. GroenLinks bereikt voor SO 2 zowel de verplichting uit de EU-richtlijn als de NMP4-inspanningsverplichting. De SP komt met haar beleid, sluiting van kolencentrales, in de buurt van het EU-emissieplafond. De PvdA overbrugt bijna de helft van de noodzakelijke SO 2 - emissiereductie. De ChistenUnie en D66 hebben geen aanvullend beleid voor SO 2 - emissiereductie voorgesteld. Het Strategisch Akkoord bevat geen beleidsvoornemens die van invloed zijn op de emissie van verzurende stoffen. De EU-emissieplafonds voor SO 2,NO x en VOS blijven bij uitvoering van het Strategisch Akkoord dan ook buiten bereik. -3 -
Verkiezingen 2003 Milieu- en Natuurplanbureau RIVM Natuur en Landschap Het Strategisch Akkoord kondigt een bezuiniging aan van 90 miljoen euro per jaar op het budget voor aankoop van natuurgebieden voor de EHS. Dit betekent dat jaarlijks ongeveer 2500 hectare minder grond kan worden aangekocht, circa de helft van de huidige realisatie van nieuwe natuur. Dit zal leiden tot vertraging in realisatie van de EHS. Het is onwaarschijnlijk dat door stimulering van particulier en agrarisch natuurbeheer een samenhangende EHS met de beoogde natuurkwaliteit en de beoogde soortenbescherming (Vogel- en Habitatrichtlijn) alsnog kan worden gerealiseerd. De kosten van particulier natuurbeheer zijn uiteindelijk bovendien niet of nauwelijks lager dan bij aankoop en beheer door de overheid. Het is twijfelachtig of met de in de recente Stellingnamebrief Nationaal Ruimtelijk Beleid voorgestelde aanpak een samenhangende EHS kan worden bereikt en voldoende bescherming kan worden geboden aan (inter)nationaal waardevolle landschappen. Het ruimtelijk ordeningsinstrumentarium uit de 5e Nota Ruimtelijke Ordening ± bundelingsgebieden en een stelsel van rode en groene contouren ± wordt in de Stellingnamebrief gehandhaafd, maar anders uitgewerkt. Zo bedraagt het intensiveringspercentage dat moet plaatsvinden in bestaand stedelijk gebied niet langer 50%, maar mag dit door provincies zelf worden ingevuld, waardoor de kans bestaat dat een groter deel van de verstedelijking in de plattelandskernen terecht zal komen. Het kabinet stelt dat op het platteland woningen voor tenminste de eigen bevolkingsgroei gebouwd moeten kunnen worden. Daarnaast wordt de omvang van de groene contour beperkt tot de nu aangewezen, maar versnipperde natuurgebieden. Hierdoor worden natuur- en landschapswaarden in de omliggende gebieden planologisch minder beschermd. Dit verkleint de kans op het alsnog realiseren van samenhang in de EHS. Het instrument van de rode contour past het kabinet alleen nog toe voor gemeenten in specifieke gebieden, zoals natuurgebieden en nationale landschappen. PvdA, D66, GroenLinks, ChristenUnie en SP stellen juist een versnelling van de realisatie van de EHS en reserveren daar ook de noodzakelijke middelen voor (Natuuroffensief). Al deze partijen willen dat de stringente planologische bescherming die de Vijfde Nota Ruimtelijke Ordening voorstelt voor de Vogel- en Habitatrichtlijn-gebieden, gaat gelden voor de hele EHS. GroenLinks wil die planologische bescherming ook op niet EHS-natuurgebieden toepassen, reserveert meer geld dan de andere partijen voor verbetering van de natuurkwaliteit en scherpt een aantal instrumenten aan die naar verwachting de stijging van de grondprijs van beoogde EHS-gebieden zal beperken. De ChristenUnie reserveert 30 miljoen euro per jaar voor het project Randmeer Noordoostpolder, als voorbeeld van een offensieve, gebiedsgerichte visie op ruimtelijke ontwikkeling. Ook stellen PvdA, D66, GroenLinks, ChristenUnie en SP extra maatregelen voor ter behoud en ontwikkeling van ZDDUGHYROOHODQGVFKDSSHQ. Alle partijen doen voorstellen voor invoering van een heffing op onbebouwde grond, een RSHQUXLPWHKHIILQJ. De uiteindelijk geraamde structurele opbrengst van deze heffing verschilt per partij: 200 miljoen per jaar bij D66, 450 miljoen euro bij PvdA, 460 miljoen euro bij de ChristenUnie, 680 miljoen euro bij de SP en 1.100 miljoen euro per jaar bij GroenLinks. De opbrengst wordt in het algemeen ingezet voor flankerend beleid voor de rode en groene contouren. Het Strategisch Akkoord bevat geen openruimteheffing. De ChristenUnie gaat het verst in de voorgestelde planologische bescherming van landschappelijk waardevolle gebieden. PvdA, GroenLinks en de ChristenUnie geven extra aandacht aan het behoud van karakteristieke landschappen. In het bijzonder de PvdA stelt daar 4
Milieu- en Natuurplanbureau RIVM Verkiezingen 2003 ook extra geld voor beschikbaar. Agrarisch natuur- en landschapsbeheer krijgt veel aandacht van alle partijen, ook wordt daar extra geld voor gereserveerd. Voor de ChristenUnie vormt agrarisch natuur- en landschapsbeheer een speerpunt in het programma. PvdA, D66, GroenLinks, ChristenUnie en SP zetten alle in op een toename van groen in en om de stad. De PvdA en GroenLinks gaan daarin het verst. Het instrument van de openruimteheffing is daarbij bedoeld om investeringen in groen in en om de stad te financieren. Het Strategisch Akkoord bevat geen bezuinigingen op groen in en om de stad, maar ook geen extra financiële middelen. Waterbeheer Het Strategisch Akkoord voorziet in een financiële inzet voor bestrijding van wateroverlast (regionale watersystemen) en veiligheid tegen overstromingen (kust, rivieren) die gelijk is als onder Paars-2. Het beschikbare budget voor de rivieren is voldoende om de veiligheidsdoelstellingen te realiseren, maar onvoldoende om de voorgenomen maatregelen op het gebied van ruimtelijke kwaliteit en natuurontwikkeling uit te voeren. Het ruimtelijk beleid in het Strategisch Akkoord is minder restrictief wat betreft bebouwing in het landelijk gebied in vergelijking met het vorige kabinet. Naarmate nieuwe bebouwing meer gespreid plaatsvindt, zal zonder aanvullende maatregelen - de planologische inpasbaarheid van toekomstige ruimte voor water -maatregelen in het landelijk gebied steeds moeilijker worden. PvdA, D66 en GroenLinks reserveren substantiële extra financiële middelen voor fysieke maatregelen ter bestrijding van de wateroverlast (regionale systemen) en verhoging van de veiligheid tegen overstromingen (rivierengebied). PvdA en D66 zetten daarnaast in op meer planologische duidelijkheid van het ruimte voor water -beleid, door het concretiseren van blauwe zones en blauwe contouren in de ruimtelijke planvormingsinstrumenten. Naast de financiële intensivering zet GroenLinks in op verscherpte handhaving van het ruimtelijke ordeningsbeleid. De ChristenUnie gaat in de uitwerking van concrete maatregelen en intensivering van gelden minder ver dan PvdA, D66 en GroenLinks. Belangrijke kenmerken van de ChristenUnie zijn een verscherpte handhaving van het ruimtelijke ordeningsbeleid en een beperkte inzet van de gelden voor agrarisch natuurbeheer voor bestrijding wateroverlast. De SP heeft vrijwel geen aanvullende maatregelen, instrumenten of financiële middelen gereserveerd. Wat betreft de waterproblematiek wordt uitsluitend ingezet op de bestrijding van verdroging. Kwaliteit leefomgeving Alle partijen onderschrijven de doelstellingen van het huidige externe veiligheidsbeleid. De voorgestelde maatregelen en instrumenten zijn veelal vergelijkbaar met het vastgestelde beleid en veelal uiterst lastig te realiseren. Alleen de PvdA reserveert extra middelen (300 miljoen euro per jaar) om een aantal kostbare maar effectieve ruimtelijke maatregelen uit te voeren. Bij uitvoering van de partijprogramma s van PvdA, GroenLinks en de ChristenUnie zullen aanzienlijk minder woningen langs spoor- en rijkswegen in sterke mate door geluid worden belast. De belangrijkste maatregel die daaraan bijdraagt is bij rijkswegen aanleg van stil asfalt, waar nodig in combinatie met het plaatsen van geluidschermen in knelpuntsituaties. Bij spoorwegen gaat het vooral om aanleg van geluidsschermen. -5 -
Verkiezingen 2003 Milieu- en Natuurplanbureau RIVM GroenLinks en SP stimuleren de invoering van stille autobanden door heffingen of subsidies. GroenLinks wil bovendien de maximumsnelheid op rijkswegen terugbrengen naar 100 km/u. Deze maatregelen zullen vooral buiten de bebouwde kom, dus ook in natuur- en stiltegebieden, leiden tot een geringere geluidbelasting. De ChristenUnie stelt een vliegverbod voor kleine luchtvaart boven natuur- en stiltegebieden voor. Dat zal leiden tot een vermindering van de geluidbelasting in die gebieden. GroenLinks wil invoering van stiller materieel bij het treinverkeer met heffingen stimuleren. Bij uitvoering van de voornemens van GroenLinks en SP zou de ernstige geluidhinder rond Schiphol ongeveer stabiliseren. De verwachting is dat deze bij het vastgestelde beleid met tientallen procenten zal stijgen. Een aantal maatregelen van de ChristenUnie (nachtvliegverbod Maastricht) en GroenLinks heeft vooral lokale effecten. Deze maatregelen zullen landelijk gezien geen significante effecten hebben. Het aantal personen dat in 2010 aan NO 2 -concentraties zal worden blootgesteld die boven de EUnorm liggen, zal bij uitvoering van de partijvoornemens van Groenlinks het meeste afnemen. Dat komt vooral door de voorgenomen hoge en gedifferentieerde kilometerheffing, en een verlaging van de maximumsnelheid voor personenauto s op autosnelwegen van 120 naar 100 km/uur. Het Strategisch Akkoord bevat geen maatregelen die een effect hebben op dit gebied. 5HIHUHQWLHV CPB (2002a). Keuzes in kaart 2003-2006; economische effecten van acht verkiezingsprogramma s. Centraal Planbureau, Den Haag. CPB (2002b). Economische gevolgen van het Strategisch Akkoord 2003-2006. Centraal Planbureau, Den Haag. RIVM (2002a). Verkiezingen 2002, Milieu & Natuur; een beoordeling van de partijprogramma s van PvdA, D66, GroenLinks, ChristenUnie en SP. Rapportnr. 408129025. Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, Bilthoven. RIVM (2002b). Milieu- en Natuureffecten Strategisch Akkoord CDA, VVD en LPF. Rapportnr. 408129026. Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, Bilthoven. VROM (2002a). Evaluatienota Klimaatbeleid. Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu, Den Haag. VROM (2002b). Vaste waarden, nieuwe vormen; Milieubeleid 2002-2006. Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu, Den Haag. VROM (2002c). Stellingnamebrief Nationaal Ruimtelijk Beleid. Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu, Den Haag. 6